Z. 40 Istota dzieła lirycznego
Jeszcze u starożytnych przy próbie klasyfikacji gatunków powstawało pytanie: czy liryka jest poezją?
Problem umieszczenia liryka w klasyfikacji polegał na tym, że liryka nie jest powiązana z mimesis. Starożytni czasami traktowali lirykę jako odmianę muzyki.
Z. 41 Poetyka sformułowana
poetyka wpisana w dzieło.
Wg Słownika terminów literackich M. Głowińskiego, T. Kostkiewiczowej, A. Okopie-Zielińskiej i J. Sławińskiego:
I. poetyka sformułowana
to zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literacką, wyłożony w pojęciowym wywodzie, w formie traktatu, artykułu publicystycznego, eseju itp., w przeciwieństwie do poetyki immanentnej poetyka sformułowana jest dokumentem świadomości literackiej, świadczącym o tym, jak swoją twórczość pojmuje poszczególny pisarz, grupa literacka czy prąd.

II. poetyka immanentna
to zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literacką bądź komplet właściwości pod jakimś względem jednorodnych, dających się wyprowadzić z budowy samych dzieł, ale
w przeciwieństwie do poetyki sformułowanej
bezpośrednio nie werbalizowanych, w pewnych wypadkach nawet stosownych nieświadomie. O poetyce immanentnej mówi się w odniesieniu do poszczególnych utworów, twórczości danego pisarza, grupy lit., prądu.

Z. 42 Współczesna systematyka zjawisk literackich.
I. Metody teoretyczno
literackie podziału literatury
Dwie metody badawcze definiowania rodzajów literackich:
1) diagnostyczny
definiowanie rodzajów poprzez wskazanie cech łatwo dostrzegalnych i obiektywnych (Markiewicz)
2) esencjonalny
metoda fenomenologiczna - stara się wykryć cechy danego rodzaju istotne i szczegółowe, pojęciu typologicznemu, które wskazują tylko wzorcowe egzemplarze danego rodzaju. (Misiewicz)
Kryteria podziału na rodzaje literackie"
Klasyfikacja ze względu na podmiot mówiący
• liryka
podmiot mówiący jest zindywidualizowany, należy do rzeczywistości pozaliterackiej, jako pewna transpozycja osobowości autorskiej
• epika
podmiot jest nieokreślony
znika (ukrywa się) za światem przedstawionym
• dramat
występują zobiektywizowane, ukształtowane samoistne podmioty mówiące
Podział Jean Paulła ze względu na odrębność czasu:
liryka
teraźniejszość
podmiot przeżywa w danej chwili
epika
przeszłość
narrator opowiada o tym co się zdarzyło
dramat
przyszłość
punkt ciężkości fabuły położony na tym co ma się dopiero wydarzyć
Nowoczesne kryteria podziału na rodzaje literackie
• tworzywo
• podmiot
• Å›wiat przedstawiony
Inne podziały rodzajów literackich
A. Stefanii Skwarczyńskiej (ze względu na funkcje)
• Rodzaj epicki
opowiadanie i informowanie o zdarzeniach (funkcja informacyjna)
• Rodzaj liryczny
przekazywanie stanu emocjonalnego (funkcja ekspresywno
impresywna)
• Rodzaj dydaktyczno
moralizatorski
(funkcja pouczajÄ…ca)
• Rodzaj rozrywkowo
autoteliczny (funkcja rozrywkowa metajęzykowa, fatyczna i autoteliczna)
• ! SkwarczyÅ„ska dramatu nie uznaje za literaturÄ™, gdyż tworzywem dramatu nie jest sam jÄ™zyk. Jest on sztukÄ… wielotworzywowÄ…
B. Podział dwubiegunowy na Zachodzie Europy
• Proza
wszystko co nie jest pisane wierszem
- fiction
to co jest bardziej beletrystykÄ…
- nie fiction - to co ma bardziej charakter publicystyczny, dziennikarski , naukowy, popularno-naukowy itd.
• Poezja
wszystko co ma układ wersowo
stroficzny
C. Podział radziecki
• Epika
• Liryka
• Dramat
• Powieść
D. Propozycja podziały literatury Henryka Markiewicza
• Epika
wypowiedź monologiczna (jednopodmiotowa) przedstawia świat wykreowany ? funkcja przedstawiająca jako podstawowa oraz dodatkowo emotywna
• Liryka
wypowiedź monologowa jednego podmiotu ? funkcja przedstawiająca (autoprezentacyjna), wolicjonalna (nastawiona na odbiorcę
przedstawienie postulatu nastawienia na odbiorcÄ™), emotywna i ewentualnie autoteliczna czyli poetycka
• Dramat
tekst wielopodmiotowy ? funkcja przedstawiająca i wolicjonalna, (emotywna i wyróżniająca
informująca o nadawcy wypowiedzi, nastawiona na przedstawianie stałych cech zewnętrznych np. płeć, wykształcenie, wiek itd.)

Ze względu na Dramat Epika Liryka
podmiot wielopodmiotowy monolog jednopodmiotowy
funkcja wypowiedzi PrzedstawiajÄ…ca , emotywna
forma podawcza dialog przytoczenie monolog liryczny
Za najpraktyczniejszy uznał Markiewicz troisty podział literatury pięknej, zakładający istnienie sfer granicznych między rodzajami, a oparty o cechy diagnostyczne:
Monologiczne lub wielopostaciowe ukształtowanie tekstu
Przewaga określonych funkcji językowych
E. Staiger
rodzaje to "odpowiedniki fundamentalnych możliwości ludzkiej egzystencji". W każdym utworze występują 3 rodzaje.
Odmiany wewnÄ…trzrodzajowe sÄ… opisywane przez miejsce podmiotu i funkcje tematyki:
Podział liryki:
a) bezpośrednia
• sÅ‚owne odtworzenie uczucia (próba oddania przeżycia)
• relacja uczuć
• umowna transpozycja sytuacji emocjonalnej
b) pośrednia (przedstawiająca)
• narracyjna
• opisowa
• uogólnieÅ„ pojÄ™ciowych (najczęściej o charakterze filozoficznym)
• o charakterze kreacyjnym
c) apelu (relacja "ty"
"ja")
Podział epiki:
? typ narratora (podmiotu mówiącego)
• narrator 1-osobowy
wewnętrzny względem świata przedstawionego (będący elementem świata przedstawionego)
• narrator 3-osobowy - zewnÄ™trzny wzglÄ™dem Å›wiata przedstawionego (nie bÄ™dÄ…cy elementem Å›wiata przedstawionego)
• narrator nie należący do Å›wiata ale nie utożsamiajÄ…cy siÄ™ z autorem (wykreowana postać)
• narrator należący do Å›wiata przedstawionego ale wszechwiedzÄ…cy. Jego motywacja jest z poza Å›wiata przedstawionego
? w zależności od wiedzy narratora
• peÅ‚na 1-osobowa (ograniczona w wysokim stopniu poprzez udziaÅ‚ w Å›wiecie przedstawionym)
• ograniczona (to 3-osobowa utożsamiajÄ…cy siÄ™ z postaciÄ… ze Å›wiata. Pojawia siÄ™ przez personalizacjÄ™ albo mowÄ™ pozornie zależnÄ…)
• auktorialna (narrator obserwujÄ…cy Å›wiat z zewnÄ…trz
jest wszechwiedzÄ…cy bo jest na zewnÄ…trz)
Podział dramatu:
? Klasyfikacja ze względu na zawartość
• Forma otwarta (romantyczna)
• Forma zamkniÄ™ta (klasycystyczna)
? Klasyfikacja ze względu na przeznaczenie realizacyjne
• Książkowy
• Teatralny (sceniczny)
? Klasyfikacja ze względu na charakter świata przedstawionego (jakość emotywna)
• Tragedia
• Komedia
• Tragikomedia
• Farsa
• Itd.

II. Podziały literatury użytkowo
popularne

lit. wysoka
lit. niska
lit. poważna
lit. rozrywkowa
lit. dla dzieci
lit. dla dorosłych
lit. prozatorska
lit. wierszowana
lit. polska
lit. obca (powszechna)
lit. piękna
lit. popularnonaukowa
lit. naukowa
lit. faktu
lit. tematyczna
detektywistyczna
romansowa
sensacyjna
podróżnicza
obyczajowa
popularnonaukowa
naukowa
itd.