Norwid był zdecydowanie młodszy od Mickiewicza i Słowackiego. To wpłynęło na kształt jego twórczości. Nie przeżył tragedii powstania listopadowego tak jak oni. Inaczej spostrzegał otaczającą go rzeczywistość, wydarzenia wokół których obracała się ówczesna twórczość innych. Norwid Był obok tego. Jego wyjazd miał inne powody. Był dobrowolny, m.in. za pieniędzmi. Jego utwory literackie nie były traktowane jako literatura, nie miały uznania. W Paryżu trzymał się z daleka od emigracji, stronił od polityki. Odrębność twórczości literackiej wpłynęła na chłód, z jakim ją traktowano. Jako poetę odkrył go dopiero pod koniec XIX w. Zenon Przesmycki. Norwida uznawali twórcy epoki Młodej Polski za swego prekursora.
W epoce, gdy twórczość poety miała być darem Boga, pochodzić z uczucia, natchnienia, Norwid twierdził, że sztuka jest bezpośrednią konsekwencją pracy intelektualnej zarówno twórcy jak i odbiorcy. Poetą się nie jest, nim się bywa, gdy się intensywnie pracuje.
nie opisuje rzeczywistości
nie nazywa problemów, uczuć ale raczej je sugeruje, stawia pytanie; Ukazuje problemy, skłaniając odbiorcę do udzielania odpowiedzi na pytania.
artysta ma przede wszystkim chronić tradycje narodowe, piękno i dobro
- to dla niego wiodące wartości
poezja będąca efektem pracy intelektualnej jest wcieleniem postępu, bowiem doskonali umysły odbiorców dążył do maksymalnego skrótu
uściślenia sposobu wyrażania myśli, niekiedy kosztem komunikatywności, zrozumienia znaczenia
zadaniem poezji jest obrona tradycji i przeszłości jest konieczna do zachowania tożsamości narodowej trzeba ożywić przeszłość, wciągając je w sprawy współczesne
poprzez przeszłość chciał nawiązać dialog z teraźniejszością; jest tylko po części poetą doby romantyzmu, tworzył w niej ale ją przekroczył
Pióro"
Jest programowym utworem Norwida. Podmiot liryczny określa tu jaka powinna i czym być poezja:
powinna nie naśladować poprzedników nie powielać tego co było wnosić nowe rzeczy nie nazywać uczuć językiem, bowiem nigdy nie będzie to doskonałe ma być oryginalna, każdy artysta powinien mieć swój styl uniwersalna, ma zawierać wartości nie powinna się zmieniać wraz ze zmianą poglądów politycznych i etycznych powinna być aktualna
WIELKI ARTYSTA I WIELKA SZTUKA - FORTEPIAN SZOPENA"
Wiersz ten jest hołdem złożonym wielkiemu polskiemu kompozytorowi. Tekst ten powstał z inspiracji pewnym wydarzeniem. Jest to refleksja z zamachu na gen. Teodora Berga - namiestnika carskiego w Królestwie Polskim. W odezwie, carscy żołnierze zdemolowali Pałac Zamoyskich. Wyrzucono fortepian Szopena, który był pamiątką narodową. Naród wspomina też ostatnie spotkanie z Szopenem. Cały wiersz posiada wiele tematów. Części: 1,2,3 - wspomnienie Szopena; 4,5 - charakter jego muzyki; 6,7 - refleksje nad muzyką, kulturą i sztuką; 8,9,10 - prezentacja zamachu na Berga w Warszawie. Norwid uwydatnił cechy, które uważa za najważniejsze w muzyce Szopena.
Szopena ukazuje jako doskonałego kompozytora. Był on zżyty ze swoją muzyką. Kreuje go na mistrza porównując do sławnego rzeźbiarza. Jego muzyka przekracza dotychczasowe granice muzyki. Jego dokonania artystyczne będą długo znane.
Charakter muzyki Szopena: doskonała, peryklejska (prostota, harmonia), zwraca uwagę na pierwiastki ludowe. Jest odwołanie do biblijnych wartości; muzyka ta ma zdolność do moralnego odradzania słuchaczy. Podtrzymuje ona tradycję; jej wartości są uniwersalne.
O sztuce: Norwid widzi w niej dążenie człowieka do osiągnięcia pełnej doskonałości. Świat nie jest doskonały. Do doskonałości nie można dojść. Tylko kilku artystów się do niej zbliżyło: Dawid, Szopen, Eschyleos. Umieszczenie między nimi Szopena jest wyrazem najwyższego uznania.
Dalsza część to powrót do wydarzeń w Warszawie. Opis panoramy Starego Miasta, Placu Zamkowego. Spokojny opis nabiera coraz więcej dynamizmu aż do wyrzucenia przez Rosjan fortepianu. Wielkość muzyki rodzi strach i nienawiść u tych, którzy nie znoszą żadnego postępu, wszystko co wielkie i nowe u ludzi maluczkich budzi sprzeciw, który odbija się dygresją. Rodzi się sprzeciw u tych, którzy nie są w stanie zrozumieć tej wartości, dorównać wielkością temu co powszechnie jest nieosiągalne. Zakończenie jest optymistyczne - nadejdą czasy, gdy ludzie docenią wartość muzyki Szopena.
HUMANIZM I DEMOKRATYZM W WIERSZU DO OBYWATELA JOHNA BROWNA"
Wiele postaci doby romantyzmu stało się dla Norwida inspiracją. Były dla jego twórczości symbolem, bohaterami utworów (Szopen, Bem).
Tu postać związana jest z historią USA. John Brown - działacz społeczny, który walczył o zniesienie niewolnictwa murzynów.
Niewolnictwo uderza w ludzką godność, wszystkich, jego obecność to hańba dla tych, którzy się go dopuszczają.
Opanował arsenał wojenny, aby wymusić zniesienie niewolnictwa. Chciał go wysadzić, nie chciał się poddać. Został aresztowany i skazany na śmierć. To wydarzenie jest powodem napisania tego utworu.
Wiersz ten napisany jest w formie listu. Jego postacią jest mewa, która ma szybko dotrzeć do Browna. Zastanawia się czy zastanie go ona jeszcze wśród żywych.
Wykonanie owego wyroku byłoby zamachem na wolność ludzi w USA, zaprzeczeniem wolności i demokracji. Poeta wątpi czy Ameryka jest krajem wolnym. Walczyli o wolność Kościuszko i Waszyngton. Obawa przed tym jak może być ta mewa przyjęta, powitana. Egzekucja może spowodować agresję.
Kamienie przeciw ludziom za zniesieniem niewolnictwa. Uderzenie w obrońców demokracji, wolności. Ludzie nie dojrzeli do nowości, do nowej wartości, zmian stąd agresja. Brown wobec śmierci jest heroiczny i nieugięty. Śmierć odizoluje go od brutalnego świata. Siła idei, której nosicielem jest Brown jest potężna, że ci, którzy wykonują wyrok nie są w stanie uwierzyć, ze przestanie ona istnieć. Po śmierci Browna zdesperowani murzyni będą walczyć w imię swej godności. Nasilenie cierpień i okrucieństwo, pogorszenie losów jednych i drugich. Po śmierci Browna może nastąpić nasilenie niewolnictwa, zanikanie swobód obywatelskich dla murzynów. Nastanie noc, ciemność społeczeństwa.
Wiersz kończy puenta. Zanim w ludziach dojrzeje idea, przywódcy zginą. Potrzebny jest czas przygotowań, aż w końcu przyjdzie pokolenie, które ją zrealizuje. Idea trwa dopóki nie zostanie zrealizowana. Zanim przekonania doczekają się swych kreacji. Człowieka można zabić, ale jego pragnienia wolności zniszczyć się nie da. Pragnienie to jest bowiem niezbywalnym prawem każdego człowieka. Ludzie są równi, nie ma podziałów, nie namawia do okrucieństwa, człowiekowi należy się szacunek. Dbałość o człowieka, jednostki muszą przetrwać. Humanizm związany z głębokim szacunkiem dla człowieka, obrona ludzkiej godności i honoru ludzkiej istoty i tych, którzy zhańbieni są niewolnictwem. Ci którzy dopuszczają do istnienia niewolnictwa zaprzeczają tym swojej ludzkiej postaci. Ludzie powinni być sobie równi. Mieć takie same prawa i obowiązki.
Jedynie od ludzi dzielnych można oczekiwać ludzkiego zachowania się wobec pokonanego nieprzyjaciela, tchórze dowodzą swej odwagi okrucieństwem".
Nie jest sztuką pokonanie człowieka, ale sztuką jest jego dobre traktowanie. Walka twarzą w twarz jest walką słuszną. Ludzie, którzy nie mają argumentów na swoje idee muszą odwoływać się do okrucieństwa. Tchórze chcą sami sobie udowodnić, że mają rację. Forma traktowania równego świadczy o traktującym. trzeba umieć oszczędzić wroga.
BEMA PAMIĘCI ŻAŁOBNY RAPSOD"
Gen. Józef Bem był w XIXw. znany i popularny. Uczestniczył w powstaniu listopadowych, powstaniu na Węgrzech, Wiośnie Ludów, wojnie z Turcją. Dla Norwida jest on symbolem narodowej wolności.
Treścią utworu jest głównie pogrzeb. Jest on stylizowany na dawny pogrzeb wodzów średniowiecznych (użyte są rekwizyty: topory, łuki, tarcze, towarzyszyły panny żałobne).
W okresie średniowiecza Polska była potęgą. Norwid stylizując pogrzeb na wielkiego wodza, nawiązuje do tej świetności. Określa tu rangę wodza - Bema, nadaje mu wszystkie przywileje doskonałego władcy. W pogrzebie bierze udział wojsko, cały naród, a także cała ludzkość i natura.
Część V - mowa o śmierci, której ludzkość nie jest w stanie się oprzeć. Człowiek jest śmiertelny, nie może się obronić. Rumak jest symbolem wartości, które są nieśmiertelne, które będą angażować wiele osób. Człowiek nie może oprzeć się śmierci w przeciwieństwie do niektórych wartości. Rumak jest własnością Bema, a więc symbol wolności jest jedną z tych wartości.
Korowód zmierza do działania, ma do niego wszystkich obudzić, poruszyć, zaangażować ich do wyrażenia swojej niezgody na niewolę. Są to ludzie ujęci snem, bezwolni. Idea pragnienia wolności jest wstanie ich obudzić. Ludzie, którzy przekroczyli czeluść, to ci, którzy uwierzyli w tę ideę, to nowe pokolenie. Śmierć Bema nie kończy jego misji. Jego myśl będzie kontynuowana w przyszłych pokoleniach. Słuszna idea jest nieśmiertelna. Będzie rozwijana przez potomków.
Podczas całego wiersz panuje monotonny, powolny ruch. Dopiero pod koniec staje się bardziej dynamiczny. Nadaje to nastrój grozy, patetyczności, żałoby. Oddziaływanie na zmysły czytelnika wyobraźnią, tak jakby uczestniczył on sam w pogrzebie. Wykorzystanie syntezy sztuk aby wywołać nastrój uwiarygodnić go.
LIRYKA UCZUĆ NORWIDA
Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie..."
Norwid Odwołuje się do konkretnych postaci: Sokratesa, Dantego, Kolumba, Camoensa, Kościuszki, Napoleona, Mickiewicza. Łączy ich to, że nie byli doceniani za życia, wygnani, skazani na śmierć, zdobywali uznanie dużo później. Znakiem tego uznania był drugi grób, wspaniały pogrzeb. Zwrotka poświęcona Mickiewiczowi zawiera pytanie: Coś ty uczynił ludziom, Mickiewiczu ?". Niedopowiedzenie zawiera wróżbę, że los Mickiewicza będzie podobny jak poprzedników.
Dalsze części wiersza to filozoficzne refleksje na temat wybitnych jednostek, które wyprzedzają swój czas.
Zwykła glina ludzka wtapia się w glinę łatwo - ta metafora oznacza, że możemy łatwo rozumieć to, co nam bliskie. Twórczość wybitnych jednostek nie jest akceptowana. Ich idee są zbyt rewolucyjne. Zostaną docenione dopiero przez przyszłe pokolenia.
W Weronie"
Wierz zawiera aluzję do tragedii Romea i Julii i opisuje co po nich pozostało: gruzy domów, rozwalone bramy" i groby pod strażą cyprysów. Ponad nimi niebo spłukane deszczem, poruszone gromem", księżyc - łagodne oko błękitu" i spadająca gwiazda. Takie zestawienie przedmiotów i zjawisk skłania do refleksji o przemijaniu. Norwid ukazuje postawę intelektualną ludzi uczonych, polegającą na jednostronnym spostrzeganiu zjawisk. Postawa ta jest zbieżna z postawą starca z Romantyczności" Mickiewicza (patrz punkt 48.2.1). Cyprysy mówią", że spadająca gwiazda to łza nad losem kochanków. Mówiąca przyroda to element z wierzeń ludowych. Meteoryty, według tych wierzeń, to łzy aniołów. Mamy tu do czynienia z bliskimi romantykom żywymi prawdami" z tradycji ludowej. Ludzie uczeni mówią, że są to meteoryty. Zestawienie wiedzy o świecie z prawdą o nim, i choć Norwid nie wypowiada się po żadnej ze stron, domyślamy się, że bliższa mu jest poetyka wizja ludowa. Wiersz posiada dwie płaszczyzny:
Poetycka zaduma nad potęgą miłości. Niszcząca siła zła, działanie czasu dla materii i wieczne trwanie ducha. Ruiny a domów, groby. Wieczność a ciągła poruszająca naturę tragedia. Refleksja nad postawą racjonalistyczną i uczuciową.4
Język ojczysty"
Główną myślą jest to co ważniejsze, myśli czy czyny. Zawarte są dwie opinie na ten temat:
najpierw myśl, potem czyny walka
Poeci też mogą walczyć czynem. Twórczość ich ma być gromem, a nie tylko słowem. Norwid mówi, że trzeba działać. Pozornie sprzeczne opinie mogą stanowić jedność. Jedni czynem, drudzy językiem (arcydziełem) pokonują wroga.
Słowa nie tylko nas wyrażają ale i sądzą"
Wiersz ten mówi o samotności Norwida jako twórcy i człowieka. Przez współczesnych mu, uznany jest za trudno rozumianego. Adresatem jest przyszłe, odległe pokolenie. Poprzez współczesność pisze do przyszłości. Twórczość to nie tylko wyrażanie tego co się myśli. Poglądy poety i jego twórczość świadczą o nim samym. Nowe przekonania Norwida ukazują to, że jest otwarty na nowe propozycje, że potrafi docenić nowość.
poezja nie tylko romantyczna
Norwid w swojej twórczości odbiegał od konwencji swej epoki, ale i też wiele go z nią łączy:
Elementy tematyczne - poparcie przejawów walki o niepodległość, umiłowanie swobody, wolności i narodowej (Bema pamięci...") i społecznej (Do obywatela..."). Bezkompromisowość w dążeniu do celu. Sprawiedliwej idei nie da się zniszczyć, nie ginie ona z człowiekiem. Trwa z pokolenia na pokolenie, aż do zwycięstwa. Hołd dla niepospolitych ludzi, indywidualistów. Bohaterowie romantyczni to indywidualności, którzy swą działalnością i desperacją w działaniu potrafili zadziwiać. Oddawał szacunek postaciom wykreowanym na bohatera romantycznego.
Norwid odbiegał od romantyzmu, idąc w swym własnym kierunku. Sztukę traktował jako formę pracy twórcy i odbiorcy. W dziedzinie form literackich stworzył wiele artystycznych konwencji, które w romantyzmie jeszcze nie istniały.
Charakterystyczne cechy jego twórczości:
tworzenie neologizmów lapidarność, oszczędność słowa, dążenie do maksymalnego skrótu nadawanie wyrazom nowych znaczeń przemilczenie, niedopowiedzenie do końca pewnej myśli stosowanie wielokropka jako graficznego znaku niedopowiedzenie; wiersze nie kończą się z reguły puentą ale zachętą do intelektualnej pracy posługiwanie się elipsą (pominięcie pewnego elementu zdania będącego jego częścią składową) posługiwanie się aluzją, symbolem synteza środków wyrazu, synteza sztuki, stworzenie w utworze pewnego nastroju poprzez zaatakowanie różnych zmysłów czytelnika