Sokrates, Platon i Arystoteles

Sokrates

Przyjmuje się, że Sokrates urodził się około 470 lub 469 roku p.n.e., a zmarł 399 roku p.n.e. Powszechnie stało się popularne określanie jego "ojcem filozofii". Jego uczniem, był jeden z najwybitniejszych filozofów epoki starożytnej, a nawet w ogóle najwybitniejszy myśliciel w całej historii filozofii. Mam na myśli oczywiście Platona. Był wielkim zwolennikiem postawy absolutystycznej i intelektualistycznej. Sokrates nie wydał żadnych swoich pism, ponieważ w tamtym czasie nie uważano takiej formy przekazu. Ceniono przekaz drogą ustną. Jego myśl i cała filozofia, były wielkim źródłem rozwoju myśli Platona. Filozofia Sokratesa w Atenach wzbudzała wiele kontrowersji, szczególnie wśród wielkich i szanowanych. Jego poglądy wzbudzały w nich niepokój, lęk przed utraceniem urzędu i powszechnego szacunku. Te obawy spowodowały w ostateczności postawienie Sokratesa przed sądem i postawienie mu oskarżenia, a w końcu wyeliminowanie go przy pomocy najbardziej drastycznej i najbardziej skutecznej metody, jaką jest śmierć. Przyczyną jego śmierci było wypicie trucizny, a dokładnie cykuty.

"Cóż to za skarga, z której na mnie potwarz wyrosła, a Meleos jej uwierzył i wyniósł na mnie to oskarżenie tutaj? Tak jest. Cóż tedy mówili potwarcy? Jakby więc prawdziwe oskarżenie trzeba ich zaprzysiężone słowa odczytać: 'Sokrates popełnia zbrodnię i dopuszcza się występku badając rzeczy ukryte pod ziemią i w niebie i ze słabszego zdania robiąc mocniejsze, i drugich tego samego nauczając.' Więc może mi ktoś z was wpadnie w słowo i zapyta: 'Sokratesie, a twoja robota jaką właściwie? Skądże się wzięły te potwarze na ciebie? Już z pewnością, gdybyś się nie był, niby to, bawił w żadne nadzwyczajności, a żył jak każdy inny, nie byliby cię ludzie tak osławili ani obgadali, skoro twoje zajęcia niczym nie odbijały od wszystkich innych ludzi. Więc powiedz nam, co jest, żebyśmy i my w twojej sprawie nie strzelili jakiegoś głupstwa.' Kto tak mówi, ten mówi sprawiedliwie, jak uważam, i ja wam spróbuję wykazać, co tam jest takiego, co mi wyrobiło takie imię i taką potwarz. A słuchajcie. [...] Znacie pewnie Chajrefona. To mój znajomy bliski od dziecięcych lat[...] raz nawet, jak do Delfów przyszedł, odważył się o to pytać wyroczni i ,jak powiadam - nie róbcie hałasu obywatele! - zapytał tedy wprost, czyby istniał ktoś mądrzejszy ode mnie. Co i Pytia odpowiedziała, że nikt nie jest mądrzejszy. To wam ten tutaj brat jego przyświadczy, o tamten już umarł. Zważcie tedy, dlaczego tak mówię. Chcę pokazać, skąd się wzięła potwarz. Bo ja, kiedym to usłyszał, zacząłem sobie w duchu myśleć tak: Co też bóg mówi? Cóż ma znaczyć ta zagadka. Bo ja, doprawdy, ani się do wielkiej, ani do małej mądrości nie poczuwam. Więc cóż on właściwie mówi, kiedy powiada, że ja najmądrzejszy? Przecież chyba kłamie. To mu się nie godzi. I długi czas nie wiedziałem, co to miało znaczyć, a potem powoli, powoli zacząłem dochodzić tak mniej więcej: Poszedłem do kogoś z tych, którzy uchodzą za mądrych, aby jeśli gdzie, to tam przekonać wyrocznię ,że się myli, i wykazać jej, że ten tu jest mądrzejszy ode mnie, a tyś powiedziała, że ja. Więc, kiedy się tak w nim rozglądałem - nazwiska wymieniać nie mam potrzeby: to był ktoś spośród polityków, który na mnie takie jakieś z bliska zrobił wrażenie, obywatele - otóż, kiedym tak z nim rozmawiał, zaczęło mi się zdawać, że ten obywatel wydaje się mądrym wielu innym ludziom, a najwięcej sobie samemu, a jest? Nie! A potem próbowałem mu wykazać, że się tylko uważa za mądrego, a nie jest nim naprawdę. No i stąd mnie znienawidził i on, i wielu z tych, co przy tym byli. Wróciwszy do domu zacząłem miarkować, że od tego człowieka jednak jestem mądrzejszy. Bo z nas dwóch żaden, zdaje się, nie wie o tym, co piękne i dobre, ale 'jemu się zdaje, że coś wie, choć nic nie wie a ja, ja nic nie wiem, tak mi się nawet nie zdaje.' Więc może o tę właśnie odrobinę jestem od niego mądrzejszy, że jak czegoś nie wiem, to i nie myślę, że wiem. Stamtąd poszedłem do innego, który się wydawał mądrzejszy niż tamten, i znowu takie samo odniosłem wrażenie. To znowu mnie ten ktoś znienawidził i wielu innych ludzi. [...] Tak się zacząłem sam siebie pytać zamiast wyroczni, co bym wolał: czy zostać tak jak jestem i obejść się bez ich mądrości, ale i bez tej ich głupoty, czy mieć jedno i drugie, jak oni. Odpowiedziałem i sobie, i wyroczni, że mi się lepiej opłaci pozostać tak, jak jestem. [...] Toteż nawet, jeśli mnie teraz puścicie i nie dacie wiary Antosowi, który mówił, że albom się tu w ogóle nie powinien był znaleźć, albo skorom się już tu znalazł, nie podobna mnie na śmierć nie skazać, bo jeśli powiada, ujdę kary, to już wasi synowie, postępując wedle nauk Sokratesa, zepsują się do reszty i ze szczętem - więc gdybyście mi na to powiedzieli: Sokratesie, my teraz nie posłuchamy Antosa, tylko cię uwolnimy, pod tym jednakże warunkiem, abyś się nigdy więcej takimi poszukiwaniami nie bawił ani nie 'filozofował' dalej, a jeśliby cię znów na tej robocie schwytano, to zginiesz - jeślibyście mnie, jak mówię, pod tymi warunkami puścić mieli, to bym wam powiedział, że ja was, obywatele, kocham całym sercem, ale posłucham boga raczej aniżeli was, i póki mi tchu starczy, póki sił - bezwarunkowo nie przestanę filozofować i was pobudzać, i pokazywać drogę każdemu, kogo tylko spotkam, mówiąc, jak to zwykle, że ty, mężu zacny, obywatelem będąc Aten, miasta tak wielkiego i tak sławnego z mądrości i siły, nie wstydzisz się dbać i troszczyć o pieniądze, abyś ich miał jak najwięcej, a o sławę, o cześć, o rozum i prawdę, i o duszę, żeby byłą jak najlepsza, ty nie dbasz i nie troszczysz się o to? [...] tak rozkazuje Bóg, dobrze to sobie popamiętajcie, a mnie się zdaje, że wy w ogóle nie macie w państwie nic cenniejszego niż ta moja służba boża". [Tekst z "Obrony Sokratesa" Platona]

Platon

Prawdopodobnie urodził się w 427 roku p.n.e., a zmarł w 347 roku p.n.e. Pochodził z rodziny bardzo zamożnej, a więc zdobył staranne wykształcenie. Był najwybitniejszym uczniem Sokratesa. Jego pierwsze pragnienia wiązały się z podjęciem działalności politycznej, jednak w miarę jak rozwijał się, te pragnienia ulegały zmianie. Był założycielem pierwszej szkoły filozoficznej, nazywana była Akademią. Nauczał tam aż do samej śmierci. Platon jest pierwszym filozofem, który stworzył własny system filozoficzny. Następne pokolenia określały go idealizmem platońskim. Był przekonany, że świat w którym żyje człowiek, jest jedynie kopią świata idealnego i pod każdym względem doskonałego. Wszystko co znajduje się w świecie jest niedoskonałą kopią doskonałych idei, które znajdują się poza światem materialnym. Stworzył wiele bardzo ciekawych i ważnych dzieł. Jednym z nich jest "Państwo", w którym porusza i opisuje strukturę i zasady funkcjonowania idealnego państwa i rządzenia. Jednym z ważnych w tej kwestii poglądów, było przekonanie, że na czele tego państwa powinni stać filozofowie, nad bezpieczeństwem państwa i obywateli mieli czuwać wojownicy, natomiast zadaniem chłopów, handlarzy i rzemieślników było dbanie o zaspakajanie potrzeb materialnych swych obywateli.

Idea jest pojęciem stworzonym przez samego Platona. Pochodzi od terminu greckiego "eidos" i oznaczy tyle co wygląd. Sam Platon już dokonał odróżnienia na byty które można postrzegać i widzieć za pomocą zmysłów, od bytów które można dostrzec tylko i wyłącznie za pomocą intelektu, czyli za pomocą tak zwanych "oczu duszy". I te byty, które poznajemy tylko przy pomocy intelektu Platon nazwał ideami. Ich głównymi cechami jest: wieczność, inteligibilność, niezmienność, samoistność, jedność, niecielesność, bytowość. Ideą nie jest rzecz piękna czy dobra, ale piękno samo w sobie, czy dobro samo w sobie. Dobro jest tą ideą, którą ceni i wywyższa najwyżej, ono przewodzi wszystkim innym ideom. Platon jest twórcą systemu idealistycznego, ponieważ jego spojrzenie na wszystko co go otaczało, było spojrzeniem przez doskonałe idee, które są niewidzialne gołym okiem.

Dusza, jako psyche, miała moc ożywiającą i to dzięki niej ciało żyło. Wszystko co żyło było związane z tchnieniem. Filozofia grecka te kwestię podjęła dość obszernie. W tej kwestii powstało wiele teorii i myśli interpretujących i opisujących duszę i jej działanie w świcie i na ciało człowieka. Odróżniano trzy rodzaje duszy, jak na przykład: wegetatywną, która była odpowiedzialna między innymi za wzrost, występowała u roślin, zmysłowa, była odpowiedzialna miedzy innymi za pożądania i popędy, występowała u zwierząt i trzeci rodzaj duszy, to umysłowa, która była główną cechą człowieka. Platona najbardziej interesowała kwestia poznawania człowieka i wszystko co się z tym wiązało, dlatego zwrócił się ku duszy zmysłowej i umysłowej.

Dialektyka jest sztuka prowadzenia rozmów, dyskusji i dialogu. Sztuka ta była przede wszystkim rozwinięta przez szkołę sofistów, ale jako sztuka prowadzenia różnego rodzaju sporów. Platon i Sokrates uważali ją i traktowali zupełnie inaczej, inaczej mianowicie, jako metodę filozoficzną, za pomocą której człowiek poszukuje prawdy i do niej dochodzi. Filozofowanie nie polega tylko na rozmowie, ale na wydobywaniu z tej rozmowy prawdy. Jest to wysiłek, który podjęty jest wspólnie. Jest to wspólne przechodzenie od poznania doksa, czyli mniemania opartego na zmysłach, do poznania episteme, która jest już wiedza prawdziwą.

Arystoteles

Urodził się w 384 r. p.n.e., a zmarł w 322 r. p.n.e. Urodził się w Stagirze na Półwyspie Trackim. W 367 r. p.n.e. przybył do Aten i wstąpił do Akademii Platona. Przebywał tam przez 20 lat. Z czasem był przeciwny nauce idei Platona, ale zachował też wiele jego poglądów. Przebywał w Akademii do śmierci Platona. Był nauczycielem Aleksandra, syna Filipa Macedońskiego. Po opuszczeniu Aleksandra, wraca do Aten i zakłada swoją szkołę. Szkoła znajdowała się w Likeionie, dlatego nazwano ją perypatetycką. Kierował nią przez 12 lat. Zmarł w Chalkis, po opuszczeniu Aten. Orientacją naukową Arystotelesa była biologia. Mówiąc o bycie miał na myśli przede wszystkim żywe jednostki. Platon był twórcą zasad, a Arystoteles rozwiniętych teorii. Fałszywie sformułował prawo ruchu. Jak również cofnął się w astronomii, ponieważ wstrzymał ziemię, a poruszył sferę gwiazd.

Pisma Arystotelesa składały się głównie z dialogów, podobnie jak jego nauczyciela Platona. Napisał dzieła, które były przeznaczone dla wszystkich zainteresowanych jego filozofią, a także napisał dzieła typowo naukowe, o charakterze literackim, historycznym, czy też przyrodniczym. Pomagali Arystotelesowi jego uczniowie, w opracowywaniu i tworzeniu tych dzieł. Stworzył również dzieła, które były przeznaczone tylko i wyłącznie do użytku wewnętrznego szkoły i na potrzeby szkoły. Do tych dzieł zaliczamy teksty logiczne, a także przyrodnicze. Centrum i jądrem całej filozofii Arystotelesa, jest metafizyka, czyli za jego czasów nazywano ją filozofią pierwszą. Metafizyka złożona jest z czternastu ksiąg.

Od Platona zachował teorię wiedzy (prawdziwa wiedza jest ogólna), a odrzucił teorię bytu (prawdziwy byt jest idealny).

Logika - mówi o wiedzy ogólnej i oddzieliła się od metafizyki - mówi o jednostkowym bycie.

Głównymi tematami logiki była definicja - jako podstawa prawidłowych pojęć i dowód - jako podstawa prawidłowych sądów.

Rozumiał logikę jako przygotowanie i narzędzie nauk, czyli jako dyscyplinę formalną.

Arystoteles stał na straży racjonalizmu, który jest związany z genetycznym empiryzmem. Poznanie ma charakter bierny. Arystoteles ufał rozumowi, a także i zmysłom.

Oddzielił od całej filozofii logikę, a następnie podzielił filozofię na dwa wielkie działy:

1. teoretyczna, dzieli ją na:

1. fizykę
2. matematykę
3. pierwszą filozofię - jej przedmiotem jest 'byt jako taki', potem upowszechnia się nazwa 'metafizyka'.

2. praktyczna, wyróżnia tutaj dwa wielkie działy:

1. etykę
2. politykę

Podporządkował im:

- retorykę

- ekonomikę

- poetykę

Uważał że bytem samoistnym, czyli substancją są jedynie konkretne rzeczy. I nim miała zająć się pierwsza filozofia.

Własności pojęciowe, ogólne, gatunkowe rzeczy Arystoteles nazwał formą, a to co było nieuformowane, nieokreślone nazwał materią np. brąz, czy marmur nie jest czystą materią, ale uformowaną. W jego ujęciu substancja rozpada się na formę i materię. Istnieją tylko konkretne zespoły materii i formy. Z czasem pogląd ten nazwany został hylemorfizmem.

Oba składniki są niezbędne, ale forma jest ważniejsza. Zajęła ona miejsce platońskiej idei. Poznajemy w rzeczy jedynie formę. Materia pierwsza jest niepoznawalna.

Wyjaśnienia (przyczyny) własności rzeczy można szukać odwołując się do:

Poznawszy formę rzeczy lub materię, przyczynę sprawczą lub celową rozumiemy samą rzecz.

Cel nie jest transcendentny i idealny i nie leży poza rzeczą, ale w niej samej. Forma jest siłą działającą celowo. Forma jest energią, a materia potencją - która jest przeciwieństwem i uzupełnieniem energii.

Arystoteles w przyrodzie dopatrywał się:

1. substancji
2. formy
3. energii
4. celu

A więc jego przyroda była:

1. substancjalna
2. jakościowa
3. dynamiczna
4. celowa

Świat jest wieczny, ponieważ materia z której powstał, jest wieczna. A razem z tym światem, cały świat materialny. Świat nam znany, jest światem jedynym.

Każda rzecz ma swoją przyczynę, ale w tym łańcuchu przyczynowo i celowo powiązanych zdarzeń, musi istnieć jakaś pierwsza przyczyna.

Własności niezależnego bytu:

1. jest nieruchomy i niezmienny
2. jest niezłożony
3. jest niematerialny - wszystko co materialne jest zmienne, jest więc czystą formą
4. jest istotą duchową
5. jest rozumem
6. porusza świat będąc celem
7. jest jeden
8. jest konieczny
9. jest doskonały

Jeśli istnieje świat, to istnieje również absolut. Byt absolutny, konieczny, doskonały, który sam nieruchomy porusza świat, to nic innego, jak to, co wszyscy nazywają Bogiem.

Kosmologia doprowadziła Arystotelesa do teologii, do istnienia Boga i określenia jego natury.

Świat Arystotelesa był wieczny. Bóg wprawił świat w ruch i dlatego jest jego pierwszą przyczyną i celem ostateczny. Ale twórcą świata nie jest.

Skoro Bóg działa w sposób niezmienny, to i ruch również jest niezmienny. We wszechświecie znajdują się dwa okręgi:

1. niebiański - wprawiany w ruch przez pierwszą przyczynę, jest nieporównanie doskonalszy, jest okrężny (ponieważ najdoskonalszy, regularny i jednolity). Materia jest eteryczna.

2. ziemski - znajduje się w samym środku świata, ruch prostolinijny. Materia zbudowana jest z czterech żywiołów.

Dusza i ciało to materia i forma. Stanowią nierozłączną całość. Nie mogą istnieć bez siebie. Dusza ożywia ciało.

Trzy rodzaje funkcji i trzy rodzaje duszy:

1. odżywianie i rośnięcie - dusza roślinna
2. funkcje psychiczne: popęd, uczucia - dusza zwierzęca
3. rozum jest najwyższą zdolnością duszy - dusza myśląca

Zdolności wyższe, zakładają istnienie zdolności niższych. Dusza ludzka łączy wszystkie zdolności duszy. Rozum poznaje byt i dobro.

Arystoteles wyróżnia dwa rodzaje rozumu:

1. bierny - operuje materiałem jaki otrzymał od zmysłów, z wyobrażeń zmysłowych wyabstrahowuje pojęcia
2. czynny - wprawia w ruch rozum bierny. Będąc wolnym od materii jest niezniszczalny

Bóg i dusza są samoistnymi formami. Wszelka forma może istnieć tylko w łączności z materią.

Nie ma innego dobra, jak dobro realne. Etyka Arystotelesa jest empiryczna.

Wyróżniał cele:

1. wyższe
2. niższe

Wyższe cele to te, dla których niższe są środkami. Uważał że nie ma nieskończonego łańcucha środków i celów i musi być jakiś cel najwyższy. Taki cel jest najwyższym dobrem osiągalnym. Uważał że jest to eudajmonia (doskonałość jednostki). Według Arystotelesa eudajmonia polega na działaniu rozumu.

Działalność rozumu ogarnia dwie dziedziny:

1. poznania praktycznego
2. życia praktycznego

Dwa rodzaje zalet człowieka:

1. cnoty dianoetyczne np. mądrość, rozsądek
2. cnoty etyczne np. hojność, męstwo

Cnót jest tyle, ile właściwych człowiekowi czynności. Cnotą było zachowanie środka. Doktryna ta była najsłynniejsza w etyce Arystotelesa.

Arystotelizm jest doktryną środka. Przez cnotę dochodzić szczęścia, czyli działalność godna człowieka, rozumna i cnotliwa.

Likeion chciał służyć celom ściśle naukowym. Po jego śmierci kierownikiem został Teofrast (362 - 287 p.n.e.). Perypatetycy w filozofii byli wierni mistrzowi.

Ale interpretowali go na dwa sposoby:

1. podnosili idealistyczne platońskie pierwiastki jego systemu np. transcendencja Boga i rozumu
2. usiłowali wytępić czynniki platońskie w arystotelizmie

Po Teofraście scholarchat obejmuje Straton z Lampsaku. Był najbardziej samodzielnym myślicielem, jakiego wydał Likeion. Stratonizm był materialistyczną interpretacją Arystotelesa. Zaprzeczał istnieniu przedmiotów niematerialnych transcendentnych. Nie ma form poza materią, ani Boga poza przyrodą i rozumu poza zdolnością postrzegania.

Od I w. p.n.e. pojawiła się potrzeba odnowienia tradycji. Szkoła wtedy poświęciła się rozważaniu i komentowaniu jego pism. Wtedy też nie tylko objaśniano, ale i uzupełniano jego poglądy. Tylko poglądy logiczne, przyrodnicze i etyczne były mniej więcej wykończone. Metafizyka zaś jedynie naszkicowana.

Uzupełnienie poszło w dwóch kierunkach:

1. naturalistycznym - Teofrast, przedstawicielem był Aleksander z Afrodyzji - od jego imienia interpretacja ta nosi nazwę aleksandryzmu. Uważał że rozum bierny jest formą ciała. A więc rozum ginie razem z ciałem.
2. idealistycznym - Eudema, przedstawicielem był Temistius - w opozycji do aleksandryzmu przyjmował że dusza rozumna jest nieśmiertelna.

Starożytność odziedziczyła po Arystotelesie jedynie pisma wczesne, przeznaczone dla szerszej grupy ludzi.

Epoka chrześcijańska odziedziczyła jedynie pisma późne Arystotelesa. Wczesne zaginęły.

W XII i XIII w. Europa łacińska uznała go za wielki autorytet. Gdy pisano 'filozof', było wiadomo że chodzi o Arystotelesa.

Wielkim odnowicielem arystotelizmu był Tomasz z Akwenu. Na trwałe związał on filozofię arystotelesowską z katolicyzmem.

Za życia, ani zaraz po jego śmierci opozycji nie było prawie w ogóle, ponieważ Arystoteles nie wyszedł poza swoją szkołę. W szczególnej opozycji był Renesans. W walce z arystotelesowsko - scholastycznymi koncepcjami rozwijała się filozofia nowożytna.


Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.
Polecamy prace o podobnej tematyce



* Problematyka nauki filozoficznej
* Szkoła "ruchu" i szkoła "niezmienności" czyli jak rozumieli byt greccy filozofowie przyrody
* Co rozumiemy przez pojęcie "całośćłł w świetle filozofii
* Poglądy starożytnych filozofów - Sofiści, Platon, Arystoteles, epikurejczycy, stoicy
* Tales, Arystoteles, Platon, luteranizm i kalwinizm.



Polecamy na dziś



1. Poglądy starożytnych filozofów - Sofiści, Platon, Arystoteles, epikurejczycy, stoicy
2. Epikur i epikurejczycy
3. Poglądy Epikura i Epikurejczyków
4. Idee platońskiej jaskini i jej współczesne interpretacje
5. Poglądy Arystotelesa
6. Najważniejsi filozofowie Oświecenia.
7. Czym zajmuje się Antropologia kulturowa?
8. Mędrzec stoicki, uosobieniem dla obecnego społeczeństwa
9. Sokrates i jego filozofia
10. Dwie maksymy Sokratesa: "Cnota jest wiedzą"; "Wiem, że nic nie wiem" - czy widzimy tu jakąś sprzeczność czy nie?