elementy antropologii społecznej
Jadwiga Sitnicka
24 listopada 2008 r.
Ludwik Stomma, Rytuał pokładzin w Polsce
powrócić o świcie
–
skrawioną koszulę obnosi się na krucyfiksie (XVIII w.), pannę młodą z czerwonymi o autorze słów kilka:
wstążkami (czerwień-krew) po wsi lub wśród zebranych
Antropolog kultury, publicysta. Wykładał na UW, KUL, UJ, pracował w Instytucie
–
niszczenie sprzętów odbywa się bardziej drastycznie – "chatę obdzierają ze Sztuki PAN. W 1981 roku wyjechał do Francji. Od 1983 roku jest profesorem Sorbony.
strzechy, komin rozwalają"
Wydał 14 książek, w tym 4 naukowe, 2 książki dla dzieci, a także książki historyczne i biograficzne. Od lat jest felietonistą Polityki. Publikuje także w Kuchni, Motomagazynie, Elle i Cosmopolitan. Najnowsza książka Ludwika Stommy to Skandale
•
W wielu regionach (poznańskie, sandomierskie, Mazowsze, Polesie, Podole, polskie.
Białoruś, Wołyń, Pokucie) pokładziny odbywały się wprost na
[prześcieradle/materacach rozłożonych na] ziemi, nie na łożu. (O. Kolberg) definicja pokładzin, od której Stomma wychodzi: słowiański obrzęd weselny, konsumpcja małżeństwa i sprawdzian dziewiczości panny młodej.
•
Noc poślubną (lub nawet 3 następne noce) z panną młodą nie zawsze spędza jej mąż!
Pokładziny zanikają na przełonie XVIII/XIX w. ale i w XX w. występują na Polesiu (opisy wesela serbskiego i czarnogórskiego mówią o starszym drużbie i Ukrainie. Zanik przebiega od wschodu na zachód przez 1730-1920 i związany jest występującym w roli sędziego w sprawie wypróbowania dziewictwa panny młodej) z pojawieniem się ślubu kościelnego.
więc pierwszy człon definicji pokładzin jako konsumpcji małżeństwa zostaje Wilhelma Beauplana opis rytuału z 1649 roku
obalony!
(kolejne etapy wydzielone przez Ludwika Stommę):
1. Oględziny panny młodej (poszukiwanie przedmiotów, mogących dać "pozorną Zanalizujmy drugi człon definicji: pokładziny są sprawdzianem dziewictwa panny krew").
młodej. Jeśli jest to prawda, wówczas powinno zachodzić: 2. Ubieranie panny młodej w białą szatę.
norma x sprawdz. przestrzegania x ((sankcja za niedopełnienie x) lub (radość 3. "Publiczny" akt seksualny.
z dopełnienia x))
4. Oględziny koszuli (poszukiwanie śladów krwi).
ale... czy rzeczywiście norma dziewictwa istniała, jeśli wiemy, że występowały: i dalsze etapy w zależności od wyniku oględzin koszuli:
–
przedmałżeńska swoboda seksualna w wielu regionach, gdzie spotyka się pokładziny
gdy występują ślady krwi:
brak krwi:
–
gościnność płciowa (czyli raczenie gości wdziękami córek) 5. publiczna demonstracja odnalezienia 5'. publiczna demonstracja braku śladów
–
przykłady pokładzin dziewczyn piętnowanych za rozwiązłość śladów krwi, pochód z koszulą
krwi (niszczenie sprzętów)
6. publiczna demonstracja zgody dwóch 6'. publiczna demonstracja skłócenia zatem schemat jest następujący:
rodów, drużbowie z druhnami
rodów (lżenie matki panny młodej)
brak normy x niepewny sprawdzian przestrzegania x ((sankcja za niedopełnienie x) 7. oczepiny
7'. brak oczepin
lub (radość z dopełnienia x))
8. pełna akeptacja związku
8'. brak akceptacji związku
więc i drugi człon definicji pokładzin okazuje się nieprawdziwy!
Opis z XVII w. nie odbiega od opisów z wieku XIX; zmieniło się niewiele; Czemu zatem służy akt pokładzin?
Różnice:
–
celebracja krwi (punkty 1, 3, 4, 5)
–
pannę młodą rozbierają druhny (Pokucie), obecne mężatki (Wołyń), matka pana
–
celebracja ziemi (pokładziny na ziemi)
młodego (Podole Wsch.)
pominięty punkt 2. jest technicznie potrzebny do całości rytuału
–
publiczność podczas aktu seksualnego przebywa w innej izbie lub opuszcza dom, by
elementy antropologii społecznej
Jadwiga Sitnicka
24 listopada 2008 r.
Celebracja krwi (punkty 1, 3, 4, 5):
Schemat rytuału:
–
wytworzenie/niewytworzenie krwi
ofiara krwawa realizacja ofiary usankcjonowanie dalszych czynności
–
interpretacja krwi/braku krwi
–
demostracja krwi/braku krwi (działania pozytywne-radość: kontynuowanie obrzędu lub działania negatywne-sankcje: związek nie(zupełnie) ważny, Stomma porównuje dalej ofiarę słowiańską ze zwierzęcymi ofiarami towarzyszącymi demolowanie domu, poniżanie właścicieli domu)
ślubom rzymskim II w. (ofiara explicite) oraz pokładzinami germańskimi i galijskimi z VI w. Wszystkie one zawierają te same elementy i skupiają się wokół celebracji krwi.
Stomma zauważa brak zrównoważenia opozycji działań pozytywnych i negatywnych.
W przypadku śladów krwi mamy kontynuację obrzędu; w przypadku jej braku obrzęd Jeśli zatem charakter pokładzin jest ofiarniczy, to czegoś oczekujemy w zamian, bo po zostaje zerwany.
złożeniu ofiary zawsze oczekujemy rekompensaty, składa się ją w jakimś celu. Po Stomma uważa, że ten brak odpowiednika to brak usankcjonowania domu krwią, brak ofierze z plonów ziemi – oczekujemy dobrych zbiorów, a czego można oczekiwać po potrzebnej ofiary. (Krew jako symbol życia u różnych plemion – używana przy kreacji ofierze pokładzinowej?
nowego: konstrukcji materialnej jak budowa domu lub konstrukcji społecznej –
skrapianie nowonarodzonego dziecka, małżeństwo).
ofiara
rekompensata
Ofiara panny młodej zostaje zestawiona z rytualnym ubojem zwierząt: wytworzenie i oddanie krwi (źródła
zezwolenie Boga na powstanie nowego
1. sprawdzanie czystości obiektu ofiary
życia) – symbol oddania życia (lub
życia, zezwolenie na kreację
•
oględziny panny młodej
dosłowne jego oddanie w ofierze
rzymskiej)
•
mycie, czesanie, sprawdzanie zwierząt ofiarnych
2. interpretacja ofiary
destrukcja
kreacja
•
oględziny koszuli
•
oględziny przeprowadzane przez osobę odpowiedzialną za przebieg rytuału, wyrok o realizacji rytuału
Celebracja ziemi (pokładziny na ziemi)
3. demonstracja
•
publicznie ogłaszany wynik rytuału
Kładzenie na ziemi w innych rytuałach:
4. nieprzyjęcie ofiary
•
rodzenie na ziemi ( humi positio – matka naśladuje ziemię wydającą plon),
•
obwinia się właściciela miejsca
•
kładzenie noworodka, chorych i zmarłych na ziemi – pokonanie symbolicznej
•
zawiesza się lub niecha aktu kreacyjnego (w przypadku nieprzyjęcia ofiary śmierci,
nie budowano domów, mostów, zaniechiwano postrzyżyn)
•
inicjacja – osiągnięcie nowego stanu.
5. przyjęcie ofiary
•
działania kreacyjne rozpoczynane lub kontynuowane
Więc znowu mamy powtórzony schemat: DESTRUKCJA KREACJA