Procesy poznawcze – wykład 4 (Pani dr Maria Zając, 14 marca 2005r.)

Zalecenia

• Samodzielnie opracować spostrzeganie emocji.

• Samodzielnie opracować wydawanie sądów na podstawie spostrzeżeń, - było na

wykładzie, ale nie ma w niniejszym opracowaniu.

• Dołączyć starszy model umysłu Czesława S. Nosala do kolekcji.

Pojęcia

• Semiotyka – ogólna teoria znaku, semiotyczny – dotyczący znaku.

• Semantyka – badanie znaczenia i jego historii wyrazów, semantyczny – dotyczący

znaczenia wyrazów.

Dygresje

• Zagadnienia do egzaminu to: percepcja, myślenie, pamięć, uczenie się, wyobraźnia, uwaga, umysł i język odmieniane przez takie przypadki jak: definicja, funkcje, cechy, zależności oraz związki z systemem poznawczym.

• Egzamin 13, 14 czerwca 2005r.

• Spostrzeganie jest intencjonalne.

• Termin rozumienie psychologia zawdzięcza podejściu fenomenologicznemu. Obecnie

bada się je w psycholingwistyce1.

• Myślenie ma charakter pojęciowy, dyskursywny – oparty na wymianie informacji.

Wykład właściwy

W percepcji można wyróżnić podmiot (spostrzega ktoś) oraz przedmiot poznania: coś lub kogoś. Psychologia ogólna interesuje się rzeczami, społeczna osobami.

Obiekty spostrzegania

• Przestrzeń fizyczna, jej ukształtowanie oraz rozlokowanie znajdującej się w niej obiektów;

• Przedmioty. Zarówno trójwymiarowe, fizyczne i psychofizyczne (ludzie), jak i na płaszczyźnie, np. realistyczne obrazy takie jak fotografie i filmy, ale też rzeczy dwuznaczne, złudne i nieistniejące.

• Wybrane aspekty przedmiotów i figur; ruch, oddalenie, kształt, wielkość, głębia, kolor.

• Znaki.

Aby spostrzegać emocje trzeba je rozumieć.

Stadia rozwoju spostrzegania

1. Monosensoryczne

2. Polisensoryczne, (wielozmysłowy kontakt z przedmiotem, np. branie do ust tego, co się zobaczyło – wzrok i dotyk, pojawia się stałość spostrzegania),

3. Wtórnej identyfikacji monosensorycznej, (warunkowanie – na podstawie jednego zmysłu identyfikuje się zdarzenie lub przedmiot).

1 Polskim autorytetem w tej dziedzinie jest prof. Ida Kurcz (IP PAN, Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej, UW)

Spisała: Ewa L. Cetnar, kontakt: [e-mail], GG: 389155

1

Każdy bodziec jest zawsze spostrzegany w sąsiedztwie (w kontekście) innych bodźców, które wpływają na jego odbiór. Pozwala ono automatycznie (nieświadomie) rozpoznać dany przedmiot.

Spostrzeganie nie zawsze odpowiada właściwości bodźca. Jako przykład może

posłużyć odbiór notatki z Goń ca krakowskiego, gdzie napisano: Ubiegłej nocy nad Kanałem Anglicy stracili 38 samolotów. Wśród Polaków zapanowała radość, ze strącenia aż 38 maszyn wroga. Jeden fonem, a w tym przypadku litera a/ą może decydować o całym zdaniu.

Złudzenia bardzo dobrze są omówione w podręczniku Petera H. Lindsaya i Donalda A. Normana Procesy przetwarzania informacji u człowieka. Andrzej Falkowski w V.A.

definiuje złudzenia jako spostrzeganie zależności między elementami bodźca w sposób niezgodny z fizyczną rzeczywistością.

Każ da informacja musi być zintegrowana w jakąś spójną interpretację całego obrazu.2

Objawia się w tym znaczenie sąsiedztwa, a organizowanie obiektów spostrzegania w całość można nazwać procesami kontekstowymi. (...) kontekst działa nie tylko w przypadku, kiedy mamy do czynienia ze znanymi przedmiotami. Jego rola ujawnia się nawet w bardzo prostych rysunkach linii.3 W złudzeniu Müllera-Lyera groty są kontekstem. Spostrzeganie tych odcinków jest niemożliwe bez ich zakończeń, co prowadzi do błędów w ocenie długości.

Przeceniania lub niedoceniania.

Wpływ kontekstu w figurze dwuznacznej ujawnia się w tym, że dany bodziec jest elementem dwóch możliwych kontekstów w tym samym czasie. (Przykłady: Targ niewolników wraz ze znikają cym popiersiem Woltera Salvadora Dali, lub avatar Banzai’a na forum psychologia.us)

Nie można spostrzegać wyizolowanych bodźców. Eksperymenty to potwierdzające:

• dylkopiczne to te, gdy bodźce podawane są kanałem wzrokowym, np. gdy jednego oko widzi napięty łuk, a drugie strzałę. Efektem typowym jest powstanie z dwóch obrazów siatkówkowych jednego układu o konkretnym znaczeniu;

• dychotyczne, to izolowana ekspozycja pojedynczych bodźców słuchowych każdego osobnym kanałem.

Metafora komputerowa nie radzi sobie z problematyką kontekstu.

Zmysłowe poznanie przedmiotu powoduje ukształtowanie się jego wewnę trznego wzorca wyobraż eniowego, bo wpływa modyfikują co na dalsze spostrzeganie. Spostrzeganie znanych przedmiotów jest wię c każ dorazowo wypadkową pomię dzy aktualnie działają cymi bodź cami a wzorcem wyobraż eniowym.4

Prawo stałości spostrzegania sformułowali Straton i Kohler. Jeśli pewien przedmiot został poznany jako rzecz trwała i stała, to spostrzegamy go takim niezależnie od:

• odległości, w jakiej się pojawia (stałość wielkości),

• światła odbitego od jego powierzchni, czyli po prostu oświetlenia (stałość jasności i barwy),

• kąta nachylenia przedmiotu (stałość kształtu),

• usytuowania obserwatora, gdy ten porusza się zbliżając to niego lub oddalając

(stałość położenia).

Raz jeszcze o tym samym z podręcznika Psychologia poznawcza Sternberga: Stałość

percepcyjna zachodzi wówczas, gdy twoja percepcja jakiegoś obiektu pozostaje taka sama wtedy, gdy bezpoś rednie wraż enia zmieniają się .

2 Peter H. Lindsay i Donald A. Norman Procesy przetwarzania informacji u człowieka 3 Peter H. Lindsay i Donald A. Norman Procesy przetwarzania informacji u człowieka 4 Ć wiczenia eksperymentalne z psychologii ogólnej pod redakcją Włodzimierza Szewczuka.

Spisała: Ewa L. Cetnar, kontakt: [e-mail], GG: 389155

2

W podejściu ekologicznym Gibson zakłada istnienie takich zjawisk jak: nabyta wiedza, doświadczenie i elementy motywacyjne oraz potrzeby, które to stanowią kontekst poznawczy. Są niezależne od spostrzegania (czynniki pozasensoryczne), ukierunkowują uwagę i nastawiają system percepcyjny na dostrzeganie nowej, istotnej informacji.

Teoria lokacji (do starszego modelu Nosala)

Obwód pamięci

asocjacyjno -

operacyjnej

S2

S3

Obwód pamięci

Zasoby pamięci

Pole uwagi

krótkotrwałej

trwałej

S1

Pole

spostrzegania

Skanning

Oznaczenie:

Nazwa:

Skrót:

S15

Percepcyjny

P – P

Przeszukiwanie pola percepcyjnego

S2

Percepcyjno – mnemiczny

P – M

(Wskazówki – kategorie)

S3

mnemiczny

M - M Myślenie abstrakcyjne

Bezpośredni system odbioru informacji o świecie zewnętrznym i stanach własnego organizmu współwystępuje w wypadku człowieka z systemem znaków językowych. Nośniki znaczeń to słowa, zdania i teksty.

Język to społecznie wypracowany system znaków i reguł posługiwania się nim.

Noam Chomsky podkreśla, że istnieje głęboka przepaść semiotyczna pomiędzy

człowiekiem, a zwierzęciem.

Słowa (w modelu Idy Kurcz 3 doniczka górnego rzędu – analizator semiotyczny), są etykietkami dla doświadczeń. Zdania to znaki II klasy, właściwe analizatorowi syntaktycznemu. W kolejnym etapie przetwarzania – analizatorze pragmatycznym rozpracowywane są supreznaki (teksty).

Analizator pragmatyczny

• Wypowiedzi

• Akty mowy

• Typy dyskursu (kontekst społeczny) – tekst

• Warianty językowe (żargony, dialekty)

• Style osobiste

5 Na oryginalnym modelu oznaczenie liczbowe zapisane jest jako indeks dolny.

Spisała: Ewa L. Cetnar, kontakt: [e-mail], GG: 389155

3

Dynamiczna6 teoria znaku językowego Karola Bühlera

W relacji do znaku znajdują się:

Przedmioty i zdarzenia

Symbol

Reprezentacja

Źródło

Mówca

Ewokacja

Odbiorca

Słuchacz

Ekspresja

6 Funkcjonalistyczna

Spisała: Ewa L. Cetnar, kontakt: [e-mail], GG: 389155

4