RELACJE MIĘDZY ZJAWISKIEM AGRESJI I PRZEMOCY
Mówiąc o agresji nie sposób pominąć zjawiska przemocy. Czym zatem jest przemoc, a czym agresja?
Agresja to zachowanie przybierające formę ataku skierowanego przeciw określonym osobom lub rzeczom. Rodzajów agresji jest wiele, ale to agresja interpersonalna jest utożsamiana z przemocą .Definicję agresji interpersonalnej podaje Adam Frączek: agresja jest aktem zachowania interpersonalnego intencjonalnie organizowanego w celu przysposobienia szkody jednostce lub grupie społecznej, jest umyślnym działaniem na szkodę jednostki lub własności, którego nie da się społecznie usprawiedliwić. Zdaniem tegoż autora agresja interpersonalna czy przemoc to „czynności intencjonalnie podejmowane przez ludzi, stanowiące zagrożenie bądź powodujące szkody w fizycznym, psychicznym i społecznym dobrostanie innych osób, wywołujące ból, cierpienie, destrukcję prowadzącą do utraty cenionych wartości”.
Analizując literaturę trudno jest znaleźć jedną, obowiązującą definicję przemocy. Pojęcie przemocy utożsamiane jest z agresją fizyczną i zadawaniem fizycznego cierpienia innej osobie.
W prakseologii przemoc rozumiana jest jako nacisk fizyczny (siła fizyczna) albo zastosowanie bodźców (chemicznych, elektrycznych), które sprawiają, że podmiot działania jest wtrącony w sytuację przez niego nie pożądaną i staje się przedmiotem czyjegoś działania.
Etycy definiują przemoc jako użycie siły związane z naruszeniem norm moralnych, w stosunku do osoby lub grupy osób, najczęściej w celu wymuszenia określonych zachowań lub postaw.
Psychologowie określają przemoc jako intencjonalne – negatywnie ocenione – użycie siły, naruszające normy moralne i wtrącające jednostkę lub grupę w niepożądaną sytuację.
Wśród tak wielu definicji zjawiska przemocy najodpowiedniejszą wydaje się definicja K. Pospiszyl, która nazywa przemoc „wszelkimi nieprzypadkowymi aktami godzącymi w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczającej poza społeczne zasady wzajemnej relacji.
Z wyżej wymienionych definicji wiadomo już co nazywamy agresją, a co przemocą. Relacje między agresją i przemocą przedstawia poniżej zamieszczony schemat.
SCHEMAT RELACJI AGRESJA - PRZEMOC
AGRESJA
Rdzeń „gress” oznacza ruch, przedrostek „ag”
kierunek = aktywność, ruch .
Agresja oznacza posuwanie się naprzód .Może
to być zamierzenie przyjazne lub wrogie.
Agresja konstruktywna =
Agresja destruktywna =
rozwój, ruch do przodu, sięgnięcie po
przemoc, zachowania godzące
coś
, ruch akceptowany społecznie, w
w swobody jednostki nie zawsze
celu zaspokojenia swoich potrzeb, lub
mające charakter przestępczy, na
potrzeb grup ludzi, czasami łamiąca
przykład przemoc emocjonalna,
normy społeczne. Rzadko ma
instytucjonalna. Powinna być zaliczana
charakter przestępczy .
do zachowań przestępczych.
Agresja konstruktywna
Agresja destruktywna
mo że prowadzić do przestęp-
często jest zachowaniem
czości, będą to zachowania
przestępczym – zachowania
niezgodne z istniejącym
niezgodne z istniejącymi
aktualnie prawem, ale zgod-
normami prawnymi, moral-
ne z oczekiwaniem społecz-
nymi, obyczajowymi, zwy-
nym, np. ratowanie życia
czajowymi np. morderstwo,
rodziny przez zabicie lub
gwałt .
okaleczenie przestępcy.
Jak widać z wyżej przedstawionego rysunku, przemoc jest zachowaniem agresywnym i jednocześnie destruktywnym w stosunku do innej osoby lub grupy osób.
Przemoc i agresja mają pewne właściwości wspólne: 1. przemoc / agresja jest zawsze intencjonalna 2. przemoc / agresja narusza prawa i dobra osobiste jednostki 3. przemoc / agresja powoduje zawsze jakieś szkody 4. przemoc / agresja lubi się powtarzać.
Istnieją też wspólne dla agresji i przemocy motywy :
- namowa kolegów
- chęć posiadania środków materialnych
- młodzieżowy „szpan”, chęć zaimponowania innym, zwrócenia na siebie uwagi
- chęć przebywania i realizowania się w grupach nieformalnych
- powielanie rodzinnych wzorów zachowań
- zemsta i chęć odwetu
- poczucie bezkarności za wcześniejszą działalność przestępczą
- poszukiwanie akceptacji, nie mogąc jej znaleźć w domu rodzinnym
- pragnienie władzy i dominowania .
Podsumowując, czynniki sprzyjające pogłębianiu się agresywności i przestępczości u nieletnich odnoszą się do trzech środowisk, w których osoba nieletnia przebywa, czyli rodziny, szkoły, grupy rówieśniczej. Chodzi o następujące czynniki :
1. kryzys w rodzinie, zachwianie się stabilności i wartości moralnych 2. rozluźnienie więzi rodzinnych
3. niewydolność wychowawcza
4. niekorzystne wzorce w rodzinie ( patologia, alkoholizm ) 5. znęcanie się fizyczne i moralne
6. brak kontroli sposobu spędzania czasu wolnego od zajęć 7. brak poczucia bezpieczeństwa, oparcia w najbliższych osobach 8. ubożenie rodziny i koncentracja na zdobywaniu środków utrzymania 9. niepowodzenia szkolne, konflikty z nauczycielami 10. konflikty z rówieśnikami, rodzicami
11. brak zagospodarowania czasu wolnego dzieciom i młodzieży przez różne instytucje
12. brak miejsc do rozwijania zainteresowań, do spędzania czasu wolnego oraz brak możliwości korzystania z nich uboższej młodzieży 13. zagrożenia wynikające z alkoholizmu, narkomanii, z funkcjonowania nieformalnych grup młodzieżowych .
Przemoc i agresja – ujmując najogólniej – sprowadza się do zachowania człowieka, którego intencją jest pośrednie lub bezpośrednie wyrządzenie szkody, sprawienie cierpienia, wykorzystanie do czynów bezprawnych, narzucanie władzy, panowanie. To postępowanie czynne, spontaniczne bądź z premedytacją, zagrażające drugiej osobie i czyniące jej krzywdę, szkodę, cierpienie moralne lub fizyczne.
Jak widać przemoc / agresja jest zjawiskiem potężnym i niebezpiecznym, dlatego konieczne jest zapobieganie tym zjawiskom, a gdy już mają one miejsce to należy bezzwłocznie im przeciwdziałać.
Bibliografia:
1. Frączek A., Zumkley H.(red.): Socjalizacja a agresja. Warszawa 1993.
2. Kmiecik-Baran K.: Przemoc wobec dzieci…(w:) Przemoc dzieci i młodzieży pod red. J. Papieża, A. Płukisa. Toruń 1998.
3. Muszyńska E.: Swoboda, przymus i przemoc. Poznań 1997.
4. Pospiszyl K.: Przemoc w rodzinie. Warszawa 1995.
5. Skorny Z.: Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się. Warszawa 1968.
6. Szewczuk W.(red.): Encyklopedia psychologii. Warszawa 1998.
Opracowanie:
Borzucka Agnieszka, Gandziarowska Izabela.