Jak zapobiegać cierpieniu i kryzysom życiowym (s.123-134)

Psychologia pozytywna

Ewa Trzebińska

1. Keyes i Lopez twierdzą, że jednostkowe, społeczne oraz makrospołeczne zjawiska, które

obniżają jakość życia, nasilają się szybciej, niż następuje przyrost skuteczności metod ich

zwalczania oraz naprawiania wynikających z nich szkód. Życie staje się dla ludzi coraz

trudniejsze, zatem najistotniejszym zadaniem dla praktyki psychologicznej stało się

pomaganie ludziom w dźwiganiu obciążeń związanych z codziennością (Seligman, 2002).

Inicjatywy pomocowe kierują się ku prewencji nastawionej na stymulowanie rozwoju

osobistego ludzi z jak najszerszych kręgów społeczeństwa. Nacisk na docieranie do jak

najszerszej liczby ludzi ma służyć zapewnianiu dobrostanu w wymiarze społecznym oraz

unikaniu stygmatyzacji grup i środowisk uważanych za obarczone ryzykiem patologii.

2. Przyjmuje się dwustopniowy plan oddziaływań prewencyjnych (Snyder, Lopez i in. 2002):

pierwotne- skierowane na uzyskanie podstawowych dla dobrostanu parametrów

funkcjonowania.

wtórne- stabilizujące osiągnięty podstawowy poziom dobrostanu i przekraczające go w

kierunku coraz wyższej jakości życia w różnych jego sferach.

3. Psychologia pozytywna zakłada, że każdy człowiek dysponuje (przynajmniej w jakimś

stopniu) psychicznymi mechanizmami, które służą radzeniu sobie z wyzwaniami i

trudnościami. Programy profilaktyczne starają się je uruchomić.

4. W profilaktyce o nastawieniu hedonistycznym nacisk położony jest na bezpośrednie

zwiększanie odczuwanego szczęścia, natomiast przy nastawieniu eudajmonistycznym

oddziaływania skierowane są na budowanie siły psychicznej przez kształtowanie

korzystnych cech-cnót.

5. Program trwałego podwyższania szczęścia

-Sonja Lyubomirsky, Kennon Sheldon i Dawid Schkade opracowali program trwałego

podwyższania poczucia szczęścia. Wykazali, że zakres działania mechanizmów

stabilizujących poczucie szczęścia (tj. "hedonistyczny kołowrót") można ograniczyć przez

oddziaływania polegające na uczeniu ludzi podejmowania aktywności stale stymulujących

przeżywanie pozytywnych emocji. Oszacowali, że poczucie szczęścia uwarunkowane jest

przez czynnik genetyczny działający za pośrednictwem cech temperamentalnych oraz

afektywnych cech osobowości w około 50 % , a przez warunki życiowe do których

następuje afektywna adaptacja w około 10%. Oznacza to według nich, że pozostałe 40 %

może ulegać zmianom w zależności od tego, co człowiek myśli i robi.

-Badania potwierdzają, że ludzie mogą stosować pewne emocjonalne i poznawcze strategie,

które trwale podwyższają poziom ich szczęścia, jeśli są one powtarzane w zmieniającej się

postaci. Należą do nich: przeżywanie wdzięczności, optymistyczne myślenie,

przewartościowywanie negatywnych zdarzeń oraz unikanie społecznych porównań.

-Badacze proponują następujące zasady programów pomagających ludziom podwyższać

poczucie szczęścia przez podejmowanie własnej skierowanej na to aktywności:

a) dostosowanie aktywności do osobistych celów i wartości lub takich dążeń, o których z

dotychczasowych badań wiadomo, że mają korzystne skutki dla dobrostanu ludzi w ogóle

b) zadbanie o wyrazistość afektywnego efektu aktywności przez wykorzystanie

kumulowania się reakcji afektywnych związanych z drobnymi zdarzeniami, z których

składa się życie codzienne ludzi (uczestnikom eksperymentu zlecono, aby trzykrotnie w

ciagu tygodnia myśleć z wdzięcznością o tym, co ich spotyka: wzrost poczucia szczęścia

stwierdzono po sześciu tygodniach tylko u tych, którzy robili to w ciągu jednego dnia).

c) wyeliminowanie czynników życiowych i motywacyjnych utrudniających rozpoczęcie i

powtarzanie danej aktywności

d) wytworzenie nawyku inicjowania aktywności, zapobieganie wytworzeniu się rutynowego

sposobu jej wykonywania.

6. Internetowy program Seligmana

-W badaniu Martina Seligmana przed przystąpieniem do programu i bezpośrednio po jego

zakończeniu mierzono u uczestników poziom szczęścia i depresji. Pomiary powtarzano po

tygodniu, miesiącu, trzech miesiącach i sześciu miesiącach. Każdy z uczestników

wykonywał przez tydzień jedno z sześciu ćwiczeń, które losowo mu przydzielono:

(1) Napisanie listu do kogoś, komu się coś zawdzięcza, a kto nie otrzymał odpowiedniego

podziękowania i przekazanie mu go osobiście – rozwija zdolność do przeżywania

wdzięczności.

(2) Wypełnienie narzędzia do pomiaru sił charakteru oraz używanie jak najczęściej tych

pięciu spośród nich, które wykazuje się w największym stopniu (podpisowych sił

charakteru)

(3) Używanie podpisowych sił charakteru w nowy sposób

(4) Opisanie trzech spraw, które się powiodły i wyjasnienie dlaczego się tak stało.

(5) Opisanie najlepszego momentu życia i zastanowienie się, jakie własne siły charakteru

doszły wtedy do głosu.

(6) Opisanie najwcześniejszego wspomnienia z dzieciństwa – ! PLACEBO ! – niezwiązane

z rozwijaniem siły psychicznej.

- Wszystkie ćwiczenia, także placebo, przyniosły pozytywne rezultaty bezpośrednio po

zakończeniu. Przez miesiąc po ćwiczeniu 1 trwało podwyższenie odczuwania szcześcia i

obniżenie depresji. Przez sześć miesięcy utrzymywały się takie same skutki ćwiczenia 3 i 4.

- Program rozwinięto i przekształcono w eksperymentalną metodę terapeutyczną o nazwie

Pozytywna Psychoterapia (PPT, Seligman, Rashid i Parks, 2006). Wstępne badania nad jej

skutecznością w odniesieniu do depresji klinicznej pokazują korzystne zmiany

przewyższające zmiany uzyskane w wyniku tradycyjnej terapii poznawczo-behawioralnej

oraz terapii tradycyjnej wspomaganej przez leczenie farmakologiczne.

7. Kształtowanie cnót

- Dzieci i młodzież są głównymi adresatami oddziaływań prewencyjnych nastawionych na

wzbogacenie środowiska wychowawczego i edukacyjnego o składniki stymulujące

kształtowanie się czynników siły psychicznej, tj.: optymistyczny styl myślenia, inicjatywa

czy osobiste talenty. Oddziaływania takie są upowszechniane także jako część programów

dobrego starzenia się – jednym z najistotniejszych czynników prognozujących wysoką

jakość życia w wieku podeszłym jest posiadanie korzystnych cech psychicznych i nawyków

już we wczesnych okresach życia (Vaillant, 2004). Szczególnie ważny jest okres od

urodzenia do 5 roku życia, który uznawany jest za krytyczny z punktu widzenia rozwoju

fizycznych, poznawczych, emocjonalnych i społecznych zdolności (Peterson, 2003).

-Ruch o nazwie Koło Dzielności nastawiony jest na podtrzymywanie i rozwijanie

biopsychicznych mechanizmów, które stanowią naturalne predyspozycje do radzenia sobie z

zadaniami życiowymi. U podstaw jego oddziaływań leży założenie, że z powodu

ewolucyjnej preferencji dla osobników najskuteczniej dających sobie radę z wymaganiami

życiowymi, każde dziecko przychodzi na świat wyposażone w efektywne mechanizmy

adaptacyjne, które pomagają wychodzić zwycięsko z życiowych opresji. Podstawowe

mechanizmy adaptacyjne przejawiają się w postaci czterech dążeń: do Przynależności, do

Doskonałości, do Niezależności, do Wspaniałomyślności. Aby rozwinąć naturalne zdolności

do realizowania tych dążeń, stosuje się następujące techniki:

(1) uczenie nawyków podtrzymujących podstawowe dążenia przez nagradzanie

(2) rozwijanie zdolności do doświadczania uczuć związanych z podstawowymi dążeniami

(3) kształtowanie mózgowych wzorców reakcji związanych z podstawowymi dążeniami

przez ich powtarzanie

(4) zapewnienie udziału dziecka w optymalnie funkcjonujących środowiskach społecznych

ludzi dorosłych oraz rówieśników

(5) wielomodalne oddziaływania łączące wymienione sposoby pracy z dziećmi.

-Program Nauczanie dla Mądrości przeznaczony jest dla uczniów (Reznickaya i Sternberg,

2004). Jego teoretyczną podstawę stanowi zrównoważona teoria mądrości Sternberga.

Zakłada ona, że mądrość polega na posiadaniu szerokiej wiedzy oraz umiejętności używania

jej z pożytkiem dla ogółu. Kluczową przesłanką podejmowania mądrych decyzji jest

zdolność do znajdowania równowagi między interesami stron zaangażowanych w

rozwiązywany problem a konsekwencjami możliwych działań. Program promuje trzy formy

rozumowania potrzebne do równoważenia racji i skutków:

reflektywne – świadome śledzenie przebiegu własnego rozumowania i wywieranie na niego

wpływu.

dialogowe- przyjmowanie różnych perspektyw widzenia analizowanej sprawy.

dialektyczne – szukanie sposobu rozumienia sytuacji, który godzi występujące w niej

przeciwieństwa.

Nauczyciel kształcący mądrość ma przekazywać wiedzę ze swojego przedmiotu w sposób

promujący u uczniów wspomniane formy rozumowania, modelować te formy rozumowania,

kiedy sam rozwiązuje problemy oraz nagradzać uczniów za przejawy mądrości. Treningowi

mądrości w szkole sprzyja możliwość odnoszenia przez uczniów wiedzy do realnego życia

oraz kolektywne formy pracy na lekcjach.

- Według motywacyjnego modelu moralności Schulmana, człowiek jako organizm jest

predysponowany do moralności, a wychowanie moralne wymaga tylko kształtowania tej

dyspozycji. W rozwoju moralności chodzi o doprowadzenie do tego, aby dziecko

"rozsmakowało się" w używaniu do rozważania różnych życiowych spraw takich pojęć jak

dobro czy szlachetność. Działania moralne ( czyli podjęte z intencją wyświadczenia czegoś

dobrego innemu człowiekowi) mają źródło w trzech mechanizmach:

empatii - automatycznej tendencji do współprzeżywania, czyli podzielania uczuć innych

ludzi. Rozwijanie moralności przez empatię wymaga od opiekunów ochrony skłonności

dziecka do współprzeżywania oraz wzbogacania automatycznej, czysto emocjonalnej

zdolności odczuwania tego samego co druga osoba o możliwość szerszego rozumienia

perspektywy tej osoby oraz kontrolowanego "stawiania się w cudzym położeniu". Drogą ku

temu jest docenianie empatii dziecka oraz stawianie dziecku empatycznych zadań, np.

zadawanie mu pytań o przeżycia innych lub zachęcanie, by rozwiązywało problemy przez

wchodzenie w role innych osób.

moralnej afiliacji – preferowania przez dzieci osób (także postaci fikcyjnych), które czynią

dobro. Rozwijanie moralności przez afiliację wymaga od opiekunów umożliwiania dziecku

kontaktu z dobrymi ludźmi.

rozumowania moralnego – samodzielne tworzenie przez dzieci zasad dotyczących oceny

zdarzeń w kategoriach dobra i zła. Przejawia się, np. w traktowaniu jako umowne tego, co

jest niestosowne, a jako bezwzględnie niedozwolone tego, co złe. Rozwijanie tego aspektu

wymaga od opiekunów prowadzenia z dzieckiem dialogu na temat dobra zarówno w

konkretnym wymiarze codziennych spraw, jak i w języku abstrakcyjnych wartości i ideałów.