4.9. Selekcja i utylizacja odpadów
4.9.1. Materia nauczania
Odpady to pozosta o ci po ró nych formach dzia alno ci ludzkiej ! zu yte przedmioty
oraz substancje, powstaj ce w zwi zku z bytowaniem cz owieka lub jego dzia alno ci
gospodarcz . Odpady w zale no ci od ich pochodzenia dzieli si najcz ciej na odpady
przemys owe i komunalno-bytowe.
Odpady przemys owe s produktami ubocznymi powstaj cymi w wyniku dzia alno ci
gospodarczej, ich ilo oraz struktura zale y od stopnia rozwoju cywilizacji, struktury
przemys u, technologii i rozwoju gospodarki odpadami jako surowcami wtórnymi. Odpady
komunalno-bytowe powstaj w wyniku dzia alno ci cz owieka w rodowisku
zurbanizowanym.
Poza odpadami przemys owymi i komunalnymi wyró nia si odpady niebezpieczne ! s
to odpady stanowi ce zagro enie dla ycia lub zdrowia ludzi oraz rodowiska (ze wzgl du na
swe w a ciwo ci biologiczne, chemiczne czy fizyczne). S one wytwarzane g ównie
w procesach technologicznych w przemy le, rolnictwie i przetwórstwie rolnym, gospodarce
komunalnej, transporcie, s u bie zdrowia.
Na ca ym wiecie rocznie wyrzuca si miliardy ton mieci. Nie wszystkie odpady s
jednak bezu yteczne ! niektóre mo na przetworzy w celu ponownego wykorzystania, inne
spali aby uzyska energi . mieci s u ytecznym ród em surowców, jednak e zbieranie ich
wymaga du ych nak adów finansowych ! stworzenia specjalistycznych zak adów segregacji
i przetwarzania odpadów.
Odpadki z domów czy sklepów s obecnie sortowane ju na etapie ich zbierania
! w specjalnych, oddzielnych pojemnikach sk aduje si zu yty papier, puszki, szk o,
tworzywa sztuczne. Obni a to koszty dalszego odzysku, gdy eliminuje jeden
z kosztowniejszych procesów przetwarzania odpadów ! segregowanie mieci.
Wtórne wykorzystanie odpadów czy zu ytych elementów do wytwarzania nowych
produktów nosi nazw recyklingu. Mo liwo ponownego wykorzystania wynika z tego, e
niektóre wyroby s wykonane z materia ów odnawialnych, tzn. e w odpowiednim procesie
technologicznym istnieje mo liwo b d to przywrócenia im pierwotnych, pe nych
w a ciwo ci b d usuni cia z nich szkodliwych sk adników w celu uzdatnienia do dalszego
przetwarzania. Wspó czesne technologie umo liwiaj przerób i wykorzystanie wszelkich
odpadów przez ich regeneracj , odzyskiwanie poszczególnych sk adników czy wykorzystanie
energii cieplnej powstaj cej podczas spalania, w oparciu o te kryteria dzieli si te recykling
na materia owy, surowcowy i energetyczny.
Recykling materia owy polega na ponownym przetwarzaniu odpadów w produkt
o warto ci u ytkowej. Produkt powsta y po recyklingu materia owym jest na ogó wyrobem
o innym przeznaczeniu ni pierwotny, za wykorzystanie nast puje w systemie kaskadowym,
gdzie wymagania stawiane wyrobom na kolejnych etapach recyklingu s coraz mniejsze.
W recyklingu surowcowym przeprowadza si odzysk surowców u ytych do produkcji
danego produktu (g ównie tworzyw sztucznych), surowce te mog zosta ponownie
zastosowane do otrzymywania pe nowarto ciowych produktów. Podstawow zalet
recyklingu surowcowego stanowi mo liwo przeróbki tworzyw mieszanych, ograniczeniem
natomiast jest konieczno stosowania skomplikowanych, a co za tym idzie kosztownych,
instalacji technologicznych.
Przedmiotem recyklingu, poza odpadami, mog by wszelkie wyroby wycofane
z eksploatacji, urz dzenia, maszyny, rodki transportu czy wyroby wybrakowane nie nadaj ce
si do u ytku. Je li nie jest mo liwe wykorzystanie odpadów jako surowca wtórnego do
 Projekt wspó finansowany ze rodków Europejskiego Funduszu Spo ecznego!
42
wytwarzania wyrobu analogicznego z pierwotnym, wówczas przeznacza si je do
wytwarzania innych produktów.
Odpady elektryczne i elektroniczne (w tym równie komputery i sprz t komputerowy) s
jednymi z najbardziej z o onych odpadów z jakimi mamy do czynienia. Recykling takich
odpadów polega na usuni ciu ze zu ytego sprz tu elektrycznego i elektronicznego,
w pierwszej kolejno ci sk adowe zawieraj ce rt (wy czniki lub pod wietlacze), baterie,
p ytki obwodów drukowanych, wk ady drukuj ce, p ynne i proszkowe, a tak e tonery
barwi ce, tworzywa sztuczne zawieraj ce zwi zki bromu, azbest oraz cz ci sk adowe
zawieraj ce azbest, lampy elektronopromieniowe, wodorochlorofluorow glowodory (HCFC),
chlorofluorow glowodory (CFC), wodorofluorow glowodory (HFC) lub w glowodory (HC),
wy wietlacze ciek okrystaliczne, zewn trzne okablowanie elektryczne oraz kondensatory
elektrolityczne.
Nowatorskie, dobrze opracowane konstrukcje mog zapewni pomy lne
przeprowadzenie recyklingu. Na przyk ad, drukarki HP LaserJet produkuje si tak, aby mo na
je by o wzgl dnie atwo podda przetworzeniu. Projektowanie produktów, które mo na
z atwo ci podda recyklingowi jest zadaniem z o onym, wymagaj cym dog bnej
znajomo ci materia ów, ich wspó dzia ania oraz poszczególnych etapów procesu
produkcyjnego. Aby poradzi sobie z tym zadaniem, HP opracowa 10 lat temu nowatorski
program Projektowanie dla rodowiska. Jest on realizowany przez sie specjalistów
ds. rodowiska (nazywanych te specjalistami ds. produktu), którzy wspó dzia aj
z projektantami i zespo ami badawczo-rozwojowymi w celu identyfikowania, ustalania
priorytetów i zalecania nowatorskich rozwi za i udoskonale , które sprawiaj , e wyroby s
bardziej przyjazne dla rodowiska.
Odpady, których nie mo na w aden sposób ograniczy i które nie nadaj si do
powtórnego wykorzystania lub recyklingu, nale y przerobi w inny sposób. Je eli jednak nie
mo na ponownie wykorzysta lub przetworzy mieci, nale y je usun albo poprzez
spopielenie, albo zakopanie w ziemi. Usuwanie odpadów tymi metodami powinno odbywa
si pod cis kontrol , poniewa mog one mie bardzo szkodliwy wp yw na rodowisko.
Sk adowanie odpadów ! zasypywanie ich w ziemi ! to nadal najpopularniejszy sposób
ich usuwania. Jednak mo e on spowodowa du e zanieczyszczenie rodowiska, je eli
szkodliwe substancje, które powstaj z rozk adaj cych si odpadów, przedostan si do
powietrza, gleby, pobliskich rzek i jezior. I dlatego nale y stara si temu zapobiega .
Obecnie sk adowiska odpadów to du e nowoczesne zak ady stosuj ce materia y ochronne
oraz system usuwania gazów i substancji powstaj cych z rozk adaj cych si odpadów.
Codziennie sprasowane odpady sta e wrzuca si do do u i zasypuje ziemi . Kiedy dó
ca kowicie si zape ni, miejsce to mo e by wykorzystane do ró nych celów, np. budowania
obiektów rekreacyjnych.
Spalanie odpadów mo e zmniejszy ich obj to nawet o 90%, ich mas o 60!70%,
a tak e przyczynia si do produkcji energii. Wszystkie pozosta o ci po spaleniu nale y
dok adnie usun . Podczas spalania odpadów wyzwala si energia elektryczna, której u ywa
si do ogrzewania lub wykorzystuje jako ród o pr du. Do spalania szkodliwych odpadów
wykorzystuje si specjalnie do tego przystosowane piece: spalanie zmniejsza toksyczno
zwi zków organicznych. Jednak spopielanie mo e przyczyni si do powstawania toksyn
i metali ci kich, których przedostaniu si do atmosfery mo na zapobiec, instaluj c specjalne
kosztowne filtry. One równie trafiaj do sk adowisk odpadów, jak tylko ulegn
zanieczyszczeniu.
 Projekt wspó finansowany ze rodków Europejskiego Funduszu Spo ecznego!
43
4.9.2. Pytania sprawdzaj ce
Odpowiadaj c na pytania sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze .
1. Co nazywamy odpadami?
2. W jaki sposób dzielimy odpady?
3. Co to s odpady niebezpieczne?
4. Na czym polega recykling?
5. Na czym polega usuwanie odpadów które nie nadaj si do ponownego wykorzystania?
4.9.3. wiczenia
wiczenie 1
Odszukaj w sieci Internet informacji na temat recyklingu urz dze komputerowych.
Sposób wykonania wiczenia:
Aby wykona wiczenie powiniene :
1) zadanie wykona samodzielnie.
2) zrobi notatki z informacji odnalezionych poprzez sie Internet.
3) zaprezentowa efekty swojej pracy na forum klasy.
Wyposa enie stanowiska pracy:
! stanowisko komputerowe z dost pem do sieci Internet,
! notatnik,
! pisaki.
4.9.4. Sprawdzian post pów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) wskaza metody utylizacji odpadów?
2) wymieni przedmioty, które mo na podda procesowi recyklingu?
3) segregowa odpady pod kontem przydatno ci do dalszego przetwarzania?
 Projekt wspó finansowany ze rodków Europejskiego Funduszu Spo ecznego!
44