Biblioteki klas i komponenty
" biblioteka klas (ang. class library)  zbiór klas implementujących wybrane elementy i
operacje wykonywane w danym środowisku
" popularne biblioteki klas przeznaczone dla Windows  Object Windows Library
(Borland), Microsoft Foundation Class Library, Visual Component Library (Borland),
biblioteka .NET Framework Class Library (Microsoft)
" implementują praktycznie wszystkie typowe elementy interfejsu użytkownika (okna zwykłe
i dialogowe, przyciski, listy itd.), a także operacje wykonywane w systemie (np. operacje
graficzne, drukowanie)
" zasadnicza funkcja biblioteki: ukrycie przed programistą szczegółów implementacyjnych
i wyposażenie go w gotowe  klocki do budowy aplikacji (programista zwolniony z
konieczności zajmowania się szczegółami operacji systemowych, może skupić się na
realizowanej aplikacji)
" podstawowa korzyść: uproszczenie kodu z
ródłowego programu (o wiele prościej niż w
programie napisanym z użyciem wywołań funkcji WinAPI);
" cechą dobrze zaprojektowanej biblioteki klas powinno być właściwe wykorzystanie
możliwości programowania obiektowego (hermetyzacja, dziedziczenie...)
Biblioteka VCL
" w 1995 Borland wprowadził na rynek narzędzie typu RAD o nazwie Delphi
" językiem programwania był Object Pascal
" Delphi zapoczątkowało  rewolucję , której centralnym punktem jest pojęcie komponentu
(ang. component)
" komponent jest obiektem komunikującym się z innymi elementami aplikacji za pomocą
właściwości, metod i zdarzeń
" projektowanie aplikacji z użyciem komponentów sprowadza się praktycznie do ich
umieszczenia na formularzu metodą  przeciągnij i upuść (ang. drag and drop)
" programowanie wizualne (ang. visual programming)  zamiast tradycyjnego pisania
programu, budowanie go z gotowych klocków (koncepcję programowania wizualnego przed
Delphi zrealizował Microsoft w Visual Basic u, jednak programy w Delphi wykonywały się
szybciej niż w Visual Basic u)
" wprowadzona wraz z Delphi biblioteka VCL, po dostosowaniu do współpracy z językiem
C++, stała się fundamentem systemu C++ Builder
Komponenty
" komponenty to obiekty wykonujące w aplikacji ściśle określone zadania
" interfejs komponentu tworzą właściwości, metody i zdarzenia
Właściwości komponentów
" właściwości komponentu kontrolują jego wygląd i
sposób zachowania (rozmiar, położenie, kolor,
możliwość zmiany rozmiaru...)
" każda właściwość jest skojarzona z jakimś polem
(lub polami) klasy implementującej komponent
" niektóre właściwości są wspólne dla grup
komponentów (np. Left i Top, określające
położenie lewego górnego wierzchołka komponentu
na formularzu; Owner, określającą ich właściciela)
" w inspektorze obiektów właściwości komponentu
znajdują się na liście w porządku alfabetycznym
nazwa właściwości wartość właściwości
" właściwości mogą być zmieniane zarówno na etapie projektowania, jak i podczas
wykonywania programu; w obu przypadkach odbywa się to za pośrednictwem metody
dostępu (ang. access method) (o ile jest ona dla właściwości zdefiniowana)
" zmiany na etapie projektowania mają natychmiastowy skutek w postaci widzialnej zmiany
wyglądu komponentu (dotyczy to tylko komponentów widzialnych i tych ich właściwości,
które są związane z wyglądem)
" możliwość zmiany niektórych właściwości jest uzależniona od dodatkowych czynników np.
właściwość Menu formularza można ustawić dopiero w momencie dołączenia menu do
formularza, początkowo jest ona pusta
" jeżeli wpiszemy niewłaściwą wartość właściwości, zobaczymy komunikat:
" niektóre właściwości są obiektami, np. właściwość Font (typu TFont), opisująca czcionkę
danego obiektu; znak + oznacza, że dana właściwość składa się z innych właściwości (krój,
wielkość, kolor...)
" rozwijamy listę właściwości...
" ewentualnie klikamy w przycisk z wielokropkiem
" właściwość Lines komponentu Memo (ang. memo), implementującego wielowierszowe pole
edycyjne jest obiektem typu TStrings
" właściwości mogą być typu zbiorowego, np. właściwość Style właściwości Font; zbiór
wartości właściwości Style może być pusty, może też zawierać więcej niż jedną wartość
odpowiadającą odmianie czcionki (pogrubionej, pochyłej, podkreślonej i przekreślonej)
" właściwości mogą być typu wyliczeniowego, np. właściwość Cursor; właściwość typu
wyliczeniowego może w danej chwili przyjąć tylko jedną wartość
" zmiany podczas wykonywania programu sprowadzają się do wykonania operacji
przypisania:
Form1->Left = 200; //zmiana położenia lewej krawędzi formularza
" dostęp do właściwości zrealizowany został za pomocą operatora dostępu pośredniego ->;
wszystkie komponenty biblioteki VCL są w programie tworzone dynamicznie
" właściwości mogą mieć różne atrybuty:
" tylko do odczytu (ang. read-only property)
" tylko do zapisu (ang. write-only propery)  rzadko używane
" właściwości dostępne wyłącznie w czasie wykonania (ang. runtime-only property) 
do właściwości takich można odwoływać się wyłącznie w trakcie wykonywania
programu; w fazie projektowania są one niedostępne (nie są wyświetlane w oknie
inspektora obiektów), np. właściwość Owner oznaczająca właściciela komponentu
Typ zbiorowy
" typ zbiorowy zaimplementowany w Pascalu, szeroko wykorzystywany jest w bibliotece VCL
" zbiór (ang. set) to zestaw obiektów o zbliżonych cechach
" zbiór może być pusty, może też zawierać więcej niż jedną wartość
" np. właściwość Style klasy TFont, okreslająca odmianę czcionki, może przyjmować wartość
fsBold, fsItalic, fsUnderline i fsStrikeOut, a także dowolną ich kombinację (lub nie
przyjmować żadnej wartości)
" C++ nie definiuje typu zbiorowego
" w VCL istnieje szablon klasy o nazwie Set
typedef Set UPPERCASESet;
//typ elementów zbioru, minimalna i maksymalna wartość, jaką mogą przyjąć elementy
UPPERCASESet s1;
" dodawanie elemementów do zbioru - operator << przeciążony w definicji klasy Set
s1 << 'A' << 'B' << 'C';
" usuwanie elementów ze zbioru - operator >>
" inne metody klasy Set
" Clear - usuwa wszystkie elementy ze zbioru
" Contains - sprawdza, czy zbiór zawiera element
" Emtpy - sprawdza, czy zbiór jest pusty
" operator == (porównywanie dwóch zbiorów)
" operator != (porównywanie dwóch zbiorów)
Przykłady
" zmiana czcionki etykiety na pogrubioną i pochyłą
Label1->Font->Style=TFontStyles()<//tworzymy tymczasowy obiekt typu zbiorowego TFontStyles, umieszczamy w nim
odpowiednie elementy i wstawiamy go do właściwości Style
" sprawdzenie, czy czcionka wybranego komponentu jest pogrubiona
bool isBold=Label1->Font->Style.Contains(fsBold);
Uwaga
Specyfika działania klasy Set wymaga, by każda zmiana właściwości typu zbiorowego była
realizowana z wykorzystaniem operatora przypisania.
Instrukcja:
Label1->Font->Style<skompiluje się, ale da spodziewanego efektu.
Poprawne wywołanie:
Label1->Font->Style=TFontStyles()<//ewentualnie
Label1->Font->Style=Label1->Font->Style<Typowe właściwości komponentów
" Name
" nazwa komponentu, z której korzystamy odwołując się do komponentu z funkcji
" Caption
" tekst, który pojawia się na powierzchni komponentu
" przed ktorymś znakiem nagłówka można dodać symbol & -> klawisz akceleracji
(komponent można klikać naciskając klawisz Alt + klawisz akceleracji)
" jeżeli potrzebujemy w nagłówku symbolu &, wpisujemy "&&"
" Text
" posiadają ją komponenty, które umożliwiają użytkownikom wpisywanie tekstu
" zwykle można określić wartość domyślną tej właściwości, która zostanie wyświetlona
przy iperwszym wyświetleniu formularza
" Width, Height
" szerokość i wysokość komponentu (w pikselach)
" Left, Top
" położenie lewego górnego rogu komponentu względem lewego górnego rogu
wewnątrz formularza (w pikselach)
" Font
" czcionka komponentu, który wyświetla tekst
" Color
" kolor tła komponentu
" w przypadku komponentów, które wyświetlają tekst, kolor tekstu definiuje właściwość
Color właściwości Font
" TabStop
" klikając na komponent powowdujemy, że staje się on komponentem bieżącym
(aktywnym) - jest on na celowniku
" gdy użytkownik naciska klawisz Tab, celownik przenosi się na następny komponent
" TabStop określa, czy komponent może znalez
ć się na celowniku (true), czy też nie
(false)
" TabOrder
" definiuje kolejność, w jakiej komponenty są brane na celownik
" każdy komponent formularza ma niepowarzalną liczbę porządkową tabulacji
(numerowane od 0)
" po zmianie wartości TabOrder komponentu, nastąpi aktualizacja wszystkich liczb
porządkowych innych komponentów
" Edit -> Tab Order...
" Visible
" określa czy komponent będzie widoczny (true) czy też nie (false)
" komoponent niewidoczny nie reaguje na zdarzenia
" Enabled
" określa, czy można będzie korzystać z komponentu (true) czy też nie (false)
Metody
" metodami nazywamy w VCL funkcje wywoływane w celu uzyskania pożądanego
zachowania komponentu, np. metoda Show() wyświetla komponent, metoda Hide() ukrywa
komponent
" tak jak w C++, metody są funkcjami składowymi klasy definiującej komponent
" wywołanie metody:
MyWindwow->Show();
//coś się dzieje w okienku
MyWindow->Hide();
MyWindow->Close();
" tak jak w C++, metody mogą być deklarowane jako publiczne, prywatne i chronione (ang.
public, private, protected); znaczenie tych słów kluczowych jest takie same jak w C++
" metody publiczne (public) (Show() i Hide()) są swobodnie dostępne dla użytkowników
komponentu
" metody chronione (protected) są niedostępne z zewnątrz komponentu, lecz mogą być
wywoływane w klasach pochodnych
" metody prywatne (private) są dostępne wyłączne w obrębie klasy definiującej komponent
" metody mogą pobierać z otoczenia parametry i zwracać wartości:
char buf[256];
int numChars=myEdit->GetTextBuf(buf,sizeof(buf));
Wybrane metody
" metoda int __fastcall GetTextBuf(char * Buffer, int BufSize);
" pobiera dwa parametry i zwraca wartość typu całkowitego; tekst znajdujący się w
kontrolce jest umieszczany w buforze buf, a funkcja zwraca jego długość
" metoda int _fastcall GetTextLen(void);
" zwraca długość tekstu kontrolki
" virtual void __fastcall SetFocus(void);
" ustawia daną kontolkę na celowniku
" virtual void __fastcall Clear(void);
" void __fastcall ClearSelection(void);
" usuwają tekst z pola edycyjnego
Zdarzenia
" system Windows należy do systemów sterowanych zdarzeniami (ang. event-driven
systems), tzn. przyczyną działań podejmowanych przez oprogramowanie systemowe i
użytkowe są zdarzenia generowane w obrębie systemu, np. ruchy i klikanie myszką
" zaistnienie zdarzenia powoduje wygenerowanie przez Windows tzw. komunikatu (ang.
message), rozsyłanego do poszczególnych elementów systemu i pracujących w nim aplikacji
" aplikacje przeglądają nadchodzące komunikaty, wychwytują te przeznaczone dla nich i
reagują na nie w sposób określony przez programistę
" komunikat jest złożoną strukturą danych zawierającą m.in. informacje o rodzaju zdarzenia,
jego adresacie, czasie wygenerowania i in.
" w bibliotece VCL każdy komponent reaguje na określoną liczbę zdarzeń
" reakcja na zdarzenie nosi nazwę obsługi zdarzenia (ang. event handling), a funkcje
przeznaczone do tego celu nazywane są funkcjami obsługi zdarzeń (ang. event handler)
" nazwy funkcji obsługi zdarzeń generowane są automatycznie na podstawie nazwy
komponentu i zdarzenia, np. Button1Click (zdarzenie OnClick komponentu Button1)
" lista wszystkich zdarzeń, na które reaguje dany komponent znajduje się na karcie Events
inspektora obiektów
" obsłużenie wszystkich zdarzeń zdefiniowanych dla komponentu nie jest obowiązkowe;
ograniczamy się do zdarzeń, które nas interesują
" jeżeli nie zdefiniujemy obsługi danego zdarzenia, komponent albo użyje metody domyślnej,
albo zignoruje komunikat o zdarzeniu
Typowe zdarzenia komponentów
" OnClick
" generowane jest, kiedy użytkownik kliknie przycisk myszy po umieszczeniu jej
wskaz
nika nad kontrolką
" OnDoubleClick
" generowane jest, kiedy użytkownik dwukrotnie kliknie przycisk myszy po umieszczeniu
jej wskaz
nika nad kontrolką
" OnMouseDown
" kiedy przycisk myszy zostanie naciśnięty
" OnMouseUp
" kiedy przycisk myszy zostanie zwolniony
" zdarzenia OnMouseDown i OnMouseUp dostarczają informacji, który przycisk myszy
został wciśnięty i czy jednocześnie został wciśnięty klawisz Shift, Ctrl lub Alt (zdarzenie
OnClick nie dostarcza żadnych dodatkowych informacji)
" OnMouseMove
" generowane jest, kiedy użytkownik przesuwa wskaz
nik myszy nad obiektem
" OnDragOver
" generowane jest, kiedy użytkownik przeciaga obiekt nad kontrolką
" OnDragDrop
" generowane jest, kiedy użytkownik upuści obiekt, który jest przeciągany
" OnEnter
" generowane jest, kiedy komponent zostaje wzięty na celownik
" OnExit
" generowane jest, kiedy komponent zostaje zdjęty z celownika
" OnKeyPress
" generowane jest, kiedy zostanie naciśnięty klawisz
" może zostać podzielone na dwa inne zdarzenia:
" OnKeyDown i OnKeyUp
" OnChange
" generowane jest, kiedy ulegnie zmianie wartość pola edycji, pola memo lub paska
przewijania
Zdarzenia  przykład 1
" zmieniamy właściwość Name formularza na PMEForm (ang. properties, methods, events)
" zmieniamy właściwość Name pola edycyjnego na Memo
" zmieniamy właściwość Name przycisku na Button
" klikamy dwukrotnie w polu zdarzenia OnClick przycisku
" wpisujemy kod:
" deklarator __fastcall w Builderze używany jest domyślnie w metodach klas biblioteki VCL;
oznacza, że parametr funkcji zostanie przekazany poprzez rejestry procesora
" właściwość Visible oznacza, czy komponent jest widoczny
" metody Hide() i Show() wyświetlają i ukrywają komponent
" parametrem funkcji ButtonClick() jest wskaz
nik do obiektu o nazwie Sender (występuje on
zawsze jako parametr dla każdej funkcji obsługującej zdarzenie)
" obiekt Sender jest nadawcą komunikatu, czyli obiektem, który wygenerował zdarzenie
obsługiwane przez daną funkcję
" w naszym przykładzie wskaz
nik ten nie jest wykorzystywany, gdyż nadawca komunikatu jest
tylko jeden (przycisk Pokaż/Schowaj)
" możliwa jest sytuacja, w której zdarzenie obsługiwane przez funkcję będzie miało kilku
potencjalnych nadawców, których trzeba będzie rozpoznać (Sender)
Zdarzenia  przykład 2
" rozdzielamy funkcje przycisku Pokaż/Schowaj pomiędzy dwa nowe: Pokaż i Schowaj
" zmieniamy właściwość Caption przycisku Pokaż/Schowaj na Pokaż a właściwość Name na
Show
" wstawiamy nowy przycisk (Name: Hide, Caption: Schowaj)
" nazwa funkcji obsługującej kliknięcie przycisku Show zmieniła się na ShowClick, zmieniamy
ją w inspektorze obiektów na ButtonClick
" w inspektorze obiektów przycisku Hide odszukujemy zdarzenie OnClick i z listy wybieramy
funkcję ButtonClick
" klikamy dwukrotnie w polu nazwy funkcji i wpisujemy kod:
" została utworzona funkcja obsługi zdarzenia OnClick wspólna dla obu przycisków
" aby rozpoznać nadawcę komunikatu o zdarzeniu, wykorzystany został parametr Sender
" funkcje obsługi zdarzeń mogą być powiązane z wieloma komponentami
Zdarzenia - przykład 3
" podczas poruszania się myszą nad panelem, w polach edycyjnych wypisywane są
współrzędne wskaz
nika myszy
" dodatkowo na etykiecie Label3 wypisywane jest, czy wciśnięto klawisz Shit, Alt czy Ctrl
" zdarzenie OnMouseMove
" typ zbiorowy TShiftState określa stan klawiszy Shitf, Alt i Ctrl oraz przycisków myszy
" TShiftState
" ssShift został wciśnięty klawisz Shift
" ssAlt został wciśnięty klawisz Alt
" ssCtrl został wciśnięty klawisz Ctrl
" ssLeft został wciśnięty lewy klawisz myszy
" ssRight został wciśnięty prawy klawisz myszy
" ssMiddle został wciśnięty środkowy klawisz myszy
" ssDouble podwójnie kliknięto myszą
Uwaga
Zdarzenia OnMouseDown i OnMouseUp posiadają dodatkowy parametr Button, typu
wyliczeniowego TMouseButton
Zdarzenia - przykład 4
" formularz reagujący na naciśnięcie klawiszy: Enter, F1, Delete i Ctrl+k
" zdarzenie OnKeyDown
" parametr Key określa, który klawisz został naciśnięty (litery małe i duże są
reprezentowane przez ich duże odpowiedniki)
" wirtualne kody klawiszy
przykładowe wirtualne kody
klawiszy
Uwaga
Zdarzenie OnKeyPress generowane jest, kiedy użytkownik naciśnie klawisz.
" w przeciwieństwie do zdarzeń OnKeyDown i OnKeyUp, klawisz naciśnięty dla tego
zdarzenia musi być znakiem pojedynczym znakiem
" małe i duże litery są reprezentowane przez oddzielne stałe ('K','k')
" formularz nie zareaguje na naciśnięcie klawiszy F1 i Delete
Nieco więcej o bibliotece VCL
" mocno uproszczony schemat hierarchii klas w bibliotece VCL
komponenty niewizualne komponenty wizualne
" na szczycie drzewa klas znajduje się klasa TObject, abstrakcyjna klasa, której metody
wykonują fundamentalne czynności wspólne dla wszystkich obiektów, np. tworzenie czy
niszczenie obiektu
" klasa TPersistant jest klasą bazową dla wszystkich obiektów, które posiadają właściwości;
metody tej klasy odpowiadają m.in. za wysyłanie danych do strumieni, przydzielanie pamięci i
in.
" klasa TComponent implementuje podstawowe cechy funkcjonalne  abstrakcyjnego
komponentu, jest bezpośrednim przodkiem wszystkich klas komponentowych; metody tej
klasy umożliwiają m.in. wyświetlenie komponentu na palecie komponentów i manipulowanie
nim bezpośrednio na formularzu
" komponenty nie posiadające widocznej reprezentacji (niewizualne) wywodzone są
bezpośrednio od TComponent
" komponenty niewizualne (np. timer) w fazie projektowania reprezentowane są przez ikony;
umożliwia to manipulowanie ich właściwościami i zdarzeniami
" komponenty wizualne, zwane kontrolkami, dziedziczą po klasie TControl; klasa ta
dostarcza właściwości opisujące wizualne atrybuty kontrolek, np. wysokość czy szerokość
" wyróżniamy dwa typy kontrolek:
" te, które posiadają swoje własne okno (ang. windowed controls)
" te, które używają okna swojego rodzica
" kontrolki posiadające swoje własne okno dziedziczą po klasie TWinControl (np. przyciski,
pola edycyjne); po uruchomieniu są dostępne z klawiatury, mogą być rodzicami innych
kontrolek
" kontrolki używające okna swojego rodzica nazywane są kontrolkami graficznymi i
wywodzą się z klasy TGraphicControl (obrazki, kształty...); po uruchomieniu nie są dostępne
z klawiatury, nie mogą być rodzicami innych kontrolek
" klasa Exception jest klasą bazową dla wszystkich klas związanych z wyjątkami
Klasy implementujące formularz i aplikację
" każda aplikacja w Builderze deklaruje wskaz
nik
do obiektu klasy TApplication o nazwie
Application
" po utworzeniu projektu, tworzona jest instancja
klasy TApplication
" klasa TApplication realizuje podstawowe cechy
funkcjonalne aplikacji przeznaczonej dla
środowiska Windows
" zajmuje się ona obsługą komunikatów,
implementacją systemu pomocy, wyświetlaniem
ikony i innymi  czynnościami administracyjnymi
" niektóre jej właściwości (ikony, tytuł, pliku z
tekstem pomocy) mogą być ustalone za pomocą
okna dialogowego Project Options (Project ->
Options), karta Application
" aby utworzyć aplikację, wywoływana jest metoda Initialize() klasy TApplication:
void __fastcall Initialize(void);
" wywołanie tej metody powoduje utworzenie  pustej aplikacji
" klasa TForm definiująca formularz, jest jednym z głównych filarów biblioteki VCL
" po utworzeniu aplikacji, kolejnym krokiem jest utworzenie formularza (formularz główny
jest tworzony automatycznie po utworzeniu projektu, pozostałe można dodawać poleceniem
File -> New -> Form)
" po dodaniu formularza do projektu, w kodzie pliku projektu pojawiają się instrukcje:
" Application->CreateForm(__classid(TForm1), &Form1);
metoda CreateForm() klasy TApplication przyjmuje dwa parametry: pierwszym jest
klasa formularza (operator __classid()), drugim adres zmiennej reprezentującej formularz;
metoda powoduje utworzenie formularza
" USEFORM("Unit1.cpp", Form1);
makro USEFORM przyjmuje dwa parametry: pierwszym jest nazwa pliku z
ródłowego
formularza, drugim zmienna reprezentująca formularz; wywołanie makra USEFORM
specyfikuje nazwę pliku z
ródłowego, w którym zaimplementowany jest formularz
" aby aplikacja mogła poprawnie działać (odbierać komunikaty od kontrolek, przetwarzać je i
odpowiadać na nie we właściwy sposób), klasa TApplication używa metody Run():
Application->Run();
" gdyby metoda Run() nie była wywołana, aplikacja skompilowałaby się i wykonała poprawnie,
ale nie mogłaby przetwarzać komunikatów
Klasy komponentowe
" zakładka Standard
" zawiera komponenty realizujące popularne elementy interfejsu użytkownika
TFrames TComboBox
TMainMenu TScrollBar
TPopupMenu
TGroupBox
TLabel
TRadioGroup
TEdit
TPanel
TMemo
TActionList
TButton
TCheckBox
TRadioButton
TListBox
" zakładka Additional
" jest rozszerzeniem karty Standard, zawiera szereg dodatkowych komponentów
przydatnych w projektowaniu aplikacji
TBitBtn TScrollBox
TSpeedButton TCheckBox
TMaskEdit TSplitter
TStringGrid TStaticText
TDrawGrid
TControlBar
TImage
TApplicationEvents
TShape
TChart
TBevel
" zakładka Win32
" zawiera wszystkie elementy sterujące reprezentowane w aplikacjach Windows
TTabControl TMonthCalendar
TPageControl TTreeView
TImageList
TListView
TTrackBar
THeaderControl
TProgessBar
TStatusBar
TUpDown
TToolBar
THotKey
TAnimate
TDateTimePicker
" zakładka Dialogs
" komponenty tej zakładki reprezentują standardowe okna dialogowe Windows: okna do
zapisu i odczytu pliku, drukowania, wyboru rodzaju czcionki czy palety kolorów
TOpenDialog TColorDialog
TSaveDialog TPrintDialog
TOpenPictureDialog
TPrinterSetupDialog
TSavePictureDialog TFindDialog
TFontDialog TReplaceDialog