ARCH. MED. SD. KRYMINOL., 2010, LX, 159-163 PRACE KAZUISTYCZNE
Rafał Celiński1, Rafał Skowronek2, Czesław Chowaniec1
Niezwykły przypadek przestępczego podania ranitydyny*
Unusual case of the criminal administration of ranitidine
1
Z Katedry i Zakładu Medycyny Sądowej i Toksykologii Sądowo-Lekarskiej śląskiego Uniwersytetu
Medycznego w Katowicach
2
Koło Naukowe STN przy Katedrze i Zakładzie Medycyny Sądowej i Toksykologii Sądowo-Lekarskiej
śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
p.o. Kierownik: dr med. C. Chowaniec
Substancje psychoaktywne (alkohol etylowy, nar- drug . The present paper discusses problems of
kotyki i leki) są wykorzystywane w celu ułatwienia scientific information flow to the criminal world, easy
popełnienia różnych przestępstw, najczęściej wyko- accessibility of psychoactive agents and difficulties
rzystania seksualnego ( pigułki gwałtu , date-rape in medico-legal opinion and penal qualification in
drugs ) i/lub rabunku. Najpopularniejszymi lekami such cases.
stosowanymi w tych celach sÄ…: benzodiazepiny, leki
przeciwpsychotyczne, hipotensyjne, anestetyczne. Słowa kluczowe: przestępstwa z wykorzy-
Zdarzają się jednak przypadki zastosowania leków staniem substancji psychoaktywnych, gwałt
z innych grup. Autorzy przedstawiają niezwykły, z wykorzystaniem substancji psychoaktyw-
pierwszy w literaturze, przypadek próby wykorzy- nych, ranitydyna
stania ranitydyny popularnego leku antysekrecyj- Key words: drug-facilitated crimes, drug-fa-
nego (blokera receptorów histaminowych H2) jako cilitated sexual assault, ranitidine
pigułki gwałtu . W pracy przedyskutowano m.in.
problematykę przepływu informacji naukowej do
świata przestępczego, dostępności do środków psy- WSTęP
choaktywnych oraz trudności w opiniowaniu sądowo-
-lekarskim i kwalifikacji karnej w tego typu sprawach. Substancje oddziałujące na ośrodkowy układ
nerwowy ze względu na swoje właściwości by-
Psychoactive substances (alcohol, narcotics and wają wykorzystywane dla celów przestępczych
drugs) are used for facilitation of various crimes, mo- [1]. W szerokim rozumieniu przestępstw z wy-
stly sexual assaults ( rape pills , date-rape drugs ) korzystaniem substancji psychoaktywnych (ang.
and/or robbery. The most popular drugs used for drug-facilitated crimes, DFCs) podmiotem, który
criminal purposes are: benzodiazepines, antipsycho- przyjmuje te środki jest nie tylko nieświadoma
tic, hypotensive and anesthetic agents. Sometimes, konsekwencji ofiara (celem jej obezwładnie-
however, other types of drugs are employed. The nia), ale także sprawca czynu ( na odwagę ,
authors present an unusual, first in the literature, aby zwiększyć własną motywację). Najczęściej
attempt at the criminal use of ranitidine a popular substancje o działaniu psychoaktywnym są
antisecretive drug (H2-blocker) as a date-rape podawane w celu ułatwienia wykorzystania
* Poszerzona wersja referatu Substancje psychoaktywne stosowane w celach przestępczych , przedstawionego
podczas XV Zjazdu Naukowego PTMSiK, Gdańsk 16-18.09.2010 r.
160 Rafał Celiński Nr 2-3
seksualnego, stąd w opinii publicznej rozpo- Analizowane próbki roztworzono w 2 ml
wszechniło się określenie pigułki gwałtu (ang. buforu TRIS o pH = 9, poddano działaniu ul-
date-rape drugs) [2, 3]. Wykorzystanie seksu- tradzwięków i zadano 3 ml acetonitrylu. Po wy-
alne nierzadko jest połączone z grabieżą. Do mieszaniu i odwirowaniu zebrane supernatanty
podawania środków tego typu może dochodzić ekstrahowano octanem etylu. Uzyskane wyciągi
także podczas przetrzymywania zakładników odparowano, a suche pozostałości przeniesio-
i więzniów. Do innych rzadkich powodów nale- no do niewielkiej objętości metanolu. Ekstrakty
żą: stworzenie kompromitujących materiałów, metanolowe badano metodą LC-MS w kierun-
np. ostrych filmów porno celem pózniejszego ku obecności substancji psychoaktywnych
szantażowania ofiary lub uzyskanie poufnych (opiaty, metadon, tramal, kokaina, amfetaminy,
informacji, np. kodu PIN, numeru konta [4]. benzodiazepiny, fenotiazyny, karbamazepiny,
Do ostatniej grupy środków zaliczają się tzw. trójcykliczne antydepresanty) oraz leków na-
sera prawdy, czyli Å›rodki stosowane podczas sercowych z grupy ²-blokerów. Parametry ko-
przesłuchań (amobarbital, tiopental sodu, LSD, lumny oraz przedkolumny chromatograficznej
meskalina, amfetamina, morfina, skopolamina), prezentuje tabela I. Zastosowano system gra-
badane intensywnie przez agencje wywiadow- dientowego przepływu fazy ciekłej. Fazy rucho-
cze zwłaszcza w latach 50-tych XX wieku. me oraz ich udział procentowy przedstawiają:
W Polsce, oprócz alkoholu etylowego i narko- tabela II i rycina 1. Detekcję badanego związku
tyków (amfetamina i jej pochodne, THC, opiaty, przeprowadzono za pomocą spektrometru
LSD, kokaina), najczęściej wykorzystywane są masowego z pułapką jonową, w opcji jonizacji
leki z grupy pochodnych benzodiazepiny (klona- w polu elektrycznym (ESI). Warunki pracy ESI
zepam, flunitrazepam), ale zdarzają się również zawiera tabela III.
przypadki zastosowania leków z innych grup,
np. leków przeciwpsychotycznych (pochodnych Tabela I. Parametry kolumny oraz przedkolumny
fenotiazyny) czy ketaminy [5]. chromatograficznej.
Table I. Parameters of the chromatographic column
Opis przypadku and precolumn.
31 sierpnia 2006 roku w hotelu Stok w Wi- Parametry Kolumna Przedkolumna
Parameters Column Precolumn
śle-Jaworniku dwie kobiety, podczas spotkania
Nazwa
towarzyskiego z nowo poznanym mężczyzną
Hypersil Hypersil
Name
w hotelowej restauracji, zle się poczuły , zaczę-
Wypełnienie
BDS C-18 BDS C-18
ły odczuwać zawroty głowy, zaburzenia orien-
Packing
tacji, jedna z nich prawie straciła przytomność. Długość
150 mm 20 mm
Length
Ochroniarz wezwał policję, która zatrzymała po-
średnica wewnętrzna
dejrzanego i zabezpieczyła materiał biologiczny
2,1 mm 2 mm
Inner diameter
(próbki krwi ofiar) do dalszej analizy.
średnica ziaren wypełnienia
5 µm 5 µm
Diamter of packing grains
METODYKA I WYNIKI BADAC
TOKSYKOLOGICZNYCH Tabela II. Udział procentowy faz ruchomych w trakcie
trwania analizy.
Materiałem do badań były próbki krwi do- Table II. The percentage of mobile phases during
mniemanych ofiar dostarczone do Katedry analysis.
i Zakładu Medycyny Sądowej i Toksykologii Faza A - mrówczan amonu 0,05mol/l
Phase A ammonium formate 0,05mol/l
Sądowo-Lekarskiej śląskiego Uniwersytetu
Faza B - 90% acetonitrylu + 10% fazy A
Medycznego w Katowicach dzień po zdarzeniu.
Phase B 90% acetonitrile + 10% phase A
W analizie toksykologicznej, zgodnie z rutyno-
Prędkość przepływu - 0,3ml/min
wym tokiem postępowania, wykorzystano tech- Flow velocity - 0,3ml/min
nikę spektroimmunofluorescencyjną w świetle Czas [min] Faza A [%] Faza B [%]
Time [min] Phase A [%] Phase B [%]
spolaryzowanym (FPIA), opartÄ… na reakcji
0 95 5
antygen-przeciwciało o dużej specyficzności,
oraz metodÄ™ wysokosprawnej chromatografii 2 95 5
cieczowej sprzężonej z detekcją mas (HPLC-
30 30 70
-MS), o bardzo dużej czułości i selektywności,
32 30 70
jako metodÄ™ referencyjnÄ… zgodnie z przedsta-
40 95 5
wioną poniżej procedurą.
Nr 2-3 PRZESTęPCZE PODANIE RANITYDYNY 161
Ryc. 1. Widmo masowe analizowanej próbki krwi. Ryc. 2. Pik ranitydyny.
Fig. 1. Mass spectrum of the analyzed blood sample. Fig. 2. Ranitidine peak.
Tabela III. Warunki pracy elektrospreju. Ryc. 3. Widmo masowe (MS/MS) jonów potomnych
Table III. Working conditions of the electrospray. ranitydyny przy zastosowaniu energii kolizji 30%.
Fig. 3. Mass spectrum (MS/MS) of ranitidine product
Przepływ azotu gazu nośnego/jonizującego
60 p.s.i.
The flow of nitrogen carrier/ionizing gas
ions with 30% collision energy.
Gaz pomocniczy
0.0 p.s.i.
Auxiliary gas
Napięcie igły rozpylacza
4,50 kV
Voltage of spray needle
Temperatura kapilary
250°C
Temperature of the capillary
Napięcie kapilary
10,5 V
Voltage of the capillary
Napięcie fragmentatora
30 V
Voltage of the fragmentator
Zakres analizowanych mas
100-700 m/z
Range of analyzed masses
Tryb jonizacji
dodatni
Mode of ionization
Alkohol oznaczono metodÄ… chromatografii
gazowej, technikÄ… analizy fazy nadpowierzchnio-
Tabela IV. Parametry walidacyjne ranitydyny we krwi.
wej (head-space), wykorzystujÄ…c chromatograf
Table IV. Validation data of ranitidine in the blood.
gazowy Focus wyposażony w autosampler
Lek
Triplus (Thermo Scientific), detektor płomienio-
Ranitydyna
Medicament
wo-jonizacyjny (FID) oraz kolumnÄ™ kapilarnÄ…
Materiał
Krew
Rtx-BAC2 30 m x 0,53 mm x 2,0 µm (Restek).
Material
Gazem nośnym był hel przepływ 5 ml/min.
Kryterium
Charakterystyka
Criterium
Aparat pracował w następujących warunkach:
Zakres liniowości [mg/l]
temperatura dozownika 200°C, temperatura
0,5-5
Range of linear [mg/l]
detektora 250°C, program temperaturowy pie-
LOQ [mg/l] 0,2
ca: 45°C (5 min), 45-80°C (10°C/min), 80°C (1
LOD [mg/l] 0,02
min). Jako standard wewnętrzny zastosowano
Powtarzalność
3,31-7,42%
alkohol t-butylowy.
Recurrence
Precyzja
Precision
Nie stwierdzono obecności alkoholu w bada- Odtwarzalność
3,11-11,22%
Reproducibility
nych próbkach. Wykazano natomiast obecność
Bias/Dokładność
ranitydyny (m/z = 315,1) w stężeniach: u pierw- -0,40-4,50%
Bias/Accuracy
szej ofiary 2,9 µg/ml, u drugiej 1,1 µg/ml,
Odzysk
82,92Ä…3,6%
przy zakresie terapeutycznym: 0,1-0,9 µg/ml [6]. Recovery
RSD 6,40-11,89%
Widma masowe przedstawiono na rycinach 1,
2 i 3. Parametry walidacyjne ranitydyny we krwi
zaprezentowano w tabeli IV.
162 Rafał Celiński Nr 2-3
OMóWIENIE Okazuje się, że H -blokery (zwłaszcza cymety-
2
dyna, ale także ranitydyna) wchodzą w interakcje,
Pierwsze polskie przypadki wykorzystania które mogą zostać wykorzystane przez świado-
farmaceutyku (klonidyny leku hipotensyjnego mego przestępcę. Szukalski zaliczył ranitydynę
w postaci kropli do oczu) jako środka ułatwia- do leków o potencjalnym działaniu halucyno-
jącego popełnienie przestępstwa (grabieży) gennym [15]. Wynika to z faktu, iż u niektórych
opisali na początku lat dziewięćdziesiątych ubie- osób ranitydyna, w dawkach wyższych niż tera-
głego wieku Kała oraz Nasiłowski i wsp. [7, 8]. Od peutyczne, powoduje: zaburzenia świadomości,
tego czasu ukazało się wiele prac przeglądowych halucynacje, omamy wzrokowe i słuchowe [16].
i analitycznych poświęconych tej problematyce, Leki z tej grupy wchodzą w interakcje z alkoholem
w większości autorstwa zespołu Instytutu Eksper- etylowym. Hamując dehydrogenazę alkoholową
tyz Sądowych w Krakowie [9, 10, 11, 12]. IV zlokalizowaną przede wszystkim w żołądku,
Skala problemu jest nie do oszacowania. zmniejszają metabolizm pierwszego przejścia
Policja nie uwzględnia przestępstw z wykorzy- etanolu i tym samym zwiększają jego biodo-
staniem środków psychoaktywnych w swoich stępność [17]. Brak alkoholu w próbkach krwi
statystykach. Dodatkowym czynnikiem utrud- ofiar w prezentowanym przypadku niekoniecznie
niającym rzetelną ocenę tego zjawiska jest fakt, oznacza jego brak w momencie zdarzenia. Może
że nie umniejszając roli leków i narkotyków jako być to rezultat zbyt póznego pobrania krwi i za-
środków przestępczych, niekwestionowanym bezpieczenia materiału do badań. Ranitydyna jest
królem tych substancji był, jest i będzie po- inhibitorem niektórych izoform cytochromu P450
pularny alkohol etylowy. Często dobrowolne (CYP2C9, CYP2D6, CYP3A4) zaangażowanych
i bezmyślne nadużywanie substancji psy- w metabolizm kseno- i endobiotyków, w tym kla-
choaktywnych doprowadziło do wyróżnienia sycznych pigułek gwałtu . Podanie ranitydyny,
specjalnej kategorii przestępstw tzw. oportu- np. z klonazepamem, może zwiększać stężenie
nistycznych przestępstw z wykorzystaniem tej benzodiazepiny w wyniku zahamowania jej
substancji psychoaktywnych, w których ofiara metabolizmu z udziałem CYP3A4. Ranitydyna
sama swoim postępowaniem doprowadza się może więc działać jako pigułka gwałtu zwłasz-
do stanu bezbronności [13]. cza w połączeniu z alkoholem i innymi substan-
cjami tego typu. W każdym przypadku należy
Ryc. 4. Struktura chemiczna ranitydyny. zachować czujność toksykologiczną, nawet,
Fig. 4. Chemical structure of ranitidine. jeśli oznaczony lek nie jest typowym środkiem
przestępczym.
Należy mieć świadomość przepływu informa-
cji naukowej z zakresu farmakologii i toksykologii
do świata przestępczego oraz dużej dostępno-
ści do środków psychoaktywnych. Autorzy na
W przedstawionym przypadku za środek jednym z forów internetowych, odwiedzanym
przestępczy posłużył niezwykle popularny przez tysiące użytkowników, znalezli następującą
i ogólnie dostępny lek antysekrecyjny ranity- informację (pisownia oryginalna): Ranitydyna
dyna (ryc. 4). Według dostępnej nam literatury jest inhibitorem (blokerem) CYP2D6, więc wydaje
jest to pierwszy przypadek zastosowania tego się, że powinna wpłynąć na farmakodynamikę
związku jako pigułki gwałtu . Ranitydyna jest DXM (fazę). Znane są efekty działania soku grejp-
kompetycyjnym, odwracalnym i selektywnym frutowego (nie do końca zadawalające), jednak
blokerem receptora histaminowego H2, zloka- wcześniej nikt nie pomyślał o ranitydynie. Być
lizowanego głównie na komórkach okładzino- może się okaże, że będzie potrafiła redukować
wych żołądka, zaangażowanego w regulację tolerancję, a conajmiej możliwe iż uatrakcyjni trip.
wydzielania soku żołądkowego. Wskazaniami Jeśli chodzi o toksyczność, nie jestem w stanie
klinicznymi do stosowania tego leku są: czynna przewidzieć jak bardzo niebezpieczny jest ten
choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, cho- mix. (nie wydaje mi się jednak by istniało zagro-
roba refluksowa przełyku oraz zespół Zollingera żenie dla życia, najprawdopodobniejszym pro-
i Ellisona. Co ważne, z perspektywy przestępcy, blemem, który może się zdażyć jest uszkodzenie
jest to lek tani (1 op. preparatu ranigast kosz- wÄ…troby) [18] .
tuje ok. 5 zł), dostępny bez recepty i niezwykle Opiniowanie sądowo-lekarskie w sprawach
rzadko prowadzący do śmiertelnych zatruć (na przestępstw z wykorzystaniem substancji psy-
skutek wstrząsu anafilaktycznego) [14]. choaktywnych jest trudne, zwłaszcza wobec ko-
Nr 2-3 PRZESTęPCZE PODANIE RANITYDYNY 163
nieczności kwalifikacji prawno-karnej [19]. Organ 7. Kała M.: Klonidyna nowy problem w tok-
zlecajÄ…cy wydanie opinii czy zlecajÄ…cy badanie sykologii. Acta Poloniae Toxicologica. 1993, 1, 174.
(krwi, moczu w kierunku określonych substancji) 8. Nasiłowski W., Sybirska H., Janusz A., Cho-
z reguły stawia pytanie o kwalifikację w odniesie- waniec Cz.: Medyczno-sądowe i toksykologiczne
niu do artykułów 156, 157 i 160 k.k. Jest rzeczą aspekty interakcji alkoholu etylowego i klonidyny.
oczywistą, że opiniowanie w sprawach karnych ma Arch. Med. Sąd. Kryminol. 1994, 44(4), 481-487.
charakter skutkowy, a zatem musi uwzględniać: 9. Adamowicz P.: Analiza toksykologiczna
a) dane wynikające z analizy nadesłanego w sprawach o ułatwienie dokonania zgwałcenia
materiału dowodowego dotyczącego przez podanie środka farmakologicznego. Pro-
okoliczności i przebiegu zdarzenia/incy- blemy Kryminalistyki. 2005, 248, 26-30.
dentu (akta sprawy, zeznania świadków, 10. Olszowy Z., Albert M., Celiński R., Kuli-
zeznania osoby pokrzywdzonej); kowska J., Kwarta R.: Benzodiazepiny w dzia-
b) opis stanu klinicznego ofiary, manifestowa- łaniach przestępczych doświadczenia Katedry
nych objawów patologicznych, które moż- Medycyny Sądowej w Katowicach. XXII Konfe-
na odnieść do objawów zatrucia, wyniki rencja Toksykologów Sądowych, 5-6.05.2005,
obiektywnych badań klinicznych lekar- streszcz., 33.
skich i dodatkowych toksykologicznych 11. Adamowicz P., Kała M.: Screening for drug-
(tutaj konieczna jest uwaga, gdzie badania facilitated sexual assault by means of liquid chro-
były wykonywane, na jakim sprzęcie, jaka matography coupled to atmospheric-pressure
była czułość i swoistość metody oraz do- chemical-ionisation-mass spectrometry (LC-APCI-
świadczenie laboratorium klinicznego); -MS). Probl Forensic Sci. 2008, LXXVI, 403-411.
c) wyniki badań chemiczno-toksykologicz- 12. Adamowicz P., Kała M.: Simultaneous
nych wykonanych w laboratoriach toksyko- screening for and determination of 128 date-
logii sądowej, tj. wynik analizy jakościowej rape drugs in urine by gas chromatography-
i ilościowej. electron ionization-mass spectrometry. Forensic
Dopiero skonfrontowanie tych trzech elemen- Sci Int. 2010, 198, 39-45.
tów (dowody osobowe z akt, obraz kliniczny i dane 13. Shbair M. K. S., Lhermitte M.: Drug-facili-
medyczne, wynik analizy chemiczno-toksykolo- tated crimes: Definitions, prevalence, difficulties
gicznej) upoważnia do możliwie jednoznacznego and recommendations. A review. Annales Phar-
wypowiedzenia się w kwestii określenia kwalifi- maceutiques Francaises. 2010, 68, 136-147.
kacji. 14. Oliva A., Partemi S., Arena V. et al.: Fatal
injection of ranitidine: a case report. J Med Case
PIśMIENNICTWO Reports. 2008, 2, 232.
15. Szukalski B.: środki halucynogenne. [w]:
1. Pach J., Gomółka E.: Substancje ułatwia- Narkotyki. Kompendium wiedzy o środkach
jące wykorzystanie na tle seksualnym i rabunko- uzależniających. Szukalski B., Instytut Psychiatrii
wym. [w]: Zarys toksykologii klinicznej. red. Pach i Neurologii: 2005, 135-150.
J., Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego: 16. Price W., Coli L., Brandstetter R. D., Gotz
419-428, 2009. V. P.: Ranitidine-Associated Hallucinations. Eur
2. Negrusz A., Gaensslen R. E.: Drug-faci- J Clin Pharmacol. 1985, 29, 375-376.
litated sexual assault. [w]: Clarke s Analytical 17. Jelski W., Orywal K., Szmitkowski M.:
Forensic Toxicology. red. Jickells S., Negrusz Wpływ H -blokerów na aktywność dehydroge-
2
A., Pharmaceutical Press: 287-298, 2008. nazy alkoholowej (ADH). Pol. Merk. Lek. 2008,
3. Adamowicz P., Kała M.: Drugs and alcohol 150, 531-533.
as agents used for facilitation of sexual assault. 18. http://talk.hyperreal.info
Probl Forensic Sci. 2004, 58, 79-90. 19. Polak P., Sitkowska A. M., Sołtyszewski I.:
4. Szukalski B.: Narkotyki wykorzystywane środki psychoaktywne w przestępstwach sek-
w celach przestępczych. [w]: Narkotyki. Kom- sualnych. Prokuratura i Prawo. 2009, 9, 65-79.
pendium wiedzy o środkach uzależniających.
Szukalski B., Instytut Psychiatrii i Neurologii: Adres do korespondencji:
169-178, 2005. Katedra i Zakład Medycyny Sądowej i Toksykologii
5. Adamowicz P., Kała M.: Date-rape drugs Sądowo-Lekarskiej
scene in Poland. Przegl Lek. 2005, 62, 572-575. śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach
6. Clarke s Analysis of Drugs and Poisons. ul. Medyków 18, 40-752 Katowice
Pharmaceutical Press. Electronic version, 2005. e-mail: rafal-skowronek@wp.pl
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Niezwykły przypadek ClarityNiezwykłe przypadki samobójstw Brunon Holystniezwykly przypadek clarityPlanowanie przestrzenne a politykaMetoda kinesiotapingu w wybranych przypadkach ortopedycznychPrzestrzeganie przepisów BHP nauczycielCzłowiek wobec przestrzeni Omów na przykładzie Sonetó~4DBNiezwykłe znalezisko na dnie Morza Bałtyckiego08 IPK Przypadki EKGpodejmowanie przeds przestrzen publiczkoszałka,teoria sygnałów, Sygnały i przestrzenie w CPSwięcej podobnych podstron