renesans049aangelsa

Temat: Kształt godnego i szczęśliwego życia w twórczości pisarzy
renesansu.

Filozofia rozumiana jako całokształt poglądów na życie pasjonowała człowieka od
zarania dziejów. Nie tylko zmieniała się wraz z upływem czasu, ale także stawała
się wyróżnikiem epok w dziejach ludzkości. Kiedy słyszymy słowo "renesans" lub
"średniowiecze", na myśl nasuwają się nam przede wszystkim prądy filozoficzne
tych epok. Wiemy o nich dzięki twórczości dawnych pisarzy, ponieważ to właśnie
oni poświęcali się często rozważaniom nad sensem i wartościami życia ludzkiego.
Przyjrzyjmy się bliżej, co w swoich utworach pisali na ten temat przedstawiciele
polskiego renesansu.
Charakterystycznymi elementami odrodzenia były humanizm i zafascynowanie kulturą
antyczną. Autorzy renesansowi zaczerpnęli model szczęśliwego życia z dzieł
starożytnych. Za dobry przykład może tutaj posłużyć filozofia horacjanizmu,
pojawiająca się w utworach Jana Kochanowskiego. Horacjanizm był prądem
filozoficznym stworzonym przez rzymskiego poetę Horacego, łączącym w sobie
założenia dwóch kierunków filozofii antycznej - epikureizmu i stoicyzmu.
Epikureizm jako drogę do szczęścia wskazywał rozsądne, spokojne, sprawiedliwe
życie, którego celem było czerpanie przyjemności z różnych doczesnych uciech -
dobrego jadła i napoju, czy przebywania w otoczeniu pięknej przyrody. Ideą
przewodnią stoicyzmu była natomiast absolutna obojętność zarówno na
przyjemności, jak i na nieszczęścia, surowa cnota, wyzbycie się wszelkich
namiętności, życie zgodnie z naturą i rozumem. Jak wyglądała synteza obu tych,
sprzecznych wydawałoby się, zaleceń w twórczości Jana Kochanowskiego? Za
odpowiedź na to pytanie niech posłuży nam "Pieśń IX" z "Ksiąg pierwszych". W
pierwszej strofie poeta zachęca czytelnika w myśl filozofii epikurejskiej do
korzystania z prostych przyjemności. Stoicyzm nakazuje jednak umiar, ponieważ
człowiek nie jest w stanie przewidzieć biegu przyszłych wydarzeń. Dlatego też
nie powinien przyzwyczajać się zanadto do posiadanych dóbr, które może w każdej
chwili zrządzeniem losu utracić. Wyroki opatrzności są niewzruszone, a walka z
przeciwnościami losu skazana jest na niepowodzenie. Warunkiem szczęśliwego życia
jest zatem odnalezienie granicy pomiędzy korzystaniem z dóbr materialnych a
szkodliwym uzależnieniem od zbytków.
W "Pieśni świętojańskiej o Sobótce" Jan Kochanowski przedstawia miejsce, w
którym człowiek może osiągnąć szczęście. Tym miejscem jest po prostu wieś,
ukazana przez poetę jako spokojna kraina, gdzie ludzie żyją przyjemnie i
beztrosko. Przyroda sprzyja człowiekowi w jego pracy, obdarowując go swoimi
bogactwami. Krowy pasą się na łące w zasadzie bez nadzoru pasterza, umilającego
sobie czas grą na fujarce, a zboże rośnie w polu i aż prosi się, aby je skosić.
Wieś, odizolowana od reszty świata, jest samowystarczalna. Tworzy idealną
podstawę szczęśliwego życia w zgodzie z naturą i światem. Podobnie do
Kochanowskiego ukazuje wieś także Mikołaj Rej. W "Żywocie człowieka poczciwego"
przedstawia gospodarstwo ziemskie jako źródło całorocznej satysfakcji i radości
z plonów własnej pracy szlachcica.
Aby życie człowieka było szczęśliwe, nie wystarczy jednak tylko zaspokajanie
własnych potrzeb. Jednostki funkcjonują w społeczeństwie i dlatego obciążone są
pewnymi obowiązkami. Wypełnianie tych obowiązków - powinności wobec narodu i
ojczyzny - stanowi, według twórców renesansowych, warunek godnego życia.
Niezbędnymi składnikami cnoty, czyli ziemskiego szczęścia, był dla ludzi
renesansu patriotyzm i poczucie obywatelskiego obowiązku. "Pieśń o spustoszeniu
Podola" Kochanowskiego zawiera wskazówki dla Polaków, jak bronić powinni kraju
przed najazdami nieprzyjaciela. Autor pragnie obudzić w czytelniku zapał do
czynnej walki przeciwko wrogom Polski. Troska o dobro ojczyzny stawiana jest
ponad osobistym majątkiem i wygodą. W "Pieśni o cnocie" Kochanowski zawarł
refleksję, że to właśnie oddanie służbie krajowi jest najwyższą wartością,
której nie jest w stanie odebrać jej posiadaczowi ani los, ani inny człowiek.
"Pieśń o dobrej sławie" zawiera z kolei pouczenie, że w życiu należy kierować
się darem Boga, jakim jest rozum. Nie należy dążyć do czerpania radości tylko z
dóbr materialnych. Ważniejsze od nich jest dobre imię, które przetrwa
właściciela po jego godnie przebytym życiu. Drogą do cnoty albo tytułowej
"dobrej sławy" jest korzystanie z przyrodzonych talentów ku wsparciu ojczyzny.
Współczesny Kochanowskiemu ksiądz Piotr Skarga w swoich "Kazaniach sejmowych"
także nakreśla podobny wzorzec godnego życia. Przestrzega Polaków przed głupotą,
niedbałością i złością, przywarami szkodzącymi ojczyźnie. Skarga dobitnie
potępia również pychę i chciwość szlachty, przedkładającej swe osobiste interesy
ponad dobro całego narodu. Ojczyznę Skarga porównuje do matki troszczącej się o
swoje dzieci - obywateli. Taka metafora ma obudzić w słuchaczach kazania
sumienie, skłonić ich do refleksji i poprawy. Korzystając z charakterystycznego
dla kazania moralizatorskiego stylu, ksiądz Piotr Skarga w gruncie rzeczy
przekazuje jego odbiorcom te same wartości, o których pisze Jan Kochanowski.
Dowodzi to zmian, jakie zaszły pod wpływem odrodzenia w naukach Kościoła -
odejścia od średniowiecznej ascezy i teocentryzmu.
Podsumowując, można z całą pewnością stwierdzić, że renesans przywrócił
człowiekowi wiarę w możliwość spędzenia szczęśliwego życia na ziemi. Życie
stawało się godne dzięki patriotyzmowi i społecznej świadomości - wartościom,
które są w moich oczach daleko potrzebniejsze od surowej wstrzemięźliwości oraz
oddania modlitwom, zalecanych przez średniowiecze.