Zarys historii
Pułku AK  Baszta
1
2
Harcerski rodowód
Polska została zaatakowana przez Niemcy 1 września 1939, co zapoczątkowało II
wojnę światową. Warszawa skapitulowała 27 września, a 1 paz
dziernika wkroczyły do niej
oddziały niemieckie. Służba Zwycięstwu Polski (SZP), która zapoczątkowała polską armię
podziemną, została zorganizowana przez gen. Michała Tokarzewskiego. Miała ona  podjąć
zdecydowaną i nieustępliwą walkę z najez
dz
cą na każdym polu jego działalności w Polsce
oraz wszelkimi środkami, do wyzwolenia Polski w granicach jej sprzed rozpoczęcia wojny .
Okupant rozpoczął represje na terenie Warszawy. Młodzi Warszawiacy zbierali i
ukrywali broń. Zaczęły się tworzyć małe organizacje podziemne o charakterze
koleżeńskim. Uczniowie mogli powrócić (choć na krótko) do szkół, także do Gimnazjum i
Liceum im. Księcia Józefa Poniatowskiego na Żoliborzu1. Harcerze z 14 WDH im. Karola
Chodkiewicza, która działała na tym terenie, wzięli udział w kampanii wrześniowej jako
sanitariusze i junacy2, a następnie postanowili przejść do konspiracji. Zbigniew Krzysik
(drużynowy 14 WDH) i Zygmunt Dąbrowski skontaktowali się z Ludwikiem Bergerem, który
był namiestnikiem zuchów, aktorem i reżyserem z Instytutu Reduta, gdzie przygotowywał
przedstawienia o silnym wydz
więku patriotycznym i społecznym.
Związek Harcerstwa Polskiego zszedł do podziemia 27 września. Dowódcą
pierwszej sekcji3 SZP póz
niejszej  Baszty był Zbigniew Krzysik  Dan , a w jej skład weszli
Zygmunt Dąbrowski  Ban , Jan Kaleński  Jerzy , Jerzy Podgórski  Ksawery i Włodzimierz
Skalski  Jul 4. Rozpoczęła działalność pod koniec paz
dziernika. Oddział poszerzał się o
kolejnych harcerzy (z wielu drużyn: 3, 8, 14, 23, 26, 39, 71, 72, 77) i uczniów liceów.
Instruktorzy z Hufca Żoliborz (Berger, Mittak, Augustyniak, Rogalski) dążyli do
sformowania harcerskiej kompanii wojskowej.
Grupka konspiratorów została żołnierzami podziemia 8 grudnia 1939, kiedy Ludwik
Berger nawiązał kontakt z Komendą Główną SZP. Tym samym ten odział oddzielił się
strukturalnie od Szarych Szeregów. Gromadził broń i szkolił się z podręczników piechoty.
W międzyczasie Służba Zwycięstwu Polski zmienia nazwę na Związek Walki Zbrojnej
(ZWZ). Pod koniec roku oddział liczył do 100 żołnierzy, dowódcą był ppor. Henryk Mittak
 Mrowiec , a zastępcą dowódcy był Ludwik Berger  Goliat  Michał .
Batalion sztabowy
Ze względów organizacyjnych oddział ( Fabryka ) został podzielony na dwie
kompanie  Warsztaty (dowódca  ppor. rez. piech. Zdzisław Dębski  Dawid  Roman ) i
Kotłownia (dowódca  L. Berger  Michał ). Jerzy Stawiński  Lucjan utworzył pierwszą
sekcję łączności. Jednocześnie prowadzone są łapanki i egzekucje, a ich ofiarami padli
także jedni z pierwszych żołnierzy oddziału. Wobec sukcesów Niemiec na froncie
zachodnim ZWZ postanowił pogłębić konspirację i ograniczyć liczebność organizacji.
1 Po reformie edukacji z 1932 roku gimnazjum było czteroletnie i zakończone było egzaminem  małą
maturą, a liceum było dwuletnie i zakończone było egzaminem  maturą.
2 Junacy byli formacją wojskową dla młodzieży w czasie wojny obronnej 1939.
3 Sekcja była podstawową jednostką. Kilka sekcji tworzyła drużynę, kilka drużyn kompanię, kilka kompanii
batalion, a kilka batalionów pułk.
4 Krzysik był maturzystą, Dąbrowski synem dyrektora, a Kaleński, Podgórski i Skalski uczniami Liceum im.
Poniatowskiego.
3
Sytuację dodatkowo utrudniły zatrzymania najbardziej czynnych konspiratorów (Zbigniew
Krzysik i Andrzej Faliszewski zginęli w Auschwitz). Jesienią 1940 oddział otrzymał
informację, że zostaje rozwiązany, co spowodowało zamarcie prac i odejście wielu
wartościowych żołnierzy. Jednak wkrótce  Fabryka zaczęła działać na nowo po
reorganizacji. Kontynuowano szkolenie, które polegało na: władaniu bronią własną i
nieprzyjaciela (karabin, pistolet maszynowy, ręczny karabin maszynowy, ciężki karabin
maszynowy, granaty), szkoleniu w służbie gońca, obserwatora, umiejętności niszczenia
przewodów i ośrodków łączności, budowie przeszkód i barykad. Wyszkoleniem kierował
kpt. dypl. Tadeusz Wojciechowski  Ryszard . Komendę powstającego oddziału kobiecego
objęła od 1 stycznia 1941 por. Stanisława M�ller  Olga , a jej zastępczynią została por.
Halina Chojko  Agnieszka .
W kwietniu Komenda Główna ZWZ zdecydowała się przekształcić  Fabrykę w
batalion sztabowy, chroniący Kwaterę Główną na wypadek powstania. Oddział zmienił
nazwę na  Baszta (akronim od batalion sztabowy),  Warsztaty na  Jastrząb ,  Kotłownia
na  Orzeł , a powstająca kompania otrzymała kryptonim  Sokół (dowódca  Lech
Sadowski  Bronisław ).
Wojna niemiecko-radziecka wybuchła 22 czerwca 1941, gen. broni Władysław
Sikorski (premier i naczelny wódz) nawiązał stosunki dyplomatyczne ze Związkiem
Radzieckim oraz objął funkcję komendanta ZWZ (po odejściu gen. broni Kazimierza
Sosnkowskiego).
Do nowo sformowanego batalionu sztabowego napływali nowi żołnierze. W skład II
plutonu Mieczysława Szawarszkiego  Mikado z kompanii  Jastrząb weszła grupa
młodzieży z Mokotowa (w większości uczniowie Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza
Rejtana, jednocześnie harcerze 1 WDH im. Romualda Traugutta), a do kompanii  Orzeł
weszła grupka z Woli. Żołnierze kompanii  Jastrząb i  Orzeł (niemal 200 osób)
zgromadzili się 29 listopada 1941 w parku Żeromskiego, gdzie podczas godziny
policyjnej5, ryzykując spotkanie z żandarmami, zostało wygłoszone przez  Michała krótkie
przemówienie oraz odczytano nazwiska bohaterów Nocy Listopadowej i żołnierzy  Baszty
poległych w podziemnej walce.
Jednym z pierwszych zadań bojowych oddziału było pobicie i zastraszenie
urzędnika urzędu pracy w grudniu 1941 dokonane przez sekcję wolską. Pierwszy awans
oficerski w  Baszcie na podporucznika łączności otrzymał pchor. J. Stawiński  Lucjan .
Gońcem  Michała został 12-letni Julian Eugeniusz Kulski  Chojnacki . Rozpoczęto
szkolenia podchorążych i podporuczników  Pierwszy Zastępczy Kurs Szkoły
Podchorążych Rezerwy rozpoczął się 19 stycznia 1942.
Związek Walki Zbrojnej zmienił nazwę na Armia Krajowa, a jej dowódcą został gen.
Stefan Rowecki  Grot . Natomiast  Baszta zaczęła podlegać ppłk dypl. Kazimierzowi
Plucie-Czechowskiemu  Kuczabie .
Skład  Baszty latem 1942:
" Dowódca  kpt. piech. Eugeniusz Ladenberger  Kazimierz  Henryk  Oracz
" Oficerowie w dyspozycji i szkoleniowi  kpt. Władysław Banaszkiewicz  Sław , ppor.
rez. Aleksander Kamejsza  Tolek , ppor. piech. Marian Ślifierz  Wirski , ppor. rez.
piech. Marian Wichrzycki  Maciejewski , ppor. piech. Robert Wojtaś  Adam , ppor.
piech. Antoni Woszczyk  Tosiek
" Kompania  Jastrząb  pchor. rez. piech. Zdzisław Dąbski  Roman
" Pluton I  pchor. rez. piech. Edward Gutowski  Fred
" Pluton II  pchor. rez. piech. Jacek Cydzik  Ran
" Pluton III  pchor. rez. piech. Mieczysław Szwarski  Mikado
5 Podczas godziny policyjnej nie można było przebywać na ulicy pod groz
bą aresztowania.
4
" Kompania  Orzeł  sierż. pchor. Ludwik Berger  Michał
" Pluton I  pchor. rez. art. Roman Kurnatowski  Władysław I
" Pluton II  pchor. rez. piech. Wojciech Broszkiewicz  BWL
" Pluton III  ppor. rez. Witold Lipowski  Skrzot
" Kompania  Sokół  ppor. piech. Michał Juchnicki  Ryszard
" Pluton I  sierż. pchor. Stefan Dażwański  Stefan
" Pluton II  ppor. rez. piech. Józef Jungnikiel  Żużo
" Pluton III  ppor. rez. piech. Zygmunt Hannytkiewicz  Wacek
" Samodzielny pluton łączności  ppor. rez. łączn. Jerzy Stawiński  Lucjan
" Samodzielny pluton artylerii - ppor. rez. art. inż. arch. Zygmunt Sęczykowski  Lech
" Kwatermistrz  sierż. pchor. Ludwig Berger  Michał (pełniący obowiązki)
" Oficer gospodarczy  ppor. rez. Antoni Szczepkowski  Glob
" Komendantka WSK i kierowniczka kancelarii  por. Stanisława M�ller  Olga
Pod koniec 1942 została sformowana czwarta kompania -  Sowa , której dowódcą
został Michał Juchnicki  Ryszard , a jego zastępcą ppor. piech. Antoni Woszczyk  Tosiek .
W tym samym czasie  Baszta przekazała 120 pistoletów i 6000 sztuk amunicji Żydowskiej
Organizacji Bojowej. W listopadzie i grudniu 1942 grupy szturmowe kompanii  Orzeł
dokonały 14 akcji bojowych, w tym: napadu na strażnika w celu zdobycia broni, dwukrotnie
rozbrojenia żołnierza Wehrmachtu, napadu na niemiecką telefonistkę, zdobycia
dokumentów potrzebnych dla kurierów6 polskiego podziemia, napadu na mieszkanie
niemieckiego agenta tajnej policji (odpowiedzialnego za wsypanie grupy Basztowców),
zdobycia dwóch karabinów.
Dojście nowego plutonu do kompanii  Sowa sprawiło, iż przekształcono oddział w
jednostkę złożoną z pięciu kompanii. Nową kompanią  Sęp miał dowodzić ppor. piech.
Zdzisław Hecold  Zdzich .
Na koniec 1942 poziom bojowy był wysoki, batalion liczył 900 oficerów,
podchorążych, podoficerów, szeregowców i łączniczek. Każda sekcja miała własny lokal,
szkolenie i ćwiczenia. Żołnierze  Baszty , oprócz prowadzenia własnych akcji bojowych,
wykazali się jako kurierzy podejmujący się trudnych i ryzykownych wypraw.  Baszta miała
świetną opinię w konspiracji, stając się oddziałem wyborowym.
 Tatry
Na rozkaz władz nadrzędnych batalion Komendy Głównej AK przyjął konspiracyjny
kryptonim  Tatry . Zmiany dotyczyły też kryptonimów kompanii7:
"  Jastrząb (póz
niejsza K 1)  Giewont , por. Z. Dębski  Góral
"  Orzeł (póz
niejsza B 1)  Howerla , ppor. L. Berger  Hardy
"  Sokół (póz
niejsza B 2)  Kasprowy , ppor. J. Kułagowski  Krzem
"  Sowa (póz
niejsza B 3)  A
omnica , ppor. M. Juchnicki  A
om
"  Sęp (póz
niejsza O 1)  Zawrat , ppor. Z. Hecold  Zbójnik
Wszystkie łączniczki, związane z poszczególnymi kompaniami i plutonami,
podporządkowano komendantce oddziału kobiecego por. S. M�ller  Oldze i jej
zastępczyni por. H. Chojko  Agnieszce . W Komedzie Głównej AK zwierzchnikiem  Baszty
6 Kurier dostarczał przekazywał informacje, rozkazy, dokumenty na obszary odległe od Komendy Głównej
(do oddziałów regionalnych lub za granicę).
7 Przy nazwiskach dowódców kompanii podane są ich nowe pseudonimy. Wszystkie nowe kryptonimy były
używane głównie w korespondencji służbowej, żołnierze byli przyzwyczajeni do dawnych nazw.
5
był płk dypl. K. Pluta-Czachowski, batalion nadzorował ppłk Stanisław Kamiński  Daniel ,
któremu bezpośrednio podlegał dowódca oddziału kpt. E. Ladenberger  Janosik .
Pomagali mu kpt. piech. W. Banaszkiewicz  Sław i kpt. piech. Józef Hoffman  Majster .
Kontynuowane było szkolenie. Odbyła się akcja likwidacji żołnierza  Baszty , który groził
zgłoszeniem działań oddziału do gestapo.
Maj 1943 został potem nazwany przez Basztowców  czarnym majem . W wyniku
nieudanej zasadzki na niemiecki pluton, trzech żołnierzy  Baszty dostało się do niewoli, a
następnie zostali rozstrzelani. Trzech innych żołnierzy (w tym W. Broszkiewicz  BWL -
jeden z wyróżniających się młodych dowódców) zostało zastrzelonych w mieszkaniu przez
pięciu mężczyzn8. Ponadto, podczas podróży samochodem, zginął z rąk niemieckich
żandarmów ppor. W. Lipowski  Skrzot .
Pułk dyspozycyjny Komedy Głównej AK
Komenda Główna AK podjęła decyzję o przekształceniu oddziału  Tatry w pełny
pułk piechoty. Organizacja pułku skonstruowanego przez ppłk Stanisława Kamińskiego
 Daniela wyglądała następująco:
" Batalion  Bałtyk  kpt. Eugeniusz Ladenburger  Burza
" Kompania B 1  ppor. cz. wojny Ludwik Berger  Hardy , potem por. Artur Wala
 Antoni , potem  por. rez. Stanisław Szymczyk  Jacek
" Pluton I  pchor. Zbigniew Idz
kiewicz  Andrzej
" Pluton II  pchor. Jerzy Strzelczyk  Spad
" Pluton III  pchor. Karol Niewiarowski  Starter
" Pluton IV  pchor. Wiesław Cergowski  Rawicz
" Kompania B 2  ppor. piech. Jan Kułagowski  Krzem , zastępca  pchor. Witold
Krassowski  Andrzej
" Pluton I  ppor. Stefan Dażwański  Stefan
" Pluton II  ppor. rez. piech. Józef Jungnikiel  Żużo
" Pluton III  ppor. rez. piech. Zygmunt Hannytkiewicz  Wacek
" Pluton IV  pchor. Tadeusz Szymański  Tadeusz
" Kompania B 3  ppor. piech. Michał Juchnicki  Ryszard  Wicher , zastępca 
ppor. rez. piech. Marian Wichrzycki  Szwarc
" Pluton I  pchor. Witold Złotnicki  Witold
" Pluton II  pchor. Stanisłąw Potoręcki  Negus
" Pluton III  pchor. Henryk Królikowski  Tadeusz I
" Batalion  Olza 9  kpt. piech. Witold Obarski-Białynowicz  Reda
" Kompania O 1  ppor. piech. Zdzisław Hecold  Zbójnik
" Pluton I  pchor. Wacław Zawadzki  Wacek
" Pluton II  pchor. Andrzej Ciszewski  Andrzej
" Pluton III  pchor. Teodor Sukiennik  Piorun
" Pluton IV  pchor. Dariusz Dąbrowski  Bożydar
" Kompania O 210  ppor. br. panc. Janusz Marszałek  Janusz , od 10 czerwca
8 Nie jest określone kim byli ci ludzie i w jaki sposób dowiedzieli się o działalności Basztowców.
9 Batalion mógł powstać dzięki skierowaniu przez Komendę Główną AK żołnierzy Powstańczych
Oddziałów Specjalnych  Jerzyki prowadzonych przez Jerzego Strzałkowskiego  Jerzego . Był to oddział
sformowany w oparciu o grupę młodzieży polskiej z Dalekiego Wschodu i związanej z Sybirakami.
10 W tej kompanii znajdowali się między innymi harcerze z Hufca Mokotów Dolny.
6
1944  por. rez. piech. Julian Opania  Zych
" Pluton I  plut. pchor. Zbigniew Kosecki  Zawada
" Pluton II  pchor. rez. łącz. inż. Leonard Jastrzębski  Krzysztof
" Pluton III  pchor. Wacław Leśkiewicz  Fred , od czerwca 1944  Jerzy
Zagrodzki  Paweł
" Kompania O 3  ppor. rez. Ludwik Kotowski  Ludwik
" Pluton I  pchor. Zbigniew Bednarski  Jurkowski
" Pluton II  pchor. Janusz Lehman  Januszajtis
" Pluton III  ppor. rez. art. Zygmunt Czerwionko-Przybyszewski  Bem
(jednocześnie zastępca dowódcy kompanii O 3)
" Batalion  Karpaty  kpt. piech. Józef Chlipała  Lubański , od maja 1944  kpt.
Józef Hoffman  Majster
" Kompania K 1  por. Zdzisław Dąbski  Roman , potem  por. Kazimierz Jordan
 Spytek , potem  por.  Zatorski , potem por.  Wirski
" Pluton I  pchor. Edward Gutowski  Fred
" Pluton II  pchor. Jacek Cydzik  Ran
" Pluton III  pchor. Bronisław Jastrzębski  Kant
" Pluton IV  pchor. Mieczysław Szwarski  Mikado , potem  pchor. Wiesław
Fidler  Grot
" Kompania K 2  ppor. rez. inż. Piotr Słowikowski  Pawłowicz
" Pluton I  pchor. Tadeusz Chwalbogowski  Jim
" Pluton II  ogn. pchor.  Dzik , od końca 1943  pchor. Eugeniusz Guzek
 Grabowski
" Pluton III  pchor. Bogusław Kamiński  Bogdan , potem  pchor. Stanisław
Gepner  Janusz
" Pluton IV  pchor. Władysław Jagiełło  Wyrwa
" Kompania K 3  ppor. piech. Antoni Woszczyk  Tosiek
" Pluton I  pchor. Stanisław Zieliński  Gryf
" Pluton II  pchor. Kazimierz Stefański  Zeron (potem odszedł z pułku wraz z
żołnierzami  Jerzyków na skutek konfliktów z dowódcą kompanii)
" Pluton III  pchor. Lech Pietrzak  Tarłowski
" Pluton IV  pchor.  Stasio
" Kompania K 4 (łączności)  ppor. Jerzy Stawiński  Lucjan , zastępca 
Kazimierz Borowski  Gerard
" I pluton telefoniczny  pchor. rez. Stefan Tołowiński  Kępa
" II pluton telefoniczny  radiooperator  Marat
" III pluton telefoniczny  sierż. Michał Strzemecki  Jerzy (pełniący obowiązki)
" łączniczki  Danuta Frydrych-Stawińska  Hanka
Kwatermistrzem został ppor. rez.  Konar , kancelarię prowadziła por. Stanisława M�ller
 Olga , pion WSK prowadziła por. Halina Chojko  Agnieszka , naczelnym lekarzem był por.
lek. med. Tadeusz Jankowski  Wiesław .  Baszcie wyznaczono jako teren przyszłej walki
Mokotów.
Zatrzymany 23 paz
dziernika 1943 por. Z. Dąbski  Roman odebrał sobie życie na
Pawiaku. Niecałe trzy tygodnie póz
niej zatrzymany i wywieziony do obozu
koncentracyjnego zostaje por. K. Jordan  Spytek . L. Berger  Hardy zginął 23 listopada
1943, uciekając i walcząc z żandarmami na przy Śmiałej 5. Wielu innych żołnierzy zginęło
w egzekucjach publicznych.
Na początku grudnia 1943 została powołana komórka bezpieczeństwa pułku, którą
7
prowadził por. Ryszard Osęk-Nowicki  Miron . Jej zadaniem było ocenianie stanu
zagrożenia, lokalizowanie niebezpieczeństwa aresztowania, przeprowadzanie dochodzeń,
opieka nad rodzinami aresztowanych, stworzenie sieci kontrwywiadu i wiele innych.
Rok 1944
W pierwszej połowie 1944  Baszta straciła por. J. Marszałka  Janusza , mjr dypl. T.
Wojciechowskiego  Ryszarda , pchor. M. Szwarskiego  Mikado , por.  Zatorskiego , pchor.
L. Pietrzaka  Tarłowskiego , kpt. piech. Józefa Chlipałę  Lubańskiego . Po już czwartym
etapie szkolenia pułk miał 71 podchorążych i 154 podoficerów.
Kompanie otrzymały informacje jakie zadania będą wykonywać w czasie powstania.
Trwały ciągłe próby zdobywania broni. Żołnierz kompanii B 2  pchor. Bolesław
Koronkiewicz  Huber udoskonalił granaty i miotacze ognia stosowane przez
konspiratorów.
Od 15 lipca  Baszta była w gotowości bojowej. Prowadzone były ostatnie ćwiczenia
i uzupełniona została kadra pułku. Na koniec lipca w 9 kopaniach strzeleckich i 1 kompanii
łączności było 2200 oficerów, podchorążych, podoficerów, szeregowców i łączniczek, w
tym dowództwo liczące 12 oficerów, 2 podchorążych, 4 strzelców i 4 łączniczki. Liczba
oficerów i żołnierzy w batalionach:
"  Bałtyk  10 oficerów i 840 żołnierzy
"  Olza  7 oficerów i 600 żołnierzy
"  Karpaty  8 oficerów i 750 żołnierzy
Przeszkolenie dowódcze przeszło 612 żołnierzy, co stanowiło ogromną wartość bojową
pułku.  Baszta posiadała 270 karabinów zwykłych, 2 elkaemy11 i cekaemy12, 17
erkaemów13, 90 pistoletów maszynowych, 380 pistoletów i rewolwerów, 2 granatniki, 2
granatniki przeciwpancerne PIAT, 6 miotaczy ognia, 2200 granatów ręcznych, 60 granatów
przeciwpancernych i 1000 butelek zapalających. Brakowało chociaż jednej kompanii broni
towarzyszącej, plutonu artylerii polowej, działek przeciwpancernych, kompanii saperów.
Wyposażenie pułku było na poziomie batalionu z kampanii wrześniowej 1939.
Od 27 lipca trwał stan pogotowia. Od 29 lipca  Baszta przestała podlegać
Komedzie Głównej AK i została przekazana pod komendę V Obwodu AK  Mokotów . Jako
wsparcie przekazano pułkowi VI batalion Wojskowej Służby Ochrony Powstania (WSOP)
por. Hieronima Wojciechowskiego  Kurzawy . Wszyscy dowódcy batalionów zostali
awansowani do stopnia majora, wielu innych oficerów, podchorążych i podoficerów
również otrzymało awanse. O świcie we wtorek 1 sierpnia wyruszyły łączniczki AK, by
zawiadomić oddziały o godzinie  W .
Opanowanie terenu
Mobilizacja żołnierzy nie była tak udana jak ta z 28 lipca, która została ostatecznie
odwołana. Nie udało się dostarczyć około 30% pułkowej broni palnej. Powstańców z
 Baszty wraz z przydzielonymi oddziałami było 2200. Ponad 1660 żołnierzy niemieckich
11 Elkaem  lekki karabin maszynowy.
12 Cekaem  ciężki karabin maszynowy.
13 Erkaem  ręczny karabin maszynowy.
8
(800 żołnierzy Luftwaffe14, 1400 SS-manów15 i około 350 policjantów) zajmowało pozycje w
obiektach, które miał zdobyć pułk. W godzinę  W , punktualnie o 17:00,  Baszta weszła
do akcji.
Do natarcia na odcinku północnym na Basy ruszyła kompania B 2 por. J.
Kułagowskiego  Krzema . I pluton ppor. S. Dażwańskiego  Stefana uderzył trzema
grupami szturmowymi, Niemcy błyskawicznie otworzyli ogień. Atakowano wejścia od
Narbutta i Kazimierzowskiej, ostrzelano budynek od Madalińskiego. Za grupami
szturmowymi szedł dowódca IV plutonu  ppor. T. Szymański  Tadeusz . II pluton ppor.
Józefa Jungiela  Żużo dochodził do posesji na Kazimierzowskie 71, gdzie natknął się na
dwa  tygrysy 16. Pierwszy pocisk zabił ppor.  Żużo , został ranny jego zastępca.
Dowództwo objął sierż. pchor. Władysław Dymek  Władysław i zorganizował obronę
Kazimierzowskiej 71 i 73. Drugi pocisk trafił w aptekę, gdzie zginął ppor.  Stefan . Po tym
jak czołg skręcił w Narbutta został odparty (zastrzelono jednego żołnierza niemieckiego)
przez żołnierzy I i II plutonu, dowodzonych przez sierż. pchor. W. Leśkiewicza  Freda .
Ponowny atak SS-manów spotkał się z tym samym, zrezygnowali z natarcia i wycofali się
na Rakowiecką. W ogniu stanęła Róża, którą opuścili Niemcy (trzech dostało się do
niewoli). Powstańcy zajęli dom przy Madalińskiego 35 i otoczyli gmach Basów. Z pomocą
przyszła kompania B 3 por. M. Juchnickiego  Wichra . IV pluton wtargnął do mokotowskiej
PASTy (róg Szustra i Wiśniowej). I pluton odparł czołgi na Madalińskiego oraz zajął kilka
domów, a jego pozycje zostały odcięte od reszty  Baszty . Do natarcia na Basy ruszyła
również kompania B 1 (bez III plutonu). II pluton dowodzony przez plut. pchor. Piotrusia
zajął stanowiska strzeleckie na pierwszy piętrze domu. Plutony I i IV dotarły przez Różaną
do Madalińskiego 35, gdzie zajęły pozycje ogniowe. Pod osłoną nocy wycofali się
żołnierze odcięci od reszty na Narbutta 27. Basy pozostały w rękach niemieckich, a straty
sięgnęły 15% stanu osobowego batalionu mjr  Burzy .
Odcinkiem północno-zachodnim dowodził mjr W. Obarski-Białynowicz  Reda ,
dowódca batalionu  Olza . Na przeciw siebie miał siły nieprzyjaciela w obiektach Wedel,
Pola i Żaba. Uderzenie na bloki Wedla kompanii O 3 przeprowadził II pluton plut. pchor. J.
Lehmana  Januszajtisa i III pluton ppor. Z. Czerwonki-Przybyszewskiego  Bema .
Patrolujące ulice czołgi i silny ogień uniemożliwiły jakąkolwiek akcję. I pluton ppor. Z.
Bednarskiego  Jurkowskiego przebiegł na Willową w ogniu niemieckim z Wedla.
Wszystkie plutony wycofały się na pozycje wyjściowe. Żadna kompania  Olzy nie zdołała
zdobyć swojego celu. Batalion  Bałtyk ciągle utrzymywał Różę, mimo braków amunicji i
ogromnych strat. Na obiekt Rak (który na kilka tygodni przed Powstaniem Warszawskim
został znacząco umocniony) nacierała kompania O 1 por. Z. Hecolda  Zbójnika oraz dwa
plutony kompanii kpt.  Rybaka . Pierwsza grupa szturmowa uderzyła o 17:00. II plutonowi
plut. pchor. A. Ciszewskiego  Andrzeja nie udało się zdobyć najbliższych budynków,
pluton został rozbity, a jego dowódca zginął. Z pewnym opóz
nieniem I pluton plut. pchor.
W. Zawadzkiego  Wacka z A
owickiej wydostał się na Wołoską i skierował ku willom na
Balonowej. Dostali się pod gwałtowny niemiecki ogień, zginął por.  Zbójnik i jego zastępca
 ppor. Z. Ziembiński  Jan , a pchor. K. Grottowi  Sępowi udało się z resztką żołnierzy
wycofać do pobliskich ogródków działkowych. III plut. pchor. T. Sukiennika  Pioruna
dobiegł do skraju osiedla, zginął jego dowódca, a powstańcy się rozbiegli. IV pluton ppor.
D. Dąbrowskiego  Bożydara zajął kamienice na Wołoskiej 72 i 74 oraz zaopiekował się
rannym żołnierzami z III plutonu. Kompania O 1 przestała istnieć, większość dowódców
poległa, mnóstwo powstańców było rannych, a Niemcy przeszukiwali domy i rozstrzeliwali
14 Luftwaffe  siły powietrzne III Rzeszy Niemieckiej.
15 SS (Die Schultzstaffel der NSDAP)  paramilitarna i elitarna niemiecka formacja nazistowska, podległa
Narodowosocjalistycznej Niemieckiej Partii Robotników.
16  Tygrys (Panzerkampfwagen VI Tiger)  potoczne określenia niemieckiego czołgu ciężkiego z okresu II
wojny światowej.
9
także ludność cywilną.
Na odcinku południowym do natarcia na Koło ruszył III pluton B 1 ppor. K.
Niewiarowskiego  Startera . SS-mani nie dopuścili szturmujących powstańców na bliską
odległość. Po zapadnięciu zmroku i w padającym deszczu III pluton przeszedł z
Krasickiego, przez sady, na Wielicką. Kompania O 2 por. J. Opanii  Zycha zebrała się z
dużym opóz
nieniem w Królikarni. Próbowała przedrzeć się pod Koło, ale nie mogła
sforsować Puławskiej i wycofała się do podwarszawskich lasów.
Na odprawę mjr J. Hoffmana  Majstra i por.  Wirskiego stawili się plutonowi z
kompanii K 1 (I pluton  sierż. pchor. E. Gutowski  Fred , II pluton  sierż. pchor. J. Cydzik
 Ran , III pluton  sierż. pchor. B. Jastrzębski  Kant , IV pluton  plut. pchor. W. Fidler
 Grot oraz dowódca wydzielonego pododdziału plut. pchor.  Tur ), a na miejscu zbiórki we
wsi Zagościniec wszyscy żołnierze kompanii. Ruszyła do szturmu o 16:45 i sprawnie
sforsowała betonowy mur Wyścigów. W tym momencie weszła na teren kompania K 2 z I
plutonem sierż. pchor. T. Chwalbogowskiego  Jima , II plutonem plut. pchor. E Guzka
 Grabowskiego , kilkunastoma żołnierzami III plutonu i drużyna z IV plutonu. Zaczęła
ostrzeliwać SS-manów na trybunach. Uniemożliwiono lądowanie 8 messerschimttom17. O
16:55 kompania K 3 por. A. Woszczyka  Tośka przekroczyła Puławską, rozbiła posterunek
żandarmerii przy alei Lotników. Obrzucono granatami wartownię przy Wyścigach, która
zaczęła się palić, a następnie dostała się w ręce powstańców. Cały batalion zdobył wiele
broni i walczył na terenie Wyścigów. Ponosząc ogromne straty, był zmuszony do odwrotu
do wsi Służewiec. Kompania K 1 straciła 20% swojego stanu, zginął sierż. pchor.  Fred ,
ciężko ranny był plut. pchor.  Grot .
Dowództwo  Baszty przejęło nadzór nadzór szpitalem św. Antoniego i już o 19:00
sanitariuszki przynosiły tam pierwszych powstańców. Zaczęła działać łączność
telefoniczna między dowództwem pułku na Malczewskiego a dowódcami batalionów.
 Baszta opanowała południowy Mokotów (od Madalińskiego do Naruszewicza) i
można to uznać za sukces. Ze względu na dobrze obsadzoną przez Niemców Puławską,
Rakowiecką i okolicę Szucha Mokotów był skazany na samotną walkę. Zawiodła łączność,
więc ppłk S. Kamiński  Daniel nie orientował się w położeniu V Obwodu AK. Postanowił
przejść do obrony okrężnej, wycofując batalion mjr  Burzy na Odyńca oraz organizując
obronę od północy i zachodu. Linię obrony wyznaczał kwadrat ulic  Puławska,
Naruszewicza, Niepodległości i Odyńca, cały czas batalion  Karpaty był odcięty od pułku
przez to, że Koło ciągle było obsadzone przez SS-manów.
Twierdza
Następnego dnia odcięta grupa (batalion  Karpaty i kompania B 1) postanowiła
zdobyć fabrykę  Społem . Grupę uderzeniową poprowadził kpt. P. Słowikowski
 Pawłowicz . Niemcy nie dali się zaskoczyć i po półgodzinnej walce Basztowcy musieli się
wycofać. Niemcy dążyli do okrążenia i zlikwidowania batalionu. Powstańcy otworzyli ogień
ze swoich pozycji w Forcie Służewieckim i wsi, gdy nieprzyjaciel zbliżył się na odległość
szturmową. Dowódcy kompanii K1 i K 3 zdecydowali się na wycofanie z Fortu aż do
Lasów Chojnowskich, natomiast K 2 została zepchnięta w kierunku alei Wilanowskiej i
wraz z częścią kompanii B 1 próbowała zatrzymać wroga na rogu Wita Stwosza i
Wiśniowieckiego (obroną dowodził plut. pchor. Stanisław Falkowski  Cygan ). Wycofali się
w kierunku klasztoru, skręcili w Rolną i Idzikowskiego zeszli w kierunku Sielc.
Żołnierze kompanii B 1 zaczęli budować w domu naprzeciw Basów solidne
17 Messerschmitt  samolot myśliwski Luftwaffe produkowany przez firmę Messerschmitt.
10
stanowiska ogniowe, ale wycofali się na rozkaz do kamienic na Odyńca. Kompania B 3
zajęła pozycje przy Naruszewicza. Ppłk  Daniel zajął mieszkanie na Szarotki 8 i ściągnął
na odprawę (na której panował bojowy nastrój) wszystkich dowódców, z których przybyli:
mjr  Burza , mjr  Reda , por. S. Szymczyk  Jacek z B 1, por.  Krzem z B 2, por. M.
Wichrzycki  Szwarc i por.  Wicher z B 3 oraz ppor.  Bożydar z O 1 i por. L. Kotowski
 Ludwik z O 3. Dwa plutony kompanii O 3 przebiły się na górny Mokotów i wraz z całą
kompanią stawili się na Malczewskiego róg Krasickiego. Doszło do wymiany ognia między
kompanią B 3 a oddziałem złożonym z SS-manów, lotników i dwóch  panter 18. Nastąpiło
kontruderzenie na pancerny oddział niemiecki. W tym czasie z Koła wybiegli SS-mani i
odjechali kilkoma ciężarówkami. Około 9:00 Koło znalazło się w rękach powstańców.
Artyleryjski ostrzał z okolicy Okęcia śmiertelnie ranił por. H. Wojciechowskiego  Kurzawę .
Odnaleziona została radiostacja ppor. łączn. Edwarda Majcherczyka  Marata . Kompania
B 2 osiągnęła Dworzec Południowy, gdzie III pluton sierż. pchor.  Freda obsadził
zabudowania na zachód od Puławskiej, a IV pluton ppor. Kazimierza Frugo  Barrego zajął
niewielki budynek po drugiej stronie. Zatrzymano kilka ciężarówek oraz nawiązała się
walka z oddziałami niemieckimi wspartymi artylerią ze Służby, po której Polacy byli
zmuszeni do wycofania się do wilii przy Walickiej. Musieli opuścić także Fort Służewiecki.
Kompania B 3 nie poniosła żadnych strat, natomiast znaczne straty poniosła kompania B
2, której I pluton został odcięty na stoku koło Wyścigów. Tam, w rozpaczliwej obronie,
zginęło 25 żołnierzy kompanii B 2. Na koniec drugiego dnia Mokotów pozostał w rękach
polskich (na północy Odyńca i Park Dreszera, na zachodzie aleja Niepodległości, na
południu Woronicza).
Ppłk  Daniel miał do dyspozycji cały batalion  Bałtyk , kompanię O3 (bez jednego
plutonu) oraz pluton  Bożydara z O 1. Przyporządkował mjr  Redzie kompanię ppor.
Kazimierza Grzybowskiego  Misiewicza (zaczęła występować jako O 2 i była dopełniana
ochotnikami). Z batalionu WSOP kompania por. inż. Jerzego Jabłońskiego  Jasieńczyka I
składała się z dwóch plutonów, dwie inne kompanie były szczątkowe. Do  Baszty
dołączyli artylerzyści i ułani z innych oddziałów powstańczych. Te siły liczące 1050
powstańców w linii były wspierane przez łączność, służby i ochotników (także oficerów).
Niemcy uderzenie 3 sierpnia na  twierdzę Mokotów zaczęli od budynku na rogu
alei Niepodległości i Odyńca, który przez kilka godzin był broniony przez żołnierzy O 2 i
O 3. Czołgi pojawiły się też na Puławskiej przy Odyńca, ale zostały skutecznie zatrzymane
przez barykadę. Powstańcy atakowali lotników w kamienicy na Puławskiej 134, ale musieli
poprzestać na otoczeniu jej szczelnym kordonem. Ściągając do mokotowskiej twierdzy,
sierż. pchor.  Fred odniósł ranę, która wykluczyła go na całe Powstanie Warszawskie, a
dowództwo II plutonu B 2 objął po nim kpr. pchor.  Zadziora . Mżył deszcz, kompania B 3
obsadziła placówkę na Puławskiej 162, wysłano patrole w poszukiwaniu batalionu
 Karpaty . Ppor. Witold Janiszewski  Withal stworzył własną grupę podporządkowaną
kompanii O 2, ppor. Stanisław Osęka  Wiesław zaczął tworzyć kompanie saperów pułku
(sformowana ostatecznie 9 sierpnia). Ppor. Wiktor Krukowski  Jastrzębiec II utworzył
kompanię ochotników liczącą powyżej 100 żołnierzy, którzy wymagali szkolenia, ale
jednocześnie pełnili funkcje pomocnicze. Wieczorem powrócili z Sadyby żołnierze
kompanii K 2 i III plutonu  Cygana z B 1.
W ruinach Królikarni ruszyła piekarnia powstańcza. Równie wiele kobiet pomagało
oddziałom. Nie udało się nawiązać kontaktu radiowego z miastem.
Dla  Baszty 4 sierpnia był dniem ofensywy. O 7:00 żołnierze z B 1 przeskoczyli
Dworkową i zdobyli bunkier, ale zostali odcięci przez strzały z kamienic i z Wedla, po
których musieli powrócić na wcześniejsze pozycje. Od tego dnia ppłk  Daniel stał się
18  Pantera (Panzerkampfwagen V Panther)  potoczne określenie niemieckiego czołgu średnie z okresu II
wojny światowej.
11
faktycznym komendantem walczącego Mokotowa, umacniano pozycje obronne. Pierwszy
etap walk został zakończony.
W ofensywie
W nocy z 5 na 6 sierpnia kompania B 2 przeprowadziła wypad bojowy (potem
kilkukrotnie powtarzany) prowadzony przez zastępcę dowódcy ppor. W. Krassowskiego
 Andrzeja Czarnego na Raka. Po niemal godzinnej wymianie strzałów musieli się
wycofać. Kompania O 2 ppor.  Misiewicza wystawili kilka placówek na Różanej.
Kompania B 1 obsadziła domy przy Szustra i Puławskiej. Por.  Krzem 6 i 7 sierpnia
zorganizował bezskuteczne wypady na pozycje niemieckiej żandarmerii. Linia frontu na
odcinku północnym wyrównała się.
Za pomocą kanałów nawiązano kontakt ze Śródmieściem i ppłk  Daniel był w
stanie przesłać meldunki do płk dypl. Antoniego Chruściela  Montera , który był dowódcą
całego Powstania Warszawskiego. Mokotów przeżywał okres względnego spokoju, nie
licząc ostrzału z broni maszynowej i artylerii oraz bombardowań. Samoloty alianckie
zrzuciły broń. Pierwszy numer  Baszty (pogodnego, lekko satyrycznego, zaopatrzonego w
rysunki pisma autorstwa mjr Henryka Kuleszy  Stefana ) ukazał się 10 sierpnia. Odparto
ataki na Puławskiej (z 11 sierpnia), folwarku na Pyrskiej 13 (z 12 sierpnia), Puławskiej 162
(z 13 sierpnia).
Mjr  Majster otrzymał do dyspozycji 700 żołnierzy (w tym kompanie B 1, B 2 i K 2).
Jednak atak na Basy nie był dobrze przeprowadzony i nie udał się, przynosząc duże
straty. Kontrofensywa Niemców doprowadziła do straty budynku na Narbutta.
Linię obrony na Woronicza i Ksawerowie przejęła kompania K 2 (dowódca  ppor.
 Słoń , I pluton  ppor. Bolesław Trąmpczyński  Bolek , II pluton  ppor. Maciej Rembowski
 Madej , III pluton  sierż. pchor. Jerzy Wabaj  Janek ). W Królikarni stanęła kompania
WSOP, a w Forcie Legionów ułani. Grupa  Withala , I pluton B 1 pchor.  Andrzeja Białego
i grupa artylerzystów podjęły próbę połączenia Sielc i Sadyby. Wielu żołnierzy (w tym
kompania K 1) uciekło do Lasu Kabackiego, czasem wracając na Mokotów. Do zajęcia
zakładów Bruhn-Werke doszło w nocy z 18 na 19 sierpnia (grupa  Granat zlikwidowała
niemiecką załogę bunkra przy Nabielaka). Zbudowano barykadę na Belwederskiej przy
Grottgera. Już 19 sierpnia o 7:00 Niemcy ruszyli wielkimi siłami do przeciwuderzenia. Po
wyczerpującym, całodziennym boju udało się obronić polskie pozycje. Od 22 sierpnia
nowo mianowanym komendantem V Obwodu AK został ppłk Józef Rokicki  Karol .
Wielki Mokotów
Odtworzony pułk  Baszta liczył 1850 osób (nie licząc WSK). Na całym Mokotowie
było 3250 żołnierzy. Od 20 sierpnia Niemcy podkładali ogień na całych Sielcach i
bombardowali odcinek między Sielecką a Belwederską, odbili fabrykę  Magnet na
Stępińskiej. Nastąpiło przegrupowanie i na Sielce zostały wysłany I pluton B 1, I pluton i
sekcja przeciwpancerna B 3. Od świtu 21 sierpnia trwało niemieckie natarcie wzdłuż
Czerniakowskiej i Piaseczyńskiej. Mjr  Majster próbował wyprzeć Niemców z klasztoru
nazaretanek na Czerniakowskiej 137. W nocy z 26 na 27 sierpnia  Baszta przeprowadziła
masowy atak na niemal całej południowej linii obrony. Od świtu Niemcy przystąpili do
natarcia z wykorzystaniem broni pancernej. Rozpoczął się bój o gmach klasztoru.
12
Powstańcy wtargnęli do budynku, wyparli przeciwnika z pierwszego piętra i zajęli połowę
drugiego, skutecznie bronili wejścia, w 40 Basztowców pilnowali 38 jeńców, natomiast
Niemcy schronili się na trzecim piętrze. Klasztor został podpalony, ale na stałe dostał się w
ręce Polaków. Umocniono pozycje i przygotowywano się do natarcia w nocy z 27 na 28
sierpnia. Natarcia nie było, a obrona kosztowała wiele sił i ofiar. Linia frontu miała w tym
momencie 13 km długości i zajmowała 11 km2, z czego 60% to pola, ogrody i luz
na
zabudowa. Ośrodkami walki były górny i dolny Mokotów, Sielce i Sadyba.
Na Sadybie i Sielcach
Już 29 sierpnia Niemcy przystąpili do natarcia na Sadybę od strony wsi
Augustówka, a 1 września zbombardowali ten rejon, niszcząc Fort Dąbrowskiego. Nocna
próba przebicia się na Sadybę kompanii K 1 nie udała się. O 13:00 Niemcy rozpoczęli
natarcie, które doprowadziło do wyparcia powstańców z tego rejonu.
Popołudniem 2 września niemiecki samolot zrzucił 3 bomby na Malczewskiego 3/5,
gdzie mieścił się szpital i stacjonowała 3 kompania WSOP. Tylko kilka ze 150 osób
przeżyło zawalenie budynku. Niemcy szykowali się do ataku na Sielce i 7 września gen.
Rohr miał do dyspozycji około 7000 żołnierzy, dwie kompanie czołgów i dwie baterie dział.
Naprzeciw tym siłom płk  Waligóra mógł postawić 1100 żołnierzy z pułku  Waligóra
(złożonego z batalionu  Ryś rtm. Andrzeja Czaykowskiego  Gardy , kompanii  Gustaw ,
kompanii  Krawiec , dwóch plutonów z K 1, plutonu 686  Grochów , grupy dywersji bojowej
z  Granatu ), batalionu  Oaza (mało licznego po stratach odniesionych na Sadybie) i
dywizjonu 1 Szwoleżerów. Od 12 września Sielce były ostrzeliwane przez artylerię i
moz
dzierze oraz bombardowane z powietrza. Niemcy nacierali od Bończa, gdzie działał
por.  Waldemar z plutonami dywersyjnymi, lewego skrzydła broniła reduta  Magnet
(zastępca dowodzącego na reducie ppor.  Withala  plut. pchor. E. Ajewski  Kotwa
zbudował solidną barykadę w poprzek Belwederskiej na wysokości ulic Promenada i
Tureckiej oraz umocni kilka pobliskich domów). Niemcy parli do przełamania stanowisk
powstańczych, by dotrzeć do Chełmskiej w pobliżu kościoła. W nocy z 12 na 13 wrzenia
powstańcy opuścili fabrykę Bruhn-Werke. Po dwudniowych atakach udało się utrzymać
ten odcinek. Natomiast 13 września po trzygodzinnym ostrzale i szturmie wojsk
niemieckich obrona Sielc opierała się tylko na Belwederskiej od reduty  Magnet do
skrzyżowania z Piaseczyńską. W nocy obsada reduty  Magnet została przeniesiona na
nowe pozycje, a Sielce zostały utracone.
Osiem dni nadziei
Przez osiem dni, poczynając od 15 września, trwały walki o przyczółek górnego
Czerniakowa między Niemcami a 1 Armią Wojska Polskiego. W tym czasie pułk  Baszta
liczył około 1750 osób, a pułk  Waligóra około 750 osób (w tym oddziały delegowane z
 Baszty ), na całym Mokotowie było około 3000 powstańców. Linia obrony wyglądała
następująco:
" zachód - aleja Niepodległości od Ligockiej do Woronicza  dowódca: mjr  Reda
" od Ligockiej do Ursynowskiej  kompania O 2 ppor.  Misiewicza
" od Odyńca do Malczewskiego  kompania O 1 por.  Zycha
" otwarta przestrzeń aż do Fortu Mokotowskiego  kompania O 3 por.  Ludwika
13
" południe  Woronicza do Królikarni, z wysuniętymi placówkami blokującymi
Puławską  dowódca: mjr  Majster
" Królikarnia  kompania K 1 por.  Wirskiego , potem pod dowództwem plut.
pchor. Tadeusza Krassowskiego  Starta
" kamienica na Puławskiej 162, zachodni Ksawerów, Pyrska  kompania K 2 ppor.
Jerzego Junga  Stanisława
" Koło, wille przy Naruszewicza  kompania K 3 ppor.  Tośka
" wschód  skarpa mokotowska od Bukowińskiej do Belgijskiej, z placówkami
przegradzającymi Dolną  dowódca: ppłk dypl.  Waligóra
" północ  placówki przy Madalińskiego i Różanej  mjr  Burza
" aleja Niepodległości  kompania O 2 ppor.  Misiewicza
Mokotów nękały ciągłe bombardowania. Kompania K 1 21 września otworzyła ogień do
ciężarówki, zdobywając wiele broni i amunicji. Ze względu na sytuację, 22 września 1
Armia Wojska Polskiego wycofała się z przyczółka i przeszła do obrony.
Najcięższe dni
Mokotów przeżywał bombardowania, ostrzały i natarcia większe, niż którykolwiek
wcześniejszy. Ciężko ranny został ppłk dypl.  Waligóra , a dowództwo jego pułku przejął
kpt. Jacek Wyszogrodzki  Janusz . Utracono przedpole na południu po walkach 24
września. Powstańcze przeciwnatarcie na Królikarnię nie powiodło się. Kolejne dwa dni
były jeszcze gorsze. Niemcy zaatakowali ze wszystkich stron, wzmacniając ogień. Od 24
do 26 września zginęło 100 oficerów i żołnierzy  Baszty , powstańczy teren był tak mały,
że każdy budynek był wypełniony ludz
mi. W zasadzie nie było już amunicji, jedzenia i
środków opatrunkowych.
Powstańcy Mokotowa ewakuowali się kanałami w nocy z 26 na 27 września. W
panującym chaosie i bez przewodników kanałowych doszło do wielu tragedii. Dowódcą
oddziałów osłonowych został mjr Kazimierz Szternal  Zryw . Mokotów przestał walczyć 27
września o 13:00. Do niewoli dostało się 1200 powstańców, głównie z  Baszty (w tym
oficerowie:, mjr  Burza , mjr  Majster , mjr  Reda oraz wielu innych kapitanów i
poruczników). Około 200 powstańców zawróciło z kanałów i wychodząc na Dworkowej
rzucili się z gołymi rękami na Niemców, którzy otworzyli ogień i zabili około 120 osób19.
Mokotów stał się martwą dzielnicą. Do walk przystąpiło 4500 osób, z czego około 1700
zginęło. Kluczową rolę w walce powstańczego Mokotowa odegrał Pułk Armii Krajowej
 Baszta .
19 Stało się tak, chociaż gen. von dem Bach uznał żołnierzy AK za kombatantów. Miało to znaczenie,
ponieważ na mocy tego postanowienia powstańców czekały obozy jenieckie, a nie rozstrzelanie.
14
Spis nazw obiektów, które były celami  Baszty w Powstaniu Warszawskim
" Basy  budynek Szkoły Rękodzielniczej, Narbutta 33 (róg Kazimierzowskiej)
" Koło  budynek szkoły powszechnej nr 36, Woronicza 8
" Narcyz  budynek szkoły powszechnej, Narbutta 14
" Pola  posterunek policjantów, Willowa 13
" Radio  radiostacja polowa w kamienicy, Puławska 162
" Rak  Fort Mokotowski i przyległe wille, Racławicka
" Róża  budynek szkoły powszechnej im. gen. Juliana Stachiewicza, Różana
" Służba  klasztor dominikanów, wzgórze dominikańskie na Służewiu
" Wedel  kamienice Wedla, Puławska 24/26/28
" Wyścigi  tor wyścigowy z trybuną i zabudowania gospodarcze oraz bocznica
kolejowa na Okęcie, rozległy teren na Służewcu
" Żaba  siedziba żandarmerii powiatowej, Dworkowa 3 i 5
Spis skrótów i skrótowców
" AK  Armia Krajowa
" arch.  architekt
" art.  artylerii
" br.  broni
" bryg.  brygady
" cekaem  ciężki karabin maszynowy
" cz.  czasów
" dypl.  dyplomowany
" elkaem  lekki karabin maszynowy
" erkaem  ręczny karabin maszynowy
" gen.  generał
" im.  imienia
" inż.  inżynier
" kpt.  kapitan
" lek.  lekarz
" łączn.  łączności
" med.  medycyny
" mjr  major
" ogn.  ogniomistrz
" panc.  pancernej
" PAST  Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna
" piech.  piechoty
" plut.  plutonowy
" por.  porucznik
" płk  pułkownik
" pchor.  podchorąży
" ppłk  podpułkownik
15
" ppor.  podporucznik
" rez.  rezerwy
" rtm.  rotmistrz
" sierż.  sierżant
" SZP  Służba Zwycięstwu Polski
" WDH  Warszawska Drużyna Harcerska
" WSK  Wojskowa Służba Kobiet
" WSOP  Wojskowa Służba Ochrony Powstania
" ZWZ  Związek Walki Zbrojnej
Uwagi
" Podane nazwy ulic są przedwojennymi nazwami. Podane numery domów są
przedwojennymi numerami.
" Stopnie wojskowe podane są takie jak w danym momencie istnienia  Baszty . Warto
zwrócić szczególną uwagę, że wielu dowódców zostało awansowanych w lipcu
1944, zatem ich stopnie podczas Powstania Warszawskiego mogą się różnić od
tych podanych w rozdziale  Pułk dyspozycyjny Komendy Głównej AK .
" W wielu walkach powstańczych wśród zabitych wymienieni są tylko dowódcy.
" Jeśli podany jest tylko pseudonim, a nazwisko osoby noszącej pseudonim nie jest
nigdzie wymienione to znaczy, że to nazwisko nie jest ustalone.
Autor: Michał Matycz
Na podstawie:
" Lesław M. Bartelski  Pułk AK  Baszta 
Wersja: 1 (04.10.2013)
16
17
18