CH. MED. D. K YM., 2006, LVI, 258-266 CE OGL DO E
Grażyna Jarząbek*, Adam FabiS
**
rze se s alna w e iet analiza z awis a na rzy a zie
hist rii K y z r wa za
Sexual violence against women  the analysis of the phenomenon as
exemplified by the Jack the Ripper case
Z Klini i Gine l ii Kate ry erinat l ii i Gine l ii a e ii Me y zne w znani
Z Uniwersytet i . a a Mi iewi za y zia Hist rii
O z t ywiliza i se s aln y a ta re la- aln z wie a r ni si w zale n i e i,
y za w i rawn . Na rzy a zie hist rii K y zi lt ralne , war n w e ra i z-
z r wa za rze stawi n ist tny, ar z wa ny ny h i li aty zny h, a ta e w zale n i wa-
r le rze y se s alne w e iet w as e ie r n w y ia ane s e ze stwa. O z t
ry inalisty i i se s l ii s we . rzest stwa se - ywiliza i se s aln y a ta re la y-
s alne w Lernella s t ta ie ty y za h wa l z- za w i rawn
i h wraz z i h s t a i wi zany h z y ie se s -
alny z wie a, a ie s za azane rzez staw aw- CZYNNIKI YZYK O E NI NI
stw arne 2 . w r ni h r erstwa nywane ZE EK U LNYCH
na tle se s alny . Za h wania rzest ze na tle se -
s alny wyst we wszyst i h warstwa h s e z- rzest stwa se s alne w Lernella s t
ny h. ta ie ty y za h wa l z i h wraz z i h s t a-
i wi zany h z y ie se s alny z wie a,
Fr the e innin h an i ilizati n, se ality has a ie s za azane rzez staw awstw arne 2 .
een ntr lle y rals an laws. Usin the e a le w r ni h r erstwa nywane na tle se -
Ja the i er, the a th rs resent the si ni i ant an s alny . Za h wania rzest ze na tle se s al-
ery seri s r le i len e a ainst w en in the ny wyst we wszyst i h warstwa h s -
as e t ri e ete ti n an rensi se l y. e zny h. yr nia si ztery wne zynni i w y-
r in t Lernell , se ri es are e ine as s h wa e na rzest z hara terze se alny
ty es se ality-relate h an eha i rs in l in their 1. Płeć: yni i a a statysty zny h az ,
nse en es that are r i en y law 2 . h e zy ni zna znie z ie e nia rzest -
ri es en ass se r ers. Cri inal eha i rs a stwa na tle se s alny , z ie te wyst
se al nat re are er etrate y re resentati es all w r ni h r ne r za ewia e zy ara ilie
s ial strata. 2 .
e s l ia wie r zw we a ent e, e
wa l z we iety, se s l ia, ry inali- zna znie z ie wyst w r h w rze-
sty a y ia i za h wania se s alne, na ate a ne
Key w r s w en, se l y, ri e ete ti n zwi ze z nie szy i za h wania i w wie -
r s y .
t s n i i zy l i w za resie ws y ia a ny i ele enta i w y i wyst ie-
i we re l wane s rzez wie zasa ni ze nie s nn i niea e t wany h za h wa
si y n r y ralne y za we i n r y i l - se s alny h y raz zy tzw. sz se s -
i zne. r wania zasa n r y h se s - alny. M e w w zas trwalenia i wta-
Nr 4 259
ZEMOC EK U LN OBEC KOBIE
rzania w rzysz i syt a i raz we s rzyw z - za rzenia i enty i a i z i transse s -
na w rzesz i s a rywa z re y r l s raw- aliz , transwestytyz , za rzenia w zie i -
y na r ze wia e l nie wia e t - stwie, zes eza r aty i, an r i e-
sa ienia si z a res re wraz z rzy ie zasa za ine i eza, a t ine ilia
i et , t ry i s y si w e nie . za rzenia s w i aran i zne, s hi-
2. Czynniki biologiczne: rzesz i zwra- z i alne, s hiz ty we, nar ysty zne, an-
an wa na zynni i enety zne, e na e teza tys e zne, histri ni zne, s w zale -
ta nie znalaz a state znie twier zenia. Za ar- na, iern -a resywna, ni a a, sesy n -
zie raw ne ra rzy zyny rzest stw - lsywna r erline, e hy s w -
se s alny h nale y zna sz zenia l ys- i a resywn -i lsywne
n e zl aliz wane w t an e z we , zw asz- h r y sy hi zne s hiz renie, a e tywne,
za w r ie wewn trzny h str t r a li - rea tywne
i zne . Os y sy h aty zne z ie s zale nienia
s raw a i rzest stw se s alny h, ni s y, iz inia
t ry h stwier z n r ani zne sz zenia nie ane rela e a e s ie, nie w zenia
t an i z we , wi e ar z z st wyst - w y i se s alny , rz enie w r li art-
ni h za rzenia se s alne 2 . nera se s alne , ieszenie, le ewa e-
Nale y te wzi wa za rzenia na tle nie rzez iety
h r nalny . Bar z ist tny est t test ster n na ierny, le ty, ry ryz wy h waw-
i inne an r eny, t re stan wi zynni r zw zy, e s t wa ne atywn staw
za h wa nie rzyst s waw zy h i a resywny h. w e w asne ia a, se s aln i, r zw -
e nie t ry h any h za h wania ty we la e a resywn i, ses i se s alny h, s -
h w rezent wa ziew zyn i, na t re e zne iz la i, ia i se s alny i, anaty-
w resie renatalny zia ywa wy sze st e- z e , r zw e s w i a t rytarne ,
nie s i h h r n w i wy h. Nale y zwr i za h wania i aran i zny i .
te wa na za h wanie raz iz l i r ny h Bi r wa war n i syt a y ne, s -
at n w hien, t ry h s ar h r naln w i we, tywa y ne i i l i zne Fa l 4
hara teryz e niezwy le e st enie test ster - rze stawi a lasy i a s raw w rzest stw
n . at w na t a zy la ze t - se s alny h
zy ni z ie e nia rzest stwa se s alne, n r alny zyzna w nien r alny h -
at w hara teryz e i h, zw asz za ty h li zn ia h zyn nie est tyw wany se -
w y wie , wy szy zi li i ni - s alnie, rzy a w ryt a y satanisty zne,
iet. zy te zia w wa ie z i r wy tyw -
3. Czynniki psychiczne: yni i a a a- wany n r iz e
z , e wn r l ra ta ie zynni i i sy h - zy ni t i y nie enie se s alne,
s e zne a 2 wyst e t tyw se s alny, n . wa ty
ara ilia ienny i t a e s ie, y ieta nie wyra a z y na
rzy a a wysta i a i nta t se s alny a i ta e na nale y,
z ie zyzn , t re w lsywny e z arza si , i a ne t zase s alne
s s rea na zie niezwy y, niea - n . w el ni enia l arania iety
e t wany s e znie i s te a ewian i se s alni w ty s y ier i e
zale ni ne. B zie zia a ez re ni l na ara ilie , wyst e t tyw ewia y ny
rzez wy ra ni sta e si niez ny ty- zyn s y zas eni ewia y ny h -
alne zaini wania i trzy ania - trze
nie enia se alne er ty zne raz a- nast stw za rze sy hi zny h
twie sze si ni ia r az nienie r zw intele t alne
s w nie rawi wa aran i zna,
inne czynniki psychiczne hwie na e nalnie, s hiz i alna, l liwa,
at l ia r wis a r zinne anan asty zna, histri ni zna, zale na, yss -
wia zenie rze y se s alne , nta - alna .
ty azir ze, wr i zy z n a i 4. Wpływ substancji psychoaktywnych: N .
r ziny, a res a w rela a h i zy ni i, n- zwi sz ny zi a res i za y i al h l ety-
li t i zy r zi a i iz la a r wie ni- l we 5 . Os a i na z sta e n a ntr lna
w antaz e i arzenia e ne rze y se - r aniz , ta wi h zi rani zenia r z-
s alne r niania ra i z a, a ta e zniesienia z ia
260 Nr 4
Gra yna Jarz e , a Fa i
winy, ty ar zie wy a nia la ze w y- nie s raw y za zyna si stw rzenia rtret
we ty h e s stan i h zi e niania sy h l i zne e iar 6 . Nie na te
rzest stw, nie tyl se s alny h. in a ne analizy ie s a rzest stwa
l ie s a z stawienia zw . a i ta y, e
nie zawsze ie s e nalezienia ia a iary est te
OFILO NIE YCHOLOGICZNE ie s e e nienia z r ni 7 .
C Z B J Z re y wy a ane s l ziny ie s a z a-
rzenia, y wa n in r a e n . y a ie
raz ierwszy zast s wan e w a nie w rzy- r y s w ni na z ie rze ywa , t e
a K y z r wa za. Z wa i na a t, e r- zna it . zwala t z st zaw zi r s -
er y z hite ha el ni y nie z a an , nie est ten alny h e rzany h. a wi wszyst ie ane
liwe zwery i wanie rawn i e r il zys ane w z t wy resie te e r e ry
sy h l i zne . D zi rtrety sy h l i z- zwala na re lenie ryteri r iar,
ne s raw w na i szy h z r ni wy n e si tyw rzest stwa raz -
z re y w syt a i y lasy zne et y ry i- , zyli wszyst ie hara terysty i st wania
nalisty zne zaw z i i h zast s wanie nie zwa- s raw y, zwala e na re lenie s s -
la nawet arzy i s raw y. s rawia, e e nienia rzest stwa, z a zenia i wy rania
ierwszy eta ra y iera si wnie na analizie iary, rzez s s za ania ran, a st -
a t s rz z ny h rzez e s ert w ry inalisty z- wanie z e zw a i ier i. te era i
ny h i at l a s we . Nie na t in na z re y re li tyw rzest y. Bar-
ta e zezna wia w zy enta i t ra- z hara terysty zne i z e y wanie r ni e si
i zne . Ist tne est te za znanie si z any i wi - sie ie s za stwa na tle e nalny i se -
ty l i zny i, zyli wi y i a na wi e s alny . ni si t z re y sie ie ryte-
ierze. M e t za rz i niezwy le, ale r il wa- ri r iar i 7 .
Chara terysty a za stw na tle e nalny Chara terysty a za stw na tle se s alny
O iara O iara
wz l e e h sy h izy zny h i syt a i s e z- ierane nie rzy a w rzez za wz l e
n -e n i zne z re y z a na s raw y, e h sy h izy zny h, syt a i s e zn -e n i zne
ia znalezi ne na ie s za stwa, zy zna w sz ze lny h,
r zle e ra enia, rany za awane w ie s a rzy a -  zw i rze iesz zane i s e alnie rywane, w wi sz -
we, i rzy a w na wane zw i s z i w r ze-
na iele wi a rany s er e, e r ni a si rze na- rane,
astni ie , n . li zne, rzy a we rany na ni in r-  ia wy t w z altret wane, ra enia a sw isty
e, e iara zas ania a si rze ata ie , hara ter, n . i ia w li y enitali w l nawet wy i-
ra sw isty h ra e in r y h, e iara y a ne- nanie i h w el za rania rzez s raw , wiele ra e
l wana l wi zana n . tar na na arst a h, wsta e w wyni t rt r,
zna a za , w 55 rzy a w z ne r ziny l z re y ne l wana l wi zana, z st ra la w -
artner, z re y z stawa a w n li ie ze s raw , wi y h r ie r ny,
z st hara teryz wa a si ten en za h wa n-  inie na z ie w wyni szenia, ale e te wy-
li t enny h i w wania tni. st i ar z re yzy ny, iertelny i s n e ,
 nie zna a za y.

za stw nie lan wane,  rzest stw za lan wane, z st el we zwa ienie ia-
nane rzy a wy narz zie , ry na ie s e z r ni,
za h wanie iary, z st a resywne, w yn na  zna i zia a a y h na el z y ie na iar a -
zia anie s raw y, s l tne ntr li i ina i tzw. rze h na, rzy-
 wny ele r z a wanie silny h, ne atywny h e - a w wi zanie, ne l wanie, szenie, i ie
i, i za ania wiel ran s raw a nie zia a w e n - nie rzyt n i i enie zy te wa t analny,
zna zny el za i ia iary tzw. rze r a,  st s ne wa inalny, zreszt rza nie h zi,
 e n ie s a zaata wania, ier enia raz z - yty z re y ier i iary,
stawienia zw ,  wystar za r raty i a i se s alne s t rt ry l
 s raw a z stawi wiele la w na ie s za stwa ale zanie ia a,
 s raw a ani l e ia e , t . rzew zi iar y l
wyni wy h nie ntr l wane a res i.
i artw , r z iera, iera it .
Nr 4 26
ZEMOC EK U LN OBEC KOBIE
D ier ty h zynn ia h r iler e st wa a we w ze nie szy h antaz a h. ierw-
rzyst i r y stw rzenia rtret sy h l - szy rzy a rze ranie l na enie e inne
i zne r er y. a i a , w r i ale zenia twarzy . Nie -
s w s raw y za stw na tle se s al- y est a t, e s raw y z r aniz wani, zyli z st
ny a re l ne e hy s w i, na t ry h z wys i il raze inteli en i, zia a y z -
szta t wanie sz ze lnie w yn y s e y i zne e se s alny h rze awia ten en e sery -
li zn i r zw sy h se s alne . Z re - niania si wy a ni ni e ten ter in , za ra ty znie
y w zie i stwie z e war n i s aliza i, ra a - ewne est t w rzy a rzest w ier i y h
e ta i ze str ny r zi w l e ne r zi a 2 , na r n ra ie ara ilie, z t ry h na r nie sze s
r wa zi nis ie sa eny i wr z at l - s ra ne sta i sa yz w znie z za stwe
i zne sa ryty yz . J anna Ba n sz-G a- z l ie n i, a e zas enie trze y se -
szews a i awe Kr w rze z s ie nawza e . s alne e nast i e ynie na r ze niea e -
ierwszy rzy a any est, a zynni t wane s e znie, w ty rzy a est sa
wyzwala y na ie za at a, za w r i rzez si zywiste, a tywn i ara ilne , t re za-
at a arz a, st s a rze izy zn l s enie sta e si la ier i e na ni s ni-
sy hi zn . y a e si e na , e a te zynni i a na wa nie szy ele z hwil wz enia si
ie w yw estr tywny na s w na i ia se s alne .
wy h wan a, t ry e w rzysz i sta si e - rze stawi ne wy e e hy s w i we
ny z zynni w wyw y h e nienie z r ni r er w se s alny h twier za nie zn
na tle se s alny . Za stw se s alne s y wten- ia tr isania rtret sy h l i zne-
zas zas eni s r str wany h trze i- a e s r sz iwany h za e nie-
na i i ntr li na inny i iar a i raz zna- nie ty h e z r ni rzest w. z stawia ni
nia w asne wart i. a la w, t te z st lasy zna ry inalisty-
Nasilenie aw w ne r sy hiatry zny h, a, w za w t nawet a ania DN , est ez-
zw asz za la iln e nalna. Dys n e se - silna, za res a s e zna ar z a, nie -
s alne, zw asz za ara ilie, z st y s - winn , a nawet nie e ziwi . Cz st ier
w wane wy rzystanie w zie i stwie l ne- r ilerzy re li za h wanie s raw y n .
atywny i ws nienia i z ierwszy h nta t w w r wis r zinny , y s raw a niezwy le
se s alny h w wie r s y . en en e a t - a resywny na ie s za stwa est w tzw.
estr y ne, z ste ie anie w wiat antaz i ant larze 2 . ty rzy a r any i a-
i wy ra e , z re y at se s alne tre i. Ch nia y y y, ez i h y, r st ezra ne.
e nalny, t ienie e i raz r e a, D a y, e nawet r es za ierania la w e
z wys i zi e a res i, e s a w wiele wie zie za y i e inteli en i, t te
z i s w i. r esy znaw ze z re y i h zia w le ztwie est nie rze enienia.
s rze r zwini te, za s raw w e hara -
teryz wa wys i zi inteli en i, zewn trz-
Z B JCY M O I E YJNI
nia si r iaz wy lan wanie z r ni i nie-
wiel il i la w na ie s z r ni zy na-
lezienia zw . Ja lwie nie est t a n re . ierwsi z ni h zia a na le w ywe i -
D h zi r wnie za stw se s alny h - ls . D t i sw r stra , le z y na le
nywany h rzez s y nis i il razie inteli en- wy ha sie ier na raw i lew , za i a
i, a lwie wten zas na ie s z r ni na- wiel rzy a wy h l zi. Ile razy stali si ni i
le na wiele la w, za z r nia e ni na zni wie a ery a s i h sz , t rzy w a ali
est w ywe e i, w ata sza zy w ie- ni h za i a a e , t w a i na lini nia
i. Cz st te z r nie rzy ina r- na zy ieli, le w. Cz st tyl w ierwszy
erstwa e ni ne z w w at l i zny h l en ie a res a y a ier n wana n ret-
r eni wy h, l z a ni i y . M na t atw ne s ie n . na zy iel wi, t ry stawi i ne-
wy a ni rzez r es t ienia ne atywny h atywn en . te strzelali a e .
e i i i h rze iesz zani na s y nie we- za ie y a nie lan wali z r ni , z -
s raw y nie ez ie zne ni te, t re ierw t- st e yny lane y za ranie ze s r ni,
nie e wz zi y, e na e e t ta te wyst - na le ie a t aty zne , i e za as a ni i.
wa zase s alny tyw z r ni, h zywi- Nie zastanawiali si na nse wen a i sw e
ie nie nie znie. zyn , nie lan wali sw e ie z i, zase e y-
Cz st wyst e ers ni i a a, e ers ni- wali si z in w strzelaninie z li l e -
i a a iary na anie ierze e h s y, t ra wy- ni sa stw , nawet y ieli esz ze szanse
262 Nr 4
Gra yna Jarz e , a Fa i
z ie s a z r ni. Czy yli a inteli entni w hist rii ry inalisty i, a ierwszy isany -
Nie nie znie, h z st ist tnie ta y . Nie a nie r er a sery ny an . . er in
zie y t e na nie awia te ate - ten e na z sta w r wa z ny ier w wie
rii s raw w na i szy h rzest stw. rzy a ten lat 70-ty h rzez ery anina erta K. essle-
ia s y ze inne re leni e h ra, a enta Je n st i Na Behawi ralny h 9, 0 .
rzest w se s alny h i z e nie inne s - Z rzera a hist ri l n y s ie r er y
s wi i h zia ania. wi e si ta e a t zast s wania raz ierwszy
Ci z lei rza ie y za i a na raz wi e ni r il wania sy h l i zne s raw y za stw,
e n s . Nie ier si z re y nie rze y la- t re wy na r h as B n na r le ze-
ny i lse . tarannie iera iary, lan - Ge r a L s a 2 . Niestety, i r iaz w
a nie sw e z ni st wanie i wy - r wa z ne le ztwa ni y z a ewn i nie
n a y r es za i ania z e n re e yta- stal n i y w rzera a y r er a i, wy-
. Cz st a hara terysty zne tyl la sie ie a e si , e nie a si r zwi za za a i e t -
i zas e wy nywania s sa i. M e late e sta z stawi a ta
r iaz wi i e anty zni. Jesz ze rze za i ie trwa y la w s e ze stwa h an l sas i h,
a nie za lan wa s s z y ia si zewn trznia si w realiza i n . il w, szt te-
ia a. Cz st a y r iaz , za a y sz ze - atralny h zy ier ter wy h, w t ry h est
wy lan, e s w wa rezy na z za - n wny hatere .
stwa l hara terysty zne la sie ie ale ze- Hist ria r erstw nywany h w r 888
nia zw 2, 8 . Niestety wten zas erzy w hite ha el zielni y L n yn est wstrz sa -
n wnie esz ze te sa e nia zy n y. a- a zi .
tw znale n retn rzy zyn zas enie a- w ze nie wstrz sn y ne zar wn ie t ,
ie s e y i zne trze y. Nie nie znie si t est w e ni zr z ia e, a e t e sie lis wy-
y ara ilia. ystar zy e trze a ina i ra s ie K a z r wa z za ie s e i ie t
zy wa a, reli i na sesy n , zewn trznia - z r ni, a r wnie w zesn elit wi t ria s ie
a si w eli ina i ze s e ze stwa ele ent w n lii, y e rzewan , e w a nie s r nie
z nilizny ralne , n . r styt i a ra ze r styt - re r t wa si w ta e ni zy za a. y a e si ,
te . Kt wie, zy ten statni tyw nie ia ist tne- e nie a si zrealiz wa za ierz ne za ania ez
zna zenia la K y z r wa za. rzyw ania w zesne y za w i w za resie
Kt , z n t wi zenia r an w i ania, est se s aln i, t r hara teryz wa a a aw a
r er sery ny er in ten stw rzy a ws - y. ty as e ie wa ne s ta e rze sta-
nian w wie lat 70-ty h ery anin ert wi ne zynni i e niania rzest stw na tle
K. essler 9 . Ot za ta we e y wa a se s alny , a ta e staw r es r il wa-
s ni a, t ry a na swy n ie za stwa nia sy h l i zne s raw w za stw.
wi e ni -4 s , ata e w ewny h st a h
zas i r e l zi, z t ry i nie z a ne
EK U LNO IK O I KIEJ NGLII
li sze zwi z i zy rela e. rze rze ie
is K y z r wa za re l y, e est n
ierwszy isany w hist rii te ty r er , iel l zi, nawet hist ry w, wy ra a s ie
w ale nie si zna za i ewnie nie zna za, w, a e i, res an wania r l we i t rii
e t n za z t wa te ty z r ni z zia- 8 7- 90 , a zas ie y s rawa h se s nie
aln . Na ewn y wiel rze ni , le z, a w ln y nawet ws ina . yni a t w e
t , e z r nie s na starszy i, t re z sta y ierze z an e w hrze i a stwie V wie-
zinter ret wane w ate rii za stw sery ny h. Na sw iste stra h i ses i w tra t wani te wa -
ewn w y i nie hwytny a an ni- ne s a we l z ie s w i, za ty a-
w wiel ie iasta. n wa te anty e iniz . F ie te hy a na sil-
Dla zr z ienia zy est r z l ie n i, nie zewn trznia y si w r rytan, y h
r rzest stw se s alny h raz war n - a wite zysz zenia K i a n li a s ie
wa s e zny h, lt r wy h i hist ry zny h ta- z z sta i at li yz . Nawet i ea y ie e-
i h z awis , wart wi r le K y z r - i na y y s a ne ty i l a i, y w w-
wa za. zesne ralisty e ar z silnie a ent wan , e
E a wi t ria s a, t ra rzez wiel t sa ia- si y n szla hetne tzn. w liwie na wi -
na est z niezwy le ryta s y za w i , szy st ni z awi ne zwierz y h w
rzyni s a awienie si te rzera a e r- 2 . Er tyz za si awnia w sta i
er y an . . Za a i tany z sta te st nia wys li wane , e zatar i le ia y
Nr 4 26
ZEMOC EK U LN OBEC KOBIE
wszel ie nie zyste tre i, za e yny st - niena a nianie wyst w rze iw sz ny
stwe te zasa y y rzyzw lenie na n sze- zasa ralny . Z r ie str ny nie rze -
nie s ni al wy h z e lte 6, 8, 0, , 2 . wan si niel z i i war n a i y ia ie ty, tra -
D a y ta e, e za w l arne wa an nie tyl t a le ie awy h wy raw ra znaw-
alenie w t warzystwie a , ale i e li t a hnia zy h , t ry h ele y zas enie zar wn
tyt nie w t warzystwie . e niezwy le r - trze y se s alne , a i rze y ia resz zy
e zasa y wy a si e nie, nie tyl ar z e i. D a y te , e z e ne str ny awan ,
s r we, ale z st nawet ieszne. e nie strze a si li zny h r styt te na li a h
a y w rze zywist i Z e y wanie ina- L n yn , a z r ie w n y rzystan z i h s .
ze . D entel eni li si za awia w li z a - a nie ta i syste r an ni w i wiel-
t r a i w ten e e isty zny s s re lan ie iasta s rzy a awieni si sery ne r-
w wy szy h s era h iety ra e na li a h er y.
i w s e alny h a h . iel s r ni h Za h wania rzest ze na tle se s alny wy-
wy iera si zielni y ie ty hite ha el, st we wszyst i h warstwa h s e zny h, le z
la w zesny h nie y a n ta e ni 4 . wy rywane s z re y w r ty h na ni szy h. Jest
M tywy i h st wania y y z re y w a ie il a rzy zyn te stan rze zy. zwa ania na
sz iwali ta tani h iet, a i resz zy aliz e ralny wi t ria s ie n lii wiele na
e i zwi zane z y i h ta s t a nie- ten te at wy a nia rze stawi iele tzw. elity ar-
ez ie ze stwe 4 . a e w naszy h zasa h z za ie a ry ie swy h s nn i w el
wiel l zi ier e si ny i tywa i wy- trzy ania zy i s e zne . a e i h z re y
e a na w zasy ra w az aty i h s yn- wys i zi inteli en i i sia ane r i
ny h , a za ia rn iznes . Czase le aterialne zwala na a ie s rawn ani -
si t zy . L r an l h Ch r hill, ie la iara i zastraszanie, zale nianie w s erze
rzysz e re iera iel ie Brytanii inst na, sy hi zne i aterialne . Cz st w r iar wy-
za h r wa na i , t re na awi si , a wia a- st e te ra wiary, e t lwie e wierzy
n , r styt t i w O s r zie 5 . ty h za- w a t wy rzystania e rzez s iesz si
sa h ia n za ta a y a zywi ie wyr ie . y za anie s e zny .
Ina ze ia a si s rawa z ieta i z ry h
w. Za sy na nieza ne ziew z ta y y
KUB OZ U CZ
s r w wz r ni ne, le z i h za i i r -
zeni il syn w, la rze azania nazwis a r -
we i zie zi zenia r, y t zasa ni z By lat 888 r . r ne i l awe zielni-
zw l ne . Je yny rani zenie y za- y hite ha el, e ne elin i alarni i , wit a
h wanie ys re i, le z w inny zna zeni ni zi- r styt a. Nie y t e na z re y nie rzy -
sia . Cz st wszyst i wszys y z elity wie zieli, sz ny wy r iet, a y za wa si t na star-
le z nie nale a ty wi , wi e z st sz r es wiata, le z z st r st e yna
ywa si t za wie z z ra zane a l liw zara iania na y ie, y nie rze z -
ny. Ha y e ynie r zw , y wten zas . Nie y la ni h z yt wiele liw i, a y
s ar enia i sz ze y r es rze stawa y si w ar zie ralny i ez ie zny s s z y ie-
azet, in r ni sze lasy, a t y asny ni ze. r wis ie ty a i zas wstrz sa y
sy na e , e zasa y i wy a ania stawiane rzez r talne r erstwa, le z teraz w lata ia
r l w i K i n li a s i s na innie a ane si awi t , t wstrz nie nie tyl r wi-
rzez aryst ra . By t z n t wi zenia wy- s ie l n y s ie n zy, ale a y s e ze stwe
szy h s er nie sz zalne. Z e n z ne Kr lestwa.
Ja a y a zy a iet w ty as e ie w eli- ne wie z r sier nia za r wan 42-
tarny h r a h Mat a ws inane wy e letni Mary nn Ni h ls, zwan lly . Z in a
inst na Jennie Ch r hill Jer e w a y , r ny za er ni i e ar-
ia a n a w st han w, za e h ry a rzez rzest , t ry r z i e rz h n -
na sy ilis nie ia wy r i sia i h a e t - e , e na e z stawi wszyst ie r any na ie -
wa . D a y te , e Jennie nie zarazi a si nie- s 6 . z t w ni t nie zwr i wi sze wa i
w h r 5 . na t z r ni , y w te e zielni y a i ,
s w nale y stwier zi , e w w zesne z re y r t i, zas h zi r erstw, e -
n lii an wa a r st a, t r nale y na e sie ni nie r er a erzy n w-
s ar y rze e wszyst i w zesn aryst ra , nie. y raze e iar y a starsza i lat
elit ta te sze s e ze stwa. D an e ynie nnie Cha an, zwana Czarn n . Z in a
264 Nr 4
Gra yna Jarz e , a Fa i
w ta i sa s s , le z ty raze rzest a s - s raw y ni y nie z a an . Zwr y te wa ,
n e a i , t r na raw nie za ra ze e za y zar wn z ne elity, a
s 4 . zy rzy nian s ie w ze nie - i tzw. ar ines s e zne .
sze r erstw i, w wyni na is w inii li z- Ostatnia z r nia rzy isywana K ie z r -
ne , wz ni n atr le li y ne, zreszt za a wa z wi ia a ie s e 0 list a a i y a zaraze
nie a s ie za nie isz rasy list, na ar zie rzera a a. raw a za i 24 letni
w t ry isa si a K a z r wa z, zyli Mary Jane Kelly w e iesz ani . y i e r w-
. Nie t rzy twier z e na , e nie nie ser e, za zw i y y ar zie z asa r wane
y n a t rstwa r er y. Uwa a ni, e w list ni w ze nie szy h iar 4 . rzera a y r z a-
z sta na isany rzez t re z zienni arzy, t - ane a y s ni te r any wewn trzne
re ele y zwi szenie s rze a y azety, la 6 . Cz st zna e si , e nie nale y e rzy isy-
t re ra wa . y hwala w ni sw e z r nie wa K ie z r wa z wi, y y a sza
i, w el re lenia swe ret ry i, na isa zer- z sta y h iar. M liwe, e y a t rt r wana
w ny atra ente 6 . w ni znalaz si ta s sia w zi e rzy , le z iesz ania za -
hara terysty zne i rzera a e stwier zenie Kie- rzan ier ran ie nast ne nia 6 .
y l zie ws n nie i wie z , e za z t- e za stwie nie zan t wan wi e za stw
wa e wie 0, , 2, , 4, 5, 6 . isa hara terysty zny h la te za y sery ne .
te , e ni y nie z stanie z a any. rze le y teraz r t K y
y zase le arze n a t s i iar sta- z r wa za. Za awa ie, iertelne rany
lili, e r er a est lew r zny i si ar z - szyi, ale za enitalia, s wa r any wewn trz-
rze zna anat i raz sia a e wia - ne w w h rzy a a h an s ni ie a-
zenie w s wani l z i h r an w. By t a- i y raz asa r wa twarze iar 6, 7 . Zwr -
i s es, ale na al ane y y z yt s r ne, a y y wa , e z e y wana wi sz z ni h est
wa nie y le i za y. hara terysty zna la s raw w za stw na tle
Nie in iesi i K a z r wa z star- se s alny . a e r il sy h l i zny wi
zy alszy h any h analizy. 0 wrze nia, r t- wia zenia h, t re y rzy zyni si
n y za i Eliza eth tri e, zwan D e wstania. M y ni n . raz se s alny,
Liz . O iara y a w ny wie , a w ze nie - nie nie znie wy rzystanie, wystar zy
sze. Li zy a s ie 45 lat. Z sta e na s sz ny za wa enie nta t se s alne at i z e lien-
i z stawi , nie n hara terysty zny h te . a e r a teza z r il B n a a -
la sie ie ale ze . Nie zas i e na swe r wa zi e niania r erstw na tle se s -
zy, wi zaata wa te n y n wnie. O iar alny . M tyw w t y il a n . st i ny
z awi y ia w i enty zny s s , a w ze nie - niew, rz t wanie stan w l i wr i na inny h,
sze rzez er ni ie ar a. y i e a i- z zy wi zana est h ze sty, r e a, h
raz ner , t r na ewn za ra ze s . Dla- w ty statni rzy a r wnie rze y
ze J w r t e na esz a wie . za i a lient w r styt te . z sta e esz ze y-
By a ni rzesy a, t r rzes a li i. Zna - tanie zy y s raw z r aniz wany . Nie zi
wa si w nie awa e l z ie ner i raz list, w t - w t liw i z stawianie wiel la w. I wie
ry na isa rzesy a wa ner i, t r wy- nie istnia a esz ze a tyl s ia. Za i niera te
i e ewne ie ie... r i awa e s a y- zia y ry inalisty i h zi ir Fran is Galt n, t -
e i z a e , za w ie s a res zwr tne ry w 892 r li wa ra ,
w isa Z ie ie 6 . Nie y zywi ie w t li- w t re w r wa zi zasa y lasy i a i ziesi i -
w i, t est e a t re . al we . Dlate rzest a nie sia ta za ie-
y zase za z t strze a s he at e a t , y z sta an ni wy , nieza wa -
zia ania. Za stw nywa i zy 2 .00, a 4.00, ny i t si a , nat iast listy ws az na
e na e y t esz ze za a , a y z a- ar z wys inteli en za y. y l a na t ,
a . Dlate stan wi n si n r tw - e sa za ie a w r wa zenie s e zne
rzenia rtret sy h l i zne s raw y, ze sy h zy. a e niew t liwie a wie za z za re-
si r h as B n . yni i y y ie awe. s anat ii ws az e, e nie y n z wie ie
O aza si , e s raw a z sta na raw - rze i tny . Bra any h, zy znalezi n na ie -
nie rz ny w zie i stwie, raw nie s rzest stw K y z r wa za la y nasie-
rzez r styt t l ia zwi ze i sny z ie- nia, e na e sa za i anie i asa r wanie ia
t rywa sw nie hl n rzesz 7 . Nie y la nie wystar za raty i a se -
ane y e na e e zwery i wanie, y s aln .
Nr 4 265
ZEMOC EK U LN OBEC KOBIE
Jest te raw ny ls i la eweryn
K O M G NIM BY
K s ws i alias Ge r e Cha an y a e te
hir r ii. ye i r wa n lii, zie ra wa
za stwie Jane Kelly li a w i il a ryz er 4 . rzy sz za si , e w resie
ty ni rzy a le ztw i t ez s wa wy a nie- z r ni ze zia aln i K y z r wa za zna -
nia. Kr y y e ynie s i, e r er a rzyzna wa si w zielni y hite ha el. By e ny
si e nienia z r ni, a nast nie rz i si z rzes hiwany h, h nale y a , e w zwi z-
a izy. Dla ze ta st i n O wie z r erstwa i rzes hiwan il set -
nie est r sta. Cz i w e wyt a zy t zyzn. ty zasie y sa tny zyzn 4 .
wy wienie z a izy zw t iel a, ia ie - Ch a ie liwe, e, ta a twier zi B n
s e r nia 888 r . By ni M nta e J hn w swy r il sy h l i zny , ie zwi -
Dr itt rawni . n e ni sa stw ze z iet , t ra trzy ywa a w ta e ni y sw
r nia, nie znie h r y sy hi zne nie hl n rzesz . By il a r tnie naty, le z
at i, e na e e list e nalne ni y nie a trzy z e wy rane z ar y, a si state znie
li wan 7 . Je i ne a ienia i aza w wyni tr ia zwi z ie anty n ,
ia ia s zywa na nie e ne ie- any le arstwa. Ostate znie areszt wan
si a 4 . Zna i z elitarne Kl st w i s azan na ier za wy e ane tr ia.
twier zili, e ier ia na iz ini raz silne stany Dzia si t 888 r , y K s ws i wy e-
l we 6 . Czy t n y sery ny r er ha z n lii tan w Z e n z ny h. r 89
M liwe. Czy rze zywi ie e ni sa stw . w N wy J r za r wan Carrie Br wn, nie -
Nie nie znie. M liwe, e z n wie we Kl - an a ne hara terysty i za any h e ra e .
st w, s ia e z n w na le szy h ia tyl , e z sta a sz na, za e ia
an iels i h r zin z sili te , awia z asa r wane. K s ws i y wte y na raw -
si s an al . M li te nawet za i , est t nie w li te iasta. y
tyle raw ne, e ia y i ne a- ne a w rzy a r erstw we hite ha-
ienia i, rze n zaraze w a ze, y nie aw- el, e yna r ni a iar sz n , le z ier i
nia raw ziwe wers i. n e ier i r wnie z asa r wan . e rze awia za ni ,
nie e ni n wi e r erstw, t re na est ty ar zie raw ne, zwa ywszy na
y y rzy isa K ie z r wa z wi, ale nie est a t, e e wy e zie z n lii sta y za stwa
t a wi ie ewne. Dr itt rze ie nie ie ty we la K y z r wa za. ewne w t liw i
wystar za e wie zy i ie tn i, a y re yzy - e zi a t za i ia n w inny s s , le z nie
nie s wa narz y. Nie t rzy za twier zili, e za ina y, e r er a sia y inteli entny
r er y si Claren e i n ale l ert i el w ta za lan wa i h za stwa, y nie
i t r, t ry ier ia w w zas na r zstr nerw wy, rz a na sie ie e rze .
a za stwie Jane Kelly za ni t w sz ital
la any h, e na statni wie zi n , e
Z KO CZENIE
w zasie statni h w h za stw rze ywa na
l wani w z i, t te wy a e si , e e na
nale y s re li z listy na ar zie e rzany h K a z r wa z z stawi s ry is w l-
0, 4, 7 . Je li nie ni t t za i a t rze as we . wsta wiele wie i, szt te-
e rzewan nawet Lewisa Car lla, a t ra - atralny h i il w wi ny h e z r ni .
i ierwsze t wie i Jest t ty ar zie l i zne, e ni y nie t ,
. Ksi t li wa w 889 r , ty ar zie e zi zainteres wanie i e -
ra na ni na raw nie w r zia- e zwi zane z e s . By te ierwszy -
aln i K y z r wa za. e i har a al- a nie isany za sery ny . Czy za i a
lesa, t ry w 996 r wy a si - ier si tywe se s alny iele any h
, w zie a h Car lla z e i r il sy h l i zne
s ryte, le z sz ze we isy z r ni, e na - a t rstwa B n a e ty wia zy . Niestety
e y e nian wi sz z r ni nie y z wa i na a t, e z sta nie hwytny , nie est
w L n ynie, h za hi tez allesa rze- liwa wery i a a te tezy. y a e si e na , e
awia s nn i e ilne Car lla. twier z - nie ier wa si re eren sa ysty zn ,
ny est a t, e s li wa isz wie i la e ty wia zy a t, e na raw -
zie i, za w i r trzy a z ia r ze rany h nie nie t rt r wa sw i h iar. Bar zie raw -
ziew zyne , e na e t za a y zna ny wy a e si t ienie e i, r e a raz
za r er ras e w hite ha el. reli i na sesy n ni a a n retna ara ilia.
266 Nr 4
Gra yna Jarz e , a Fa i
M e ty wia zy ra ent e list Nie e- s i , sy h l a i li y ny i z K en y t -
ste rze ni ie . Nie este zie ia ie . ... Je- e zne li i. htt www.na aw ls e. a . l.
ste tyl aszy e yny rzy a iele . aszy 7. Kr wa . r il wanie sy h l i zne
na zawsze 7, 8 . M e e ele y a e ynie s raw w za stw htt www.ra nalista. l.
h r liwa h eli ina i w ta rasty zny s - 8. a iewi z . J tyl iller. htt www. il-
s r styt i z li L n yn M sia e na zer- ia. r arty y iller.
a satys a z ale zania ia . C ty wia - 9. essler . K. J sti e is ser e ert K. es-
zy , e y t s szy za stwie Eli- sler an ha ht an. New Y r t. Martin s
za eth tri e erzy te n y n wnie, za i a ress, 994.
Catherine E wes. Na raw nie lan wa 0. za ws i . htt
te z r nie. M e w ten s s tyl s rawie li- www.e r ae r a. l.
wia swe z r nie ra naliz wa e. Na ewn . tar wi z L. Z., z zer a K. N w zesne
y inteli entny. rze ie s raw zi y si e r r - wy h wanie se s alne r zni la zie y
ze s wa, e r z z wie . ie sery ny h sz lne . arszawa, ls a O i yna y aw. BG
r er w. Chy a tyl e ne e y y ew- 995, 95.
ni e t sa na raw nie ni y 2. Kizwalter . Hist ria wsze hna wie I .
nie z stanie stal na. arszawa ri , 200 , 84-85.
. Massie ., Drea n ht K. Brytania, Nie -
y i na e ie iel ie ny. . G a s Fin-
I MIENNIC O
na, 2004.
4. Ch na i . htt
. e s l ia s e zna za a nienia sy h - www. ar en te . l.
s e zne, re . Kazi ierza I ieli s ie zes . 5. Massie ., Drea n ht K. Brytania, Nie -
a t. Le h s aw Ga i , Maria G aszews a, Kazi- y i na e ie wiel ie w ny, t. 2., G a s Finna,
ierz I ieli s i, Mi a K za iewi z, Lesze Lernell, 2004.
Kazi ierz O h ws i, Maria rawi s a. y . . 6. iel ie za a i rzesz i e s er i aw-
arszawa a st. y aw. Na we, 984. nia lisy wy arze hist ry zny h. arszawa,
2. Ba n sz-G aszews a J. Czynni i e nia- rze l ea er s Di est, 996.
nia rzest stw se s alny h. htt www.ra nali- 7. z i i . -
sta. l. htt www. y er. . l.
. M ney J. E l ti nary se l y the hy - 8. K a z r wa z. htt l.wi i e ia. r .
thesis s n an se . Me Hy theses. 997, 48,
99-402.
4. Fa l M. he ele ents le al writin . New
Y r Ma illan . C . 994. res a t ra
5. tar wi z L. Z. e s l ia s wa. arsza- Klini a Gine l ii
wa, y aw. Le ars ie Z L, . 2000. Gine l i zn - ni zy z ital Klini zny
6. K szy a E. sy h l sz a za y. z- 60-5 5 zna
wa z Dari sze i tr wi ze i Jane G i w- l. lna