P r z e s ł a n k i p r o c e s o w e
Przesłanka procesowa to stan prawny warunkujący dopuszczalność wszczęcia i toku procesu lub poszczególnej
czynności procesowej
" Funkcje przesłanek:
a. Informacyjna  system przesłanek porządkuje wiedzę o dopuszczalności procesu, pozwala na zorientowanie
się jak stan normatywny, stworzony przez przepisy zawarte w różnych ustawach, istnieje w danej dziedzinie
b. Gwarancyjna  dzięki systemowi przesłanek powstaje wyraziste kryterium prowadzenia postępowania.
Przesłanka procesu  stan prawny warunkujący dopuszczalność bądz
wszystkich stadiów procesu bądz
tylko
niektórych
" Wśród tych przesłanek możemy wymienić przesłanki warunkujące:
1. Postępowanie przygotowawcze, główne, apelacyjne i wykonawcze (np. śmierć oskarżonego)
2. Postępowanie przygotowawcze, główne i apelacyjne (np. wniosek pokrzywdzonego o ściganie)
3. Postępowanie główne i apelacyjne (np. akt oskarżenia)
4. Postępowanie apelacyjne (skarga apelacyjna)
5. Postępowanie wykonawcze (uprawomocnienie się wyroku)
" Reguły dotyczące przesłanek:
a. Nie ma przesłanek dotyczących tylko postępowania przygotowawczego
b. Postępowanie apelacyjne jest dopuszczalne choćby nie wszystkie przesłanki postępowania głównego zostały
spełnione
Przesłanki czynności procesowych  stany prawne, które warunkują dopuszczalność poszczególnych czynności
procesowych
Przesłanki pozytywne  to takie stany prawne, które muszą zachodzić, by proces mógł się toczyć  aby był
dopuszczalny
Przesłanki negatywne  przeszkody procesowe, stany, które wyłączają dopuszczalność wszczęcia i dalszego biegu
procesu
Konsekwencją negatywnej przesłanki procesowej będzie jedna z następujących decyzji:
a. Odmowa wszczęcia postępowania przygotowawczego
b. Umorzenie postępowania przygotowawczego
c. Umorzenie postępowania głównego lub apelacyjnego
d. Uniewinnienie (co do zasady tylko w postępowaniu głównym na rozprawie)
e. Pozostawienie środka odwoławczego bez dalszego biegu lub rozpoznania
f. Oddalenie kasacji
g. Umorzenie postępowania wykonawczego
Przesłanki ogólne  to takie stany prawne, które warunkują proces karny w trybie zwyczajnym
Przesłanki szczególne  to stany prawne, które warunkują tryb szczególny procesu. Co do zasady występują jako
dodatkowe obok przesłanek ogólnych
Przesłanki materialne  warunkują dopuszczalność procesu, ponieważ jednocześnie warunkują samą
odpowiedzialność karną określoną przepisami prawa materialnego
" Rozpoczęcie przewodu sądowego z punktu widzenia przesłanek procesowych pociąga za sobą dwojakie,
powiązane ze sobą następstwa:
a. Każde orzeczenie kończące proces z powodu negatywnej przesłanki przybiera formę wyroku
Anna Ochała  Postępowanie karne 2009/2010
1
b. W razie stwierdzenia przez sąd tzw. negatywnej przesłanki faktycznej (art. 17 ż 1 pkt 1 i 2 KPK) sąd wydaje
wyrok uniewinniający, chyba że sprawca w chwili popełnienia czynu był niepoczytalny (art. 414 ż 1 zd. 2
KPK)
" Przesłanki materialne dzielą się na:
1. Przesłanki uniewinnienia
2. Przesłanki umorzenia
Przesłanki uniewinnienia:
1. Brak faktycznych przesłanek oskarżenia i skazania  negatywna przesłanka faktyczna  art. 17 ż 1 pkt 1
KPK
a. Czynu nie popełniono (ten fakt nie budzi żadnych wątpliwości)
b. Brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia  nie ma dostatecznego
prawdopodobieństwa, że popełniła czyn osoba, którą się o to podejrzewa [obowiązywanie zasady
in dubio pro reo]
2. Brak przestępczości czyn
a. Czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego (art. 17 ż 1 pkt 2 KPK)
b. Ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa (art. 17 ż 1 pkt 2 KPK):
A. Kontratypy  okoliczności wyłączające bezprawność czynu [obrona konieczna, stan wyższej
konieczności, kolizja obowiązków, dopuszczalne ryzyko, kontratypy pozaustawowe]
B. Okoliczności wyłączające winę [stan wyższej konieczności, kolizja obowiązków, błąd co do faktu,
błąd co do prawa, błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę, rozkaz
przełożonego]
Przesłanki umorzenia:
1. Znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu
2. Brak karalności czynu  gdy ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze (art. 17 ż 1 pkt 4 KPK)
3. Przedawnienie karalności (art. 17 ż 1 pkt 6 KPK)
4. Abolicja  darowanie i puszczenie w niepamięć określonego przestępstwa w drodze tzw. ustawy amnestyjnej
lub abolicyjnej. Może ona dotyczyć tylko tych czynów, za które nie nastąpiło prawomocne skazanie
5. Immunitety materialne i formalne. Immunitety to przywileje przyznawane określonej kategorii osób
z powodu pewnych czynów, polegające na wyłączeniu dopuszczalności postępowania karnego.
5.1. Immunitety materialne  wyłączają w ogóle odpowiedzialność karną (dopuszczają w określonych
przypadkach odpowiedzialność dyscyplinarną)
5.2. Immunitety formalne  zakaz wszczynania i prowadzenia postępowania karnego (może być uchylony
przez właściwy organ)
Immunitet adwokacki  nadużycie wolności słowa i pisma przez adwokata przy wykonywaniu
zawodu adwokackiego, stanowiąc ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony lub
zniesławienie jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza podlega
ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej (immunitet materialny)
Immunitet prokuratorski materialny  za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu
obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej
pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego albo tłumacza, podlega wyłącznie
odpowiedzialności dyscyplinarnej
Immunitet radcy prawnego  nadużycie wolności słowa i pisma przy wykonywaniu czynności
zawodowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony lub jej pełnomocnika,
świadka, biegłego albo tłumacza, podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej
Anna Ochała  Postępowanie karne 2009/2010
2
 Immunitet parlamentarny materialny (posła i senatora)  poseł i senator nie mogą być pociągnięci
do odpowiedzialności za swoją działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu, ani w czasie
jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za taką działalność odpowiadają wyłącznie przed Sejmem lub
Senatem, a w przypadku naruszenia praw osób trzecich mogą być pociągnięci do odpowiedzialności
sądowej tylko za zgodą Sejmu lub Senatu. Z immunitetu materialnego korzysta również poseł do
Parlamentu Europejskiego.
6. Karalność w obcym państwie czynu popełnionego za granicą przez obywatela polskiego i cudzoziemca
(art. 111 ż 1 KK)
Przesłanki formalne  nie przesądzają braku odpowiedzialności karnej w razie ich niezaistnienia, natomiast
warunkują jedynie sam proces karny
" Brak niektórych przesłanek formalnych pozytywnych nie będzie przeszkadzać wszczęciu i biegowi procesu, jeśli
przesłanki te zostaną dopełnione.
" Umorzenie postępowania z powodu przesłanek formalnych negatywnych może znaczyć bądz
niedopuszczalność
procesu w ogóle, bądz
niedopuszczalność w określonym układzie procesowym
" Kryterium rozróżnienia przesłanek formalnych stanowi tzw. układ procesowy  sytuacja wyznaczona przez trzy
elementy:
1. Osobę oskarżonego
2. Czyn oskarżonego w znaczeniu przedmiotowym
3. Konkretny element, którego dotyczy brak uznany za negatywną przesłanką procesową.
" Przesłanki bezwzględne  takie stany prawne, które warunkują proces przeciwko określonej osobie
w każdym układzie procesowym
" Przesłanki względne  takie stany prawne, które warunkują dopuszczalność procesu przeciwko
określonej osobie tylko w pewnym układzie procesowym, co nie wyłącza dopuszczalności procesu o ten
czyn przeciw temu samemu oskarżonemu w innym układzie
Przesłanki formalne:
1. Powaga rzeczy osądzonej [res iudicata]  art. 17 ż 1 pkt 7 KPK  postępowanie karne co do tego samego czynu
tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone
2. Zawisłość prawna sporu [litis pendentio]  art. 17 ż 1 pkt 7 KPK  postępowanie karne co do tego samego czynu
tej samej osoby wcześniej wszczęte toczy się
3. Podsądność sądom karnym  konieczność ustalenia podsądności dla danego rodzaju sądów powszechnych lub
wojskowych
4. Właściwość sądu
5. Skarga uprawnionego oskarżyciela  nie wolno wszcząć postępowania gdy brak jest takiej skargi (zasada
skargowości)
6. Darowanie kary wynikłe ze skorzystania przez Prezydenta RP z prawa łaski (negatywna przesłanka
postępowania wykonawczego)
7. Warunkowe zawieszenie wykonania kary przez sąd (art. 69 KK) albo przez Prezydenta RP korzystającego
z prawa łaski, będące negatywną przesłanką postępowania wykonawczego w zakresie kary pozbawienia
wolności
8. Formalne immunitety procesowe:
8.1. Immunitet Prezydenta RP  może on być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przed Trybunałem Stanu
8.2. Immunitet parlamentarny formalny (posła i senatora)  od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dania
wygaśnięcia mandatu poseł i senator nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej bez zgody Sejmu
lub Senatu. Postępowanie karne wszczęte wobec osoby przed dniem wyboru na posła lub senatora ulega na
żądanie Sejmu lub Senatu zawieszeniu do czasu wygaśnięcia mandatu. Poseł i senator nie mogą być
zatrzymani lub aresztowani bez zgody Sejmu lub Senatu, z wyjątkiem ujęcia ich na gorącym uczynku
przestępstwa i jeżeli ich zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się odpowiednio Marszałka Sejmu lub Senatu, który może nakazać
natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Immunitet formalny posłów do Parlamentu Europejskiego 
korzystają oni tylko podczas sesji PE z immunitetów przyznawanych członkom parlamentu ich państwa, a na
terytorium państwa członkowskiego  z immunitetu chroniącego przed zatrzymaniem oraz immunitetu
jurysdykcyjnego, który należy rozumieć jako niedopuszczalność postępowania sadowego.
Anna Ochała  Postępowanie karne 2009/2010
3
8.3. Immunitet sędziowski  sędzia nie może być zatrzymany ani pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez
zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku przestępstwa,
jeżeli zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku procesu
8.4. Immunitet formalny prokuratorski (tak jak sędziowski)
8.5. Immunitet sędziów TK  sędzia TK nie może być bez uprzedniej zgody TK pociągnięty do odpowiedzialności
karnej ani pozbawiony wolności; nie może być zatrzymany ani aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na
gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
postępowania
8.6. Immunitet członków TS  nie mogą oni być pociągnięci do odpowiedzialności karnej ani pozbawieni
wolności bez uprzedniej zgody TS. Nie mogą być zatrzymani ani aresztowani, z wyjątkiem ujęcia ich na
gorącym uczynku przestępstwa, jeżeli ich zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku
procesu
8.7. Immunitet Prezesa NIK (tak jak TS)
8.8. Immunitet pracowników NIK  nie mogą być oni pociągnięci do odpowiedzialności karnej z powodu swoich
czynności służbowych bez uprzedniej zgody Kolegium NIK
8.9. Immunitet RPO (tak jak Prezes NIK)
8.10. Immunitet GIODO (tak jak Prezes NIK)
8.11. Immunitet Prezesa IPN (tak jak Prezes NIK)
8.12. Immunitet dyplomatyczny  przeciwko określonym osobom nie wolno wszczynać i prowadzić procesu
karnego w jakiejkolwiek sprawie, a wszczęte umarza się, chyba że państwo wysyłające lub właściwa
organizacja międzynarodowa zrzeknie się w sposób wyraz
ny immunitetu w stosunku do osoby nim objętej
(art. 580 KPK)
8.13. Immunitet konsularny  osoby korzystające z tego immunitetu podlegają zatrzymaniu lub
tymczasowemu aresztowaniu jedynie w razie zarzutu popełnienia zbrodni. Wówczas niezwłocznie
zawiadamia się Ministra Spraw Zagranicznych (art. 579 ż 2 KPK)
9. Wniosek pokrzywdzonego  w sprawach o przestępstwa ścigane na wniosek postępowanie z chwilą złożenia
wniosku toczy się z urzędu (art. 12 ż 1 KPK)
10. Istnienie stron procesowych  art. 17 ż 1 pkt 5 KPK  nie wszczyna się, a wszczęte postępowanie umarza, jeżeli
oskarżony zmarł. (wyjątek  kasacja lub wznowienie postępowania na korzyść oskarżonego w celu jego
rehabilitacji). W razie śmierci oskarżyciela posiłkowego subsydiarnego lub oskarżyciela prywatnego
postępowanie zawiesza się, a osoby najbliższe mogą wystąpić w prawa zmarłego w terminie zawitym 3 m-cy od
dnia śmierci oskarżyciela. Po upływie tego terminu sąd umarza postępowanie (art. 61 ż 1 i 2 KPK). W razie
śmierci powoda cywilnego osoby najbliższe mogą wstąpić w prawa zmarłego i dochodzić przysługujących mu
roszczeń (niewstąpienie tych osób nie tamuje postępowania)
11. Przeszkody wynikające ze stosunków międzynarodowych:
11.1. Immunitet wezwanego z zagranicy świadka (lub biegłego) niebędącego obywatelem Polski, który
stawi się dobrowolnie przed sądem. Nie może być on ścigany ani zatrzymany, ani tez tymczasowo
aresztowany zarówno z powodu przestępstwa będącego przedmiotem danego postępowania karnego, jak
i jakiegokolwiek innego przestępstwa popełnionego przed przekroczeniem granicy Polski (art. 589 ż 1 KPK)
11.2. Art. 596 KPK  jeżeli państwo obce, które wydało organom polskim osobę ściganą, dokona zastrzeżenia,
że postępowanie karne może dotyczyć tych przestępstw, co do których nastąpiło wydanie, postępowanie
przeciwko osobie wydanej nie może toczyć się co do innych przestępstw popełnionych przed dniem wydania
(zasada specjalności)
" Zbieg negatywnych przesłanek procesowych  reguły:
a. Wszystkie zbiegające się przesłanki mogą stanowić wspólną podstawę prawną decyzji kończącej
postępowanie, jeżeli każda z nich pociąga za sobą identyczne następstwa prawne
b. W razie zbiegu przesłanki uniewinnienia z inną przesłanką należy umorzyć postępowanie, gdyż winę wolno
rozstrzygać tylko w procesie dopuszczalnym. Jeżeli sąd nabierze przekonania, że nie doszło do obalenia
domniemania niewinności, to wyda wyrok uniewinniający
c. Zbieg negatywnych przesłanek względnych i bezwzględnych powoduje zawsze umorzenie procesu na
podstawie przesłanek bezwzględnych, gdyż dotyczą one dopuszczalności procesu w każdym układzie
procesowym.
Anna Ochała  Postępowanie karne 2009/2010
4