KONSTYTUCJE WOLNEGO MIASTA KRAKOWA
 1815, 1818 R.
EDYCJA KOMPUTEROWA: WWW.ZRODLA.HISTORYCZNE.PRV.PL
MAIL: [e-mail]
MMIV ®
 2
Rzeczpospolita Krakowska, 1815  1846, Wybór z
ródeł, Wrocław 1951.
 3
KONSTYTUCJA WOLNEGO MIASTA
KRAKOWA 1815 R.1
Pomniki prawa Rzeczypospolitej Krakowskiej, t. I, s. 10 15
(TÅ‚um. z francuskiego)
Art. I. Religia katolicka, apostolska i rzymska jest
utrzymana jako religia krajowa.
Art. II. Wszystkie wyznania chrześcijańskie są
równe i nie stanowią żadnej różnicy w prawach oby-
watelskich.
Art. III. Prawa aktualne rolników będą utrzyma-
ne. W obliczu prawa wszyscy obywatele są równi
i wszyscy zostają pod równą jego opieką. Prawo opie-
kuje się także wyznaniami tolerowanymi.
Art. IV. RzÄ…d Wolnego Miasta Krakowa i jego
okręgu będzie stanowił Senat, złożony z 12 członków,
nazwanych senatorami, i z jednego prezesa.
Art. V. Dziewięciu senatorów, licząc w to prezesa,
będzie wybieranych przez Zgromadzenie Reprezen-
tantów.
Czterech zostanie wybranych przez Kapitułę i Aka-
demię, które będą miały prawo mianować po
1
Konstytucja 1815 r., nadana w Wiedniu, była włączona do
aktu końcowego traktatu wiedeńskiego (z 9. czerwca 1815 r.)
i wzięta była w ten sposób pod opiekę prawa międzynarodo-
wego. Właściwym autorem jej był Aleksander I. car rosyjski.
 4
dwóch członków spośród siebie do zasiadania w Se-
nacie.
Art. VI. Sześciu senatorów będzie dożywotnich.
Prezes Senatu będzie pełnił swoje funkcje przez lat
trzy, ale może być wybrany ponownie. Połowa innych
senatorów wyjdzie co rok z Senatu dla ustąpienia
miejsca nowoobranym; wiek oznaczać będzie wyjście
tych trzech członków, którzy mają opuścić swoje miej-
sca po upływie pierwszego roku, to jest, że najmłodsi
wiekiem wyjdą pierwsi. Z senatorów delegowanych
przez Kapitułę i Akademię dwóch pozostanie przy
urzędzie dożywotnio, a dwaj inni będą się zmieniać
z końcem każdego roku.
Art. VII. Członkowie duchowieństwa świeckiego
i Akademii, również właściciele ziemi, domów i ja-
kichkolwiek innych dóbr nieruchomych, jeżeli opła-
cają pięćdziesiąt złotych polskich podatku gruntowe
go, przedsiębiorcy fabryk i rękodzielni, kupcy hurtow-
ni i ci wszyscy, którzy są zapisani jako członkowie
Kongregacji,2 artyści w sztukach pięknych celujący
i nauczyciele szkół, doszedłszy wieku oznaczonego,
mieć będą prawo polityczne wyboru. Mogą także sami
być wybrani, gdy dopełnią innych warunków prawem
przepisanych.
Art. VIII. Senat mianuje personel administra-
cyjny i odwołuje podług woli urzędników przez sie-
bie ustanowionych Mianuje także na wszystkie bene-
2
kongregacji kupieckiej.
 5
ficja kościelne,3 których kolatorstwo4 należy do rzą-
du, z wyjątkiem czterech miejsc w Kapitule, które są
zachowane dla doktorów fakultetów spełniających
funkcje nauczycielskie, na które będzie mianować
Akademia.
Art. IX, Miasto Kraków ze swoim okręgiem po-
dzielone będzie na gminy miejskie i wiejskie. Pierw-
sze z nich mieć będą, zależnie od miejscowości, każda
po dwa tysiÄ…ce, drugie zaÅ›, najmniej po trzy tysiÄ…ce
pięćset dusz. Każda z tych gmin mieć będzie wójta,
obranego i obowiązanego wykonywać rozkazy rządu.
W gminach wiejskich może być kilku zastępców wój-
tów, jeżeli okoliczności tego wymagać będą.
Art. X. Każdego roku w miesiącu grudniu odbę-
dzie się Zgromadzenie Reprezentantów, którego po-
siedzenia dłużej nad cztery tygodnie trwać nie mogą
Zgromadzenie to sprawować będzie wszelkie funkcje
ustawodawcze, roztrząsać będzie rachunki roczne
administracji publicznej i stanowić coroczny budżet.
Wybierać będzie członków do Senatu, podług arty-
kułu organicznego w tym względzie postanowionego.
Będzie także wybierać sędziów. Będzie miało prawo
postawienia w stan oskarżenia (większością dwóch
3
beneficja (Å‚ac. beneficium  przywilej, dobrodziejstwo)
w ustroju feudalnym oznaczały dożywotnie lenna lub dobra,
których użytkowanie stanowiło nagrodę za zasługi. Beneficja
kościelne stały się częścią majątku duchownego, były udzielane
dożywotnio wraz z urzędem, z którym były związane.
4
kolatorstwo  prawo proponowania kandydata do urzędu
duchownego.
 6
trzecich głosów) wszelkich urzędników publicznych
o z
dzierstwa, uciemiężenia lub nadużycia w sprawo-
waniu swoich urzędów posądzonych, i oddania tych-
że pod sąd najwyższy.
Art. XI. Zgromadzenie Reprezentantów składać się
będzie:
1. z deputowanych gmin, z których każda wybie-
rać będzie jednego;
2. z trzech członków delegowanych od Senatu;
3. z trzech członków delegowanych od Kapituły;
4. z trzech doktorów fakultetów delegowanych od
Akademii;
5. z czterech urzędników pojednawczych z kolei
powołanych.
Prezes Zgromadzenia będzie wybrany spomiędzy
trzech członków delegowanych przez Senat. Żaden
projekt ustawodawczy, zmierzajÄ…cy do wprowadzenia
jakiej zmiany w prawie lub istniejÄ…cym zarzÄ…dzeniu,
nie będzie mógł być wprowadzony pod obrady Zgro-
madzenia Reprezentantów, jeżeli nie był uprzednio
zakomunikowany Senatowi i jeżeli ten nie przyjął
propozycji większością głosów.
Art. XII. Zgromadzenie Reprezentantów zajmie
się ułożeniem kodeksu cywilnego i kryminalnego
i procedury. Wyznaczy niezwłocznie komisję obowią-
zaną przygotować to dzieło, w którym należy mieć
słuszne względy na miejscowość kraju i ducha mie-
szkańców. Do tej komisji przydani będą dwaj człon-
kowie Senatu.
 7
Art. XIII. Jeżeli prawo nie będzie przyjęte przez
siedem ósmych części reprezentantów i jeżeli Senaf
większością dziewięciu głosów uzna, że dobro pu-
bliczne wymaga, aby je poddać raz jeszcze pod dys-
kusję prawodawców, zostanie odesłane do rozwagi
Zgromadzenia w roku następnym. Gdyby ten przy-
padek odnosił się do spraw skarbowych, prawo roku
zeszłego zostanie w swej mocy aż do ustanowienia
nowego prawa.
Art. XIV. Na każdy okręg liczący najmniej sześć
tysięcy dusz, Zgromadzenie Reprezentantów mianuje
jednego urzędnika pojednawczego.5 Funkcje jego
trwać będą trzy lata. Oprócz obowiązku pojednawcy
czuwać będzie z urzędu nad sprawami małoletnich,
jako też nad procesami w sprawach funduszów i dóbr
krajowych lub należących do instytutów publicznych.
W tym względzie znosić się ma z najmłodszym se-
natorem, któremu wyraz
nie zostanie zleconÄ… opieka
nad interesami małoletnich i czuwanie nad tym
wszystkim, co odnosi się do spraw funduszów i dóbr
państwowych.
Art. XV. Będzie Sąd pierwszej instancji i Sąd
apelacyjny. Trzech sędziów w pierwszej instancji,
a czterech w SÄ…dzie apelacyjnym, Å‚Ä…cznie z prezesa-
mi, będzie dożywotnich, inni zaś sędziowie dodani
każdemu z tych sądów w liczbie potrzebnej stosow-
nie do lokalnych warunków, zależeć będą od wolnego
wyboru gmin i sprawować swe urzędy tylko przez
5
urzędnik pojednawczy  urzędnik sądów pokoju.
 8
przeciÄ…g czasu, prawami organicznymi postanowiony.
Te dwa sądy wyrokować będą we wszelakich pro-
cesach, bez różnicy na ich charakter i godności osób.
Jeżeli wyroki dwóch instancji są zgodne w swoich
decyzjach, odwołanie się nie ma miejsca. Jeżeli zaś
ich decyzje różnią się w treści lub Akademia roz-
trząsnąwszy akta procesu uzna, iż zgwałcenie prawa
lub istotnych form procedury w sprawie cywilnej,
również w wyrokach orzekających karę śmierci lub
infamii, sprawa raz jeszcze odesłaną będzie do Sądu
apelacyjnego; lecz w tym przypadku do liczby sÄ™-
dziów zwyczajnych dołączeni będą wszyscy sędziowie
pojednawczy z miast oraz cztery osoby, które każda
ze stron będzie mogła wybrać w liczbie dwóch spo-
między obywateli. Obecność trzech sędziów potrzebna
jest do wyrokowania w pierwszej, pięciu w drugiej,
a siedmiu w ostatniej instancji.
Art. XVI. Sąd najwyższy, na przypadek przewi-
dziany w artykule X, składać się będzie:
1. z pięciu reprezentantów losem wybranych;
2. z trzech członków Senatu, wybranych przez ten-
że Senat;
3. z prezesów obu sądów;
4. z czterech urzędników pojednawczych, z kolei
powołanych;
5. z trzech obywateli wybranych przez urzędnika
do sÄ…du pociÄ…gnionego.
Obecność dziewięciu członków potrzebna jest do
wydania decyzji.
 9
Art. XVII. Procedura w materii cywilnej i krymi-
nalnej będzie publiczna. W dochodzeniu sądowym
(zwłaszcza w sprawach ściśle kryminalnych) zasto-
suje się instytucję przysięgłych, stosując ją do miej-
scowości kraju, oświecenia i charakteru mieszkań-
ców.
Art. XVIII. Sądownictwo jest niepodległe.
Art. XIX. Po upływie szóstego roku od daty pu-
blikacji ustawy konstytucyjnej, warunki do zostania
senatorem z wyboru reprezentantów będą:
1. mieć 35 lat skończonych;
2. odbyć zupełne nauki w jednej z akademii leżą-
cych w krajach dawnego Królestwa Polskiego;
3. sprawować urząd wójta przez lat dwa, sędziego
przez lat dwa, i reprezentanta przez dwa zgromadze-
nia;
4. mieć własność nieruchomą płacącą 150 złp po-
datku gruntowego, nabytÄ… na rok przynajmniej przed
elekcjÄ….
Warunki do zostania sędzią będą:
1. mieć 30 lat skończonych;
2. odbyć nauki zupełne w jednej ze wspomnianych
wyżej akademii i otrzymać stopień doktora;
3. pracować przez rok jeden przy pisarzu sądowym
i podobnież praktykować przez rok przy adwokacie;
4. mieć własność nieruchomą, wartości 8.000 złp,
nabytÄ… na rok przed elekcjÄ….
Ażeby być wybranym na reprezentanta gminy po-
trzeba:
1. mieć 26 lat skończonych;
 10
2 odbyć nauki zupełne w Akademii Krakowskiej;
3. mieć własność nieruchome oszacowaną na 90
z Å‚ p i nabytÄ… na rok przynajmniej przed wyborem.
Wszystkie te warunki w artykule niniejszym wyra-
żone nie stosują się do tych osób, które w czasie
istnienia Księstwa Warszawskiego sprawowały urzę-
dy zawisłe od nominacji króla lub od wyboru na sej-
mikach, ani do tych, którzy je teraz otrzymują z wła-
dzy mocarzów kontraktujących. Te będą mieć zupełne
prawo zostania mianowanymi lub obranymi na
wszystkie urzędy.
Art. XX. Wszystkie akta rzÄ…dowe, prawodawcze
i sądownicze pisane będą w języku polskim.
Art. XXI. Dochody i wydatki Akademii składać
będą część budżetu ogólnego Wolnego Miasta Krako-
wa i jego Okręgu.
Art. XXII. Służba bezpieczeństwa wewnętrznego
i policji odbywać się będzie przez oddział dostatecz-
ny milicji miejskiej. Ten oddział będzie koleją zmie-
niany i dowodzony przez oficera liniowego, który słu-
żąc zaszczytnie, przyjmie ten rodzaj służby spoczynku.
Będzie uzbrojona i zaopatrzona w konie dostatecz-
na liczba żandarmów dla bezpieczeństwa dróg i wsi.
Dan w Wiedniu 3 maja roku Pańskiego 1815.
 11
KONSTYTUCJA WOLNEGO MIASTA
KRAKOWA 1818 R.1
Antoni Tessarczyk, Rzeczpospolita Krakowska 1815  1846.
Kraków 1863, s. 44 55.
(w skróceniu)
Art. I. Religia katolicka apostolska rzymska (wy-
znawana od większej części mieszkańców Wolnego
Miasta Krakowa i jego okręgu) utrzymuje się jako
religia kraju. Będzie zawsze przedmiotem szczegól-
niejszych starań Rządu, nie uwłaczając w niczym
wolności innych wyznań chrześcijańskich, które
wszystkie bez żadnego wyłączenia będą mogły być
wyznawanymi wolno i publicznie pod opiekÄ… RzÄ…du.
Art. III. Prawa teraz
niejsze rolników będą utrzy-
mane. Każdemu wieśniakowi wolno jest przenieść
osobę swoją, równie jak swoją własność wedle form
ustawami przepisanych. Stosunki włościanina wzglę-
dem właściciela gruntu stanowi umowa bądz
domnie-
1
mana, bÄ…dz
wyraz
na; równie pierwsza, jak druga
ściśle zachowywaną być powinna. Względnie ziemi
onemu do uprawienia użyczonej, uważać go należy
jako dzierżawcę, opłacającego dzierżawę swcją bądz

to pieniÄ…dzmi, bÄ…dz
ziemnopłodami, bądz
też posłu-
gami osobistymi. Równie właścicielowi jak dzierżaw-
1
Konstytucja 1818 r., tzw.  konstytucja rozwinięta" była
wynikiem działalności Komisji Organizacyjnej; dokładniej pre-
cyzowała niektóre artykuły konstytucji 1815 r. i wprowadzała
pewne zmiany.
 12
cy wolno jest zrzec się umowy domniemanej i zawrzeć
nowe umowy. Każdy rolnik ma niezaprzeczoną zdol-
ność używania wszelkich praw cywilnych i politycz
nych bÄ…dz
czynnych (actifs), bÄ…dz
biernych (passifs),
jeżeli posiada własności przez Konstytucję żądane.
W obliczu prawa wszyscy obywatele są równi
i wszyscy zostają pod równą onegoż opieką, bez żad-
nej różnicy stanów lub kondycji.
Prawo także opiekuje się cudzoziemcami, którzy
mieszkają i mieszkać będą w Wolnym Mieście Kra-
kowie i jego okręgu; wyjąwszy ludzi spod broni
uszłych lub od prawa ściganych, którzy są zbiegami.
Po przemieszkanych pięciu latach, przy sprawowa-
niu się nienagannym i po nabyciu własności, cudzo-
ziemcy będą używać praw społecznych i politycznych
i będą rnogli być mianowanymi na urzędy publiczne.
Senat jednakże mocen jest przeciąg ten czasu skrócić,
lub z własnej woli nadać prawo obywatelstwa ja-
kiemu bÄ…dz
cudzoziemcowi.
Każdemu obywatelowi wolno jest opuścić ojczyznę.
Pod opieką prawa zostają także wyznania tolero-
wane.
Art. IV. RzÄ…d Wolnego Miasta Krakowa i jego
okręgu zostaje w Senacie, złożonym z dwunastu
członków nazwanych senatorami i jednego prezesa.
Senat sprawuje w całej zupełności władzę wykonaw-
czą. Wszelka władza wykonywująca lub administra-
cyjna od niego tylko pochodzić może.
Prawo ułaskawienia od wszelkich kar służy w czę-
ści Senatowi, w części zaś prezesowi Senatu. Począt-
 13
kowanie tegoż prawa poruczonym jest prezesowi ja-
ko naczelnikowi rządu; jeżeli prezes nie użyje prawa
uczynienia wniosku za ułaskawieniem winowajcy,
prawo w tym razie wykonane zostanie. Jeżeli zaś
przeciwnie, użyje swojej prerogatywy, zapytanie,
czyli kara ma być w zupełności odpuszczoną lub
w jaki sposób zwolnioną, rozstrzygnionym będzie
większością głosów w Senacie. Trybunał winien bę-
dzie oznajmić prezesowi Senatu w przeciągu dwu-
dziestu czterech godzin o każdym wyroku pociągają-
cym za sobą karę śmierci i oczekiwać będzie rozkazu
naczelnika rzÄ…du w celu wykonania jego.
Art. V. Dziewięciu senatorów, licząc w to preze-
sa, będzie obranych od Zgromadzenia Reprezentan-
tów. Czterech zaś wybranych zostanie przez Kapitułę
i Uniwersytet; z których każdy ma prawo mianować
spomiędzy siebie po dwóch członków do zasiadania
w Senacie; jednego dożywotnio, drugiego do czasu.
Każdy obywatel Wolnego Miasta Krakowa i jego
okręgu, posiadający własności i warunki art. XIX.
Konstytucji przepisane, może się podać za kandydata
na urzÄ…d senatora lub prezesa, do deputacji sejmowej
w tym zamiarze wybranej. Ta zaÅ›, sprawdziwszy
uzdatnienia jego, ułoży listę kandydatów i wręczy ją
prezydującemu w Zgromadzeniu Reprezentantów,
który takową ogłosiwszy, wezwie reprezentantów do
wyboru sekretnymi kreskami. Większość głosów sta
nowić będzie obiór; w razie zaś równości kresek, pre-
zydujący w Zgromadzeniu kreską swoją równość tę
rozwiąże.
 14
Art. VII. [....] Rolnikom nie majÄ…cym jeszcze na-
bytej własności gruntowej, wolno będzie przed na-
byciem onej posyłać do właściwych zgromadzeń
gminnych, z każdej wsi obejmującej więcej niż dzie-
sięć domów wieśniaczych, jednego chrześcijanina,
spośród siebie wybranego, który w imieniu swoich
współmieszkańców sprawować będzie prawo politycz-
ne obieralności. Wolność jednak ta służyć będzie
jedynie mieszkańcom takiej włości, w której by nie
był żaden obywatel prawa tego używający.
W razie gdzieby było kilku współdziedziców jednej-
że nieruchomości opłacającej skarbowi publicznemu
50 złp podatku gruntowego, jeden tylko z nich ma
prawo obieralności. Prawo to służy najstarszemu
wiekiem spomiędzy nich. Ten jednakże może wedle
swej woli ustąpić tego prawa jednemu z swych współ-
dziedziców.
Nie majÄ… prawa wotowania w zgromadzeniach
gminnych, chociażby nawet przepisane posiadali wła-
sności:
l zakonnicy w ogólności jakiejkolwiek reguły;
2. wszelkie osoby w służbie prywatnej będące,
przez czas tejże służby;
3. osoby wyznań tolerowanych, jako to żydzi i tym
podobni, dopóki nie nabędą praw politycznych.
Nikt do wotowania w zgromadzeniu gminnym
przypuszczonym być nie może jeżeli nie jest zapisa-
nym w liście wotujących przez Senat zatwierdzonej.
Listę osób duchowieństwa świeckiego używających
prawa wotowania w zgromadzeniach gminnych, ukła-
 15
dać będzie konsystorz biskupi; listę akademików,
profesorów szkól publicznych, nauczycieli, artystów
w sztukach pięknych celujących ułoży Uniwersytet;
listę zaś innych obywateli spiszą wójci gmin miej-
skich i okręgowych. Wszystkie te listy zostaną spraw-
dzone i zatwierdzone w Senacie.
Zgromadzeniom gminnym przewodniczyć będzie
marszałek od Senatu mianowany.
Art. VIII. Senat mianuje do miejsc administracyj-
nych i odwołuje podług woli urzędników od siebie:
postanowionych. Wójci zatem mogą być zawieszony-
mi w urzędzie przez Senat, lecz odwoływanymi do-
wolnie być przez niego nie mogą, chociaż są urzęd-
nikami administracyjnymi.
Odwołanie dowolne nie może być stanowionym jak
tylko dwoma trzeciemi częściami głosów obecnych
senatorów.
Senat mianuje także do wszystkich beneficjów ko-
ścielnych kolacji rządowej, z wyłączeniem czterech
kanoniów w Kapitule wskrzeszonych i nadanych przez
Najjaśniejszego Cesarza Wszech Rosji Króla Pol-
skiego.
Cztery te miejsca do mianowania Uniwersytetowi
zostawione, będą zachowanymi dla doktorów fakul-
tetów, sprawujących urzędy nauczycieli.
Art. IX. Wolne Miasto Kraków z okręgiem będzie
podzielone na gminy miejskie i wiejskie. Pierwsze
z nich będą miały, ile miejscowość pozwoli, po dwa
tysiące; drugie zaś po trzy tysiące pięćset dusz naj-
mniej. Każda z tych gmin będzie miała wójta wolno
 16
obranego i obowiązanego wykonywać rozkazy rządo-
we.  Wójt ten zostawać będzie w urzędowaniu przez
dwa po sobie idÄ…ce lata.
Warunki do zostania wójtem żądane są:
1. pełnoletność;
2. umiejętność dokładnego pisania, czytania po pol-
sku i rachunków;
3. nie być nigdy karanym kryminalnie, ani też
w stanie oskarżenia.
Warunki te winny być usprawiedliwione przed mar-
szałkami prezydującymi w zgromadzeniach gmin-
nych.
W gminach wiejskich może być kilku zastępców
wójtów, jeżeli tego okoliczności wymagają.  Zastęp-
ców takowych Senat mianuje. Właściciele wsiów ma-
ją przed innymi pierwszeństwo do tego miejsca.
Art. X. W miesiącu grudniu każdego roku, poczy-
nając od pierwszego poniedziałku w tymże miesiącu,
będzie Zgromadzenie Reprezentantów, które dłużei
nad cztery tygodnie (po odciagnieniu dni świąt) to
jest: nad dwadzieścia cztery posiedzeń trwać nie bę-
dzie mogło. Zgromadzenie to sprawować będzie
wszystkie własności władzy prawodawczej, roztrzą-
sać rachunki roczne administracji publicznej, stano-
wić coroczny budżet. Rok finansowy zaczynać się bę-
dzie z dniem pierwszym czerwca, a kończyć z dniem
ostatnim maja następnego roku. Zgromadzenie Re-
prezentantów obierać będzie członków Senatu wedle
artykułu organicznego, tym końcem postanowionego.
 17
Obierać także będzie sędziów. Mieć będzie prawo
na wniesienie jednego z członków swoich oskarżenia
dwoma trzeciemi częściami głosów wszelkich urzęd-
ników publicznych, jeżeli są obwinionymi o kradzież
publicznego grosza, zdzierstwo, albo nadużycie,
w sprawowaniu poruczonych im urzędów, i takowych
pod sąd najwyższy oddawania.
Art. XI. [....] Żaden projekt do ustawy bądz
nowej,
bÄ…dz
zmierzajÄ…cy do zaprowadzenia jakiej zmiany
w prawie lub w trwającym urządzeniu, nie będzie
mógł być oddanym pod rozwagę Zgromadzenia Repre-
zentantów, jeżeli poprzednio nie był udzielonym Se-
natowi i jeżeli ten przełożenia  większością głosów
nie przyjął. Projekta rzeczone powinny być przedsta-
wianymi Zgromadzeniu Reprezentantów do decyzji
przynajmniej w trzynastym dniu posiedzeń jego, wy-
jąwszy budżet, rewizję rachunków i ustawy skarbo-
we, które winny będą być przedstawionymi Zgroma-
dzeniu Reprezentantów najpóz
niej w czwartym dniu
jego posiedzeń. Zgromadzenie Reprezentantów nie bę
dzie mogło czynić odmian w projektach do ustaw od
Senatu przedstawionych, lecz tylko je wprost przyjąć
lub odrzucić.
Art. XIII. Każda pierwotna ustawa zapadła w Zgro-
madzeniu Reprezentantów, która należy do nowego
prawodawstwa, potrzebuje do ważności swojej tylko
prostej większości głosów. Na przyszłość zaś każdy
projekt do zmiany prawa lub istniejÄ…cego urzÄ…dzenia,
albo do nowej ustawy od Senatu (wedle art. XI.)
 18
przedstawionej, winien będzie być w wykonanie wpro-
wadzonym, ani Senat skutków jego wstrzymać nie
będzie mocen, jeżeli ta ustawa przez siedem ósmych
części wotujących reprezentantów przyjętą została.
W przeciwnym zaś razie, gdyby projekt nie był sie-
dmiu ósmymi częściami głosów przyjętym, Senat wi-
nien będzie skutki jego zawiesić, a jeżeli większością
dziewięciu głosów uzna, iż tego publiczne dobro wy-
maga, będzie mógł poddać go powtórnie pod rozwa-
gę prawodawców w Zgromadzeniu następującego ro
ku zebranych i na ten czas prosta większość głosów
dostateczną będzie do nadania mu mocy prawa. Je-
żeli zdarzenie to tyczyć się będzie skarbu, prawo
upłynionego roku pozostanie w swej mocy aż do za-
prowadzenia nowej ustawy.
Art. XVIII. Sądownictwo jest niepodległym.
Przez niepodległość sędziego rozumieć się ma służą-
ca mu wolność oświadczenia swojego zdania w s ą -
dzeniu, bez ulegania wpływom władzy najwyższej
lub innym jakim bÄ…dz
względom. Wszelkie inne okre-
ślenia lub tłumaczenia niepodległości sędziego uznaje
się za nadużycie.
Pomimo tej niepodległości sędziowie będą pod nad-
zorem rzÄ…dowym. W skutku tego prawa rzÄ…d nie tyl-
ko
1. mianować będzie urzędników niższego stopnia
na przedstawienie prezesa sÄ…du apelacyjnego, ale
nadto mocen jest
2. wglądać w regularność biegu spraw, kazać so-
bie podawać periodycznie wykazy ich stanu, wziera-
 19
jąc w akta i pobudzając opieszałych sędziów; szcze-
gólniej zaś czuwać będzie
3. nad sprawami kryminalnymi, i każdy sędzia
aresztujÄ…cy obywatela winien jest w przeciÄ…gu dwu-
dziestu czterech godzin pod ciężkimi karami donieść
Senatowi o tym aresztowaniu, i przyczynach skłania-
jących go do tego kroku; a nadto podawać temuż Se-
natowi co dni czternaście wiadomości potrzebne o po-
stępie sprawy.
Sąd apelacyjny nadzór ten sprawować ma nad
niższymi władzami sądowymi przez swojego prezesa,
który będąc Senatowi w tej mierze odpowiedzialnym
zdaje mu swoje raporta. Nad sÄ…dem zaÅ› apelacyjnym
samże Senat nadzoruje.
Art. XXIII. Prawo nie może nigdy postanowić za-
jęcia na skarb własności obywatela, wyjąwszy przed-
mioty kontrabandy przez skarb zabrane.
Art. XXIV. Wolność druku jest nietykalna, zacząw-
szy od dnia, w którym kodeks kryminalny ogłoszo-
nym zostanie2; żadne pismo nie będzie poprzednio
musiało być podawane pod cenzurę. Kodeks krymi-
nalny oznaczy pomiędzy nadużyciami druku te,
które mają należeć do zbrodni lub przestępstw i urzą-
dzi rozmaite stopnie kar. Autor lub tłumacz odpowie-
dzialnym jest za wszystko, co siÄ™ w imieniu jego dru-
kuje. Za bezimiennego albo obcego autora księgarz
lub drukarz biorą na siebie odpowiedzialność.
2
Kodeks kryminalny w Rzplitej Krak. nigdy nie był ogło-
szony, więc wolność druku faktycznie zawsze była skrępowana.
 20
Działo się w Krakowie, dnia 15 lipca i złożono
w ręce Senatu i Zgromadzenia Reprezentantów dnia
11 września 1818 roku.