Anna Ptaszkiewicz, pedagogika, gr. D
Temat: Zasady powoływania rządu RP.
Rada Ministrów jest głównym- obok prezydenta segmentem władzy
wykonawczej- egzekutywy (art. 10 ust. 2 Konstytucji RP). W przeciwieństwie do
Prezydenta, które w swych działaniach opiera się na stosunkowo nielicznym aparacie
urzędniczym  na Kancelarii Prezydenta- o tyle rada Ministrów stanowi tylko  głowę
znacznie szerszego i bardziej skomplikowanego systemu organizacyjnego. O Radzie
Ministrów, jej składzie, kompetencjach i sposobie i zakresie działania oraz tym, co
jest przedmiotem rozważań tej pracy- procedurze jej powoływania stanowi
Konstytucja, a zwłaszcza jej IV rozdział zatytułowany  Rada Ministrów i administracja
rządowa oraz ustawy zwykłe. Rząd jest organem posiadającym szereg kompetencji i
zadań określonych w art. 146 ust. 1-4 Konstytucji RP. Rada Ministrów jest powołana
do prowadzenia polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa oraz do kierowania
administracją rządową. Stanowi bardzo ważny człon systemu organów państwa.
Warto zauważyć, że w literaturze prawa na określenie Rady Ministrów używa się
synonimicznego określenia- rząd, określającego aparat administracji albo organ
sprawujący władzę wykonawczą.
Skład Rady Ministrów określa art.147 Konstytucji RP. Zgodnie z nim Radę Ministrów
tworzą:
�� Prezes Rady Ministrów;
�� wiceprezesi Rady Ministrów;
�� ministrowie (ministrowie resortowi- kierujący resortami oraz ministrowie
zadaniowi, zwani ministrami  bez teki , powoływani do wykonywania zdań
powierzonych im przez Prezesa Rady Ministrów);
�� przewodniczący określonych w ustawach komitetów.
Procedura powoływania Rady Ministrów jest postępowaniem o
rozbudowanym charakterze , ponieważ dokonywanie zmian w jej składzie i
1
egzekwowanie jej odpowiedzialności stanowią kościec parlamentarnego systemu
rządów. Istotą tego systemu jest zasada, zgodnie z którą rząd pochodzi z
parlamentu i ponosi przed nim polityczną odpowiedzialność. Zarazem idea
parlamentaryzmu zracjonalizowanego wymaga, aby rząd zawsze miał ze sobą
poparcie wyraz
nej większości sejmowej, co chroni go przed negatywnymi
większościami o przypadkowym charakterze.
Zasadniczo Konstytucja RP wyróżnia trzy etapy powoływania Rady Ministrów:
1. zasadnicza procedura- z inicjatywy Prezydenta RP (art. 154 ust. 1 i 2
Konstytucji RP),
2. I procedura rezerwowa (przewidziana przez art. 154 ust.3 oraz art. 155
Konstytucji RP),
3. II procedura rezerwowa (powoływanie Prezesa rady Ministrów i tworzenia
rządu w ramach tzw. konstruktywnego wotum nieufności).
Powołanie Rady Ministrów wymaga współdziałania najwyższych organów
państwowych, a mianowicie Prezydenta i Sejmu. Powołanie nowego składu Rady
Ministrów musi zawsze być powiązane z zakończeniem istnienia dotychczas
funkcjonującego rządu, czyli z tzw. dymisją rządu. Dymisja Rady Ministrów to
oświadczenie Prezesa rady Ministrów (premiera), dokonane w imieniu rządu,
stwierdzające wolę zakończenia urzędowania i otwierające procedurę tworzenia
nowego rządu. Dymisja rady Ministrów następuje wskutek:
�� ukonstytuowania się nowego Sejmu po wyborach; dymisja składana jest na
pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu;
�� nieuchwalenia przez Sejm wotum zaufania dla Rady Ministrów (art.162 ust.1
pkt 1). A
ączy się to z dwiema sytuacjami:
1) niepowodzeniem w uzyskaniu akceptacji sejmowej dla nowo tworzonego
rządu;
2) niepowodzeniem już istniejącego rządu w uzyskaniu potwierdzenia
sejmowego poparcia dla swojej działalności;
�� złożenia rezygnacji przez Prezesa Rady Ministrów.
O ile w dwóch pierwszych w/w przypadkach dymisji Prezydent jest zobowiązany do
obligatoryjnego przyjęcia dymisji Rady Ministrów, o tyle w ostatnim fakultatywnie
może wyrazić zgodę na dymisję rządu. Specyficznym sytuacją dymisji Rady
2
Ministrów jest śmierć Prezesa Rady Ministrów, ponieważ może ona istnieć tylko pod
przewodnictwem określonej osoby, a śmierć premiera jednocześnie unieważnia
istnienie rządu.
Przyjęcie dymisji otwiera proces tworzenia nowej Rady Ministrów.
Procedura ta przebiega w kilku etapach, ukształtowanych w taki sposób, aby
niepowodzenie jednego etapu powodowało przejście do następnego. Celem tak
zhierarchizowanej procedury jest doprowadzenie do powstania rządu mającego
zdecydowane poparcie Sejmu.
I etap powoływania rządu zostaje zainicjowany przez Prezydenta RP, który
desygnuje Prezesa rady Ministrów. W tym względzie Prezydent nie podlega żadnym
warunkom ani ograniczeniom, co do wyboru desygnowanej osoby. W praktyce
jednak swoboda działania Prezydenta powinna brać pod uwagę układ sił w Sejmie.
Oznacza to, że jeśli w Sejmie istnieje wyraz
na i stabilna koalicja, a Prezydentowi
zależy na powołaniu rządu w I etapie, to powinien on zwrócić się do tej koalicji o
zasugerowanie kandydata i nie powinien- pomijając sytuacje szczególne  odmawiać
desygnowania takiej osoby. Desygnowanie premiera nie powoduje skutków
prawnych dla urzędującej Rady Ministrów. Sprawuje ona obowiązki do czasu
powołania nowej Rady Ministrów, co jest wyrazem zasady, w myśl, której państwo
nie może pozostać bez rządu. Zwyczaje polityczne nakazują jednak takiemu
gabinetowi zachowanie wstrzemięz
liwości i ograniczenie się do bieżącego zarządu
sprawami państwowymi. W związku z tym rozstrzygnięcia i decyzje, które nie muszą
być podjęte natychmiast powinny zostać odłożone do czasu ukonstytuowania się
nowej Rady Ministrów. Kolejno zadaniem desygnowanego premiera jest
skompletowanie i zaproponowanie Prezydentowi składu Rady Ministrów. Prezydent
powinien powołać premiera wraz z zaproponowanym przez niego składem rządu w
terminie 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu albo od przyjęcia dymisji
poprzedniej Rady Ministrów. Co ważne, Prezydentowi pozostawiony jest tylko wybór
pomiędzy powołaniem, a odmową powołania proponowanego rządu. Nie może zaś
powołać rządu w innym składzie. Powołanie nowej Rady Ministrów związane jest z
odebraniem przez Prezydenta przysięgi od jej członków, co pociąga za sobą kres
istnienia dawnego gabinetu. W tym właśnie momencie pojawia się nowy rząd, w pełni
zdolny do działania. Nie oznacza to jednak zamknięcia procedury, a jedynie przejścia
do kolejnej jej części, gdyż tak powstała Rada Ministrów musi jeszcze uzyskać
wotum zaufania od Sejmu. Wiąże się to z koniecznością przedstawienia Sejmowi
3
przez premiera, w terminie 14 dni od dnia powołania nowego rządu, programu
działania Rady Ministrów wraz z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania (art. 154
ust. 2 Konstytucji RP). Premier na posiedzeniu Sejmu wygłasza przemówienie,
wskazujące podstawowe zamierzenia rządu i przedstawia jego skład (jest to tzw.
expose). Po expose następuje głosowanie nad wnioskiem o wotum zaufania dla
nowo wybranego rządu. Jego przyjęcie wymaga bezwzględnej większości głosów,
oddanych w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. W przypadku
przyjęcia wniosku o wotum zaufania postępowanie nad kreowaniem nowej rady
Ministrów dobiega końca. Procedura pierwszego etapu może trwać maksymalnie 28
dni.
Jeżeli natomiast I etap zakończył się niepowodzeniem, tzn. nie udało nie sformować
nowego rządu to następuje wdrożenie etapu II (I etapu rezerwowego). Wówczas
Prezes Rady Ministrów jest zobowiązany złożyć dymisję. Zostaje ona przyjęta przez
Prezydenta, który oczywiście powierza jej dalsze sprawowanie obowiązków, do
czasu powołania nowego rządu. Niepowodzenie I etapu tworzenia rządu może
nastąpić w dwóch przypadkach. Pierwszy- gdy Prezydent nie powołał Rady Ministrów
albo, gdy powołał, ale nie uzyskał wotum zaufania na posiedzeniu Sejmu. W tym
etapie inicjatywa powołania rządu oddana jest w ręce Sejmu, który desygnuje osobę
Prezesa Rady Ministrów i przyjmuje proponowanych przez niego członków Rady
Ministrów, czyniąc to w terminie 14 dni od dnia bezskutecznego zamknięcia I etapu.
Kandydatury na premiera w tym etapie mogą zgłaszać grupy liczące co najmniej 46
posłów. Dozwolone jest przeprowadzenie kilku głosowań nad poszczególnymi
kandydatami, aż uda się dokonać wybory bezwzględną większością głosów.
Wybrany premier przedstawia expose na posiedzeniu Sejmu. Przeprowadza się
głosowanie i jeżeli wybór nastąpi bezwzględną większością głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów dochodzi do sformowania rządu. Uchwała
o wyborze nowej Rady Ministrów zostaje przekazana Prezydentowi przez Marszałka
Sejmu. Prezydent z kolei powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej
przysięgę. Istotą tego etapu procedury tworzenia rządu jest umożliwienie Sejmowi
stworzenia własnego rządu. Należy przyznać, że niejako z założenia będzie to
następować wbrew woli Prezydenta, bo gdyby porozumienie z Prezydentem udało
się uzyskać to rząd zostałby powołany w I etapie. Dlatego też Prezydent w tym etapie
nie może odmówić powołania rządu (chyba, ze stwierdzi naruszenie terminów lub
4
innych elementów proceduralnych). Procedura II etapu może trwać maksymalnie 14
dni.
Jeżeli Sejm nie będzie w stanie sformować nowego rządu z powodu naruszenia
terminów lub braku wymaganej większości głosów w postępowanie wchodzi ostatni
III etap, tzw. II etap rezerwowy. Rząd w praktyce powinien powstawać w I lub II
etapie. Dopuszczanie do powstania III etapu proceduralnego dochodzi jedynie w
przypadku zaistnienia w państwie głębokiego kryzysu o charakterze politycznym. W
tym etapie inicjatywa do powołania rządu trafia ponownie do Prezydenta. Jest to
procedura analogiczna do schematu postępowania w etapie I. Zatem Prezydent w
terminie 14 dni desygnuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych
członków rządu oraz odbiera od nich przysięgę. Powołanie nowej Rady Ministrów
kładzie kres sprawowaniu rządów przez dotychczasowy gabinet. Nowy rząd musi
analogicznie do etapu I uzyskać wotum zaufania Sejmu. Odbywa się to przez
głosowanie, mające miejsce w terminie 14 dni od złożenia przysięgi przez premiera i
pozostałych członków Rady Ministrów. Jednak w tym etapie wotum zaufania jest
głosowane zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów. Jeżeli nowy rząd uzyskał wotum zaufania to postępowanie nad jego
ukończeniem uważa się za zakończone. Procedura III etapu może trwać
maksymalnie 28 dni.
Rada Ministrów wskutek przeprowadzenia wszystkich III etapów może być więc
powołana najpóz
niej w terminie 72 dni. Jeżeli rząd powstały w III etapie jest rządem
mniejszościowym , cieszący się poparciem mniejszości posłów to należy zwrócić
uwagę, że póz
niejsze wyrażanie takiemu rządowi wotum nieufności wymaga
utworzenia się w Sejmie większości bezwzględnej, która gotowa będzie nie tylko na
obalenie aktualnego gabinetu, ale i do powołania nowego premiera. Dopóki takie
porozumienie nie dojdzie do skutku rząd mniejszościowy ma szanse pozostania u
władzy.
W sytuacji, gdy nowy rząd, powołany w III etapie, nie otrzyma wotum zaufania
premier zgłasza dymisję, którą Prezydent jest zobowiązany przyjąć. W świetle art.
155 art. 2 Prezydent wówczas zobowiązany jest do skrócenia kadencji Sejmu i
zarządzenia nowych, przedterminowych wyborów. Takie posunięcie jest jakby
wyrazem  ukarania parlamentu, za to, że nie potrafił wytworzyć w swej strukturze
żadnej pozytywnej większości. Taka sytuacja wskazuje na to, że rząd powołany
przez Prezydenta sprawuje rządy przez okres wyborów, podając się do dymisji na
5
posiedzeniu nowo wybranego Sejmu i cała procedura tworzenia nowej Rady
Ministrów rozpoczyna się od początku.
Poprzez analizę całej procedury kreowania Rady Ministrów dochodzimy
do wniosku, że zasadniczą ideą twórców Konstytucji było doprowadzenie do tego, że
rząd będzie się cieszył poparciem większości Sejmu, a nie ulega na pewno
wątpliwości, że groz
ba rozwiązania parlamentu może utworzenie się takiej
większości ułatwić, zwłaszcza, gdy wielu posłów nie jest przekonanych, że uzyska
mandat w nowych wyborach. Nie ulega wątpliwości, iż skuteczność postępowania w
celu sformowania rządu zależy przede wszystkim od układy sił politycznych w Sejmie
i zdolności ugrupowań politycznych do budowania stabilnych koalicji.
Bibliografia:
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, stan prawny na dzień 15 marca 2012 roku,
wyd. Literat, Toruń 2012.
2. Banaszak Bogusław,  Prawo konstytucyjne , wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004.
wydanie 3.
3. Garlicki Leszek,  Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu , wyd. Liber,
Warszawa 2007, wydanie 11.
4. Notatki z wykładu:  Rada Ministrów .
6