Franciszek R. Krynojewski
PRZYSPOSOBIENIE
OBRONNE
PROGRAM NAUCZANIA
dla
szkół ponadgimnazjalnych
1
SPIS TRER
CI
1. Wstęp ............................................................................................................................. 3
2. Szczegółowe cele edukacyjne ....................................................................................... 5
3. Materiał nauczania ........................................................................................................ 7
4. Procedury osiągania celów ............................................................................................ 11
5. Zakładane osiągnięcia ucznia ........................................................................................ 14
6. Ocenianie ....................................................................................................................... 14
7. Pomoce i środki dydaktyczne........................................................................................ 16
2
1. WSTĘP
Przysposobienie obronne wchodzi w skład grupy obowiązkowych przedmiotów ogólnych,
z którymi uczeń spotyka się już w pierwszej klasie szkoły podstawowej. W jego ramach każdy
uczeń powinien opanować wiedzę i zachowania przydatne w każdym wieku i w każdej sytuacji
związanej z zagrożeniami, szczególnie czasu pokoju. Realizacja treści programowych wymaga
dużej ilości ćwiczeń praktycznych i organizacyjnych.
Obecnie w języku polskim funkcjonuje kilka pojęć odnoszących się do tych samych zagad-
nień, takich jak  obrona cywilna (taką nazwę noszą programy do realizacji ścieżek edukacyj-
nych lub bloków tematycznych w szkole podstawowej i gimnazjum),  przysposobienie obron-
ne  nazewnictwo obowiązujące w szkołach ponadgimnazjalnych,  edukacja dla
bezpieczeństwa  preferowana od kilku lat wspólna nazwa dla Obrony Cywilnej Kraju, Pań-
stwowej Straży Pożarnej, Ministerstwa Obrony Narodowej i Ministerstwa Edukacji Narodo-
wej i Sportu. Coraz częściej mówimy też o  edukacji obronnej i  zarządzaniu kryzysowym .
Sejm uchwalił nowe ustawy dotyczące stanu klęski żywiołowej oraz zasad wprowadzania stanu
wyjątkowego. Na nauczycielach P.O. spoczywa obowiązek zapoznania młodzieży z wynikają-
cymi z tego tytułu obowiązkami i przepisami ogólnie pojmowanymi jako obronne.
Przed przystąpieniem do realizacji prezentowanego programu należy uwzględnić nastę-
pujące uwarunkowania:
1. Przysposobienie obronne jest kontynuacją nauczania zagadnień ogólnie pojmowanych jako obron-
no-ochronne we wcześniejszych etapach kształcenia. Poniżej przedstawiam schemat obowiązu-
jącego w RP szkolenia z zakresu tych zagadnień. Schemat ten odzwierciedla również dalsze
etapy kształcenia i szkolenia, w związku z czym wyznacza priorytety w zakresie doboru tematów.
2. Prezentowany program jest oparty na działalności praktycznej, tzn. wymaga od nauczyciela
dużej wiedzy praktycznej, popartej obowiązkowym współdziałaniem ze służbami i organiza-
cjami działającymi na terenie gminy, takimi jak Państwowa Straż Pożarna, Policja, Wojskowe
Komendy Uzupełnień, Straż Graniczna, Pogotowie Ratunkowe, wojsko, Służba Więzienna,
Polski Czerwony Krzyż, Caritas Polska, Polska Akcja Humanitarna, Miejskie Inspektoraty
Obrony Cywilnej, wydziały zarządzania kryzysowego urzędów gminnych i wojewódzkich,
Zespoły Reagowania Kryzysowego, Związek Harcerstwa Polskiego itp.
Złożoność tematyczna przysposobienia obronnego wymaga od nauczyciela szeroko rozu-
mianej współpracy z nauczycielami innych przedmiotów: biologii, fizyki, chemii, a także
z wychowawcami klas, w których wykłada swój przedmiot.
3. Zajęcia programowe we wszystkich typach szkół ponadgimnazjalnych powinny być po-
przedzone diagnozą wstępną, która:
pomoże nauczycielowi planować pracę z uczniami oraz ułatwi wybór właściwej strategii
nauczania,
będzie dla niego z
ródłem informacji na temat wiedzy i umiejętności ucznia,
pomoże w zorganizowaniu pracy w grupach, planów jednostek tematycznych i lekcji.
4. Program zakłada nabycie umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach życiowych.
Aby to osiągnąć, trzeba szczególny nacisk położyć na:
a) doskonalenie umiejętności życiowych,
b) przekazywanie metod efektywnej nauki,
c) rozwijanie konkretnych zdolności naukowych i fizycznych,
d) wypracowanie szacunku do siebie i bliskich,
e) kształtowanie rozwoju osobistego.
5. Program przysposobienia obronnego powinien być realizowany podczas jednej godziny lek-
cyjnej w pierwszym i drugim roku nauczania szkoły ponadgimnazjalnej. W wyjątkowych
3
SCHEMAT OBOWI
ZUJ
CEGO W RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
SZKOLENIA Z ZAKRESU OBRONNOŚCI, OBRONY CYWILNEJ I SAMOOBRONY
Lata Wiek
nauki
65
Kadra kierownicza przedsiębiorstw  szkolenia z zakresu
obrony cywilnej i zarządzania, reagowania kryzysowego
Pracownicy  szkolenia z OC (formacje OC) i samoobrony
25
Służba wojskowa
 6 miesięcy dla około
24
1% mężczyzn
17 23
Służba wojskowa
 po szkole zawodowej
i średniej dla około 20%
16 22
Studia
mężczyzn
Legia Akademicka dla
15 21
ochotników 1
14 20
13 19
Technikum
PO  1 godz.
LO LProfilowane ZSZ
12 18
w 1. i 2. klasie
PO  1 godz. PO  1 godz. PO  1 godz.
w 1. i 2. klasie w 1. i 2. klasie w 1. i 2. klasie
11 17
10 16
Gimnazjum
9 15
Obrona cywilna  od 38 do 53 godzin w ścieżkach,
blokach lub 1 godz. tygodniowo w 1. lub 2. roku
8 14
nauczania
7 13
Szkoła podstawowa klasy 4 6
6 12
Elementy ratownictwa i obrony cywilnej  22 godziny
w blokach tematycznych lub ścieżkach edukacyjnych
5 11
4 10
3 9
Szkoła podstawowa klasy 1 3
Elementy ratownictwa i obrony cywilnej  16 godzin
w blokach tematycznych
2 8
l 7
Przygotowanie do szkoły
Określanie norm postępowań przekazywane
przez rodziców i opiekunów
1
Rodzaj szkolenia w trakcie eksperymentu i opracowywania podstaw prawnych
4
sytuacjach, ze względu na specyfikę szkoły można realizować program podczas dwóch
godzin tygodniowo w pierwszym lub drugim roku kształcenia.
6. W realizacji programu należy uwzględnić style przyswajania materiału według podziału na
następujące grupy ludzi:
a) kinestetyczno-dotykowi  przyswajają wiedzę, gdy są w coś zaangażowani, poruszają
się, doświadczają na sobie, eksperymentują,
b) wzrokowcy  najlepiej się uczą, gdy widzą obraz tego, co mają sobie przyswoić,
c) słuchowcy  preferują naukę przez dz
więk, muzykę, mowę.
7. Zajęcia z przysposobienia obronnego powinni prowadzić tylko nauczyciele posiadający
pełne kwalifikacje (ukończone studia wyższe lub podyplomowe kwalifikacyjne). Uczest-
nictwo w kursach należy traktować tylko jako uzupełnienie specjalistyczne.
8. Ze względu na specyfikę przedmiotu (duża liczba zajęć praktycznych, zajęć które powin-
ny zostać utrwalone  zakodowane, tj. udzielanie pierwszej pomocy przedmedycznej,
terenoznawstwa, podstaw planowania i organizowania działań, strzelectwa sportowego),
podział na grupy jest obowiązkowy w oddziałach liczących powyżej 30. uczniów (pod-
stawa: Rozporządzenie MENiS z 27 czerwca 2002 r. w sprawie rodzajów szkół, których
uczniowie podlegają obowiązkowi odbywania przysposobienia obronnego oraz organi-
zacji jego odbywania).
9. Na realizację programu należy przeznaczyć 76 godzin  z czego cztery godziny na podsu-
mowanie każdego semestru nauczania, a sześć godzin na zajęcia do wyboru:  Bieg na orien-
tację lub  Strzelanie .
10. Niniejszy program nauczania przysposobienia obronnego uwzględnia najnowsze przepisy
obronno-ochronne obowiązujące w Rzeczypospolitej Polskiej.
2. SZCZEGÓŁOWE CELE EDUKACYJNE
Cele edukacyjne
Wyposażenie uczniów w wiedzę i umiejętności niezbędne do racjonalnych i skutecznych
zachowań w przypadku wystąpienia zagrożeń indywidualnych i zbiorowych.
Przygotowanie do aktywnego uczestnictwa w przedsięwzięciach o charakterze obronnym.
Zadania szkoły
1. Wspieranie uczniów w pogłębianiu wiedzy i doskonaleniu umiejętności z zakresu edukacji
dla bezpieczeństwa.
2. Kształtowanie świadomości obronnej młodzieży.
3. Pomoc w wyrabianiu nawyku racjonalnych zachowań w sytuacjach szczególnych oraz przy-
gotowanie do uczestnictwa w przedsięwzięciach o charakterze obronnym, organizowanych
przez organy administracji rządowej i samorządowej oraz organizacje społeczne.
4. Przygotowywanie uczniów do podejmowania samodzielnych działań w sytuacjach kryzy-
sowych i rozwijania umiejętności organizatorskich w tej dziedzinie.
Osiągnięcia
1. Rozróżnianie podsystemów (struktur) obronności kraju, rozumienie ich roli oraz form speł-
niania powinności obronnych przez organy władzy i obywateli.
2. Znajomość zasad postępowania w przypadku występowania zagrożeń.
3. Umiejętność udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym w różnych stanach zagrażają-
cych życiu i zdrowiu człowieka.
5
4. Umiejętność posługiwania się podręcznym sprzętem gaśniczym.
5. Orientowanie się w terenie według mapy i bez mapy.
6. Znajomość zasad planowania i organizowania działań.
Cele szczegółowe
Uczniowie po zakończeniu nauki powinni:
umieć scharakteryzować główne cele i zadania obrony cywilnej w czasie pokoju i wojny,
określić obowiązki i uprawnienia organów państwowych, samorządowych i organizacji spo-
łecznych, wynikające z ustaw i przepisów ogólnie pojmowanych jako obronne i ochronne,
znać umiejscowienie zbiorowych środków ochrony oraz umieć posługiwać się indywidual-
nymi środkami ochrony,
znać sygnały alarmowe, obowiązujące w RP oraz czynności, które należy wykonać po ich
usłyszeniu,
scharakteryzować zagrożenia czasu pokoju ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń re-
gionalnych, ich z
ródła, zasady postępowania w przypadku wystąpienia i po ustąpieniu,
umieć scharakteryzować zagrożenia czasu wojny,
określić rolę międzynarodowego prawa humanitarnego,
znać cele i zadania Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca oraz innych organizacji
humanitarnych,
znać pojęcia związane z ochroną dóbr kultury,
znać reakcje indywidualne i zbiorowe na bodz
ce i sytuacje w stanach zagrożenia,
umieć scharakteryzować stres i panikę,
wypracować decyzję związaną z ochroną własną i swej rodziny, wynikającą z wystąpienia
sytuacji zagrożenia życia lub śmierci,
znać zagrożenia dzisiejszej cywilizacji, tj. palenie papierosów, nadużywanie alkoholu, za-
żywanie narkotyków, agresje, przynależność do subkultur, do sekt itp.,
znać podstawy planowania i organizowania akcji ratunkowej,
wiedzieć, jak kierować większą grupą ludzi,
poznać system i podsystemy obronności kraju,
rozróżniać system militarny i pozamilitarny,
umieć określić rodzaje sił zbrojnych, podać ich charakterystykę i przeznaczenie oraz zadania,
określić strukturę i zadania obrony terytorialnej RP,
znać prawa i obowiązki wynikające z ustawy  O powszechnym obowiązku obrony Rzeczy-
pospolitej Polskiej ,
określić pozytywne skutki przynależności Polski do NATO,
orientować się w terenie bez mapy,
umieć posługiwać się mapą i planem,
wykonać szkic terenu,
poznać zasady organizacji biegu na orientację,
znać podstawowe pojęcia związane ze strzelaniem i budowę karabinka,
opanować zasady zachowania się na strzelnicy,
odbyć strzelanie nr 1 z kbks,
ocenić sytuację w miejscu wypadku,
zabezpieczyć miejsce wypadku,
ocenić stan poszkodowanego,
dokonać kontroli jego funkcji życiowych,
udzielić pierwszej pomocy,
umieć zaangażować osoby postronne do udzielania pierwszej pomocy.
6
3. MATERIAŁ NAUCZANIA
Treści nauczania zostały opracowane na podstawie Rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie  Podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół .
DZIAA
I.  OBRONA CYWILNA
1. Cel, zadania i organizacja obrony cywilnej
ochrona ludności, zwierząt, żywności i dóbr materialnych w ramach powszechnej samo-
obrony,
sposoby alarmowania ludności,
zachowanie się podczas ewakuacji,
znaki i barwy bezpieczeństwa.
2. Zagrożenia czasu pokoju, ich z
ródła, przeciwdziałanie ich powstawaniu, zasady postępo-
wania w przypadku ich wystąpienia i po ich ustąpieniu
awarie obiektów technicznych,
działanie sił przyrody,
katastrofy budowlane, komunikacyjne (i inne),
działania terrorystyczne,
zabezpieczenie się przed pożarem, powodzią, wypadkiem drogowym, skażeniem pro-
mieniotwórczym, bioterrorem, klęską żywiołową,
zagrożenia ekologiczne, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń lokalnych.
3. Zagrożenia czasu wojny
uderzenia środków napadu powietrznego,
działania grup dywersyjno-rozpoznawczych,
wtórne oddziaływanie na działania przeciwnika
skażenia promieniotwórcze,
skażenia TŚP,
katastrofalne zatopienia,
epidemie,
pożary.
4. Wybrane problemy międzynarodowego prawa humanitarnego dotyczące ochrony ludno-
ści i dóbr kultury
konwencje genewskie i protokoły dodatkowe,
cele, zadania i zasady Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca,
ochrona dóbr kultury.
5. Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych i sposoby radzenia sobie z nimi
stres i jego wpływ na zachowanie ludzi,
zjawisko paniki, przeciwdziałanie mu i sposoby postępowania w sytuacjach kryzyso-
wych.
6. Rola jednostki w kształtowaniu bezpieczeństwa własnego i społecznego
zjawiska patologiczne występujące wśród dzieci i młodzieży,
prospołeczne zachowania w kształtowaniu bezpieczeństwa.
7. Podstawy planowania i organizowania działań
sporządzanie planu,
stawianie zadań do wykonania,
opracowanie i przedstawienie meldunku sytuacyjnego.
7
DZIAA
II.  OBRONNOŚĆ KRAJU
1. System obronności Rzeczypospolitej Polskiej
podsystemy obronności państwa,
powinności obronne władz, instytucji i obywateli.
2. Rodzaje sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, ich charakterystyka i przeznaczenie
Wojska Lądowe,
Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej,
Marynarka Wojenna.
3. Struktura i zadania Obrony Terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej
4. Służba wojskowa
rejestracja i pobór,
odroczenia zasadniczej służby wojskowej,
zasadnicza służba wojskowa,
służba wojskowa studentów i absolwentów szkół wyższych,
służba wojskowa żołnierzy rezerwy,
służba wojskowa w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny,
szczególne uprawnienia żołnierzy i ich rodzin,
służba zastępcza,
świadczenia osobiste w czasie pokoju,
świadczenia rzeczowe w czasie pokoju,
świadczenia w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny,
świadczenia szczególne.
5. Sojusz NATO
struktura organizacyjna NATO,
kalendarium integracji Polski z NATO,
integracja Polski z NATO.
6. Terenoznawstwo
zasady orientowania się w terenie,
posługiwanie się mapą,
znaki topograficzne,
określenie miejsca stania na mapie,
marsz na azymut,
wykonanie szkicu terenu,
przeprowadzenie biegu na orientację (do wyboru bieg lub strzelanie).
7. Strzelectwo sportowe (do wyboru strzelanie lub bieg na orientację)
podstawowe pojęcia związane ze strzelaniem,
budowa karabinka małokalibrowego,
dobór punktu celowania,
warunki bezpieczeństwa podczas obchodzenia się z bronią,
strzelanie nr 1.
DZIAA
III.  PIERWSZA POMOC W NAGA
YCH WYPADKACH
1. Ocena sytuacji w miejscu wypadku
2. Zabezpieczenie miejsca wypadku
3. Ocena stanu poszkodowanego i kontrola jego funkcji życiowych
8
4. Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku:
utraty przytomności,
utraty oddechu,
zatrzymania krążenia,
zranień,
krwotoków,
złamań i zwichnięć,
oparzeń,
wstrząsu pourazowego,
duszenia się ciałem obcym,
omdlenia.
W związku z powyższymi ustaleniami proponuję następujący podział godzin
i sposób realizacji programu:
Liczba godzin
Temat Zagadnienie
Temat Zagadnienie
DZIAŁ I. OBRONA CYWILNA 30
1 Cel, zadania i organizacja obrony cywilnej 4
ochrona ludności, zwierząt, żywności i dóbr materialnych w ramach 2
powszechnej samoobrony
sposoby alarmowania ludności 2
zachowanie się podczas ewakuacji, znaki i barwy bezpieczeństwa
2 Zagrożenia czasu pokoju i sposoby zachowania ludności 5
awarie obiektów technicznych, katastrofy budowlane, komunikacyjne 1
(i inne), działania terrorystyczne
działanie sił przyrody 1
zabezpieczenie się przed pożarem, powodzią, wypadkiem drogowym, 2
skażeniem promieniotwórczym, bioterrorem, klęską żywiołową
zagrożenia ekologiczne, ze szczególnym uwzględnieniem zagrożeń 1
lokalnych
3 Zagrożenia czasu wojny 3
uderzenia środków napadu powietrznego 1
działania grup dywersyjno-rozpoznawczych 1
wtórne oddziaływanie na działania przeciwnika 1
skażenia promieniotwórcze
skażenia TŚP
katastrofalne zatopienia
epidemie
pożary
4 Wybrane problemy międzynarodowego prawa humanitarnego 3
konwencje genewskie i protokoły dodatkowe 2
cele, zadania i zasady Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca 1
ochrona dóbr kultury
9
Liczba godzin
Temat Zagadnienie
Temat Zagadnienie
5 Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych i sposoby radzenia sobie z nimi 4
stres i jego wpływ na zachowanie ludzi, 2
zjawisko paniki, przeciwdziałanie mu i sposoby postępowania w sytuacjach 2
kryzysowych
6 Rola jednostki w kształtowaniu bezpieczeństwa własnego i społecznego 6
zjawiska patologiczne występujące wśród dzieci i młodzieży 3
prospołeczne zachowania w kształtowaniu bezpieczeństwa 3
7 Podstawy planowania i organizowania działań 5
sporządzanie planu 2
stawianie zadań do wykonania 2
opracowanie i przedstawienie meldunku sytuacyjnego 1
DZIAŁ II. OBRONNOR
Ć KRAJU 24
1 System obronności Rzeczypospolitej Polskiej 2
podsystemy obronności państwa 1
powinności obronne władz, instytucji i obywateli 1
2 Rodzaje sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej 3
Wojska Lądowe 1
Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej 1
Marynarka Wojenna 1
3 Struktura i zadania Obrony Terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej 1
4 Służba wojskowa 5
rejestracja i pobór, zasadnicza służba wojskowa, służba zastępcza, służba 2
wojskowa studentów i absolwentów szkół wyższych, służba wojskowa
w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny
odroczenia zasadniczej służby wojskowej, służba wojskowa żołnierzy rezerwy 1
szczególne uprawnienia żołnierzy i ich rodzin 1
świadczenia osobiste w czasie pokoju, świadczenia rzeczowe w czasie 1
pokoju, świadczenia w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny,
świadczenia szczególne
5 Sojusz Północnoatlantycki NATO 1
Struktura organizacyjna NATO, kalendarium integracji Polski z NATO, 1
integracja Polski z NATO
6 Terenoznawstwo 6
zasady orientowania się w terenie 1
posługiwanie się mapą 1
znaki topograficzne 1
określenie miejsca stania na mapie 1
marsz na azymut 1
wykonanie szkicu terenu 1
10
Liczba godzin
Temat Zagadnienie
Temat Zagadnienie
7 Do wyboru  Bieg na orientację lub  Strzelectwo sportowe 6
podstawowe pojęcia związane ze strzelaniem, budowa karabinka mało- 6
kalibrowego, dobór punktu celowania, warunki bezpieczeństwa podczas
obchodzenia się z bronią, strzelanie nr 1
lub przeprowadzenie biegu na orientację 6
DZIAŁ III. PIERWSZA POMOC W NAGŁYCH WYPADKACH 18
1 Ocena sytuacji w miejscu wypadku 1
2 Zabezpieczenie miejsca wypadku 1
3 Ocena stanu poszkodowanego i kontrola jego funkcji życiowych 1
4 Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku: 15
utraty przytomności 1
utraty oddechu 2
zatrzymania krążenia 2
zranienia 2
krwotoku 2
złamania i zwichnięcia 2
oparzenia 1
wstrząsu pourazowego 1
duszenia się ciałem obcym 1
omdlenia 1
Razem  72 godziny
W każdym semestrze 1 godzina do dyspozycji nauczyciela na podsumowanie semestru, co w sumie daje 76 godzin.
4. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW
Prezentowany program do przysposobienia obronnego spełnia wszelkie potrzeby nowa-
torskiego spojrzenia na nową zreformowaną szkołę. Przedmiot Przysposobienie Obronne
należy do grupy obowiązkowych przedmiotów ogólnych, które w nowej szkole mają umoż-
liwić uczniowi zdobycie umiejętności praktycznych, a nie teoretycznych charakteryzujących
dotychczasowy system nauczania. Przy jego wdrażaniu sugeruję uwzględnić następujące
uwarunkowania:
1. szczególny nacisk położyć na zagadnienia, które w przyszłości będą bardziej przydatne
w życiu codziennym dzisiejszego ucznia, w miarę możliwości zgodne lub zbieżne z przy-
szłym wykonywanym zawodem,
2. uwzględnić nabyte we wcześniejszych etapach nauczania umiejętności w trakcie realizacji:
w szkole podstawowej programu  Elementy ratownictwa i obrony cywilnej , a w gimna-
zjalnej  Obrona cywilna bądz
 Edukacja dla bezpieczeństwa ,
3. uwzględniając zamieszczony we wstępie  Schemat obowiązującego w Rzeczypospolitej
Polskiej szkolenia z zakresu obronności, obrony cywilnej i samoobrony przystosować
11
rozkład materiału, tak aby przydatność nabytej wiedzy obejmowała jak największą grupę
uczniów,
4. specyfika przedmiotu wymusza jego realizację w większości jako zajęcia praktyczne,
zakres umiejętności nabytych w ten sposób powinien osiągnąć kryterium nawyku,
5. rozkład materiału odzwierciedla możliwości przyswajania specyficznej wiedzy, przez
uczniów różnych rodzajów szkół ponadgimnazjalnych.
Uwarunkowania nauczania
zajęcia winny być realizowane na zasadzie 1 godzina tygodniowo w pierwszym i drugim
roku nauczania, w każdego rodzaju szkole ponadgimnazjalnej określonej w załącznikach
nr 9, 10, 11, 12 i 13 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 12
lutego 2002 r.  W sprawie ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (Dz. U.
Nr 15, poz. 142) oraz w Rozporządzeniu MEN i S z 27 czerwca 2002 r.  W sprawie
rodzajów szkół, których uczniowie podlegają obowiązkowi odbywania przysposobienia
obronnego oraz organizacji jego odbywania
na zajęciach nauczyciel winien korzystać z maksymalnej ilości materiałów poglądowych
zajęcia wzbogacać krótkimi wystąpieniami przedstawicieli służb obronnych i ratowni-
czych tj. Straż Pożarna, Policja, Zespół Reagowania Kryzysowego, Inspektoratów Obro-
ny Cywilnej, Pogotowia Ratunkowego, Polskiego Czerwonego Krzyża, wojska itp.
wykorzystywać możliwości rozszerzania gamy zajęć pokazami na bazie w/w służb lub
z udziałem tych służb np. przy ćwiczeniach ewakuacyjnych szkoły
w miarę możliwości organizować wyjścia do miejsc stacjonowania tych służb np. z okazji
dnia otwartych koszar
uwzględniać podział na grupy na zajęciach z udzielania pierwszej pomocy przedme-
dycznej, terenoznawstwa, podstaw planowania i organizowania działań, strzelectwa spor-
towego, jest on obowiązkowy w oddziałach liczących powyżej 30 uczniów (Rozporzą-
dzenie MEN i S z 27 czerwca 2002 r.  W sprawie rodzajów szkół, których uczniowie
podlegają obowiązkowi odbywania przysposobienia obronnego oraz organizacji jego
odbywania )
wyróżniających się uczniów klas pierwszych w nagrodę kierować na organizowane przez
Kuratoria Oświaty specjalistyczne obozy przysposobienia obronnego
w trakcie zajęć stosować najnowsze aktywizujące metody nauczania tj.
różne formy dyskusji
stawianie i rozwiązywanie problemów
podejmowanie decyzji
gry decyzyjne i strategiczne
techniki dramowe
analizy
zajęcia praktyczne
seminaria na forum klasy, roku, szkoły i poza szkołą
organizacyjne np. organizacja zawodów szkolnych
korzystać z najnowszych zdobyczy cywilizacji, które powinny maksymalnie aktywizo-
wać uczniów tj.
internet, sale multimedialne
najnowsze środki łączności  radio, telefon komórkowy i satelitarny, Scentralizowany
System Wykrywania i Alarmowania, GPS
najnowsze zdobycze ochrony indywidualnej i zbiorowej
specjalistyczne środki ratownictwa ogólnego
12
Mając na względzie wcześniejsze ustalenia, sugeruję uwypuklenie następujących tema-
tów przy uwzględnieniu podziału na trzy rozdziały:
1. Obrona cywilna  zagrożenia czasu pokoju i zasady zachowania się w czasie ich wystą-
pienia, podstawy planowania i organizowania działań uwzględniające najnowsze ustale-
nia zarządzania i reagowania kryzysowego.
2. Obronność kraju  priorytetowymi zagadnieniami w tym rozdziale powinny być przede
wszystkim: informacja o prawach i obowiązkach przedpoborowych, poborowych, absol-
wentów szkół i uczelni wyższych wynikających z ustawy  O powszechnym obowiązku obro-
ny Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 r. z póz
niejszymi zmianami oraz
terenoznawstwo w szkołach, w których nie będzie realizowane strzelanie poszerzone o bieg
na orientację.
3. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach  nabycie umiejętności udzielania pierwszej po-
mocy przedmedycznej powinno być priorytetem każdego człowieka, a udzielenie pomocy
obowiązkiem każdego, kto zauważy inną osobę w stanie zagrożenia zdrowia lub życia.
Zajęcia programowe można wzbogacać o egzaminy na Certyfikat Unii Europejskiej czy
certyfikat Harcerskiej Szkoły Ratowniczej uznawany przez Ministerstwo Zdrowia oraz
Krajowy System Ratowniczo-Gaśniczy.
Z każdym rokiem nauki młodzież realizuje swe cele przydatne w życiu dorosłych, dlate-
go należy uwzględniać ich potrzeby. Realizując program, powinniśmy go tak przedstawić,
aby młodzież mogła go opanować w stopniu umożliwiającym wykorzystanie nabytych umie-
jętności w życiu dorosłym.
Uwzględnić przy tym należy ukończenie 18 lat życia i wynikające z tego tytułu prawa
i obowiązki tj.:
1. chłopak staje się przedpoborowym, dalej poborowym (ustawa  O powszechnym obo-
wiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 r. z póz
niejszymi
zmianami)
2. osiemnastolatkowie w myśl obowiązujących przepisów uzyskują prawo ubiegania się
o prawo jazdy (potrzebna znajomość udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej 
być może przyszłościowo certyfikaty z tego zakresu wiedzy będą honorowane przez Wo-
jewódzkie Komisje Egzaminacyjne).
Dlatego, mając na względzie wyżej wymienione uwarunkowania, sugeruję, aby program
był realizowany z uwzględnieniem następujących kryteriów:
1. W pierwszym semestrze należy przeprowadzić zajęcia z udzielania pierwszej pomocy przed-
medycznej. Do jego realizacji niezbędny jest fantom  urządzenie do nauki przywracania
funkcji życiowych człowieka. Wskazane byłoby przystąpienie do egzaminu i uzyskanie
przez każdego ucznia certyfikatu Unii Europejskiej lub Harcerskiej Szkoły Ratowniczej.
2. W trzecim semestrze nauczania (przed ukończeniem 18. roku życia przez uczniów) propo-
nuję przeprowadzić zajęcia informujące o prawach i obowiązkach wynikających z ustawy
 O powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej . Ustawa ta jest często
modyfikowana, dlatego zajęcia w miarę możliwości należy wzbogacać uczestnictwem
w nich przedstawicieli Wojskowych Komend Uzupełnień.
3. Z całą powagą należy traktować zagrożenia czasu wojny, w odniesieniu do obywatela nie-
związanego ze służbami militarnymi niczym się nieróżniące od zagrożeń czasu pokoju;
różnica polega tylko na rozróżnieniu z
ródeł ich pochodzenia  w czasie  P błąd człowieka,
działanie sił przyrody, a w czasie  W świadome działanie jednej grupy społecznej (naro-
du) przeciwko drugiej, np. z przyczyn wyznaniowych, politycznych.
13
4. Równie ważnymi zagadnieniami są psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych i sposo-
by radzenia sobie z nimi, rola jednostki w kształtowaniu bezpieczeństwa własnego i spo-
łecznego oraz podstawy planowania i organizowania działań. To zagadnienie kierowane
jest do każdego, kto w przyszłości będzie kierował grupą ludzi. Dotyczyć to może właści-
ciela firmy, kierownika, dyrektora, wójta, starosty, głowy rodziny. Zajęcia z tego tematu
powinny być szczególnie dobrze przygotowane i prowadzone, ponieważ w przyszłości
mogą powodować złe organizowanie akcji ratunkowych. Bardzo pomocne w realizacji
będzie zastosowanie metody gry decyzyjnej oraz podejmowanie decyzji wyprzedzają-
cych  strategicznych.
5. Ważnym działem jest również terenoznawstwo. Zagadnienie, w ramach którego uczniowie
powinni nauczyć się czytać mapę. Umiejętność bardzo specyficzna, przydatna na każdym
kroku, pomoże im w sytuacjach codziennych i usamodzielni ich działania.
5. ZAKŁADANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA
Po zakończeniu realizacji programu nauczania przysposobienia obronnego uczeń:
zna prawa i obowiązki wynikające z ustawy  O powszechnym obowiązku obrony Rze-
czypospolitej Polskiej z dnia 21 listopada 1967 r. z póz
niejszymi zmianami,
potrafi orientować się w terenie i korzystać z mapy w życiu codziennym,
potrafi udzielić pierwszej pomocy osobie potrzebującej i zna obowiązki osoby będącej
świadkiem wypadku, tragedii, katastrofy,
potrafi opracować plan prostej akcji ratowniczej i kierować małą grupą ludzi,
umie wymienić potencjalne zagrożenia czasu pokoju na terenie miejsca zamieszkania,
wie, jak się zachować w chwili ich wystąpienia,
potrafi przedsięwziąć odpowiednie czynności na miejscu wypadku drogowego z udziałem
środków niebezpiecznych,
potrafi określić możliwości wystąpienia zagrożeń charakterystycznych w okresie wojen-
nym, z uwzględnieniem zasięgu ich wystąpienia w miejscu zamieszkania,
zna wybrane przepisy międzynarodowego prawa humanitarnego,
potrafi posługiwać się podstawowym sprzętem ratowniczym i korzystać z indywidualnych
i zbiorowych środków ochrony,
zna system obronności obowiązujący w RP,
zna obowiązki wynikające z ustaw  O stanie klęski żywiołowej i  O stanie wyjątkowym ,
w tym również o świadczeniach osobistych i rzeczowych oraz o możliwości wprowadzenia
ograniczenia wolności i praw człowieka i obywatela,
wie, jak walczyć z oznakami stresu i paniki,
potrafi wykorzystywać środki technologii informatycznej,
zna przepisy bezpieczeństwa związane z posługiwaniem się bronią.
6. OCENIANIE
Uczeń na zajęciach przysposobienia obronnego musi być oceniany według tych samych
kryteriów, które obowiązują w stosunku do innych przedmiotów określonych w Rozporzą-
dzeniu Ministra Edukacji Narodowej z 21 marca 2001 r. (Dz. U. Nr 29, poz. 323 z póz
n. zm.)
 W sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słucha-
czy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych .
14
1. Szczegółowe zasady oceniania ucznia określa statut szkoły i Wewnątrzszkolny System
Oceniania.
2. Ocenianie to obejmuje:
a) formułowanie przez nauczycieli wymagań edukacyjnych oraz informowanie o nich
uczniów i ich rodziców (prawnych opiekunów),
b) bieżące ocenianie uwzględniające:
wypowiedzi ustne
różnego rodzaju sprawdziany
wykonywanie ćwiczeń praktycznych
prowadzenie zeszytu przedmiotowego
aktywny udział w zajęciach
opracowania, zadania wykonywane poza szkołą
c) śródroczne klasyfikowanie według skali i w formach przyjętych w danej szkole,
d) ustalanie ocen klasyfikacyjnych na koniec roku szkolnego (semestru) i warunki ich popra-
wiania.
3. Ocenianie ma na celu:
a) poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym
zakresie,
b) pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,
c) motywowanie ucznia do dalszej pracy,
d) dostarczenie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji o postępach,
trudnościach w uczeniu się oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia,
e) umożliwienie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-
-wychowawczej.
4. Nauczyciel na początku każdego roku szkolnego informuje uczniów oraz ich rodziców (praw-
nych opiekunów) o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego przez sie-
bie programu nauczania oraz o sposobach sprawdzania osiągnięć edukacyjnych uczniów.
5. Zarówno dla ucznia, jak i jego rodziców (prawnych opiekunów) oceny muszą być jawne.
6. W miarę możliwości należy uwzględnić  ogólne kryteria stopni szkolnych wg. B. Niemierki
( Pomiar wyników kształcenia , WSiP, Warszawa 1999 r.)
1) Stopień celujący otrzymuje uczeń, który:
a) posiadł wiedzę i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania przed-
miotu w danej klasie, samodzielnie i twórczo rozwija własne uzdolnienia oraz
b) biegle posługuje się zdobytymi wiadomościami w rozwiązywaniu problemów teore-
tycznych lub praktycznych z programu nauczania danej klasy, proponuje rozwiąza-
nia nietypowe, rozwiązuje także zadania wykraczające poza program nauczania tej
klasy lub
c) osiąga sukcesy w konkursach i olimpiadach przedmiotowych, zawodach sportowych
i innych, kwalifikując się do finałów na szczeblu wojewódzkim (regionalnym) albo
krajowym lub posiada inne porównywalne osiągnięcia.
2) Stopień bardzo dobry otrzymuje uczeń, który:
a) opanował pełny zakres wiedzy i umiejętności, określony programem nauczania przed-
miotu w danej klasie oraz
b) sprawnie posługuje się zdobytymi wiadomościami, rozwiązuje samodzielnie pro-
blemy teoretyczne i praktyczne ujęte programem nauczania, potrafi zastosować po-
siadaną wiedzę do rozwiązywania zadań i problemów w nowych sytuacjach.
3) Stopień dobry otrzymuje uczeń, który:
a) nie opanował w pełni wiadomości określonych programem nauczania w danej klasie,
15
ale opanował je na poziomie przekraczającym wymagania w minimum programowym
oraz
b) poprawnie stosuje wiadomości, rozwiązuje (wykonuje) samodzielnie typowe zadania
teoretyczne lub praktyczne.
4) Stopień dostateczny otrzymuje uczeń, który:
a) opanował wiadomości i umiejętności określone programem nauczania w danej klasie
na poziomie nieprzekraczającym wymagań zawartych w minimum programowym oraz
b) rozwiązuje (wykonuje) typowe zadania teoretyczne lub praktyczne o średnim stopniu
trudności.
5) Stopień dopuszczający otrzymuje uczeń, który:
a) ma braki w opanowaniu minimum programowego, ale braki te nie przekreślają moż-
liwości uzyskania przez ucznia podstawowej wiedzy z danego przedmiotu w ciągu
dalszej nauki oraz
b) rozwiązuje (wykonuje) zadania teoretyczne i praktyczne typowe o niewielkim stopniu
trudności.
6) Stopień niedostateczny otrzymuje uczeń, który:
a) nie opanował wiadomości i umiejętności określonych minimum programowym przed-
miotu nauczania w danej klasie, a braki w wiadomościach i umiejętnościach unie-
możliwiają dalsze zdobywanie wiedzy z tego przedmiotu oraz
b) nie jest w stanie rozwiązać (wykonać) zadań o niewielkim (elementarnym) stopniu
trudności.
7. Na prośbę ucznia lub jego rodziców (prawnych opiekunów) nauczyciel ustalający ocenę
powinien ją uzasadnić.
Program jest przeznaczony dla liceów ogólnokształcących, liceów profilowanych, techników
i zasadniczych szkół zawodowych. Trafia on do uczniów posiadających różne możliwości przy-
swajania materiału. W związku z powyższym sugeruję przy ocenianiu ucznia uwzględniać:
rodzaj szkoły,
kierunek nauki,
przygotowanie ucznia do realizacji przedmiotu wyniesione z poprzedniego etapu kształcenia,
zaangażowanie ucznia w problematykę zajęć prowadzonych przez Państwa,
aktywność pozaprogramową ucznia.
7. POMOCE I R
RODKI DYDAKTYCZNE
A. Pomoce dydaktyczne
Apteczka pierwszej pomocy
Apteczka samochodowa
Trójkąt ostrzegawczy
Fantom do nauczania resuscytacji
Zestaw do imitacji ran i pozoracji urazów
Nosze sanitarne
Maska przeciwgazowa typu cywilnego (kaptur)
Zestaw znaków określających substancje toksyczne
Podręczny sprzęt gaśniczy
Broń sportowa lub pneumatyczna
Amunicja
16
 Naboje ćwiczebne
Muszka uniwersalna
Luneta
Lornetka
Kompas, busola
Mapy topograficzne ćwiczebne i miejsca zamieszkania
Plan miasta
Foliogramy na wszystkie rodzaje zajęć
B. Środki audiowizualne
Siły Zbrojne RP  CD-ROM
Polska w NATO  CD-ROM
Z czym do NATO  kaseta wideo VHS
Wypadek drogowy i ty  kaseta wideo VHS
Międzynarodowe Prawo Humanitarne  dyskietka ZG PCK
Terenoznawstwo  CD-ROM 2
C. Inne
Podręcznik  Przysposobienie obronne 3
 Edukacja dla bezpieczeństwa  czasopismo, dwumiesięcznik dla dyrektorów szkół
i nauczycieli PO
Poradnik metodyczny dla nauczycieli PO 4
2
Planowane wydanie w III IV kwartale 2002 r.
3
Planowane wydanie w II III kwartale 2002 r.
4
Planowane wydanie w III IV kwartale 2002 r.
17
18