Nowele
J臋zyk polski:
Henryk Sienkiewicz 揘owele"
Nowelistyczn膮 tw贸rczo艣膰 Henryka Sienkiewicza (dominowa艂a w jego pisarstwie do r. 1883) mo偶na u艂o偶y膰 w trzy, krzy偶uj膮ce si臋, kr臋gi tematyczne:
—
ch艂opski, —
antyzaborczo-patriotyczny, —
ameryka艅ski (b臋d膮cy wynikiem obserwacji podj臋tych w podr贸偶y do Ameryki w l. 1876-78).
Jako motyw najcz臋stszy powraca w nich niezawiniona niedola bohater贸w:
bezradno艣膰 ciemnego i oszukanego ch艂opa (揝zkice w臋glem", 揃artek Zwyci臋zca"),
bezradno艣膰 krzywdzonego dziecka (揨 pami臋tnika pozna艅skiego nauczyciela"),
obraz skutk贸w cywilizacji (揙rso", 揝achem")
Narracja tych utwor贸w oscyluje pomi臋dzy uj臋ciem groteskowym (zw艂aszcza w nowelach ch艂opskich) a liryczno-patetycznym. Sienkiewicz zmierza艂 w stron臋 umiaru i harmonii stosowanych efekt贸w, dba艂 o pow艣ci膮gliwo艣膰 stylistyczn膮 i stara艂 si臋 osi膮gn膮膰 zwarto艣膰 kompozycyjn膮 oraz efektowne zako艅czenie Du偶o uwagi po艣wi臋ca艂 te偶 elementom opisowym, celuj膮c w perspektywicznym uj臋ciu krajobrazu oraz w oddaniu jego kolorystycznych i 艣wietlnych walor贸w.
揃artek Zwyci臋zca" (1882)
Bartek S艂owik z wielkopolskiego Pogn臋bina zostaje powo艂any do niemieckiego wojsk na wojn臋 z Francja. Nie rozumie, 偶e walczy za cudz膮 spraw臋, i jest dumny ze zdobytych odznacze艅. Wraca do domu os艂abiony i zdemoralizowany. Gospodarstwo podupada i jego 偶ona, Magda, musi zad艂u偶y膰 si臋 u Niemc贸w. Bartek wdaje si臋 w b贸jk臋 z niemieckim nauczycielem, kt贸ry uderzy艂 jego syna i zostaje skazany na 3 miesi膮ce wi臋zienia. 呕ona dziedzica Pogn臋bina, pani Jarzy艅ska, obiecuje pomoc, je艣li w wyborach do berli艅skiego parlamentu Bartek b臋dzie g艂osowa艂 na jej m臋偶a. Jednak S艂owik, pos艂uszny nakazowi landrata i pruskich oficer贸w, oddaje g艂os na niemieckiego kandydata. On te偶 zostaje wybrany. 揨wyci臋zca spod Sedanu" traci gospodarstwo i musi odsiedzie膰 kar臋.
Bohater utworu to ofiara antypolskiej polityki pruskiej w Pozna艅skiem:
—
zostaje wcielony do obcej armii i wykorzystany; walczy i nara偶a swoje 偶ycie w imi臋 obcego, wrogiego pa艅stwa, zaborcy i gn臋biciela narodu polskiego,
—
og艂upiony propagand膮, walczy dzielnie, z nies艂ychanym oddaniem, m臋stwem i zapa艂em, w czym pomaga mu niezwyk艂a si艂a fizyczna, poczucie dyscypliny i ch艂opska zaci臋to艣膰,
—
wierzy naiwnie, 偶e dopomo偶e tym rodakom z Pozna艅skiego,
Zaborcy wykorzystuj膮 jego bohaterstwo oraz 藕le poj臋te poczucie obowi膮zku. Za brak pe艂niejszej 艣wiadomo艣ci narodowej w masach ch艂opskich win臋 ponosz膮 sfery ziemia艅skie i inteligencja.
—
leniwy, porywczy, sk艂onny do pija艅stwa, ale pe艂en wiary w przysz艂o艣膰 powraca do domu,
—
tu wierz膮c w sprawiedliwo艣膰 broni dziecka krzywdzonego przez nauczyciela,
—
nie maj膮c absolutnie rozeznania politycznego i narodowego oddaje sw贸j g艂os na niemieckiego kandydata,
—
pozbawiony gospodarstwa rusza do miasta - 搕ak odwdzi臋czyli si臋 Niemcy zwyci臋zcy spod Gravelotte".
Ch艂op spe艂nia swoje obowi膮zki wobec pa艅stwa, ale ono nic nie robi w jego obronie.
揝zkice w臋glem" (1877)
2 po艂. XIX w., zab贸r rosyjski. W w贸jtowej kancelarii we wsi Barania G艂owa pisarz gminny Zo艂zikiewicz namawia w贸jta Burka, aby zamiast jego syna odda艂 do wojsk ch艂opa, Warzona Rzep臋. M艂oda Rzepowa podoba si臋 pisarzowi. Udaje si臋 wi臋c do zagrody gospodarzy i pod nieobecno艣膰 m臋偶a napastuje m艂od膮 kobiet臋. W obronie gospodyni staje pies. Zdenerwowany pisarz odgra偶a si臋, 偶e po艣le Rzep臋 搘 so艂daty". Kilka dni p贸藕niej Burak i 艂awnik Gomu艂a upijaj膮 Rzep臋, a Zo艂zikiewicz podsuwa mu do podpisania umow臋, ok艂amuj膮c, 偶e dotyczy ona lasu. Po przebudzeniu ch艂op dowiaduje si臋, 偶e podpisa艂 kontrakt w ramach kt贸rego ma p贸j艣膰 do wojsk. Nast臋pnego dnia Rzepowie id膮 do gminy ze skarg膮. Jednak Zo艂zikiewicz tak przedstawia spraw臋, 偶e Rzepa zostaje skazany na dwie doby wi臋zienia oraz wniesienie op艂aty 搉a kancelaryjne". W niedziele po nabo偶e艅stwie Rzepowa idzie do ksi臋dza, by prosi膰 go o pomoc. Duchowny radzi odda膰 si臋 modlitwie. Z kolei dziedzic Skorabiewski nie chce miesza膰 si臋 do spraw wsi i ch艂op贸w. Rzepowie decyduj膮 si臋 przedstawi膰 spraw臋 naczelnikowi powiatu. Kobieta rusza z ma艂ym dzieckiem do miasteczka Os艂owice, oddalonego o trzy mile. Dotar艂szy na miejsce, jest tak zm臋czona, zagubiona i wystraszona, 偶e urz臋dnicy s膮dz膮c, i偶 jest pijana, odprawiaj膮 j膮 z niczym. W drodze powrotnej dwukrotnie traci przytomno艣膰. Tymczasem m膮偶 pije z rozpaczy. 呕yd radzi nieszcz臋snej, by uda艂a si臋 do Zo艂zikiewicza. Pisarz natychmiast wykorzystuje okazj臋 i uwodzi kobiet臋. Po jej powrocie do domu Rzepa zabija j膮 siekier膮 i podpala dworskie zabudowania. Z epilogu dowiadujemy si臋, 偶e pisarz doskonale zdawa艂 sobie spraw臋, 偶e dokument podpisany przez Rzep臋 nie ma 偶adnej warto艣ci, liczy艂 jednak na ciemnot臋 ch艂op贸w. Unikn膮wszy zemsty zdradzonego m臋偶a, cieszy si臋 nadal szacunkiem i pe艂ni funkcj臋 urz臋dnicz膮.
Autor pos艂uguje si臋 tu narracj膮 gaw臋dziarsk膮, obfituj膮c膮 w liczne dygresje, felietonow膮, pozornie 偶artobliw膮.
Nowela ukazuje niedol臋 i wyzysk ch艂opa w Kr贸lestwie po uw艂aszczeniu:
Wawrzon Rzepa to:
—
ciemny, zacofany, prymitywny i naiwny ch艂op,
—
posiada zaledwie 3 morgi ziemi, na utrzymanie rodziny dorabia praca w lesie,
—
przekroczy艂 ju偶 wiek poborowy i nie grozi mu pob贸r do wojsk, ale niepi艣mienny i nie艣wiadomy swoich praw daje si臋 zwie艣膰 intrydze urz臋dnika.
Jego 偶ona to:
—
艂atwowierna i bezkrytyczna kobieta bardzo oddana m臋偶owi i rodzinie,
—
z ca艂ych si艂 pr贸buje pom贸c m臋偶owi, ale jej zabiegi nie przynosz膮 偶adnego skutku; pope艂nia b艂臋dy z nie艣wiadomo艣ci.
Sprawcami nieszcz臋艣膰 rodziny s膮 na r贸wni:
—
pisarz gminny (oszust, 艂ap贸wkarz i denuncjator, uosobienie negatywnych cech carskiego aparatu w艂adzy; jako m艂ody ch艂opak bra艂 udzia艂 w powstaniu styczniowym, ale schwytany w niewol臋 szybko zmieni艂 si臋 w szpiega; teraz robi karier臋 wykorzystuj膮c ciemnot臋 ch艂op贸w i ich l臋k przed w艂adz膮),
—
ziemia艅stwo (nie interesuje si臋 sprawami ch艂op贸w, uchyla od pracy w samorz膮dach wiejskich; oboj臋tne na sprawy wsi),
—
kler (oboj臋tny na krzywd臋 ludzi, koi cierpienia jedynie modlitw膮, a w rzeczywisto艣ci wspiera bogaczy).
揨 pami臋tnika pozna艅skiego nauczyciela" (1879 r.)
Utw贸r napisany w formie pami臋tnika. Nowela wydana wpierw we Lwowie, pt. 揨 pami臋tnika korepetytora" (ukazuje stosunki panuj膮ce w szkolnictwie warszawskim), nast臋pnie w Warszawie, ale ze wzgl臋du na cenzur臋 pod zmienionym tytu艂em.
Korepetytor Wawrzynkiewicz wspomina swego ucznia Michasia. Matka ch艂opca, kt贸ra straci艂a m臋偶a w Powstaniu Styczniowym, pok艂ada艂a w synu wielkie nadzieje. Obci膮偶ony t膮 艣wiadomo艣ci膮 jedenastoletni ucze艅 pruskiego gimnazjum traci艂 zdrowie, 艣l臋cz膮c nad ksi膮偶kami do p贸藕nej nocy. Nie uzyskiwa艂 jednak zadawalaj膮cych wynik贸w, gdy偶 nie potrafi艂 znie艣膰 szykan narodowych i nienaturalnych warunk贸w nauczania. Usuni臋ty ze szko艂y, zachorowa艂 na zapalenie m贸zgu i umar艂.
Nowela ukazuje los dziecka w szkole zaborczej:
—
bezlitosne t臋pienie wszelkich przejaw贸w polsko艣ci poprzez prze艣ladowanie mowy i kultury polskiej oraz d艂awienie uczu膰 patriotycznych,
—
dr臋czenie dzieci wrogim systemem (艣ledzenie, podejrzewanie, straszenie, stosowanie surowych kar),
揝achem"
Miejscem akcji jest Antylopa, miasto w Teksasie za艂o偶one przez niemieckich osadnik贸w na zgliszczach india艅skiej osady Chiavatty. Jej mieszka艅cy (plemi臋 Czarnych W臋偶贸w) zosta艂o wymordowane przez osadnik贸w. Ostatni przedstawiciel plemienia, syn sachema (wodza), zosta艂 uratowany z rzezi i wychowany w cyrkowej trupie.
Utw贸r porusza kwesti臋 wynaradawiania Indian w Ameryce:
—
akcja rozgrywa si臋 ok. 1879 r. i si臋ga lat 50-tych XIX w., okresu najintensywniejszej kolonizacji Ameryki P贸艂nocnej,
—
bohaterem jest Sachem, Indianin, kt贸ry pod wp艂ywem 艣rodowiska nie tylko zapomnia艂 o swym pochodzeniu, ale wr臋cz wypar艂 go si臋, wyra偶aj膮c w ten spos贸b zgod臋 na los wsp贸艂ziomk贸w
Utw贸r ukazuj膮c tragedi臋 Indian jest wstrz膮saj膮cym protestem przeciw krzywdzie i tragedii ludzkiej. Wyra藕na jest analogia mi臋dzy Indianami w Ameryce a Polakami pod zaborami, poddanymi zabiegom germanizacji i rusyfikacji.
揙rso"
W miasteczku Anaheim w po艂udniowej Kalifornii, w Ameryce ko艅czy si臋 winobranie. Przybyli Indianie i Murzyni z g贸r roztasowuj膮 si臋 na ulicach, oczekuj膮 na prac臋. W miasteczku zago艣ci艂 r贸wnie偶 cyrk. Dyrektor Hirsz dba o reklam臋 przedstawienia. Krzykliwe afisze rozg艂aszaj膮, 偶e gwo藕dziem programu jest Orso, 揌erkules ameryka艅ski" p贸艂krwi Indianin, niezwyk艂y si艂acz, kt贸ry z 艂atwo艣ci膮 unosi pi臋kn膮 tancerk臋, Jenny. Niestety robotnicy przepili ju偶 wi臋kszo艣膰 pieni臋dzy i przedstawienie nie ma powodzenia. Rozz艂oszczony dyrektor za domniemane pr贸偶niactwo straszliw膮 ch艂osta karze Orso, ale gdy pr贸buje to samo zrobi膰 z dziewczyn膮, Indianin staje w jej obronie. Na nic zda艂a si臋 interwencja czterech ros艂ych Murzyn贸w. Orso pokonuje wszystkich i razem z Jenny opuszcza cyrk. Z ogromnym trudem przebyli pustynie, a w kanionie w g贸rach Santa Anna stary akwater nakarmi艂 ich i 搊dt膮d troje tych ludzi p臋dzi艂o 偶ycie razem" na odludziu.
Nowela ukazuje stosunek kolonizator贸w do ludno艣ci miejscowej:
—
dwoje nieszcz臋艣liwych artyst贸w cyrkowy Orso (nied藕wied藕) i m艂odziutka Jenny marz膮 o innym 艣wiecie, znanym im z Biblii, jedynej dost臋pnej im ksi膮偶ce,
—
tubylcy, na kt贸rych zainteresowanie przedstawieniem liczy艂 dyrektor, s膮 odra偶aj膮cy ale budz膮 lito艣膰 (wiecznie pijani, zara偶eni chorobami przywleczonymi przez bia艂ych ludzi, 偶yj膮 niczym niewolnicy na w艂asnej ziemi).
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Margit Sandemo Cykl Saga o czarnoksi臋偶niku (02) Blask twoich oczut informatyk12[01] 02 101introligators4[02] z2 01 n02 martenzytyczne1OBRECZE MS OK 0202 Gametogeneza02 07Wyk ad 02r01 02 popr (2)1) 25 02 2012TRiBO Transport 0202 PNJN A KLUCZwi臋cej podobnych podstron