P r z y j a z n e n a t u r z e K s z t a ł t o w a n i e r z e K i P o t o K ó w
Przełożenie
11
Koryta
11.1 Przełożenie cieku wraz z doliną
PotoK sugar BrooK
LoKaLizacja  lotnisko, Manchester, SJ 7981
Rycina 11.1.1
Data BuDowy  1998
PLan Przełożenia cieKów
Długość  360 m głównego cieku plus dopływy
Koszt  brak danych
Dawne koryto potoku
Woodend Brook
Przełożone koryto
potoku Woodend Brook
Nowa ścieżka konna
Dawne koryto
Dawne koryto
potoku Sugar Brook
potoku Sugar Brook
54 m
A A
Powiększenie
54 m
Obszar depozycji
terenu lotniska
nadmiaru gruntu
B
Sugar
Droga wokół lotniska
Brook
Zachowany
odcinek potoku
Ogrodzenie
C
Nowy przepust
lotniska
Zachowane
o długości 140 m
drzewa
łączący się z zachowanym
korytem potoku Sugar Brook
B
55 m
54 m
0 40 m
54 m
do podziemnego przepustu, zmodyfikowano trasę
C
jego przebiegu na długości 500 m. Pozwoliło to
Legenda
ograniczyć długość odcinka, który musiał zostać
Poziomica 54/55 m n.p.m. wyznaczająca górną krawędz

skanalizowany do 140 m, tam gdzie w sposób
nowej doliny potoku
nieunikniony potok przecinał trasę pasa startowego
Granice dość płaskiego dna nowej doliny (teren zalewowy),
Pozostały 360-metrowy odcinek przełożonego cieku
z meandrującym korytem potoku
zaprojektowano w formie otwartego koryta.
Górny kraniec przełożonego odcinka potoku Sugar Brook
Podobne problemy dotyczyły niewielkiego dopływu
Ujście potoku Woodend Brook  potoku Woodend Lane Brook (Woodend
Brook), który musiał być przełożony i połączony
Przepust pod drogą wokół lotniska
z przebudowanym korytem potoku Sugar Brook.
Cel ten udało się osiągnąć, prowadząc cały jego bieg
Przepust pod lotniskiem
w postaci otwartego koryta, unikając kanalizacji cieku.
Początek terenów podmokłych
w dolinie potoku Woodend Brook
Rycina 11.1.1 przedstawia dotychczasową
trasę biegu obydwu cieków wraz z ich nowymi
OPIS
korytami odsuniętymi na południe, prowadząc je
Budowa drugiego pasa startowego na lotnisku poza ogrodzeniem lotniska, w kierunku nowego
w Manchester wymagała niwelacji i zasypania około przepustu biegnącego pod pasem startowym
350-metrowego odcinka potoku Sugar Brook wraz (przepust lotniskowy). Ujście tego przepustu wpada
z jego doliną, w celu wyrównania reliefu terenu bezpośrednio do zachowanego odcinka potoku Sugar
i uzyskania wymaganego poziomu przy budowie pasa Brook. Długość nowo przełożonego odcinka koryta
startowego, z drogami kołowania oraz otaczającym równa jest odcinkowi zastąpionemu, w związku z czym
je pasem bezpieczeństwa. Zamiast przekładać ciek zachowano uprzedni spadek podłużny dna potoku.
11.1 (strona 1 z 4) Przedstawione rozwiązania mogą nie mieć zastosowania w przypadku innych projektów
P r z y j a z n e n a t u r z e K s z t a ł t o w a n i e r z e K i P o t o K ó w
Przełożenie
Koryta
11
Potok Sugar Brook przed
ujęciem w przepust,
miejsce referencyjne
dla nowego koryta
Podczas projektowania nowej trasy biegu obu cieków korytem o charakterze głębokiego wcięcia o stromych
wyłoniło się szereg problemów, spośród których skarpach, a przeważające w podłożu gliniaste grunty
największe znaczenie miała głębokość na jaką nie mogły zostać uznane za stabilne przy tej głębokości
miały sięgać wykopy nowego koryta, zapewniające wykopów. Ponadto należało się spodziewać podmywania
osiągnięcie wymaganego poziomu ich dna. Dno podnóża skarp, co przy wysokich brzegach
nowego odcinka ma jednostajny spadek 1:200, na doprowadziłoby do przyśpieszonego powstawania osuwisk.
długości 500 m, pomiędzy jego oboma końcami.
Poważnym problemem było ukształtowanie terenu Konieczność opracowania nowych założeń projektowych
wzdłuż nowej trasy potoku, którego poziom wzrasta wynikała z rozpoznania odmienności procesów
do ponad 5 m ponad rzędną nowego dna. Tak duża morfodynamicznych, które ukształtowały naturalną
głębokość (5 m) wykraczała daleko poza naturalną dolinę potoku, od procesów generowanych wyłącznie
wielkość rozcięcia terenu przez koryto cieku typu w obrębie dna doliny prze niewielkie cieki. Badania
potoku Sugar Brook, dla którego osiągnęła średnią i analiza nieprzekształconego odcinka potoku poniżej
wartość około 1 m. Spowodowało to konieczność lotniska wykazały, że dolina jest wąska i ma charakter
zmiany podejścia do całego projektu. U-kształtny, uformowany podczas wycofywania się
lodowca, z dość płaskim dnem pokrytym młodszymi
Przełożenie koryta potoku stworzyło sposobność aluwiami, wśród których meandrował ciek. Przekroje
do odtworzenia jego naturalnych cech, zachowanych poprzeczne tego odcinka potoku były wzorcem przy
wciąż na niezmodyfikowanych dotąd odcinkach cieku. projektowaniu jego nowej trasy.
PROJEKT
W związku z tym, w projekcie szczegółowym,
Wstępne założenia projektowe, przygotowane w celu przełożenie koryta potoku potraktowano jako
uzyskania niezbędnych zezwoleń, przewidywały budowę przełożenie całej doliny cieku (a nie wyłącznie
nowego koryta o słabo krętej trasie oraz przekroju zabieg zmiany trasy biegu)! Zatem, jeżeli możliwe
trapezoidalnym. Koncepcja ta była również pozbawiona byłoby odpowiednie ukształtowanie terenu
jakichkolwiek zabiegów nadających korytu formę doliny (podtrzymujące zróżnicowanie procesów
bardziej naturalną, naśladującą swym charakterem morfodynamicznych itp.), wówczas odtworzenie
cechy dotychczasowego biegu potoku Sugar Brook. niewielkiego meandrującego potoku na jej dnie stałoby
Takie rozwiązanie, zaakceptowane administracyjnie się stosunkowo łatwym zadaniem.
w stosownych decyzjach i pozwoleniach, miało
maksymalnie ograniczyć wykop, ustalając również Rycina 11.1.1 przedstawia górną krawędz

przebieg krawędzi nowych brzegów, lokalizację dróg nowoutworzonych dolin potoków, zarówno Sugar
i ścieżek, a także miejsca składowania nadmiaru Brook jak i Woodend Brook, biegnących pomiędzy
mas ziemnych. Wskutek tego uzyskane pozwolenie poziomicami 54 a 55 m n.p.m. oraz oddalonych od
dopuszczało prace w nazbyt wąskim pasie, w którym siebie na 30 50 m. Szerokość stosunkowo płaskiego
miały być wdrożone rozwiązania projektowe. dna dolin obu potoków mieści się w granicach 10 20 m.
Powyższe założenia projektowe postanowiono Ostatecznie nadano potokowi Sugar Brook bieg
zweryfikować praktycznie, wykonując wykop meandrujący, który był wcięty w dno doliny na
rozpoznawczy, na górnym krańcu nowo projektowanego głębokość nieprzekraczającą 1 m, co nawiązywało do
odcinka. Wyniki wykazały, że przyjęte rozwiązania innych odcinków tego cieku, naturalnie meandrujących
projektowe były całkowicie nieodpowiednie, gdyż poza (ryc. 11.1.3 i 11.1.4). W przypadku potoku Woodend
Przedstawione rozwiązania mogą nie mieć zastosowania w przypadku innych projektów (strona 2 z 4) 11.1
P r z y j a z n e n a t u r z e K s z t a ł t o w a n i e r z e K i P o t o K ó w
Przełożenie
Koryta
11
Rycina 11.1.2
PrzeKrój a Przez PotoK wooDenD BrooK
10 m teren podmokły Ogrodzenie
lotniska
Zdeponowany
54 m
nadmiar gruntu
Ścieżka konna
Droga 55
50
50,7 m dno
-30 -20 -10 0 10 20
(m)
Brook zaniechano pogłębiania dna nowego biegu,
doprowadzając natomiast do powstania terenu
podmokłego na całej szerokości doliny cieku,
sięgającej do 10 m (ryc. 11.1.2). Z upływem czasu
dojdzie do pogłębienia koryta tego potoku wskutek
naturalnych procesów erozji wgłębnej i wcinania się
cieku w podłoże.
Ukształtowanie doliny
Prace ziemne związane z kształtowaniem zboczy
nowej doliny prowadzono w bardzo staranny sposób,
tak by nadać dolinie jak najbardziej naturalną rzez
bę,
wklęsłą w miejscach dawnych, zerodowanych skarp
Potok Woodend Brook
i wypukłych, gdzie takie procesy nie zachodziły.
Brzegi związane z formami wklęsłymi są bardziej W ramach uzyskanych zezwoleń, przeprowadzono
płaskie i mają mniejsze nachylenie niż w przypadku rozległe nasadzenia brzegów oraz siedlisk
wypukłości, co nadaje pożądane zróżnicowanie przybrzeżnych i marginalnych. Ponadto w rok po
przebiegu doliny o nieco krętej trasie. Zbocza zakończeniu prac, począwszy od roku 1999, wdrożono
o złożonym przekroju, zarówno wklęsłym, jak program monitoringu.
i wypukłym, zostały także uwzględnione w projekcie.
Zróżnicowanie to przedstawiono na przekrojach A, B
i C oraz na fotografiach.
Koryto potoku
Korytu nadano charakter meandrującego cieku na dnie
doliny, zgodnie z zasadami projektowymi, opisanymi
w tym podręczniku (patrz 1.1, 6.2). Na nowym odcinku
doliny, w miejscach poszerzenia koryta, uformowano
urwiste skarpy, bystrza, przegłębienia i odsypiska,
których postać, jak oczekiwano, będzie szybko
modyfikowana przez póz
niejsze wezbrania. Celem
projektu było nadanie takiego kształtu korytu potoku,
Widok w górę biegu potoku Sugar Brook
by odzwierciedlał on przewidywany charakter reżimu
hydrologicznego, umożliwiając w miarę upływu lat,
ustabilizowanie warunków w korycie potoku.
Rycina 11.1.3
PrzeKrój B Przez PotoK wooDenD BrooK
Zachowane
Powyżej DoPływu
drzewa
Zbocze
15 m teren
wypukłe
zalewowy Zdeponowany
55 m nadmiar gruntu
55
Zbocze
50
wklęsłe
50,3 m dno
-30 -20 -10 0 10 20
(m)
11.1 (strona 3 z 4) Przedstawione rozwiązania mogą nie mieć zastosowania w przypadku innych projektów
m n.p.m.
m n.p.m.
1:10
1:4
P r z y j a z n e n a t u r z e K s z t a ł t o w a n i e r z e K i P o t o K ó w
Przełożenie
Koryta
11
Rycina 11.1.4
PrzeKrój c Przez PotoK sugar BrooK
20 m teren zalewowy
Zbocze
Poniżej DoPływu
54 m
o zmiennym profilu
55
Zbocze
wklęsłe 50
Skarpa
49,0 m dno
-40 -30 -20 -10 0 10 20
(m)
Potok Sugar Brook poniżej dopływu  wrzesień 1999 Rozwój pokrywy roślinnej w dolinie  listopad 2001
Skuteczność projektu 1998 2001
charakterystyczny był krótkotrwały i obfity pojaw
Osiągnięto dobre wyniki, pomimo że zakres jednoletniego gatunku z rodzaju rzepicha, który
renaturalizacji nowo ukształtowanej doliny, spowodował spowolnienie przepływu wód. Ponadto
w znacznym stopniu określały ograniczenia w strefie brzegowej nowego koryta rozwijają się
przestrzenne przyjęte w wstępnym stadium samosiewy wierzbowe i olchowe.
koncepcji planistycznych. Ponadto nowo utworzone
koryto z pewnością ma znacznie lepszą postać niż Wyniki monitoringu, za wyjątkiem wzrastającej ilości
zaprojektowane na początku koryto trapezoidalne. zawiesin podczas budowy i wysokich stanów, nie
Na tej podstawie można sądzić, że koncepcja wykazały jakichkolwiek istotnych zmian właściwości
przełożenia całej doliny rzecznej, zamiast wyłącznie chemicznych wody. W przeciągu dwóch lat po
przemieszczenia trasy koryta, jest właściwa i należy ją zakończeniu prac, w nowym korycie odnaleziono
poważnie rozważać w podobnych okolicznościach. niemal wszystkie taksony zaliczane do fauny
bezkręgowców (bentos), występujące w dawnym
Badania przeprowadzone w ramach jednej z prac korycie, przed wprowadzeniem zmian, jednakże
magisterskich z roku 2000 (M. Guy, Uniwersytet powrót rzadkich taksonów wymaga jeszcze znacznej
w Nottingham) wykazały, że nowe koryto jest silne ilości czasu (Z. James  praca magisterska 2001).
modelowane przez procesy morfogenetyczne, Lotnisko w Manchester kontynuuje monitoring stanu
uwzględniając aktywne procesy erozji i osadzania. środowiska na całym obszarze dotkniętym przez
Okazało się, że nowe koryto wciąż stara się projekt.
 dopasować do lokalnych uwarunkowań, by
Kontakt :
docelowo osiągnąć stan równowagi dynamicznej,
Karen Williams i Pam Nolan, Environment Agency
której charakter jest porównywalny z
 North West Region, Appelton House, Warrington,
nieprzekształconymi odcinkami strumienia.
Cheshire. WA3 7WD. Tel.: [phone].
Malcolm Hewitt. WS Atkins, Thompson House,
W ramach monitoringu powykonawczego,
Birchwood Science Park, Risley,
Warrington. WA3 6AT, Tel.: [phone].
zgromadzono podstawowe dane, obejmujące:
RRC, Silsoe, Beds MK45 4DT, Tel.: [phone].
wskaz
niki jakości wody, dane dotyczące bezkręgowców
(bentos), analizę topografii terenu oraz badania
funkcjonalne korytarza ekologicznego dolin obu
potoków. W pierwszym roku wyniki monitoringu
roślin wodnych potwierdziły przyjęcie się
wszystkich nasadzonych gatunków roślin, przy czym
Przedstawione rozwiązania mogą nie mieć zastosowania w przypadku innych projektów (strona 4 z 4) 11.1
m n.p.m.