34
PAP/EPA
Identyfikacja płci psychologicznej z kobiecą wbrew przypuszczeniom nie wyklu-
cza wyboru i uprawiania dyscypliny sportu nazywanej  męską .
34
35
Poczucie tożsamoS
ci płciowej to identyfikowanie się jednostki
z rolą społeczno-kulturową przypisaną danej płci.
Anna Pacut
Poczucie tożsamoS
ci płciowej
kobiet
a uprawiana przez nie
dyscyplina sportu
Przedstawione w artykule badania miały na celu sprawdzenie, czy poczucie toż-
samoS
ci płciowej kobiety (płeć psychologiczna) koreluje z rodzajem wybieranej
aktywnoS
ci sportowej  czy zawodniczki o tożsamoS
ci żeńskiej chętniej wybiera-
ją dyscypliny uznawane za wyrax
nie kobiece, a o tożsamoS
ci męskiej  męskie.
Korzystając z  Inwentarza do oceny płci psychologicznej autorstwa A. Kuczyńskiej,
przebadanych zostało 61 zawodniczek, wS
ród których znajdowały się uprawiające
piłkę nożną, gimnastykę artystyczną i pływanie synchroniczne. Na podstawie uzy-
skanych wyników nie można wyciągnąć wniosku, że poczucie tożsamoS
ci płcio-
wej okreS
la jednoznacznie wybór dyscypliny sportu (męskiej/kobiecej). WiększoS
ć
przebadanych posiadała androgyniczną tożsamoS
ć płciową. Można więc przy-
puszczać, że to ona umożliwia optymalne przystosowanie się do warunków
działania w sporcie.
SŁOWA KLUCZOWE: psychologia sportu  identyfikacja płciowa
 sport kobiet.
 Sport Wyczynowy 2006, nr 3-4/495-496
35
36 Anna Pacut
Poczucie tożsamoS
ci płciowej ozna- terystyczne dla obu płci. Takie osoby
cza identyfikację jednostki z konkretną nazywa się androgynicznymi. Kobiety
rolą społeczną  zespołem norm, ocze- w swoim zachowaniu zwykle łączą ce-
kiwań oraz przewidywanych zachowań, chy charakterystyczne dla obu płci, na-
jakie społeczeństwo ma w stosunku do ko- tomiast androgyniczni mężczyx
ni pre-
biety i mężczyzny. Przyswojona w dzie- zentują cechy bardziej męskie lub bar-
ciństwie rola społeczna wywiera silny dziej kobiece w zależnoS
ci od sytuacji.
wpływ na sposoby zachowania i prefe- Androgyniczne kobiety są bardziej upo-
rencje jednostki. rządkowane, częS
ciej wybierają niety-
Role pełnione przez mężczyzn i ko- powe dla kobiet zawody i kwalifikacje
biety składają się z pewnych stałych ele- oraz lubią dominować (6).
mentów, wynikających z ich uwarunko- Można przypuszczać, że osoby o wy-
wań biologicznych, oraz z elementów rax
nie ukształtowanej tożsamoS
ci płcio-
zmieniających się w zależnoS
ci od kul- wej będą zajmować się tylko taką aktyw-
tury, w jakiej żyją. Informacje zawarte noS
cią życiową, jaka zawiera się w ich
w tabeli 1 wskazują zbiory cech charak- schemacie płci. Wydaje się też, że im
terystycznych i pożądanych w odnie- posiadany przez nie schemat związany
sieniu do zachowań kobiet i mężczyzn z płcią jest słabszy, tym ich zachowa-
w naszej rzeczywistoS
ci. nie w większym stopniu różnić się bę-
Jednak nie wszyscy ludzie w ten sam dzie od typowego postępowania mę-
sposób interpretują S
wiat i postrzega- skiego lub kobiecego. Dla mnie inte-
ją własne zachowanie przez pryzmat resujące jest to, przez jaki schemat
stereotypu płci. Z badań S. L. Bem wy- płci patrzą na S
wiat kobiety upra-
nika, że:  Ludzie różnią się pod wzglę- wiające sport? Czy sport uznawany
dem poczucia tożsamoS
ci płciowej (2). za męski przyciąga kobiety  mę-
Istnieją też jednostki, które w swoim skie , a kobiecy   kobiece ? Czy
zachowaniu przejawiają cechy charak- kobiety chcące uprawiać sport wyczy-
Tabela 1
Typowe cech osób różnej płci (według 6 poz. piS
m.).
Cechy typowo kobiece: Cechy typowo męskie:
 emocjonalnoS
ć,  kompetencja,
 opiekuńczoS
ć,  racjonalizm,
 wrażliwoS
ć na potrzeby innych,  niezależnoS
ć, agresywnoS
ć,
 zdolnoS
ć do poS
więcania się,  pewnoS
ć siebie,
 uległoS
ć,  łatwoS
ć w podejmowaniu decyzji,
 ciepło w relacjach z innymi  niepoddawanie się w trudnych sytuacjach
36 Anna Pacut
Poczucie tożsamoS
ci płciowej kobiet a uprawiana przez nie dyscyplina sportu 37
nowy muszą odznaczać się bardziej natomiast o niskim natężeniu zarówno
męskimi cechami? W związku z tym cech kobiecych, jak i męskich, jako po-
przeprowadziłam badania, które miały siadające nieokreS
loną tożsamoS
ć psy-
sprawdzić, czy poczucie tożsamoS
ci chologiczną.
płciowej kobiet koreluje z wybieraną
Omówienie wyników
przez nie aktywnoS
cią sportową  czy te
o tożsamoS
ci płciowej żeńskiej wybiera- Na podstawie wyników przeprowa-
ją dyscypliny wyrax
nie kobiece, a o toż- dzonych badań można zaobserwować
samoS
ci męskiej  męskie. następujące tendencje:
" WS
ród zawodniczek piłki nożnej ( mę-
skiego sportu) najwięcej było kobiet
Materiał
z androgyniczną tożsamoS
cią płciową,
i metody badań
więcej też było badanych z tożsamoS
cią
W badaniu brało udział 61 zawodni- męską niż z kobiecą.
czek: 30 reprezentantek sportów  ko- WS
ród przedstawicielek sportów  ko-
"
biecych (22  gimnastyka artystyczna, biecych przeważały osoby o tożsa-
8  pływanie synchroniczne) i 31 spor- moS
ci androgynicznej, nieokreS
lonej
tów  męskich (piłka nożna). Wszyst- i kobiecej, najmniej było kobiet o toż-
kie badane to seniorki, reprezentantki samoS
ci męskiej.
Polski i zawodniczki czołowych klubów WS
ród uprawiających piłkę nożną
sportowych. (ryc. 1) związek pomiędzy poczuciem
Badania przeprowadzono w formie tożsamoS
ci płciowej a rodzajem wybiera-
testowej, anonimowej, jedynym kryte- nej dyscypliny sportu widać w mniejszym
rium porównawczym był rodzaj upra- stopniu, tylko 16% kobiet posiadało
wianej dyscypliny sportu. Narzędziem męską tożsamoS
ć płciową. a pozostałe
badawczym był  Inwentarz do oceny wyróżnione grupy to: androgynia  65%,
płci psychologicznej (IPP) autorstwa tożsamoS
ć kobieca  13%, osoby o nie-
A. Kuczyńskiej, skonstruowany na okreS
lonej osobowoS
ci płciowej  6%.
podstawie polskich stereotypów kobie- WS
ród przedstawicielek sportów kobie-
coS
ci i męskoS
ci. Punkty uzyskiwane w cych (ryc. 2) związek ten jest bardziej
skali męskoS
ci i kobiecoS
ci porównano widoczny. Kobiecą tożsamoS
ć płciową
z wartoS
ciami okreS
lonymi dla popula- posiadało 41% badanych, androgynicz-
cji polskiej. nych było 33%, osób o tożsamoS
ci nie-
Osoby uzyskujące wysokie natęże- okreS
lonej  23%, kobiet psychologicznie
nie cech męskich klasyfikowano jako męskich  3%.
posiadające tożsamoS
ć psychologicz- WiększoS
ć badanych kobiet (ryc. 3)
ną męską, o wysokim natężeniu cech posiadała androgyniczną tożsamoS
ć
kobiecych  kobiecą, o wysokim natę- płciową  aż 52%. Taki wynik można
żeniu cech psychologicznych kobie- łatwo wytłumaczyć. Androgynia stano-
cych i męskich  jako androgyniczne, wi  złoty S
rodek pomiędzy  męskim
Poczucie tożsamoS
ci płciowej kobiet a uprawiana przez nie dyscyplina sportu 37
38 Anna Pacut
Ryc. 1. TożsamoS
ć płciowa zawodniczek uprawiających
Ryc. 3. TożsamoS
ć płciowa wszystkich przebada-
piłkę nożną.
nych zawodniczek.
a  kobiecym schematem płci. W spo-
sobie myS
lenia i zachowaniu umożliwia
plastyczne wykorzystanie cech męskich
oraz kobiecych. Daje możliwoS
ć najlep-
szego dostosowania się do warunków
działania w sporcie.
Zastanawiający wydaje się natomiast
niski procent osób posiadających tożsa-
moS
ć płciową męską  tylko 10%. Prze-
cież mogłoby się wydawać, że męski
schemat płci zawiera cechy osobowo-
S
ciowe sprzyjające osiąganiu sukcesów
w sporcie. Czy fakt ten jest przypadkiem,
Ryc. 2. TożsamoS
ć płciowa zawodniczek upra-
czy prawidłowoS
cią, to pytanie wyjaS
nią
wiających pływanie synchroniczne i gimnastykę
następne badania.
artystyczną.
38 Anna Pacut
Poczucie tożsamoS
ci płciowej kobiet a uprawiana przez nie dyscyplina sportu 39
5. Starowicz L.: Słownik encyklopedyczny:
PiS
miennictwo
MiłoS
ć i seks. Warszawa 1999. Wyd. Eu-
1. Bem L. S.: MęskoS
ć, kobiecoS
ć. O różni- ropa.
cach wynikających z płci. GWP 2000. 6. Moir A., Jessel D.: Płeć mózgu. Warszawa
2. Kluczyńska S.: MęskoS
ć, kobiecoS
ć, andro- 1993. PWN.
gynia. www.psychologia.edu.pl 7. R
niarowska M., Smolec B.: Uprzedmio-
3. Kuczyńska A.: Półkobieta-półmężczyzna. tawiający system treningowy jako zagro-
www.republika.pl/jujitsu1/page12.html żenie autorozwoju i poczucia własnej toż-
4. Kuczyńska A.: Płeć psychologiczna. Pod- samoS
ci zawodniczek. Rocznik Naukowy
stawy teoretyczne, dane empiryczne oraz Akademii Wychowania Fizycznego w Ka-
narzędzia pomiaru.  Przegląd Psycholo- towicach. Katowice 1997.
giczny 1992, 2, 237-247. 8. www.portalwiedzy.onet.pl
Od redakcji
Wokół pojęcia  płeć psychologiczna toczą się spory, wciąż utrzymują się kon-
trowersje. CzęS
ć S
rodowiska psychologów nie uznaje go, uważa za sztuczne,
nie mające podstaw do egzystencji w naukowej terminologii. Inni, przeciwnie
 twierdzą, iż z powodzeniem można wyodrębnić zespoły cech typowo męskich
lub kobiecych, które jako takie są odczuwane przez daną osobę (psychologiczna
identyfikacja płci). Co więcej, taka sytuacja stwarza od strony metodologicznej
dodatkowe możliwoS
ci badawcze  dzięki identyfikacji  płci psychologicznej można
odnosić ten wymiar osobowoS
ci do wyborów i skutecznoS
ci działania na róż-
nych polach, również do sfery działalnoS
ci sportowej (uczestnictwa w sportach
o różnym charakterze, tzw. męskich i kobiecych).
Powyższa praca jest przykładem takiego właS
nie wykorzystania koncepcji  płci
psychologicznej .
Redakcja
Poczucie tożsamoS
ci płciowej kobiet a uprawiana przez nie dyscyplina sportu 39