2012-06-13
Metody empirycznych badań społecznych
Wykład 13
Dobór próby
dr Marcin Kocór
IS UJ, 2011/2012
Plan wykładu
" Populacja i próba  podstawowe pojęcia
" Etapy doboru próby
" Próby losowe i nielosowe
" Techniki doboru nielosowego
" Techniki doboru losowego
1
2012-06-13
Próba a populacja
POPULACJA
PRÓBA
ź
X
s
Ã
r
Á
estymatory
parametry
Etapy doboru próby
ZDEFINIOWANIE POPULACJI
OKREÅšLENIE OPERATU
DOBÓR LOSOWY/NIELOSOWY
WYBÓR TECHNIKI DOBORU
OKREŚLENIE WIELKOŚCI PRÓBY
DOBÓR RESPONDENTÓW
REALIZACJA BADAC

2
2012-06-13
Definicja populacji
Definiując populację musimy zdefiniować:
" Jej elementy (jednostki badania) Ä…ð kogo badamy?
kto może być respondentem?
" Obszar, na jakim występuje populacja
" Czas, w którym występuje populacja
Błędy przy definiowaniu populacji:
" Populacja zdefiniowana zbyt szeroko
" Populacja zdefiniowana zbyt wÄ…sko
" Populacja zdefiniowana niewłaściwie
Operat losowania
Operat Ä…ð DostÄ™pna lista jednostek populacji (np. w
przypadku badania jednostek rejestr PESEL, prowadzony
przez Departament Rejestrów Państwowych MSWiA, w
przypadku gospodarstw domowych rejestr GUS
przygotowany na podstawie spisu, REGON, GUS)
Powinien spełniać następujące kryteria:
" Odpowiedniość
" Kompletność
" Dokładność (nie może być jednostek nieistniejących)
" Dogodność (ponumerowany i dostępny w jednym
miejscu)
Bez operatu nie możliwy jest dobór losowy!
3
2012-06-13
Wybór metody doboru
Wybierając konkretną metodę doboru trzeba wziąć pod uwagę
kilka kryteriów:
" Dobór losowy versus nielosowy
" Samodzielna jednostka doboru próby versus grupy jednostek
" Próba warstwowa versus próba prosta
" Losowanie z jednakowym prawdopodobieństwem versus
losowanie z niejednakowym prawdopodobieństwem
" Losowanie jednostopniowe versus losowanie wielostopniowe
Dobór losowy czy nielosowy?
NIELOSOWY
LOSOWY
Każdy element populacji
Prawdopodobieństwo
ma z góry znane, niezerowe
wyboru poszczególnych jednostek
prawdopodobieństwo
do badania nie jest znane.
znalezienia się w próbie
(Dobór respondentów do badania
(Z góry zdeterminowany fakt
jest arbitralnÄ… decyzjÄ… ankietera)
znalezienia się w próbie)
Która z tych metod jest  lepsza ?
4
2012-06-13
Dobór losowy czy nielosowy?
Argumenty za losowym doborem próby
Ä…ðMożliwość oszacowania bÅ‚Ä™du próby: to procedury
decydują, kto znajdzie się w próbie, nie jest to
arbitralna decyzja badacza czy pracowników
terenowych
Ä…ðReprezentatywność próby
Ä…ðMożliwość wnioskowania statystycznego
Argumenty za nielosowym doborem próby
Ä…ðUzasadniony celem lub charakterem badaÅ„
Ä…ðUzasadniony kosztem badaÅ„
Ä…ðUzasadniony czasem realizacji badaÅ„
Techniki doboru próby
LOSOWE NIELOSOWE
Proste Dogodnościowe
Systematyczne Celowe
Warstwowe Kwotowe
(Proporcjonalne/
Nieproporcjonalne)
Kula śnieżna
Grupowe
5
2012-06-13
Próby nielosowe - dogodnościowa
Respondentów dobiera się w sposób najbardziej dla
badacza wygodny.
Na przykład robimy badania wśród klientów
supermarketów Ä…ð rozmówcy sÄ… dobierani przez ankieterów
w sklepie na zasadzie wszyscy, którzy się zgodzą rozmawiać.
Badania takie powinny być przeprowadzane jako wstępne
badania eksploracyjne lub pilotażowe
Próby nielosowe - celowa
Dobiera się osoby, które spełniają kryteria istotne ze
względu na cel badania, stosując w odniesieniu do
badanych dobór dogodnościowy.
Na przykład w badaniach studentów socjologii AGH
udajemy siÄ™ na tÄ™ uczelniÄ™ i rozmawiamy z tymi studentami
socjologii (CEL), którzy się na to zgodzą (DOGODNOŚĆ).
Stosowana bardzo często przy doborze respondentów do
fokusów, badaniach w miejscach publicznych, CLT.
6
2012-06-13
Próby nielosowe - kwotowa
Próba kwotowa jest tak dobierana, aby jej struktura odpowiadała
strukturze populacji. W wyborze właściwych respondentów
stosuje się jednak dobór dogodnościowy.
Kryteria doboru próby powinny spełniać kilka warunków:
" powinny być łatwo mierzalne: płeć, użytkowanie określonych
produktów (złe kryteria: poziom autorytaryzmu, klasa
społeczna)
" powinny być związane z badanymi zjawiskami
" powinna być stosowana rozsądna liczba kryteriów
" kryterium powinna być zmienna, której rozkład w populacji
jest znany.
Próby nielosowe - kwotowa
Handel, Opieka
Przemysł, Budownic., Usługi
hotele, Edukacja zdrow.,
górnictwo transport specjal.
gastron. pomoc społ.
283 606 885 614 56 188
1-9
10,0% 21,4% 31,3% 21,7% 2,0% 6,6%
32 20 40 18 33 10
10-49
1,1% 0,7% 1,4% 0,6% 1,2% 0,4%
13 5 9 5 10 4
50+
0,5% 0,2% 0,3% 0,2% 0,4% 0,1%
N = 278 533 n = 250
Handel, Opieka
Przemysł, Budownic., Usługi
hotele, Edukacja zdrow.,
górnictwo transport specjal.
gastron. pomoc społ.
1-9 25 54 78 54 5 17
10-49 3 2 4 2 3 1
50+ 1 1 1 1 1 0
7
2012-06-13
Próby nielosowe - kwotowa
Problemy zwiÄ…zane z doborem kwotowym:
" problem dostępności danych;
" problem doboru respondentów przez ankieterów (trudności z
dotarciem, unikanie pewnych dzielnic, miejsc, itp.).
Ogólne zasady przy doborze kwotowym:
" nie należy dobierać wszystkich respondentów w jednym
miejscu
" należy dobierać respondentów ze zróżnicowanych środowisk
" ankieter i respondent przed rozpoczęciem wywiadu nie mogą
się znać, gdyż może to zakłócać wywiad
Próby nielosowe  kula śnieżna
Stosowana jest do badania rzadkich i trudno dostępnych
populacji (np. użytkownicy niszowych produktów, wykluczone
grupy społeczne).
Przy doborze tym najważniejsze jest dotarcie do pierwszej,
dowolnej osoby z takiej populacji. Następnie dopytujemy o
innych, podobnych ludzi. Krok ten powtarzamy u kolejnych
badanych.
Można zastosować quasi-randomizację losując z listy zebranych
kontaktów wybranych respondentów.
8
2012-06-13
Próby losowe  losowa prosta
Prosta próba losowa  to taka próba, w której każda z badanych
jednostek ma takie same szanse znalezienia się w próbie.
Jak dobieramy?
" potrzebny jest operat
" posługując się tabelami/generatorem liczb losowych
wybieramy potrzebną liczbę jednostek do próby
Operat (w postaci listy) musi być ułożony w ten sposób, że nie
nim żadnej systematycznej zależnoÅ›ci Ä…ð unikamy alfabetycznej
lub innej kolejności, zdublowanych wpisów, itd.
Próby losowe  systematyczna
Dobór ten polega na wskazaniu co k-jednostki z operatu, która
będzie stanowiła próbę.  Skok przy takim wybieraniu ustalany
jest na podstawie stosunku:
n  zakładana liczebność próby
5ØAÜ
5ØXÜ =
N  liczebność populacji
5Ø[Ü
MetodÄ… losowÄ… prostÄ… wybiera siÄ™ jedynie punkt startowy.
Technika tego doboru wymaga szczególnej uwagi na układ
operatu, by nie miał on jakichś charakterystycznych wzorów.
9
2012-06-13
Próby losowe  warstwowa
Podobnie jak w próbie kwotowej próba ta zakłada odpowiednie
oddanie kształtu populacji pod względem jej określonych cech. Dlatego
przed przystąpieniem do tego doboru musimy znać rozkład danych
cech w populacji.
Biorąc pod uwagę udział danej cechy w populacji określamy jej
liczebność w próbie (np. w pewnej populacji jest 54% kobiet i 46%
mężczyzn Ä…ð 100 osobowa próba warstwowa powinna zatem skÅ‚adać
się z 54 kobiet i 46 mężczyzn).
Następnie dobieramy odpowiednie jednostki w obrębie warstw
stosując dobór losowy prosty lub systematyczny.
Próba warstwowa może być proporcjonalna lub nieproporcjonalna 
tą drugą stosujemy wtedy, gdy grupa, która nas interesuje jest
relatywnie mała w stosunku do pozostałych podgrup.
Próby losowe  wielostopniowa
Próba wielostopniowa (grupowa) jest jedyną próbą losową do której
nie jest potrzebny operat losowania. Próbę tę dobiera się w kolejnych
stopniach (krokach) losując z kolejnych elementów.
Na przykład wybór liceum ogólnokształcącego do badań:
Ä…ðnajpierw losujemy (np. dobór losowy prosty) województwo
Ä…ðnastÄ™pnie powiat z wylosowanego województwa
Ä…ðpóz
niej sprawdzamy ile w powiecie jest liceów i losujemy jedno
10
2012-06-13
Od czego zależy liczebność próby?
Podejmując decyzję o liczebności próby należy wziąć pod uwagę
kilka czynników:
1. Zróżnicowanie badanej cechy w populacji
Im większe zróżnicowanie, tym potrzebna większa próba.
2. Przyjęty poziomu wiarygodności wyników  błędu z próby
(tzw. poziom ufności).
Im potrzebujemy większej wiarygodności wyników, tym
próba powinna być większa.
3. Budżet badań.
W praktyce liczebność prób losowych jest określana według
wzorów zakładających określony poziom błędu z próby.
Dobór losowy  próba imienna
" Próba dobierana jest ze spisów (PESEL, baza posiadaczy
telefonów, baza klientów banku, itp.).
" Ankieter musi wiedzieć, z jakiej bazy wylosowano
respondentów (na pewno będzie o to pytany).
" Wywiad realizuje siÄ™ z wylosowanÄ… osobÄ…, adres jest tylko
wskazówką do jej znalezienia.
" Nie można w miejsce wylosowanej osoby dobrać kogokolwiek,
gdyż próba traci charakter losowy.
11
2012-06-13
Dobór losowy  próba adresowa
" Może być realizowana w dwóch krokach:
1. przez instytut badawczy: losowane sÄ… adresy gospodarstw
domowych (mieszkań lub domów jednorodzinnych)
2. jako wybór respondenta spośród członków gospodarstwa
domowego, należących do danej zbiorowości
" Procedura wyboru jest ściśle określona, zobiektywizowana,
wykorzystuje się np. formularz składu gospodarstwa
domowego. Po wpisaniu w odpowiedniej kolejności danych
wszystkich domowników wybiera się respondenta (np.
korzystajÄ…c z tablicy liczb losowych czy z tablic Kisha). Zamiast
formularza doboru można też stosować reguły decyzyjne
(respondentom zadaje siÄ™ pytania i na podstawie odpowiedzi
podejmuje się decyzję, z kim przeprowadzić wywiad)
Dobór losowy  random route
" Celem jest znalezienie mieszkania (domu), w którym zostanie
dobrany respondent
" Punktem wyjścia jest z góry podany adres (np. adres
niezrealizowanego wywiadu z próby zasadniczej z tego
samego badania).
" Szukając wykorzystuje się procedurę określoną w instrukcji
doboru lub w innych materiałach.
12
2012-06-13
Techniki doboru próby  podsumowanie
Próby losowe Próby nielosowe
Spis
Prosta Warstwowa Grupowa Celowa Dogodn. Kwotowa
Możliwość
określenia Nie Tak Tak Tak Nie Nie Nie
błędu próby
Konieczność Tylko
posiadania Tak Tak Tak wyodrębnio Nie Nie Nie
operatu nych grup
Åšredni do
Koszt B. wysoki Wysoki Wysoki Niski B. niski Åšredni
wysokiego
Praktyczna
Bardzo
częstość Niska Niska Średnia Wysoka Niska B. wysoka
wysoka
stosowania
y
ródło: Kinnear T. C., Taylor J. R., 1987, Marketing Research: An Applied Approach, New York
13