Opracowanie:
mgr Ewa Miklaszewicz
Szkoła Podstawowa nr 2 w Suwałkach
ZAGADKI I ICH WYKORZYSTANIE W
EDUKACJI
SOZOLOGICZNEJ UCZNIÓW KLAS I  III
Suwałki , styczeń 2003 rok
1
Sozologia to nauka o środowisku życia człowieka, a w szczególności o zmianach w nim
zachodzących pod wpływem działalności ludzkiej. Podstawowym zadaniem sozologii jest
utrzymanie ciągłości życia na Ziemi przez zachowanie, restytuowanie i zapewnienie trwałości
użytkowania środowiska.
Celem edukacji sozologicznej dzieci w wieku wczesnoszkolnym jest:
- poznanie motywów i sposobów ochrony i kształtowania środowiska życia i działalności
człowieka;
- kształtowanie umiejętności dostrzegania zjawisk w ekosystemach, przewidywania i
oceny przyczyn i skutków degradacji, ochrony i kształtowania środowiska człowieka;
- kształtowanie postaw wobec określonych obiektów i zjawisk oraz procesów
występujących w środowisku człowieka.
Treści ułatwiające osiąganie tych celów zawarte są we wszystkich obszarach aktywności
ucznia. Bardzo ważną sprawą jest dobór najefektywniejszych form, metod i środków
dydaktycznych. Swoistym środkiem dydaktycznym, który może mieć zastosowanie w
różnych ogniwach zajęć dydaktycznych jest zagadka. Może ona być wykorzystana do
zorganizowania sytuacji problemowej, ale przede wszystkim służy jako narzędzie kontroli
wiadomości uczniów. Zagadki mogą rozwiązywać uczniowie indywidualnie lub w zespołach
albo zbiorowo. Rozwiązując zagadki uczniowie podejmują różne rodzaje aktywności np.:
uzupełniają treść zagadki (wpisywanie brakujących wyrazów w miejsce kropek lub kratki),
dobierając lub rysując odpowiednie ilustracje, opisując je. Zagadki mają wielostronne
znaczenie poznawcze, kształcące i dydaktyczne.
2
Zagadki o chronionych roślinach i zwierzętach
Rośliny
1. Dobrze się nazywam z prześlicznej woni.
Kwitnie dzwonkami ale nie dzwoni.
Zdobi nam lasy więc jej nie zrywaj,
Za to odpowiedz jak się nazywa
2. Śpią jeszcze pod śniegiem hale.
Jeszcze nie widać tu wiosny.
Lecz co to ? Kielichy lila
spod śniegu wyrosły?
Liliowy, górski kieliszek
nie mrozu, nie śniegu się lęka,
lecz zniszczyć może go tylko
bezmyślna, człowieka ręka.
3. Zanim, żółtym kolorem
pozdrawiając wiosnę,
zjawił się wieczorem
słoneczny _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
4. Chociaż nie rzadko wiew mroz
ny
w białych płatkach zawiśnie-
odważny, nieostrożny
przebił śnieg _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
5. Kiedy wiosenne słońce błyśnie 
choć wiatr wiosenny jeszcze dmie 
koronę wznosi swą ....................... 
z wiosną królować razem chce! (W.Ś)
6. Niedługo zima pryśnie 
śnieg już przebiłem
bo jestem _ _ _ _ _ _ _ _ _
7. Ciągle jeszcze jest chłodno
a najgorsze są noce i ranki
więc czyż można się dziwić
3
że ubrały się w futra .................?
8. W której nazwie kwiatów
mieszczą się sanki 
a te kwiaty kwitną
w marcu w mroz
ne ranki (W.D)
9. Przystanę zdziwiony,
z góry na nie zerknę:
chociaż wiosna w pełni
one wiąż w futerkach!
Delikatny kwiatuszku!
wychyl kwiateczek lila!
Nie zerwę cię przecież
lecz popatrzę chwilę.
10. Na nagrzanym słońcem zboczu
Białą główkę wzniósł wysoko.
Po zbudzonym ze snu lesie
wiatr owoce ich rozniesie.
Wiosna bardzo lubi
ten łan biały i niewielki,
bo pod spodem, pod płatkami
mają włosy jak z wełenki.
4
Zwierzęta
1. Tylko ja jeden jedyny
Zapylam kwiat czerwonej koniczyny.
2. Gnając z południa poprzez Karpaty,
Wieczorem zjawia się duch skrzydlaty,
Wszyscy chronimy go w kraju naszym
Choć, piszcząc, trupią główką nas straszy
3. Ktoś głupstw nagadał,
że truskawki zjadam!
Kto mądry - niech nie słucha!
Truskawki zjada  ślimak
a ja ślimaka ............. .
4. Cicho pełznie w trawie.
Podobny do żmii,
Ale to nie żmija?
5. Jest leniwy wielce
krok wolno odmierza.
Chodzi w kamizelce
z twardego pancerza.
6. Służy mu za wędkę dziób
czerwony, długi, którym
sobie łowi żaby
koło strugi.
7. Co to za pan skrzydlaty
miewa berecik czerwony,
bywa czarny, pstrokaty,
a nawet zielony.
Korniki zjada z chęcią
Kto to taki?
8. On pierwszy do nas
z ciepłych krajów wrócił
i nad polami
teraz piosenkę nuci
5
9. W czerwonych butach po łące chodzę,
czasem przystanę na jednej nodze
i łypię okiem, przekrzywię głowę:
Czy śniadanie dla mnie gotowe?
10. Bez młotka, bez dłuta,
a dziupla wykuta!
To będzie schronisko,
bo zima już blisko!
- Młody przyrodniku
kto tę dziuplę wykuł?
11. Nie żądam żadnej dopłaty!
Nie potrzebuję gotówki
Zgłaszać się: dudki, szpaki,
sikorki, pliszki, wiewiórki,
koszatki, muchołówki.
Zeszłoroczną dziuplę
odstąpię komuś z chęcią!
Leśny dostawca mieszkań 
12. Co to za doktor skrzydlaty,
który bez żadnej zapłaty
opukuje chore drzewa.
Dobry on, chociaż nie śpiewa.
13. Jestem zuch nad zuchy,
sypiam bez poduchy.
Po dziuplach się tuli
wasz najmniejszy ............ .
14. ........... w ciepłych piórkach się nie przeziębi,
kiedy je zimą gronka jarzębin;
chociaż dokoła mroz
no i ślisko,
ten ptaszek sobie gwiżdże na wszystko.
15. Granatowy fraczek, biała kamizelka,
przed oknem krąży ptaszyna niewielka
16. Latem ją w mroz
nych krajach spotkamy,
bo tam odżywia się komarami;
u nas przebywa od paz
dziernika
6
 i jarzębinę z jemiołą łyka.
17. Każdy słyszy jej kukanie w wiosenny czas.
Ocali nam od gąsiennic cały las.
18. ............. ptaszkiem jest towarzyskim
i bardzo lubi otwierać szyszki,
w których znajduje zawsze nasiona,
więc go i zimą głód nie pokona.
19. Długi ogonek, puchu kłębuszek...
Ten ranny ptaszek zwie się .............;
od świtu zajął się ciepłym gniazdkiem,
bo u nas chce spędzić mroz
ną Gwiazdkę.
20. Szyja długa, dziób niewielki.
Skrzydła białe jak żagielki.
Pięknie pływa po jeziorze ...
Kto go już pokazać może?
21. Po gałązkach kozły fika,
chętnie zjada tłuszcz z patyka
na śniadanie i na obiady 
spod kory dłubie owady.
22. Skrzydełkami mocno macha,
siada nocą na dachach,
mysz zobaczy choć jest mrok,
bo ma dobry słuch i wzrok.
23. Ma okrągłe oczy
świetnie widzi w nocy,
i widzi i słyszy
poluje na myszy.
24. Przyleciał szary ptaszek
nad polem zaśpiewa jak dzwonek.
Znają go dobrze dzieci 
to jest ....................... .
25. Mieszka przy ziemi,
pod niebem śpiewa,
7
Jego piosenką wiosnę przywiewa.
26. W mrok się chowa
w świeżą zieleń,
co pokryła drzewa 
lecz gdy zacznę swoje trele
poznacie, kto śpiewa.
27. W górach mieszka
wspaniały ten ptak.
Gdy namalowany 
To Polaków znak.
28. Zęby mam jak piła ostre
Zetnę nimi każdą sosnę,
i choć jestem taki mały
cieśla ze mnie doskonały.
Możesz mnie zobaczyć co dzień,
gdy pracuję ciężko w wodzie
wznosząc dom dla swej rodziny,
z pni zwalonych i jedliny.
Lecz nie podchodz
blisko proszę,
bo się bardzo łatwo płoszę.
29. Gdy chłód mu dokucza nieznośnie,
w stos liści na ziemię się kryje.
Lecz kiedy zapachnie przedwiośnie
wysuwa kolce i ryjek.
30. Jestem zwierzątko nieduże
ostre kolce na skórze
ja wiem i ty wiesz, że nazywam się ........ .
31. Taterniczka doskonała
świetnie wspina się po skałach.
32. Na pastwisku, w sadzie
drąży korytarze
kopce z ziemi sypie,
połyka szkodniki,
Bardzo pożyteczny,
choć nie zawsze grzeczny,
Pomyśl  zgadniesz wnet,
że to czarny ..........
8
33. W aksamitnym czarnym futrze
pod ziemią chodzi.
A tam gdzie szkodniki łowi,
ziemia lepiej rodzi.
34. Mam futerko aksamitne,
mam jak łopaty nóżki.
Wędruję w głębi ziemi
przez ciemne długie dróżki.
Mam bardzo małe oczy,
nie widzę prawie wcale
lecz w ciemnych korytarzach
ruszam się doskonale.
Coraz to jakiś pędrak
w mym długim ryjku znika.
Zaledwie zjem jednego
za drugim już pomykam
35. O zmroku opuszcza strychy,
okrąża zarośla, gąszcze,
łowi  sprawny, zwrotny, cichy 
komary, ćmy, chrabąszcze.
36. Kiedy wejdziesz po cichu 
zobaczysz go na strychu,
jest podobny do myszy,
za tylne nogi u belki wisi.
37. Czy znacie takiego zwierza,
co lata, a nie ma pierza?
Błoniste skrzydła posiada,
a w głowie podobno ma radar!
38. Gdzie góry Karpaty 
żyje zwierz kudłaty,
Poluje na owce,
na pada na trzodę,
ale lubi też maliny
i słodziutki miodek.
9
Rozwiązanie zagadek
Rośliny
1.  konwalia; 2.  krokus; 3,4,5.  przebiśnieg; 6.  śnieżynka; 7,8,9.  sasanka;
10  zawilec.
Zwierzęta
1.  trzmiel; 2.  trupia główka; 4.  zaskroniec; 5.  żółw; 6.  bocian; 7.  dzięcioł;
8.  skowronek; 9,10,11,12.  dzięcioł; 13.  mysikrólik; 14.  gil; 15.  jaskółka;
16.  jemiołuszka; 17.  kukułka; 18.  krzyżodziób; 19.  łabędz
; 20.  raniuszek;
21.  sikorka; 22,23.  sowa; 24,25.  skowronek; 26.  słowik; 27.  orzeł; 28.  bóbr;
29,30.  jeż; 31.  kozica; 32,33,34.  kret; 35.36.37.  nietoperz; 38.  niedz
wiedz
.
10
SCENARIUSZ ZAJ
Ć Z OCHRONY PRZYRODY W KLASIE I
Temat: Wiosenne rośliny chronione w naszej miejscowości
Rodzaje aktywności:
- polonistyczna
- środowiskowa
- plastyczna
Cele: Poznanie podstawowych gatunków wiosennych roślin chronionych,
doskonalenie techniki czytania,
kształcenie wrażliwości na piękno wiosennej przyrody
Przebieg zajęć:
1. Wycieczka do parku, lasu albo ogrodu kwiatowego celem poznania pierwszych
wiosennych roślin kwitnących.
- Obserwacja roślin, określanie miejsca ich występowania oraz charakterystycznych cech
- Ustalenie nazw gatunków przez porównywanie okazów z kolorowymi rysunkami
(w atlasie).
- Odczytanie wiersza H. Zdzitomieckiej pt.  Kto pierwszy wiosnę powita?
Może przebiśnieg zwany też śnieżynką
bo ma kwiaty białe jak płatki śniegu
Może przylaszczki pod lasem które się
niebieszczą jak skrawki nieba?
Może podbiał się pokłonił złotą gwiazdką
na grubej łodydze?
Może wyjrzy spod liści fiołek?
Nie zrywaj pierwszych kwiatów!
Niech każdy wita wiosnę!
- Rozmowa na temat konieczności i sposobów ochrony niektórych gatunków roślin
2. Omówienie spostrzeżeń z wycieczki
- Rozpoznawanie roślin
Uczniowie dobierają ilustracje kwitnących roślin chronionych do napisów z ich
nazwami gatunkowymi.
11
- Rozwiązywanie zagadek
Uczniowie podają rozwiązanie zagadek, prezentując jednocześnie ilustrację
przedstawiającą dana roślinę
Zagadki
Jeszcze śpi wszystko, co żyje,
jeszcze nic nie rośnie,
a on śmiało śnieg przebija,
opowie nam o wiośnie.
(przebiśnieg)
Ciągle jeszcze jest chłodno,
a najgorsze są noce i ranki,
więc czyż można się dziwić,
że ubrały fioletowe kubraczki?
(sasanki)
Tam w lesie cienistym zakwitła niebiesko.
Na łące na pewno czułaby się kiepsko.
A gdy zakuta w marcu, to wtedy już wiecie,
że nieodwołalnie wiosna na świecie.
(przylaszczka)
Jesteśmy bardzo malutkie,
łodyżki mamy krótkie.
Liliowych główek prawie,
nie dojrzysz w gęstej trawie.
Choć pachniemy na cały świat.
Co my za jedne? Kto zgadł?
(fiołki)
Przyszła wiosna do lasku
z żółtymi kluczykami przy pasku.
A te klucze pachnące
można znalez
ć na łące.
(pierwiosnki)
Pięć białych płatków, strzępiaste liście.
Gdy mnie zerwiesz zaraz zwiędnę
(zawilec)
- Uczniowie rysują w zeszycie jeden z wybranych kwiatów, ich nazwy
(przygotowane wcześniej) wklejają.
12
BIBLIOGRAFIA:
1. Emilia i Jan Frątczakowie:  Edukacja sozologiczna uczniów klas I  III szkoły
podstawowej , WOM Bydgoszcz 1992 r.
2. Alicja Baluch:  Poezja współczesna w szkole podstawowej WSiP, Warszawa 1984 r.
13
 14