CEL PRZEDMIOTU
ATESTACJA
ATESTACJA
APARATURY POMIAROWEJ
APARATURY POMIAROWEJ
Celem przedmiotu jest zapoznanie
CZ
ŚĆ
CZ
ŚĆ1.
1.
słuchaczy z uwarunkowaniami
obowiÄ…zkowej i dobrowolnej atestacji
Jednostka prowadzÄ…ca:
Instytut Metrologii i In\
ynierii Biomedycznej
przyrządów pomiarowych oraz zasadami
Autor prezentacji: wykonywania i dokumentowania
dr in\
. Jerzy Arendarski
wzorcowań przyrządów pomiarowych.
1 2
Zakres wykładu
CEL PRZEDMIOTU
" Prawna kontrola metrologiczna przyrządów
pomiarowych,
Ponadto nabycie umiejętności
" Wzorcowanie  fakultatywna forma
w zakresie
potwierdzania właściwości przyrządów
wzorcowania
pomiarowych,
i dokumentowania wyników wzorcowania
" Wzorcowanie płytek wzorcowych, płytek
wybranych przyrządów pomiarowych
kątowych, kątowników i płytek
interferencyjnych,
3 4
Zakres wykładu
" Wzorcowanie wybranych przyrządów do Prawna kontrola metrologiczna
Prawna kontrola metrologiczna
pomiarów bezpośredniego porównania,
przyrządów pomiarowych
przyrządów pomiarowych
" Wzorcowanie wybranych przyrządów
czujnikowych,
" Metoda R&R w badaniach zdolności
pomiarowej systemów pomiarowych.
5 6
Jednolitość miar Jednolitość miar
Do realizacji wytyczonych celów Konwencja powołała trzy organy:
Podstawowym celem Konwencji Metrycznej podpisanej w
1875 roku było doskonalenie systemu metrycznego oraz
* GeneralnÄ… KonferencjÄ™ Miar,
działania na rzecz ogólnoświatowej jednolitości miar, czyli * Międzynarodowy Komitet Miar (CIPM),
* Międzynarodowe Biuro Miar (BIPM).
doprowadzenie do sytuacji, \
e  niezale\
nie od miejsca i czasu
wykonania, pomiar będzie dawał taki sam wynik, w granicach
wyznaczonych błędów . Działania Konwencji Metrycznej doprowadziły do jednolitości
miar w skali ogólnoświatowej umo\
liwiając porównywanie
DziÅ› sentencjÄ™ tÄ™ mo\
na zakończyć słowami  ... w granicach
wyników pomiarów, wykonywanych w ró\
nych miejscach,
wyznaczonych niepewności pomiarów .
w ró\
nym czasie i warunkach, co ma fundamentalne znaczenie
w nauce, technice i gospodarce światowej.
7 8
Jednolitość miar Rola administracji państwowej w zakresie zapewnienia jednolitości miar
Podstawowe warunki zachowania jednolitości miar
sformułowano następująco:
Polskim NMI
1. Muszą być ściśle zdefiniowane i ogólnie przyjęte jednostki miar. (National Measurement Institute)
2. Musi być zapewniona odtwarzalność tych jednostek w postaci jest
wzorców jak najbardziej niezmiennych.
Główny Urząd Miar (GUM)
3. Stosowane do pomiaru przyrządy pomiarowe muszą być spraw-
dzane pod względem ich właściwości metrologicznych, a przede (ang. Central Office of Measures)
wszystkim pod względem dokładności.
Zakres działalności Głównego Urzędu Miar określa ustawa
4. Muszą być stosowane właściwe metody pomiaru.
Prawo o miarach
5. Pomiar musi być wykonany prawidłowo.
z 11 maja 2001 roku (z póz
niejszymi zmianami).
(Jan Obalski: Podstawy metrologii, WPW, Warszawa 1966)
9 10
Rola administracji miar
Rozdział 4 Rola administracji miar
Kompetencje i zadania organów administracji miar Art.16. Do zakresu działania Prezesa w sprawach miar nale\
y (c.d.):
Art.10. Organami administracji miar sÄ…:
2) informowanie, w drodze obwieszczenia, o spełnieniu
1) Prezes Głównego Urzędu Miar, będący centralnym organem
przez wzorce jednostek miar warunków określonych
administracji rzÄ…dowej
dla państwowych wzorców jednostek miar,
2) dyrektorzy okręgowych urzędów miar,...
3) naczelnicy obwodowych urzędów miar,...
3) zapewnienie, w drodze porównań, powiązania
Art. 16. Do zakresu działania Prezesa w sprawach miar nale\
y:
państwowych wzorców jednostek miar
1) budowa, utrzymywanie i modernizacja państwowych
z międzynarodowymi wzorcami jednostek miar
wzorców jednostek miar, przechowywanych
lub wzorcami jednostek miar w innych krajach,
i stosowanych w Urzędzie, oraz prowadzenie prac
rozwojowych w tym zakresie,
11 12
Rola administracji miar
Rola administracji miar
Art.16. Do zakresu działania Prezesa w sprawach miar nale\
y (c.d.):
Art.16. Do zakresu działania Prezesa w sprawach miar nale\
y (c.d.):
6) zatwierdzanie typów przyrządów pomiarowych,....
4) zapewnienie przekazywania wartości legalnych
7) wykonywanie prawnej kontroli metrologicznej oraz uznawanie
jednostek miar od państwowych wzorców
za równowa\
nÄ… prawnej kontroli metrologicznej w RP
jednostek miar do przyrządów pomiarowych,
odpowiedniej kontroli wykonanej przez właściwe zagraniczne
instytucje metrologiczne,
5) sprawowanie nadzoru nad działalnością jednostek
12) reprezentowanie RP w metrologicznych organizacjach między-
organizacyjnych i laboratoriów spoza administracji
narodowych i regionalnych oraz współdziałanie z krajowymi
miar, będących właścicielami państwowych wzorców
i zagranicznymi instytucjami prowadzącymi działania
jednostek miar, utrzymujących i udostępniających
w zakresie miar,
te wzorce,
13 14
Wzorce państwowe jednostek miar Wzorce państwowe jednostek miar
Dokumentację wzorca państwowego
stanowi świadectwo wzorca państwowego z
załącznikami, którymi są:
Państwowy wzorzec jednostki miary -
1. Księga wzorca państwowego,
wzorzec jednostki miary uznany urzędowo
w Rzeczypospolitej Polskiej za podstawÄ™
2. Hierarchiczny układ sprawdzań,
do przypisywania wartości innym wzorcom
3. Dokumentacja techniczna,
jednostki miary danej wielkości fizycznej.
4. Instrukcja obsługi.
(Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 30 stycznia 2003 r.)
15 16
Atestacja aparatury pomiarowej
Ogólny schemat układu przekazywania wymiaru jednostki
Wzorzec
od wzorca podstawowego do przyrządów pomiarowych
międzynarodowy
Atest < łac. attestor = poświadczam >
Wzorzec podstawowy
(państwowy)
1. praw. poświadczenie, zaświadczenie. 2. techn. świadectwo
Metoda porównawcza zawierające wyniki fabrycznej kontroli technicznej wyrobu
przemysłowego, wystawione przez wytwórcę lub instytucję
Wzorzec odniesienia
upowa\
nioną do oceny jakości.
Metoda porównawcza
Metoda porównawcza
Atestacja < Å‚ac. attestatio>
Wzorzec kontrolny
Wzorzec odniesienia
Metoda porównawcza
1. Wystawianie atestów wyrobów przemysłowych.
Metoda porównawcza
Metoda porównawcza
Wzorzec u\
ytkowy
(z
ródło: Słownik wyrazów obcych, PWN, Warszawa 1991)
Wzorzec roboczy
Wzorzec odniesienia
Metoda porównawcza
PrzyrzÄ…dy u\
ytkowe
17 18
Główne rodzaje badań atestacyjnych aparatury pomiarowej
Jakie są błędy wskazań przyrządu pomiarowego?
Proces atestacji ma doprowadzić do uzyskania
Wzorcowanie (inaczej kalibracja) to zbiór operacji
odpowiedzi na jedno lub więcej z ni\
ej
ustalających, w określonych warunkach, relację
przedstawionych pytań:
między wartościami wielkości mierzonej wskazanymi
1. Jakie są błędy wskazań przyrządu pomiarowego?
przez przyrząd pomiarowy lub układ pomiarowy
2. Czy błędy wskazań przyrządu pomiarowego
albo wartościami reprezentowanymi przez wzorzec
nie przekraczajÄ… dopuszczalnych granic?
miary lub przez materiał odniesienia,
3. Czy właściwości przyrządu pomiarowego są odpowiednie,
a odpowiednimi wartościami wielkości realizowanymi
aby go stosować w określonych warunkach do realizacji
określonych zadań pomiarowych? przez wzorce jednostki miary. (VIM)
19 20
Czy błędy wskazań przyrządu pomiarowego
Czy właściwości przyrządu pomiarowego są odpowiednie,
nie przekraczajÄ… dopuszczalnych granic?
aby go stosować w określonych warunkach do realizacji
określonych zadań pomiarowych?
Walidacja - potwierdzenie, przez przedstawienie
 Sprawdzanie narzędzia pomiarowego 
dowodu obiektywnego, \
e zostały spełnione
czynności stwierdzające zgodność
wymagania dotyczÄ…ce konkretnego zamierzonego
narzędzia pomiarowego z wymaganiami przepisów
u\
ycia lub zastosowania
legalizacyjnych, zaleceniami norm lub warunkami
technicznymi
Dowód obiektywny
PN-71/N-02050
- dane potwierdzające istnienie lub prawdziwość czegoś
21 22
1 Specyfikacja wymagań (zleceniodawca) Schemat ogólny działań Europejskie i krajowe akty prawne
walidacyjnych dotyczące przyrządów pomiarowych
Specyfikacja uściślona/ skorygowana
2
(zleceniodawca, zleceniobiorca)
Dyrektywy techniczne nowego podejścia UE
3 Opracowanie metody badawczej
4
Testowanie opracowanej metody
Nieautomatyczne urzÄ…dzenia wagowe - 90/384/EWG
Charakterystyka opracowanej metody
5
- koniec okresu przejściowego: 01.07.2002 r.
Analiza porównawcza charakterystyki
6 metody i skorygowanej specyfikacji
wymagań DIRECTIVE 2004/22/ECD OF EUROPEAN PARLIAMENT
AND OF THE COUNCIL of 31 March 2004
Analiza mo\
liwości modyfikacji
N
Czy jest zgodność
on measuring instruments
8
8 (zmiany) metody lub rezygnacja ze
zlecenia
- koniec okresu przejściowego: 31.10. 2006 r.
T
Stwierdzenie przydatności metody (oparte
7 na wynikach przeprowadzonych badań)
23 24
Schemat strukturalny systemu
oceny zgodności p. p. z dyrektywami
Europejskie i krajowe akty prawne
dotyczące przyrządów pomiarowych
DYREKTYWA UE WYMAGANIA
DYREKTYWA UE WYMAGANIA
Ustawa Prawo o miarach z dnia 11 maja 2001 roku
USTAWA O SYSTEMIE
USTAWA O SYSTEMIE
(Dz. U. Nr 63, poz. 636, z póz
niejszymi zmianami)
OCENY ZGODNOÅšCI
OCENY ZGODNOÅšCI
Ustawa o systemie oceny zgodności
USTAWA PRAWO O
USTAWA PRAWO O
(Dz. U. z dnia 7 paz
dziernika 2002 r. z póz
niejszymi zmianami)
MIARACH
MIARACH
RozporzÄ…dzenia ministra
właściwego do spraw gospodarki
ROZPORZ
DZENIA
ROZPORZ
DZENIA
MINISTRA WYMAGANIA
MINISTRA WYMAGANIA
GOSPODARKI
GOSPODARKI
25 26
Schemat strukturalny systemu
Ustawa Prawo o miarach
oceny zgodności p. p. z dyrektywami
Rozdział 3
Prawna kontrola metrologiczna
Wprowadzenie
Demonstrowanie zgodności Legalizacja Art.8.1. Prawnej kontroli metrologicznej podlegają przyrządy
Wprowadzenie
Demonstrowanie zgodności Legalizacja
p.p. do obrotu
z wymaganiami ponowna pomiarowe, stosowane:
p.p. do obrotu
z wymaganiami ponowna
i u\
ytku
1) w ochronie zdrowia, \
ycia, środowiska,
i u\
ytku
A
2) w ochronie bezpieczeństwa i porządku publicznego,
Jednostki GUM
Jednostki GUM
B
3) w ochronie konsumenta,
akredytowane OUM
akredytowane OUM
C
4) przy pobieraniu opłat, podatków i niepodatkowych nale\
ności
D
bud\
etowych oraz ustalaniu opustów, kar umownych, wynagrodzeń
E
Autoryzacja jednostek
Autoryzacja jednostek i odszkodowań, a tak\
e przy pobieraniu i ustalaniu podobnych
NADZÓR RYNKU
NADZÓR RYNKU
F
notyfikowanych
notyfikowanych nale\
ności i świadczeń,
G
U O K i K
MINISTER GOSPODARKI
U O K i K 5) przy dokonywaniu kontroli celnej,
MINISTER GOSPODARKI
H
6) w obrocie handlowym.
27 28
Formy prawnej kontroli metrologicznej
Formy prawnej kontroli metrologicznej
Legalizacja  sprawdzenie, stwierdzenie i poświadczenie dowodem
Art.8.3. Prawna kontrola metrologiczna przed wprowadzeniem p.p. do
legalizacji, \
e przyrząd pomiarowy spełnia wymagania metrologiczne
obrotu lub u\
ytkowania wykonywana jest zgodnie z procedurami oceny
określone we właściwych przepisach; pojęcie to obejmuje:
zgodności (modułami), a w szczególności poprzez badania typu
potwierdzone decyzjÄ… zatwierdzenia typu, legalizacjÄ™ pierwotnÄ… lub
a) legalizacjÄ™ pierwotnÄ…  legalizacjÄ™ p.p. po raz pierwszy po
legalizację jednostkową, natomiast dla przyrządów pomiarowych
wyprodukowaniu, przed wprowadzeniem go do obrotu lub
będących w u\
ytkowaniu  poprzez legalizacjÄ™ ponownÄ….
u\
ytkowania,
b) legalizacjÄ™ ponownÄ…  ka\
dÄ… kolejnÄ… legalizacjÄ™,
Zatwierdzenie typu  wykazanie na podstawie wyników
c) legalizacjÄ™ jednostkowÄ…  legalizacjÄ™ pierwotnÄ… p.p. w wykonaniu
przeprowadzonych badań, \
e typ przyrządu pomiarowego spełnia
jednostkowym, skonstruowanego dla określonego, szczególnego
wymagania metrologiczne określone we właściwych przepisach
zastosowania; obejmuje on swoim zakresem badania wykonywane w
ramach zatwierdzenia typu
29 30
Kompetencje ministra gospodarki Ocena zgodności
Ka\
da dyrektywa nowego podejścia zawiera elementy dotyczące:
Art.9. Minister właściwy do spraw gospodarki określi, w drodze
rozporzÄ…dzenia:
" zakresu stosowania wyrobu,
1) warunki i tryb zgłaszania przyrządów pomiarowych do prawnej
" wprowadzania wyrobu do obrotu i u\
ytkowania,
kontroli metrologicznej, ....
" zasadniczych wymagań,
2) szczegółowy tryb wykonywania prawnej kontroli metrologicznej,
" swobodnego przepływu towarów,
uwzględniający procedury oceny zgodności (moduły) dla
" domniemania zgodności,
określonych rodzajów przyrządów pomiarowych przed ich
" oceny zgodności,
wprowadzeniem do obrotu lub u\
ytkowania oraz sposób
" jednostek notyfikowanych,
dokumentowania zatwierdzenia typu,...
" oznakowania CE,
3) wymagania metrologiczne, którym powinny odpowiadać przyrządy
" koordynacji prac w dziedzinie zharmonizowanych norm,
pomiarowe podlegajÄ…ce prawnej kontroli metrologicznej, ...
" postanowień odnośnie wdra\
ania dyrektywy i okresów przejściowych.
31 32
Wagi nieautomatyczne
procedura potwierdzania zgodności
Deklarowanie
zgodności WE
(moduł D1)
Wagi bez
sprÄ™\
yny i bez
zespołów
Legalizacja
elektronicznych
WE
(moduł F1) Wprowa-
dzenie do Dziękuję za uwagę
obrotu
Producent Deklarowanie
zgodności typu
WE (moduł D)
M
Badanie typu
Pozostałe wagi
WE (moduł B)
Legalizacja
WE (moduł F)
Legalizacja jednostkowa WE
(moduł G)
33 34
Zagadnienia objęte ustawą
Konwencja Metryczna (20
działalność
maja 1875)
Ustawa
dyplomatyczna
z dnia 11 maja 2001 r.
GKM (z póz
niejszymi zmianami)
działalność
CIPM Prawo o miarach
techniczna
Art.1. Celem ustawy jest zapewnienie jednolitości miar
KOMITETY DORADCZE
i wymaganej dokładności pomiarów wielkości fizycznych
w Rzeczypospolitej Polskiej.
Art.2.1. Ustawa reguluje zagadnienia:
BIPM
1) legalnych jednostek miar i państwowych wzorców jednostek miar,
2) prawnej kontroli metrologicznej przyrządów pomiarowych,
3) kompetencji i zadań organów administracji rządowej właściwych w
NMI  Państwowe Instytuty Metrologiczne
sprawach miar, zwanych dalej  organami administracji miar ,
4) sprawowania nadzoru nad wykonywaniem przepisów ustawy.
35 36
Państwowe wzorce jednostek miar Państwowe wzorce jednostek miar
Przechowywane i utrzymywane Głównym Urzędzie Miar Przechowywane i utrzymywane Głównym Urzędzie Miar
1. długości
2. kąta płaskiego 9. pojemności elektrycznej
3. kąta skręcenia płaszczyzny polaryzacji 10. światłości
pÅ‚askospolaryzowanej fali Å›wietlnej w 11. temperatury w zakresie od - 189,3442 °C do
widzialnym zakresie widma 961,78 °C
4. pH 12. czasu i częstotliwości
5. masy 13. strumienia świetlnego
6. gęstości 14. indukcyjności
7. oporu elektrycznego 15. napięcia elektrycznego stałego
8. współczynnika załamania światła
37 38
Państwowe wzorce jednostek miar
Przechowywane i utrzymywane poza siedzibą Głównego Urzędu Miar
Hierarchia wzorców
Wzorce międzynarodowe
Temperatury w zakresie od 13,8033 K do 273,16 K
(Instytut Niskich Temperatur i Badań
Wzorce państwowe
Strukturalnych PAN)
Wzorce odniesienia
Aktywności promieniotwórczej radionuklidów
(Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Izotopów POLATOM)
Wzorce robocze
U\
ytkowe przyrzÄ…dy pomiarowe
39 40
Wzorzec odniesienia jednostki miary
Wzorzec międzynarodowy jednostki miary Etalon odniesienia
Etalon międzynarodowy
Wzorzec jednostki miary uznany umowÄ… Wzorzec jednostki miary o najwy\
szej zazwyczaj
międzynarodową za podstawę jakości metrologicznej dostępny w danym
do przypisywania wartości innym wzorcom miejscu lub danej organizacji, który stanowi
jednostki miary danej wielkości.
odniesienie dla wykonywanych tam pomiarów.
41 42
Materiał odniesienia
Wzorzec roboczy jednostki miary
Etalon roboczy
Materiał lub substancja, których jedna lub
więcej wartości ich właściwości są
Wzorzec jednostki miary u\
ywany zwykle do
dostatecznie jednorodne i określone w
wzorcowania lub sprawdzania wzorców
stopniu umo\
liwiajÄ…cym stosowanie do
miar, przyrządów pomiarowych lub
wzorcowania przyrzÄ…du pomiarowego, oceny
materiałów odniesienia.
metody pomiarowej lub do przypisania
wartości właściwościom innych materiałów.
43 44
Dyrektywa MID obejmuje 10 rodzajów przyrządów pomiarowych:
wodomierze,
Prawna kontrola metrologiczna - działanie
gazomierze,
liczniki energii elektrycznej,
zmierzajÄ…ce do wykazania, \
e przyrzÄ…d
ciepłomierze,
pomiarowy spełnia wymagania metrologiczne
instalacje pomiarowe do cieczy innych ni\
woda,
wagi automatyczne,
określone we właściwych przepisach.
taksometry,
przymiary,
przyrządy do pomiaru wymiarów,
analizatory spalin samochodowych.
45 46
Modułowa ocena zgodności
Projektowanie Produkcja
A kontrola wewnętrzna projektowania i produkcji
C zgodność z typem
D zapewnienie jakości
produkcji (ISO 9001)
B Badanie Typu
E zapewnienie jakości wyrobu
(ISO 9001)
F weryfikacja wyrobów
G Weryfikacja jednostkowa
H Zapewnienie jakości (ISO 9001)
47