MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Karolina Maleńczak
Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich
i rolnictwa krajów Unii Europejskiej 321[05].Z4.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Maria Majewska
mgr inż. Barbara Sternal
Opracowanie redakcyjne:
mgr Karolina Maleńczak
Konsultacja:
mgr Rafał Rzepkowski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[05].Z4.01,
 Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa krajów Unii Europejskiej , zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik rolnik.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Prawo europejskiej integracji społecznej i gospodarczej 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Podstawy polityki rolnej 10
4.2.1. Materiał nauczania 10
4.2.2. Pytania sprawdzające 17
4.2.3. Ćwiczenia 18
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.3. Rozwój obszarów wiejskich 21
4.3.1 Materiał nauczania 21
4.3.2. Pytania sprawdzające 25
4.3.3. Ćwiczenia 25
4.3.4. Sprawdzian postępów 26
4.4. Gospodarowanie ziemią, zasady obrotu nieruchomościami. Polityka
ochrony środowiska i przestrzeni rolno-leśnej w Polsce i krajach Unii
Europejskiej 27
4.4.1. Materiał nauczania 27
4.4.2. Pytania sprawdzające 31
4.4.3. Ćwiczenia 31
4.4.4. Sprawdzian postępów 32
4.5. Fundusze strukturalne UE. Programy Operacyjne (PO) na lata
2004 2006 i 2007 2013 33
4.5.1 Materiał nauczania 33
4.5.2. Pytania sprawdzające 40
4.5.3. Ćwiczenia 41
4.5.4. Sprawdzian postępów 42
4.6. Instytucje wdrażające programy pomocowe Unii Europejskiej.
Fundusz Poręczeń Unijnych 43
4.6.1. Materiał nauczania 43
4.6.2. Pytania sprawdzające 46
4.6.3. Ćwiczenia 46
4.6.4. Sprawdzian postępów 47
5. Sprawdzian osiągnięć 48
6. Literatura 53
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach funkcjonowania
rolnictwa w krajach członkowskich Unii Europejskiej oraz sposobach finansowania
działalności rolniczej ze środków unijnych.
W poradniku znajdziesz:
- wymagania wstępne  wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
- cele kształcenia  wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,
- materiał nauczania  wiadomości teoretyczne niezbędne do osiągnięcia założonych celów
kształcenia i opanowania umiejętności zawartych w jednostce modułowej,
- zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić, czy już opanowałeś określone treści,
- ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
- sprawdzian postępów,
- sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
- wykaz literatury uzupełniającej.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność.
Po zrealizowaniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian z zakresu jednostki modułowej.
schemat.
Moduł 321[05]. Z4
Ekonomika przedsiębiorstwa
rolnego
321[05].Z4.01
Wspieranie rozwoju obszarów
wiejskich i rolnictwa krajów Unii
Europejskiej
321[05]. Z4.02 321[05]. Z4.03
Planowanie i finansowanie Stosowanie technik komputerowych
działalności rolniczej w działalności rolniczej
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- posługiwać się podstawowymi kategoriami ekonomicznymi i rolniczymi,
- interpretować przepisy prawa regulujące działalność rolniczą,
- charakteryzować czynniki kształtujące podaż i popyt surowców i artykułów
żywnościowych,
- korzystać z różnych z
ródeł informacji,
- obsługiwać komputer oraz korzystać z Internetu,
- pracować w zespole.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
- zinterpretować przepisy prawa dotyczące europejskiej integracji gospodarczej,
- scharakteryzować założenia polityki Unii Europejskiej dotyczące wsi i rolnictwa,
- określić kierunku rozwoju obszarów wiejskich w krajach Unii Europejskiej,
- określić miejsce i zasady funkcjonowania polskiego rolnictwa w Unii Europejskiej,
- określić problemy polityki rolnej i obszarów wiejskich w Polsce,
- scharakteryzować zasady obrotu ziemią i nieruchomościami,
- scharakteryzować instrumenty polityki rolnej,
- określić zasady wspierania polskiego rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich,
- określić procedury korzystania ze środków finansowych Unii Europejskiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Prawo europejskiej integracji społecznej i gospodarczej
4.1.1. Materiał nauczania
System prawa wspólnotowego
Akty prawne Wspólnot Europejskich tworzą swoisty system prawa wspólnotowego, na
który składa się:
- pierwotne prawo wspólnotowe,
- pochodne (wtórne) prawo wspólnotowe.
Za prawo pierwotne uznaje się prawo ustanowione przez państwo członkowskie w drodze
umów międzynarodowych. Prawem pochodnym jest prawo stanowione przez odpowiednie
organy Wspólnoty na podstawie i w granicach określonych w prawie pierwotnym.
System pierwotnego prawa wspólnotowego tworzą:
1) Traktaty o ustanowieniu Wspólnot Europejskich, zwane traktatami założycielskimi.
Należą do nich:
- Traktaty o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (wygasł w dniu
22.07.2002 r.),
- Traktat o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej,
- Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej,
2) Traktat o Unii Europejskiej tzw. Traktat z Maastricht,
3) aneksy i protokoły do traktatów,
4) umowy akcesyjne,
5) Konwencje o niektórych Instytucjach Wspólnych dla Wspólnot Europejskich
i Konwencje o ustanowieniu Jednej Rady i Jednej Komisji Wspólnot Europejskich,
6) Pierwszy i Drugi Traktat Budżetowy,
7) ogólne zasady prawne wypełniające luki w pierwotnym prawie wspólnotowym, które nie
zawierają katalogu praw podstawowych. Zostały one sformułowane przez Europejski
Trybunał Sprawiedliwości.
Prawo pierwotne zebrane jest w tomach wydanych przez Biuro Oficjalnych Publikacji
Wspólnot Europejskich.
Pochodne prawo wspólnotowe, zwane także wtórnym, tworzone jest przez organy Wspólnot.
Prawno-międzynarodowy charakter tego prawa wynika więc z pierwotnych norm
traktatowych, w stosunku do których prawo to ma funkcję wykonawczą. Każdy wiążący akt
prawny wydany przez organy Wspólnot wymaga istnienia normy, nadającej uprawnienie do
jego wydania.
Do prawa pochodnego zalicza się: rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, zalecenia, opinie.
Do systemu prawa pochodnego można również zaliczyć umowy międzynarodowe, które
Wspólnota Europejska zawiera z krajami trzecimi, umowy prawa prywatnego, programy,
regulaminy itd.
Rozporządzenie  to najwyższy rangą akt prawotwórczy, wydawany przez organy UE (Radę
i Komisję). Jest swoiście rozumianą  ustawą Wspólnoty. Rozporządzenie ma zasięg ogólny,
tzn. zawiera normy prawne obowiązujące wszystkich, których dotyczy określona w tym akcie
sytuacja. Obowiązuje ono w całości i bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich,
zarówno zatem dotyczy zarówno państw, jak i ich obywateli. Jest stosowane wprost
(bezpośrednio), co oznacza, iż nie wymaga żadnych dodatkowych zabiegów
transformacyjnych do porządku prawa krajowego. Jest wiążące dla samych państw
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
członkowskich, ich instytucji, w tym także sądów, które są obowiązane stosować i w swym
orzecznictwie. Nadaje też prawa oraz nakłada obowiązki bezpośrednio na instytucje wspólnot
europejskich. Na przepisy rozporządzeń można się powoływać na równi z przepisami prawa
krajowego. Jest publikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.
Dyrektywy są specyficznym wspólnotowym z
ródłem prawa, nie mającym odpowiednika
w prawie krajowym. Są niezwykle istotnym ze względu na swą specyfikę rodzajem aktów
prawnych o charakterze wiążącym, wydawanym przez Wspólnoty Europejskie. Kompetencje
do ich uchwalania ma Rada Ministrów i Komisja. Dyrektywa nie zawiera norm prawnych,
wymaga jedynie od adresatów, aby podjęli oni konieczne środki do osiągnięcia określonego
w dyrektywie celu. Precyzuje zatem pożądany rezultat jaki powinien zostać osiągnięty.
Adresatowi dyrektywy pozostawia swobodę doboru środków i określenie sposobu wykonania
tego aktu. Państwo członkowskie, do którego dyrektywa jest adresowana, jest zobowiązane do
jej wykonania w drodze ustawienia przepisów prawa wewnętrznego.
Dyrektywy wiążą tylko te państwa członkowskie, do których są skierowane, nie wiążą
natomiast podmiotów indywidualnych (osób fizycznych i prawnych).
Decyzje organów Wspólnoty regulują przypadki indywidualne i konkretne. W tym sensie są
podobne w swojej konstrukcji do polskich aktów administracyjnych.
Decyzje w swojej treści zawierają określenie konkretnego adresata i nałożonego na niego
obowiązku. Adresatami decyzji mogą być zarówno państwa członkowskie, jak również osoby
fizyczne czy różne formy organizacyjne tych osób. Decyzje, podobnie jak rozporządzenia
wprost obowiązują adresatów na terytorium państw członkowskich i nie wymagają żadnych
dodatkowych działań ze strony prawodawców krajowych.
Jedynym warunkiem nabrania mocy obowiązującej decyzji w odniesieniu do konkretnego
adresata jest jej notyfikacja przez podmiot, do którego została ona skierowana. Notyfikacja
w danym przypadku oznacza przyjęcie decyzji do wiadomości. Brak spełnienia powyższego
warunku, nawet gdy decyzja została opublikowana, powoduje niemożność przeprowadzenia
egzekucji.
Decyzje podejmuje Rada Ministrów a także Komisja Wspólnot. Decyzje Rady są
adresowane do państw, a decyzje Komisji do państw członkowskich, jak i do osób prawnych
oraz fizycznych.
Zalecenia i opinie  w przeciwieństwie do rozporządzeń, dyrektyw i decyzji nie są wiążące
dla ich adresatów. Stanowią instrument oddziaływania na wspólnoty i na ich państwa
członkowskie w procesie realizacji zadań wytyczonych przez traktaty założycielskie. Zarówno
zalecenia jak i opinie nie są uchwalane w drodze procedury prawotwórczej, jaka obowiązuje
przy rozporządzeniach i dyrektywach. Zalecenia i opinie nie ustanawiają żadnych praw
i obowiązków wobec ich adresatów i osób trzecich. Jednakże zalecenia i opinie, zdaniem
Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, powinny stanowić podstawę interpretacji prawa
krajowego i winny być uwzględnione przy rządowej wykładni praw krajowego państw
członkowskich.
Adresatami zaleceń i opinii są: po pierwsze  państwa członkowskie wspólnot, po drugie
 w przypadkach wyraz
nie określonych w traktatach  osoby fizyczne i prawne prawa
wewnętrznego państw członkowskich (np. przedsiębiorstwo), po trzecie  organy wspólnot.
Kompetencję do tworzenia tych aktów mają: Rada Ministrów, Komisja UE, Parlament
Europejski oraz organy pomocnicze.
Większość aktów normatywnych prawa wspólnotowego jest publikowana w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej (do 2003 r. nosił on nazwę Dziennik Urzędowy Wspólnot
Europejskich). Jest on wydawany we wszystkich językach oficjalnych UE; każda z wersji
językowych jest jednakowo autentyczna.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest i z czego się składa system prawa wspólnotowego?
2. Co to jest prawo pierwotne?
3. Jakie są akty prawne stanowiące prawo pierwotne?
4. Co to jest prawo wtórne?
5. Jakie są akty prawne stanowiące prawo wtórne?
6. Jakie są różnice pomiędzy rozporządzeniem i dyrektywą?
7. Co różni zalecenia i opinie od pozostałych rodzajów aktów prawnych prawa wtórnego?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dokonaj podziału następujących aktów prawnych Unii Europejskiej na akty prawa
pierwotnego i wtórnego: Traktat Paryski z 18 IV 1951 r., ustanawiający Europejską
Wspólnotę Węgla i Stali; układy akcesyjne o przystąpieniu do Wspólnot Europejskich i Unii
Europejskiej Danii; Decyzja Komisji z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie grup doradczych
zajmujących się sprawami objętymi wspólną polityką rolną; Traktat o Unii Europejskiej
(Traktat z Maastricht) z 7 II 1992 r.; umowa z Schengen z 14 VI 1985 r.; Dyrektywa Rady
2006/88/WE z dnia 24 paz
dziernika 2006 r. w sprawie wymogów w zakresie zdrowia
zwierząt akwakultury i produktów akwakultury oraz zapobiegania niektórym chorobom
zwierząt wodnych i zwalczania tych chorób, Rozporządzenie Rady (WE) nr 1184/2006 z dnia
24 lipca 2006 r. dotyczące stosowania niektórych reguł konkurencji w odniesieniu do
produkcji rolnej i handlu produktami rolnymi; Jednolity Akt Europejski z 17 II i 28 II 1986 r.;
Decyzja Komisji z dnia 16 września 1985 r. dotycząca wniosków o zwrot oraz wypłaty
zaliczek w odniesieniu do niektórych środków zmierzających do dostosowania zdolności
produkcyjnych w sektorze rybołówstwa, Traktaty Rzymskie z 25 III 1957 r. konstytuujące
Europejską Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, wraz z ich
załącznikami i protokołami.
Tabela 1 do ćwiczenia 1
Akty prawa pierwotnego Akty prawa wtórnego
 ..............................................................  .................................................................
 ..............................................................  .................................................................
 ..............................................................  .................................................................
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) sklasyfikować wymienione akty prawne zgodnie z poleceniem ćwiczenia,
3) uzupełnić tabelę,
4) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- akty prawne Unii Europejskiej (wymienione w poleceniu),
- wzór tabeli do ćwiczenia 1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
Ćwiczenie 2
Porównaj następujące rodzaje aktów prawnych: rozporządzenie i dyrektywa; dyrektywa
i decyzja.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) określić pojęcia wymienionych aktów prawnych
3) porównać akty prawne,
4) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie systemu prawa wspólnotowego
i scharakteryzować jego podział?
2) zdefiniować pojęcie prawa pierwotnego?
3) podać przykłady aktów prawnych tworzących z
ródła prawa
pierwotnego?
4) zdefiniować pojęcie prawa wtórnego?
5) wymienić i scharakteryzować rodzaje aktów prawnych tworzących
prawo wtórne?
6) wskazać różnice pomiędzy rozporządzeniem a dyrektywą?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
4.2. Podstawy polityki rolnej
4.2.1. Materiał nauczania
Wspólna polityka rolna wyznacza cele i określa sposoby ich realizacji w dziedzinie
produkcji i obrotu artykułami rolnymi, hodowlanymi i rybołówstwa, w zakresie kształtowania
struktur agrarnych, ochrony środowiska, dochodowości i spraw socjalnych ludności wiejskiej
w państwach Unii Europejskiej.
Podstawowe zasady Wspólnej Polityki Rolnej realizowanej przez państwa członkowskie
Unii Europejskiej zostały ustanowione w Traktacie o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty
Gospodarczej z dnia 25 marca 1957 roku, czyli w Traktacie Rzymskim. Państwa
założycielskie w chwili tworzenia EWG dążyły do zapewnienia bezpieczeństwa
żywnościowego obywatelom Wspólnoty oraz zwiększenia dochodów rolniczych. Z uwagi na
specyfikę produkcji rolnej, rolnictwo uznano za szczególną dziedzinę gospodarki. Regulacje
dotyczące rynku rolnego wydzielono ze wspólnego rynku innych towarów i usług zapewniając
mu system ochrony oparty na działaniach interwencyjnych i protekcjonistycznych.
Do celów Wspólnej Polityki Rolnej zgodnie z art. 33 Traktatu Amsterdamskiego
(dawniej: art. 39 Traktatu Rzymskiego) należy:
- podniesienie wydajności produkcji rolnej i jej racjonalny rozwój poprzez promocję
postępu technicznego oraz pełne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza siły
roboczej,
- zapewnienie odpowiednich dochodów i poziomu życia społeczności wiejskiej,
- zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw żywności,
- stabilizacja rynku produktów rolnych,
- umożliwienie konsumentom kupna produktów rolnych po  godziwych cenach.
Wspólny europejski rynek rolny funkcjonuje w oparciu o trzy następujące zasady:
- zasadę wspólnego rynku oznaczającą swobodny przepływ produktów rolnych między
państwami członkowskimi. Rynek ten funkcjonuje więc na zasadzie równego traktowania
towarów pochodzących z państw członkowskich Unii Europejskiej;
- zasadę preferencji Wspólnoty, która oznacza pierwszeństwo zbytu na rynku Wspólnoty
dla produktów rolnych wytworzonych na jej terenie i ochronę rynku wewnętrznego przed
importem produktów z krajów trzecich;
- zasadę solidarności finansowej, zobowiązującą wszystkie kraje członkowskie do
partycypowania w kosztach polityki rolnej.
Charakterystyka polityki strukturalnej, dochodowej, podatkowej, kredytowej
i ubezpieczeniowej Unii Europejskiej w dziedzinie rolnictwa
Sektor rolnictwa jako sektor strategiczny z punktu widzenia poszczególnych krajów,
a także Unii Europejskiej jest wspierany na szczeblu poszczególnych krajów, ale także na
szczeblu Unii Europejskiej za pomocą różnorodnych instrumentów, przede wszystkim
ekonomicznych. Zaliczamy do nich: ingerencję w dochody rolnicze, w system cen, cła,
dotacje (subsydia), kredyty, podatki, ubezpieczenia.
Podstawowym narzędziem wspierania rolnictwa krajów UE jest polityka strukturalna.
Zasadniczym celem polityki strukturalnej jest zmniejszenie różnic ekonomicznych między
regionami, a przez to wyrównanie poziomu życia mieszkańców. W odniesieni do rolnictwa
kluczowe znaczenie ma zmiana struktury agrarnej w państwach członkowskich. Zmiany te
możliwe są dzięki istnieniu systemu funduszy, z których finansowane są ściśle określone
przedsięwzięcia wspomagające sektor rolny. Środki finansowe po spełnieniu określonych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
procedur i kryteriów przez rolnika lub innego beneficjenta mogą wspierać działania dotyczące
np. inwestycji w gospodarstwach rolnych, szkoleń zawodowych rolników, czy też
wprowadzenia bardziej ekologicznych metod produkcji rolnej. Z nich również finansowane są
mechanizmy interwencji rynkowej. Funduszem strukturalnym, z którego finansowane są
przedsięwzięcia z zakresu rolnictwa jest Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych
oraz istniejący od niedawna Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Polityka dochodowa wykorzystuje instrumenty mające na celu podniesienie dochodów
rolniczych. Cel ten osiągany jest przy pomocy różnorodnych instrumentów cenowych, celnych
czy podatkowych. Polityka dochodowa UE opiera się w dużym stopniu na mechanizmie
redystrybucji dochodów. Schematyczne drogi redystrybucji dochodu na rzecz rolnictwa
w wyniku realizacji polityki rynkowo-cenowej można przedstawić następująco:
1) Bezpośrednie zakupy żywności na rynku,
Konsument Rynek Rolnik
Konsument nabywając na rynku droższe produkty żywnościowe  na skutek wyższych cen
produktów rolnych we Wspólnocie wywołanych interwencjonizmem i protekcjonizmem
dotuje rolników;
2) Wpływające do budżetu Wspólnoty środki z tytułu ceł i innych opłat na granicy oraz
podatku VAT,
Konsument Budżet Rynek Rolnik
Konsumenci, nabywając towary obciążone cłami i podatkiem VAT  które w znacznej
części trafiają do budżetu Wspólnoty  dotują rolników, bo ci są głównymi biorcami
środków z tego budżetu za sprawą interwencyjnych działań na rynku rolnym;
3) Wpływające do budżetu Wspólnoty środki z obowiązkowych wpłat państw
członkowskich,
Podatnik Budżet Rynek Rolnik
W tym przypadku, obywatele Wspólnoty wspomagają rolnictwo jako podatnicy zasilający
budżety krajowe, z których część środków trafia do budżetu Wspólnoty (jako tzw. wpłata
obowiązkowa uzależniona od wielkości PKB), a stąd do rolników poprzez system działań
interwencyjnych [6, s. 72].
Polityka podatkowa w skali Unii Europejskiej pokrywa się częściowo z polityką dochodową,
bowiem to właśnie z wpływów podatkowych do budżetu (w tym VAT-u) finansowane są
formy wsparcia rolnictwa. Za pomocą podatku jako instrumentu ekonomicznego można:
sterować rozwojem gospodarki żywnościowej i inspirować go, kształtować, przez jego udział
w kosztach produkcji, podstawę prawidłowego rachunku wykorzystania ziemi i innych
czynników produkcji, regulować dochody w zależności od różnic terytorialnych w warunkach
produkcji żywności, sterować przez system ulg i zwolnień, procesami postępu
agrotechnicznego oraz procesami aktywizacji regionów słabszych, pobudzać rozwój
działalności lokalnej w obrocie i przetwórstwie żywności, eliminować działalność uciążliwą
i szkodliwą.
Podatek w rolnictwie może występować jako: tradycyjny podatek gruntowy, wiążący
zobowiązania z obszarem gospodarstwa, podatek dochodowy w rolnictwie, wiążący
zobowiązania z dochodem z produkcji specjalnej (sady, szklarnie itp.), podatek od dochodów
indywidualnych, podatek od wartości dodanej (VAT).
W rozwoju gospodarki żywnościowej poważną rolę odgrywa polityka kredytowa. Polega
ona na takim kształtowaniu stóp procentowych, aby realizowane były cele polityki
gospodarczej państwa. Wykorzystywanie kredytu jako instrumentu sterowania polega głównie
na manewrowaniu stopą procentową oraz na ilościowym i jakościowym limitowaniu środków.
Dążenie podmiotów polityki kredytowej do unowocześnienia gospodarki żywnościowej
oznacza w praktyce takie ustalenie stopy procentowej, okresu karencji i okresu spłaty, które
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
będzie zachęcać do korzystania z kredytu. Stwierdza się bardzo ścisłą korelację między
produktywnością gospodarstwa rolnego a jego zapotrzebowaniem na kredyty oraz poziomem
zadłużenia. W krajach o nowoczesnym rolnictwie jest regułą, że im lepsze i wydajniejsze jest
gospodarstwo, a także im większa jest skala jego produkcji i silniejsze powiązania z rynkiem,
tym chętniej korzysta ono z kredytu inwestycyjnego i obrotowego. W tradycyjnym, drobnym
rolnictwie kredyt odgrywa ograniczoną rolę.
Kredyt spełnia następujące funkcje: wspomaga realizację wybranych selektywnie zadań
produkcyjnych, wpływa bezpośrednio na wzrost popytu na wzrost popytu na środki produkcji,
zapewnia, przez konieczność zwrotu, efektywne wykorzystani środków, w przypadku
wzajemnego uzupełniania się środków produkcji stwarza szansę kompleksowego
wykorzystania nakładów inwestycyjnych, może sprzyjać okresowemu wzrostowi dochodów
rolników w okresach nieurodzaju.
W krajach Unii nie ma jednolitych rozwiązań dotyczących ubezpieczeń w branży rolnej,
gdyż każdy kraj ma swoją specyfikę geograficzną i klimatyczną, a tym samym zakres szkód
i ich nasilenia są różne. W Polsce obowiązują dwa ubezpieczenia obowiązkowe w rolnictwie:
ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarstwa
rolnego oraz ubezpieczenia budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Ponadto,
chociaż nie jest to ubezpieczenie typowo rolnicze, znaczna część rolników objęta jest
ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody
powstałe w związku z ruchem tych pojazdów. Pozostałe rodzaje ubezpieczeń, takie jak:
ubezpieczenia mienia w gospodarstwie rolnym i inwentarza żywego oraz produkcji w toku,
czyli upraw, są dobrowolne. Ponadto rolnicy w Polsce objęci są ubezpieczeniem społecznym.
Ubezpieczenia społeczne są elementem szeroko pojętego systemu zabezpieczenia społecznego
i jako takie mają służyć, w swym założeniu, ludności dotkniętej skutkami określonych
rodzajów ryzyka o charakterze osobowym (utrata zdrowia, zdolności do wykonywania pracy
na skutek wypadku, śmierć żywiciela rodziny, macierzyństwo, bezrobocie, osiągnięcie wieku
emerytalnego). Ubezpieczeniami społecznymi ludności rolniczej zajmuje się w Polsce Kasa
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).
Instrumenty Wspólnej Polityki Rolnej
Zapewnieniu osiągnięcia traktatowych celów w rolnictwie służy rozbudowany system
instrumentów regulacji rynku, bezpośredniego wsparcia ludności rolniczej oraz finansowania
rozwoju obszarów wiejskich. Instrumenty te można przedstawić w formie dwóch filarów
wspólnej polityki rolnej:
- I filar: wspólna organizacja rynków
- II filar: rozwój obszarów wiejskich.
Wspólna organizacja rynku funkcjonuje od 1962 r. i obejmuje działania mające na celu
regulację cen i podaży produktów rolnych na rynku, a także zapewnienie wysokich dochodów
ludności zatrudnionej w rolnictwie. Służą temu instrumenty, które można podzielić na trzy
podstawowe grupy:
- wsparcie cenowe,
- bezpośrednie wsparcie finansowe dla producentów rolnych,
- ilościowe ograniczenia podaży.
Instrumenty wsparcia cenowego służą sztucznemu utrzymywaniu cen produktów rolnych
na rynku wewnętrznym na poziomie wyższym od cen światowych (cła, kontyngenty celne,
zakupy i ceny interwencyjne, zagospodarowanie nadwyżek, przechowalnictwo) oraz
zapewnieniu atrakcyjnie niskich cen w eksporcie do krajów trzecich (subsydia eksportowe).
Polityka ma na celu poprawę opłacalności produkcji w sektorze rolnym w krajach
członkowskich Wspólnoty przy jednoczesnym zachowaniu korzystnego poziomu
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
konkurencyjności w handlu międzynarodowym. Tego typu działania są skuteczne, jednak
bardzo kosztowne dla Wspólnoty oraz dla konsumentów.
Wsparcie finansowe dla producentów rolnych w formie dopłat bezpośrednich ma
zapewnić odpowiedni poziom dochodów osobom utrzymującym się z rolnictwa bez
podwyższania cen płaconych przez konsumenta. Od 1992 r. dopłaty stopniowo zastępują
instrumenty wsparcia cenowego. Do 2007 r. dopłaty bezpośrednie naliczane były według
rodzaju prowadzonej produkcji, obecnie zależą one od obszaru (areału) użytków rolnych
uprawianych przez rolnika.
Ilościowe ograniczenia podaży produktów rolnych na rynku wewnętrznym występują
przede wszystkim w formie kwot lub kontyngentów, na wytwarzanie poszczególnych
produktów (np. mleka, buraków cukrowych). Są to maksymalne ilościowe pułapy produkcji
ustalone dla każdego kraju, a następnie przydzielane zainteresowanym producentom według
określonego klucza. Innymi instrumentami z tej grupy są towarzyszące dopłatom
bezpośrednim do produkcji: areał bazowy (maksymalna suma powierzchni upraw, która może
być wsparta dopłatami bezpośrednimi w poszczególnych krajach i regionach), obowiązkowe
odłogowanie określonych (w procentach) powierzchni gruntów, krajowe pułapy dopłat oraz
maksymalna intensywność produkcji zwierzęcej. Celem ograniczenia podaży jest utrzymanie
produkcji sektora rolnego na poziomie niższym, niż byłby bez interwencji Wspólnoty,
a efektem takiej polityki jest podwyższenie cen produktów rolnych. Ograniczenia ilościowe
mają więc działanie podobne do instrumentów wsparcia cenowego, nie powodują jednak tak
dużych zakłóceń handlu międzynarodowego. Są też mniej kosztowne dla budżetu
wspólnotowego niż wsparcie cenowe.
Inne formy wspierania rolnictwa można podzielić generalnie na dwie grupy: redukcję
kosztów produkcji oraz usługi ogólne [5, s. 173].
Wszystkie grupy instrumentów pierwszego filaru wspólnej polityki rolnej stosowane są
równolegle, wzajemnie się uzupełniając i wzmacniając końcowy efekt interwencji.
Rozwój obszarów wiejskich o tzw. drugi filar wspólnej polityki rolnej. Mianem tym
określa się strukturalne wsparcie finansowe Wspólnoty w rolnictwie. Obejmuje on różnorodne
działania mające na celu:
1) przyspieszenie przemian w rolnictwie;
2) przywrócenie konkurencyjności regionów,
3) ułatwienie rozwoju i strukturalnych procesów dostosowawczych obszarów wiejskich
o wysokim udziale zatrudnienia w rolnictwie.
Instrumenty drugiego filaru Wspólnej Polityki Rolnej można podzielić na trzy grupy:
- instrumenty towarzyszące,
- instrumenty wspierające modernizację i dywersyfikację gospodarstw rolnych,
- instrumenty służące szeroko rozumianemu rozwojowi wsi.
Instrumenty towarzyszące obejmują:
- wcześniejsze emerytury (renty strukturalne), przyznawane w celu przyspieszenia
wymiany pokoleń w rolnictwie przez zapewnienie dochodu starszym rolnikom tak, aby
byli bardziej skłonni do przekazywania gospodarstw młodym; dotyczą rolników powyżej
55 roku życia, którzy nie osiągnęli jeszcze wieku emerytalnego;
- dotacje wyrównawcze dla gospodarstw położonych na obszarach o niekorzystnych
warunkach naturalnych (np. duże nachylenie terenu, słabe gleby);
- programy rolnośrodowiskowe, w ramach których w zamian za umowne zobowiązanie się
rolnika do stosowania praktyk przekraczających normalne wymogi dobrego
gospodarowania w zakresie ochrony środowiska przez co najmniej pięć lat wypłacane
są specjalne subwencje na hektar produkcji rolnej;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
- programy wspierania gospodarki leśnej, poprzez subwencjonowanie zalesiania gruntów
rolnych przez ich właścicieli.
Do instrumentów wspierających modernizację i dywersyfikację gospodarstw rolnych zalicza
się:
- częściowe wsparcie inwestycji w gospodarstwach rolnych, służące podniesieniu
efektywności i poprawie jakości produkcji, ochronie środowiska naturalnego na wsi,
poprawie warunków higienicznych i warunków utrzymani zwierząt oraz różnicowaniu
działalności rolniczej,
- pomoc dla młodych rolników (w wieku do 40 lat, z odpowiednimi kwalifikacjami do
prowadzenia gospodarstwa rolnego) przejmujących po raz pierwszy gospodarstwo rolne
(rentowne),
- szkolenia zawodowe, podnoszące wiedzę rolników na temat zarządzania
przedsiębiorstwem, poprawy jakości produkcji i krajobrazu, ochrony środowiska itp.,
- częściowe wsparcie inwestycji w zakresie poprawy przetwórstwa i sprzedaży produktów
rolnych; zmierza do poprawy efektywności i konkurencyjności sektora rolno-
spożywczego.
Ostatnią grupę środków drugiego filaru Wspólnej Polityki Rolnej tworzą instrumenty służące
szeroko rozumianemu rozwojowi wsi, obejmujące wsparcie takich przedsięwzięć, jak
poprawa zagospodarowania i scalanie gruntów, różnicowanie działalności gospodarczej na
wsi, ochrona środowiska naturalnego, krajobrazu i dziedzictwa kulturowego obszarów
wiejskich, rozwój turystyki i rzemiosła lokalnego, zarządzanie zasobami wodnymi [5, s. 181].
Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym
W sektorze rolno-żywnościowym każdy z rynków charakteryzuje się nieco innym
zestawem stosowanych instrumentów i odmiennych poziomów wsparcia. Na szczególną
uwagę zasługują zasady regulacji rynków upraw polowych, mleka, cukru, wołowiny
i cielęciny.
Najbardziej kosztownym sektorem w ramach Wspólnej Polityki Rolnej jest rynek upraw
polowych (zbóż, roślin oleistych, wysokobiałkowych i innych). Wydatki na ten sektor
stanowiły w 2003 r. 45% budżetu rolnego UE. Zdecydowana większość środków jest
przeznaczana na dopłaty bezpośrednie. Dopłatom towarzyszy ograniczenie podaży, osiągane
dzięki ustaleniu areału bazowego.
W przypadku pszenicy, żyta, kukurydzy, jęczmienia i sorgo stosowane są zakupy
interwencyjne (minimum 80 ton) musi spełniać ściśle określone wymagania jakościowe. Jeśli
wszystkie wymogi są spełnione, to agencja interwencyjna ma obowiązek skupić całą
oferowaną ilość ziarna. Ponieważ ceny produktów rolnych na rynku wewnętrznym Unii są
wyższe od cen światowych, eksporterzy z krajów członkowskich otrzymują wsparcie
w postaci subsydiów eksportowych. Zarówno zakupy interwencyjne, jak i subwencje
eksportowe pochłaniają jednak w tym sektorze zdecydowanie mniej środków niż dopłaty
bezpośrednie i wykazują tendencję do dalszego spadku.
Globalna wysokość przysługujących Polsce dopłat bezpośrednich zależy od dwóch
wielkości:
- tzw. powierzchni bazowej, czyli średniej powierzchni, na której uprawia się zboża oraz
rośliny oleiste i wysokobiałkowe;
- tzw. plonu referencyjnego, czyli przeciętnego uzyskiwanego plonu w okresie
referencyjnym, na przykład w czasie ostatnich trzech czy pięciu lat.
W standardowym, obowiązującym obecnie w UE systemie (który w Polsce będzie
stosowany dopiero po okresie przejściowym) sposób obliczania dopłaty dla gospodarstwa
zależy od powierzchni, którą dane gospodarstwo zgłasza do dopłaty. Jeśli potencjał produkcji
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
zboża na tej powierzchni, ale liczony według plonu referencyjnego, nie przekracza 92 ton,
dopłata dla gospodarstwa obliczana jest według tzw. systemu uproszczonego (ten termin
oznacza zupełnie co innego niż termin  uproszczony system dopłat przyjęty dla Polski).
Kwotę dopłaty oblicza się w tym przypadku w następujący sposób:
powierzchnia zgłoszona do dopłaty x plon referencyjny x stawka dopłaty, przy czym stawka
dopłaty nie zależy od rodzaju uprawy i jest ustalana dla danego sezonu.
Jeśli potencjał produkcyjny powierzchni zgłoszonej do dopłaty przekracza 92 tony,
dopłata jest obliczana w tzw. systemie pełnym w sposób różniący się od poprzedniego tym,
że dla poszczególnych upraw stosuje się inną stawkę dopłaty. Dla poszczególnych upraw
dopłatę liczy się odrębnie w następujący sposób:
powierzchnia uprawy zgłoszona do dopłaty x plon referencyjny x stawka dopłaty
Gospodarstwa, do których stosuje się system pełny, są zobowiązane do odłogowania 10%
powierzchni gruntów zgłoszonych do dopłaty. Do powierzchni odłogowanej przysługuje
jednak dopłata obliczana następująco:
powierzchnia odłogowana x on referencyjny x stawka dopłaty
Kiedy w Polsce w przyszłości będzie obowiązywać system standardowy, graniczną
wielkością, wyznaczającą sposób obliczania dopłaty i obowiązek odłogowania, będzie 30,66
ha zgłaszanych przez gospodarstwo jako powierzchnia, do której przysługuje dopłata [8,
s. 26].
Spośród rynków produkcji mięsnej, najsilniej regulowany jest rynek wołowiny
i cielęciny. Pod względem wielkości wsparcia jest to drugi po rynku roślin uprawnych sektor
rolniczy UE. Rynek ten jest przykładem prawie całkowitego wyparcia instrumentów wsparcia
cenowego przez inne, mniej zniekształcające warunki rynkowe instrumenty tj. dopłaty
bezpośrednie i dopłaty do przechowalnictwa.
Głównym elementem mechanizmu interwencji na tym rynku, jest ustalenie tzw. poziomu
bezpieczeństwa. Jeśli cena rynkowa półtusz wołowych i cielęcych w danym państwie w ciągu
dwóch kolejnych tygodni utrzymuje się poniżej tego poziomu, to organizowany jest skup
interwencyjny w formie przetargu, dzięki czemu faktyczna cena zakupu interwencyjnego
zbliżona jest do cen rynkowych.
Głównym sposobem na dochodowe zrekompensowanie producentom wołowiny strat
związanych z tak znacznym obniżeniem cen zakupu interwencyjnego jest rozszerzenie w tym
sektorze mechanizmu dopłat bezpośrednich. Dopłaty te zwane premiami zwierzęcymi 
obejmują kilka rodzajów premii wypłacanych hodowcom w określonych okolicznościach. Są
to następujące premie: specjalna premia wołowa  dla bydła płci męskiej: wypłacana
dwukrotnie w ciągu życia zwierzęcia i jeden raz w przypadku buhajów, każdorazowo
maksymalnie dla 90 sztuk w gospodarstwie; premia dla krów mamek  wypłacana corocznie 
dla krów ras mięsnych, premia za intensyfikację produkcji  dla gospodarstw o obniżonej
obsadzie bydła, premia za ubój  przyznawana za ubój bydła poniżej 160 kg wagi, premia za
ubój poza sezonem  ma za zadanie zmniejszenie ubojów w okresie  szczytu (jesień),
stosowana jest w zasadzie jedynie na Wyspach Brytyjskich. Wprowadzono tzw. koperty
krajowe, czyli fundusze, którymi wedle własnych potrzeb i własnego uznania zarządzają kraje
członkowskie.
Z dopłatami bezpośrednimi powiązane są regulacje ograniczające podaż zwierząt
hodowlanych. Są to m.in. maksymalna obsada bydła na hektar pastwiska, odbierająca zbyt
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
intensywnym hodowlom prawo do dopłat, regionalne limity praw do specjalnej premii
wołowej i premii dla krów mamek oraz wykluczenie z premii wołowych gospodarstw
o przyznanej kwocie mlecznej wyższej niż 120 tys. kg rocznie. Wszystkie te środki mają
zachęcić hodowców do ograniczenia pogłowia, a więc w efekcie globalnej produkcji
wołowiny.
Najbardziej złożony system regulacji w ramach wspólnej polityki rolnej istnieje na rynku
mleka i produktów mlecznych. Jego celem jest z jednej strony wsparcie producentów,
a z drugiej  utrzymanie wysokiego poziomu spożycia mleka i jego przetworów.
Największym problemem tego sektora jest stała nadprodukcja, toteż szczególne znaczenie
przypisuje się tu do ograniczenia podaży. Służą temu kwoty mleczne, czyli maksymalne
pułapy rocznej produkcji mleka i jego przetworów ustalane dla każdego kraju członkowskiego
i następnie rozdzielane między poszczególnych producentów. Przyznawane są dwa rodzaje
kwot: hurtowa (na dostawy mleka do mleczarni oraz sprzedaży bezpośredniej (na sprzedaż
mleka klientom w gospodarstwie). Takie indywidualne kwoty mleczne mogą być
dzierżawione lub sprzedawane, jednak tylko w ramach danego kraju i jego kwoty.
W przypadku przekroczenia krajowej kwoty mlecznej producenci, którzy przekroczyli swoje
kwoty indywidualne są karani specjalnym podatkiem.
Wobec regularnej nadprodukcji artykułów mleczarskich w Unii Europejskiej ważną rolę
odgrywa zagospodarowanie nadwyżek. W tym celu ustalono dodatkowe dotacje za
wykorzystywanie odtłuszczonego mleka jako paszy. Temu samemu celowi służy
subsydiowanie masła dostarczanego organizacjom dobroczynnym oraz konsumpcji mleka
i jego przetworów w szkołach. Dotowane jest też przestawianie się z produkcji mleka na
produkcję mięsa wołowego i cielęcego. Zapobieżeniu nadmiernej podaży produktów
mlecznych służy także stosowanie instrumentów polityki handlowej (ceł, kontyngentów,
licencji, standardów jakościowych itp.) w imporcie masła i mleka w proszku.
Kolejnym rynkiem o znacznym poziomie interwencji w Unii Europejskiej jest rynek
cukru, na którym koszty produkcji (a więc i ceny) znacznie odbiegają od poziomu
światowego. Aby zachować możliwość eksportowania nadwyżek produkcji cukru i ochronić
rynek wewnętrzny przed tanim importem UE, stosuje zarówno subwencje eksportowe, jak
i wysokie cła i opłaty wyrównawcze, eliminując praktycznie import tego towaru.
Podstawową formą regulacji wspólnotowego rynku cukru jest system kwot cukrowych,
czyli pułapów maksymalnej produkcji przeznaczonej na rynek wewnętrzny (kwota A 
odpowiadająca konsumpcji krajowej) lub na eksport wspierany subwencjami eksportowymi
(kwota B  wynikająca z historycznego poziomu eksportu). Cała nadwyżka cukru ponad sumę
kwot A+B musi zostać wyeksportowana poza rynek Unii, jednak bez subwencjonowania
(tzw. cukier C bez limitu), co powoduje w praktyce konieczność sprzedaży poniżej kosztów
produkcji. Kwoty cukrowe są przyznawane każdemu krajowi indywidualnie.
W ramach kwot A i B ceny cukru i buraków cukrowych reguluje się za pomocą cen
interwencyjnych dla cukru białego i surowego oraz za pośrednictwem cen minimalnych na
buraki cukrowe.
Subwencje eksportowe do cukru, stanowiące znaczącą pozycję wydatków na regulację
rynku rolnego, finansowane są w rzeczywistości przez producentów buraków cukrowych
i cukru, którzy płacą specjalne podatki, tzw. składki cukrowe, w wysokości 2% ceny
interwencyjnej cukru wyprodukowanego w ramach kwot A i B, a w razie potrzeby nakłada się
dodatkowe opłaty na cukier wyprodukowany w ramach kwoty B, w wysokości 37,5% ceny
interwencyjnej.
Oprócz omówionych rynków rolnych regulacji i wsparciu w UE podlegają także inne
sektory produkcji rolnej, jednak zarówno różnorodność stosowanych instrumentów, jak
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
i wysokość środków finansowych przeznaczanych na te cele są znacznie mniejsze niż
w przypadku rynku upraw polowych, wołowiny i cielęciny, mleka oraz cukru [8, s. 81].
Przewidywany kształt Wspólnej Polityki Rolnej w latach 2007 2013
Kształt Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) na lata 2007 2013 został określony poprzez
porozumienie zawarte przez ministrów rolnictwa krajów UE-15 w Luksemburgu (26 czerwca
2003 roku) oraz ustalenia Rady UE z dnia 22 kwietnia 2004 roku. Twórcy reformy wyszli
z założenia, że europejskie rolnictwo musi być bardziej zorientowane na rynek oraz
w większym stopniu odpowiadać na oczekiwania konsumentów co do jakości żywności.
Do najważniejszych elementów zreformowanej WPR należą:
1) jednolita płatność na gospodarstwo (JPG) lub jednolita płatność regionalna (JPR)
niezależna od produkcji;
2) powiązanie otrzymywania JPG lub JPR i płatności specyficznych dla określonych
kierunków produkcji z obowiązkiem spełniania określonych standardów przez
gospodarstwo  zasada współzależności (cross compliance);
3) redukcja płatności bezpośrednich (modulacja) w gospodarstwach i alokacja uzyskanych
w ten sposób środków na rozwój wsi;
4) mechanizm dyscypliny finansowej polegający na redukcji płatności bezpośrednich
w sytuacji przekroczenia ustalonego limitu wydatków na WPR;
5) zmiany na rynkach: mleka, zbóż, roślin wysokobiałkowych, ziemniaków skrobiowych,
suszu paszowego, odnawialnych z
ródeł energii;
6) zwiększenie roli (zakresu i poziomu wsparcia) rozwoju obszarów wiejskich.
Reforma wprowadzana była w życie w latach 2004 2007 [6, s. 83].
Najważniejszym elementem reformy WPR jest oddzielenie płatności bezpośrednich od
produkcji (decoupling). Płatność nie będzie pochodną wielkości produkcji, a jej wysokość
będzie zależna od powierzchni gospodarstwa oraz od spełnienia przez nie standardów ochrony
środowiska, weterynaryjnych, jakościowych i innych.
W myśl postanowień reformy państwo członkowskie będzie mogło wybrać pomiędzy
dwoma systemami płatności: jednolitą płatnością na gospodarstwo (JPG) a jednolitą
płatnością regionalną (JPR).
Jednolita płatność na gospodarstwo będzie oddzielona od produkcji. Gospodarstwo będzie
otrzymywało dopłatę niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności, a nawet wtedy, gdy nie
będzie prowadziło produkcji rolnej. Nowe płatności oddzielone od produkcji nie będą
zachęcały rolników do jej nadmiernego zwiększania, a tym samym przyczynią się do ochrony
zasobów naturalnych oraz promocji rolnictwa zrównoważonego.
Jednolita płatność regionalna. Kraj członkowski może zdecydować się na wprowadzenie 
zamiast JPG  jednolitej płatności regionalnej. Państwo członkowskie będzie mogło podzielić
swoją kopertę regionalną pomiędzy wszystkich rolników z danego regionu, również tych,
którzy nie otrzymywali wsparcia w okresie referencyjnym.
Zasada współzależności (cross compliance) określa wymogi, jakie musi spełnić
gospodarstwo, aby otrzymać płatność. Wymogi dotyczą przede wszystkim ochrony
środowiska, jakości żywności, rejestracji i dobrostanu zwierząt. Warunkiem otrzymania
płatności jest utrzymywanie przez rolnika ziemi w dobrej kulturze rolnej.
Nowe państwa członkowskie zostały wyłączone z obowiązywania zasady
współzależności do 2009 r. Rolnik za niewypełnienie norm określonych w zasadzie
współzależności będzie karany zmniejszeniem wysokości jednolitej płatności obszarowej lub
regionalnej [8, s 10].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
4.2.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest Wspólna Polityka Rolna?
2. Jakie są cele i zasady Wspólnej Polityki Rolnej?
3. Na czym polega polityka strukturalna, dochodowa, podatkowa, kredytowa oraz
ubezpieczeniowa?
4. Jakie instrumenty wchodzą w skład I filaru polityki rolnej Unii Europejskiej?
5. W jaki sposób dzielą się i jak funkcjonują instrumenty II filaru wspólnej polityki rolnej
Unii Europejskiej?
6. Jak funkcjonuje rynek upraw polowych w Unii Europejskiej?
7. Co to jest plon referencyjny?
8. Na jakich zasadach funkcjonuje rynek wołowiny w Unii Europejskiej?
9. Jak funkcjonuje rynek mleka i produktów mlecznych w Unii Europejskiej?
10. Na czym polega system kwot cukrowych?
11. Jakie są główne założenia reformy WPR na lata 2007 2013?
12. Na czym polega jednolita płatność na gospodarstwo?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Oblicz kwotę dopłaty do upraw zbóż i rzepaku:
1) we Włoszech, wiedząc że rolnik ubiegający się o dopłatę ma 11 ha ziemi, na której
uprawia pszenicę durum, a jej produkcja nie przekracza wartości 92 ton;
2) w Wielkiej Brytanii, wiedząc że rolnik zebrał plon rzepaku z 20 ha ziemi, którego
produkcja przekroczyła 92 tony;
3) w Polsce, wiedząc że rolnik zebrał plon żyta w wysokości 10 t z 3 ha ziemi.
Tabela 1 do ćwiczenia 1
Kraj Plon referencyjny Rodzaj uprawy Stawka dopłaty
(t/ha) (euro/t)
Włochy Zboża i rośliny oleiste
3,90 63
Wielka Rośliny wysokobiałkowe
5,83 72,50
Brytania
Polska Pszenica durum
3 344,5
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zidentyfikować sposób obliczeń (system uproszczony lub system pełny),
3) wykonać obliczenia,
4) zapisać i zaprezentować wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- wzór tabeli do ćwiczenia 1.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
Ćwiczenie 2
Korzystając z instrukcji wypełniania wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich do
gruntów rolnych, dostępnej na stronie internetowej www.minrol.gov.pl, wymień:
1) główne kryteria, jakie powinien spełniać rolnik ubiegający się o płatność bezpośrednią,
2) instytucje, do których należy się udać w celu zdobycia informacji niezbędnych do
wypełnienia wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać na stronach internetowych, a następnie wydrukować wskazany dokument,
2) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać treść wskazanego dokumentu,
4) zidentyfikować fragmenty dokumentu, w których znajdują się informacje niezbędne
do wykonania polecenia,
5) zapisać wyniki pracy,
6) zaprezentować, porównać i przedyskutować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- Instrukcja wypełniania wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich
do gruntów rolnych lub o przyznanie płatności z tytułu wsparcia działalności rolniczej
na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania,
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania.
Ćwiczenie 3
Ubiegasz się o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych:
 działki o powierzchni 3000 m, na której uprawia się rzepak oraz
 działki o powierzchni 2 ha, na której uprawia się pszenicę.
Działki znajdują się w województwie mazowieckim, powiecie zwoleńskim, w gminie
Kazanów. Do wniosku dołączono 3 załączniki.
Korzystając z instrukcji wypełniania wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich do
gruntów rolnych oraz instrukcji wypełnienia załącznika graficznego do spersonalizowanego
wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych, wypełnij formularz
wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych (dokumenty dostępne na
stronie internetowej www.minrol.gov.pl). Przy wypełnianiu wniosków należy pominąć
rubryki dotyczące numerów ewidencyjnych podziału gruntu.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać na stronach internetowych, a następnie wydrukować wskazane dokumenty,
2) zgromadzić przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać treść wskazanych dokumentów,
4) uzupełnić w kolejności rubryki wniosku,
5) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- Instrukcja wypełniania wniosku o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów
rolnych lub o przyznanie płatności z tytułu wsparcia działalności rolniczej na obszarach
o niekorzystnych warunkach gospodarowania,
- Instrukcja wypełnienia załącznika graficznego do spersonalizowanego wniosku
o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych lub o przyznanie płatności
z tytułu wsparcia działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach
gospodarowania,
- Wniosek o przyznanie płatności bezpośrednich do gruntów rolnych lub o przyznanie
płatności z tytułu wsparcia działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych
warunkach gospodarowania,
- przybory do pisania.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie wspólnej polityki rolnej?
2) scharakteryzować zasady wspólnej polityki rolnej?
3) scharakteryzować instrumenty I i II filaru wspólnej polityki rolnej?
4) zdefiniować główne zasady funkcjonowania poszczególnych
rynków rolnych UE?
5) wymienić najważniejsze założenia reformy wspólnej polityki rolnej
UE na lata 2007 2013?
6) wskazać podstawowe kryteria ubiegania się o płatność bezpośrednią
do gruntów rolnych?
7) wskazać instytucje, do których należy się udać w celu zdobycia
informacji niezbędnych do wypełnienia wniosku o przyznanie
płatności bezpośrednich?
8) wypełnić wniosek o przyznanie płatności bezpośrednich
do gruntów rolnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
4.3. Rozwój obszarów wiejskich
4.3.1. Materiał nauczania
Rozwój obszarów wiejskich  perspektywa lat 2007 2013
Jednym z założeń reformy Wspólnej Polityki Rolnej było ograniczenie środków
przeznaczanych na finansowanie I Filaru WPR (płatności bezpośrednie) na rzecz zwiększenia
roli działań dla rozwoju obszarów wiejskich (II Filar). Temu celowi służy modulacja dopłat
bezpośrednich oraz utworzenie Europejskiego Funduszu Rolnego Rozwoju Obszarów
Wiejskich, który integruje rozproszone działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich.
Zidentyfikowano trzy zasadnicze zakresy problemów i wyzwań stojących przed
obszarami wiejskimi:
- ekonomiczne (niższy od przeciętnego dochód, starzenie się ludności wiejskiej, wysoka
zależność od pierwszego sektora),
- społeczne (wyższy od przeciętnego poziom bezrobocia, wykluczenie społeczne, niska
dywersyfikacja rynku pracy oraz niska gęstość zaludnienia, co wpływa na gorszy dostęp
do podstawowych usług),
- środowiskowe (pro-środowiskowa rola rolnictwa i leśnictwa).
Polityka rozwoju obszarów wiejskich koncentruje się na następujących trzech obszarach,
które odpowiadają trzem osiom priorytetowym (rys. 1):
- wzrost konkurencyjności sektora rolnego poprzez wsparcie restrukturyzacji,
- poprawa środowiska naturalnego poprzez wspieranie zarządzania gruntami,
- poprawa jakości życia na obszarach wiejskich; promowanie dywersyfikacji działalności
gospodarczej przez środki ukierunkowane na rolników i inne podmioty polityki wiejskiej.
Dodatkowo wyodrębniono inicjatywę LEADER.
Na znaczeniu zyskały działania na rzecz wsparcia edukacji, powstawania pozarolniczych
miejsc pracy oraz ochrony środowiska naturalnego. Rozwój wsi przestał być postrzegany
jedynie przez pryzmat wzrostu efektywności produkcji rolnej.
Podział środków (ich minimalnego poziomu), jakie każde państwo członkowskie jest
zobligowane przeznaczyć na poszczególne osie priorytetowe wygląda następująco:
- 15% na oś priorytetową I i III,
- 25% na oś II,
- 7% na działania w ramach inicjatywy LEADER.
Od państw członkowskich będzie zależało, ile środków wydadzą na poszczególne
działania.
Podstawowe instrumenty (działania) rozwoju obszarów wiejskich zostały opisane
w rozdziale 4.2.
Inicjatywa wspólnotowa LEADER
LEADER+ to jedna z inicjatyw Unii Europejskiej, czyli program bezzwrotnej pomocy ze
strony UE, przeznaczony dla określonych jednostek. Leader + (edycja wdrażana w latach
2000 2006) w oparciu o współpracę na poziomie regionalnym i ponadnarodowym wspomaga
wdrażanie nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich. Program był finansowany
przez Sekcję Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
Fundusze z programu LEADER+ były przeznaczane na trzy cele:
- wspomaganie nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich;
- wsparcie dla międzyregionalnych i międzynarodowych projektów współpracy;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
- tworzenie sieci obszarów wiejskich UE  zarówno objętych pomocą LEADER+ jak
i nie korzystających z tej pomocy.
Z pomocy w ramach inicjatywy LEADER+ mogły skorzystać samorządy lokalne,
organizacje pozarządowe oraz przedsiębiorcy. Pomoc obejmowała wszystkie tereny wiejskie.
Na lata 2007 2013 przewidziano realizację inicjatywy LEADER  wzmocnienie
inicjatywy oddolnej i aktywizacji społeczności obszarów wiejskich  stanowiącej oś 4 polityki
ROW.
Na podejście Leader składają się następujące elementy:
- programy lokalne (strategie) przewidziane dla precyzyjnie określonych obszarów
wiejskich,
- lokalne partnerstwa publiczno-prywatne,
- działania wynikające z inicjatywy oddolnej, gdzie do podejmowania decyzji w zakresie
wyprawowania i wdrażania strategii rozwoju lokalnego uprawnione są lokalne grupy
działania,
- działania międzysektorowe w zakresie tworzenia koncepcji i wdrażania oparte
na interakcji między podmiotami i projektami różnych sektorów gospodarki lokalnej,
- wdrażanie nowatorskich inicjatyw,
- wdrażanie projektów współpracy [13].
Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich
W latach 2000 2006 głównym z
ródłem finansowania rolnictwa i obszarów wiejskich
w krajach członkowskich Unii Europejskiej (UE) był Europejski Fundusz Orientacji
i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), obejmujący Sekcję Orientacji oraz Sekcję Gwarancji. Z Sekcji
Orientacji pochodziły środki na Sektorowy Program Operacyjny  Restrukturyzacja
i modernizacja sektora rolno-żywnościowego i rozwój obszarów wiejskich , zaś z Sekcji
Gwarancji  Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004 2006 oraz płatności
bezpośrednie. Lata 2007 2013 to okres nowej perspektywy finansowej w UE. Zgodnie
z założeniami reformy polityki wobec obszarów wiejskich od roku 2007 wsparcie rozwoju
obszarów wiejskich jest finansowane w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz
Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), utworzonego na mocy Rozporządzenia Rady
(WE) 1290/2005 w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej. Zadaniem EFRROW, jest
promocja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich we Wspólnocie. Ma ona uzupełniać
politykę rynkową i politykę wspierania dochodów w ramach wspólnej polityki rolnej, politykę
spójności i wspólną politykę rybołówstwa.
Zasady wsparcia rozwoju obszarów wiejskich zostały określone w Rozporządzeniu Rady
(WE) 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz
Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW). Zgodnie z przepisami tego
rozporządzenia, każdy kraj członkowski obowiązany jest opracować Krajowy Plan
Strategiczny oraz Program Rozwoju Obszarów Wiejskich. Krajowy Plan Strategiczny
obejmuje lata 2007 2013. Ponadto na podstawie analizy sytuacji społecznej, gospodarczej
i środowiskowej, przeprowadzonej na podstawie dostępnych danych statystycznych,
przedstawia priorytety obszarów kierunki rozwoju obszarów wiejskich w Polsce
w odniesieniu do priorytetów wspólnotowych, które są podstawą przygotowania Programu
Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 (PROW 2007 2013). Z Funduszu
(EFRROW) pochodzić będą środki na finansowanie Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.
Natomiast PROW 2007 2013 określa zakres i formę wsparcia obszarów wiejskich
w Polsce w kolejnym okresie programowania, to jest w latach 2007 2013.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Rolnictwo i obszary wiejskie w krajach Unii Europejskiej
Sytuacja rolnictwa na tle krajów Unii Europejskiej nie jest w Polsce najlepsza.
W sektorze tym zaangażowanych jest 27% ludności w wieku produkcyjnym, jednak odsetek
osób pracujących w rolnictwie jest mniejszy i wynosi ok. 17%. W 2005r. 4,9% ludności
25 krajów UE zatrudnionych było w sektorze rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa. W krajach
byłej 15 wskaz
nik ten wynosił 3,7%. Ponad 10%  owy udział zatrudnionych w rolnictwie
wykazują takie kraje członkowskie jak: Grecja, A
otwa, Litwa, Austria oraz Polska.
1,9% PKB UE pochodzi z rolnictwa. Generalnie udział sektora I (rolnictwa) w tworzeniu
produktu krajowego brutto w większości nowoprzyjętych krajów jest większy niż ma to
miejsce w odniesieniu do krajów byłej piętnastki. Dla Polski udział ten wynosi 4,8% (2005r.),
co stanowi wartość wyższą niż np. dla Francji (2,2%), natomiast niższą w odniesieniu do
jednego ze  starych krajów Unii  Grecji (5,2%).
W krajach UE (25) funkcjonuje 6,5 miliona gospodarstw rolnych. Około ź z nich
zlokalizowana jest w 10 nowoprzyjętych krajach członkowskich. Sektor rolniczy w UE
wykazuje duże zróżnicowanie pod względem rodzaju wielkości prowadzonej działalności
rolniczej. Powierzchnia prawie połowy rozlokowanych w 25 krajach członkowskich
gospodarstw nie przekracza 5ha, ponad 16% farm, to gospodarstwa ponad 30 hektarowe. 92%
gospodarstw, których powierzchnia przekracza 10ha usytuowanych jest w krajach byłej
piętnastki. Około 42% powierzchni Unii Europejskiej w obecnym kształcie stanowią użytki
rolne, z których 59% stanowią grunty orne. Największy areał (około 50%) przeznaczony jest
pod uprawę zbóż [1, s. 12].
Problemy polityki rolnej i obszarów wiejskich w Polsce
Podstawowe wskaz
niki dotyczące sektora rolniczego oraz obszarów wiejskich, na tle
innych krajów członkowskich UE nie kształtują się najlepiej. W Polsce na terenach wiejskich
mieszka 38,2% ogółu ludności. W porównaniu z poziomem wykształcenia mieszkańców
miast niekorzystnie kształtuje się struktura wykształcenia ludności wiejskiej. Na wsi mieszka
5% ludności bez wykształcenia, najwięcej, bo ponad 38% ma wykształcenie podstawowe,
prawie 30% zasadnicze zawodowe, a 22,4% średnie i policealne. Wyższym wykształceniem
może się pochwalić jedynie 4,3% ludności wiejskiej, wobec 13,7% zamieszkujących
w miastach. Poziom wykształcenia ogólnego i zawodowego ludności rolniczej może być
czynnikiem ograniczającym proces przemian strukturalnych, postęp technologiczny
w produkcji oraz wykorzystanie możliwości wsparcia rozwoju ze środków unijnych.
W strukturze agrarnej polskiego rolnictwa dominują małe gospodarstwa. Zasoby ziemi
większości gospodarstw są zbyt małe, by zapewnić wystarczający poziom dochodów.
Niewielka skala produkcji ogranicza też możliwości realizowania postępu technologicznego,
zarówno z powodów finansowych jak i technicznych.
Innym ważnym problemem strukturalnym jest niski stopień specjalizacji gospodarstw
rolnych, zmniejszający efektywność gospodarowania, ograniczający możliwość wdrażania
wyników postępu technologicznego i tym samym zmniejszający pozycję przetargową
rolników na rynku. Ponad połowa gospodarstw rolnych powyżej 1 ha UR nie jest
zorientowana na produkcję towarową, w tym ponad ź nie produkuje w ogóle, bądz
produkuje
wyłącznie na własne potrzeby.
Problemem polskiego rolnictwa jest także brak powiązań między producentami, co
zwiększa ryzyko i koszty działalności na wszystkich poziomach łańcucha żywnościowego
i ogranicza konkurencyjność międzynarodową pojedynczych gospodarstw i przedsiębiorstw
(przetwórstwa i handlu), jak i sektora jako całości.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
Tabela. 1. Mocne i słabe strony polskiego rolnictwa [6]
W wyniku zmian i przekształceń strukturalnych w Polsce obszary wiejskie dotknięte zostały
problemem bezrobocia. Bezrobocie wiejskie (jawne i ukryte. szacowane na ok. 1,6 mln osób)
oraz ograniczone możliwości zatrudnienia na wsi są najważniejszymi i najtrudniejszymi
problemami do pokonania. Stopa bezrobocia w niektórych powiatach woj. zachodnio-
pomorskiego wynosi ponad 40%.
Z problemem bezrobocia i nadmiarem siły roboczej związana jest trudna sytuacja
dochodowa rodzin rolniczych. Czynnik ten ogranicza możliwości inwestowania w rozwój
gospodarstw.
Słabo rozwinięta infrastruktura techniczna na wsi stanowi jedną z najpoważniejszych
barier rozwoju obszarów wiejskich. Niedostateczny stopień jej rozwoju nie tylko obniża
standard życia i gospodarowania, lecz także decyduje o słabej atrakcyjności obszarów
wiejskich dla potencjalnych inwestorów. Zastrzeżenia budzą warunki sanitarne 
niedostateczne dostosowanie sieci kanalizacyjnych i systemu oczyszczania ścieków do
potrzeb obszarów wiejskich oraz brak środków finansowych na realizację inwestycji w tym
zakresie. W 2003 r. 84,2% ludności wiejskiej posiadało sieć wodociągową, a zaledwie 15%
kanalizacyjną. Systematycznie zwiększa się dostępność ludności wiejskiej do gazu, lecz
wyłącznie dzięki dystrybucji gazu w butlach, gdyż tylko 15,9% rozdzielczej sieci gazowej
znajduje się na obszarach wiejskich.
Z wyników badań przeprowadzonych w 2003 r. wynika, że tylko 21% gospodarstw
domowych na wsi posiada komputer, w miastach (w zależności od wielkości) 35 51%.
Podłączenie do Internetu ma zaledwie 8% gospodarstw na wsi i ok. 30% gospodarstw w miastach.
Infrastrukturę społeczną na obszarach wiejskich cechuje niedoinwestowanie
i niedostosowanie do istniejących potrzeb. Niedostateczny rozwój dotyczy szczególnie
placówek kulturalnych, turystycznych, ale także szkół oraz placówek opiekuńczych i służby
zdrowia [7, s. 20].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
4.3.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń:
1. Czego dotyczą osie priorytetowe Rozwoju Obszarów Wiejskich?
2. Jakie znasz działania II filaru wspólnej polityki rolnej?
3. Jakie zadania realizuje Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich?
4. Co to jest inicjatywa wspólnotowa LEADER?
5. Jak kształtują się wielkości podstawowych wskaz
ników dotyczących rolnictwa w Unii
Europejskiej oraz w Polsce?
6. Jakie są mocne strony polskiego rolnictwa?
7. Jakie problemy i słabe strony charakteryzują sektor rolny i obszary wiejskie
w Polsce?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opierając się na dokumencie:  Rozporządzenia Rady (WE) z dnia 20 września 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz
Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz.U. UE. L.05.277.1) wypisz:
- misję EFRROW,
- cele EFRROW,
- zasady pomocy EFRROW,
- cel i zakres programów rozwoju obszarów wiejskich,
- osie priorytetowe EFRROW,
- środki, za pomocą których realizowane są cele poszczególnych osi priorytetowych
EFRROW.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) otrzymać od nauczyciela treść  Rozporządzenia Rady (WE) z dnia 20 września 2005 r.
w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na
rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) ,
2) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać treść dokumentu,
4) zidentyfikować fragmenty dokumentu, w których znajdują się informacje niezbędne
do wykonania ćwiczenia,
5) zapisać wyniki pracy,
6) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Rozporządzenie Rady (WE) z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju
obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów
Wiejskich (EFRROW),
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Ćwiczenie 2
Zidentyfikuj mocne i słabe strony rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce.
Tabela 1 do ćwiczenia 2
Mocne strony Słabe strony
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) korzystając z pomocy komputera i Internetu oraz zasobów bibliotecznych odnalez
ć
publikacje związane z tematem ćwiczenia,
4) określić mocne i słabe strony i wpisać do tabeli,
5) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- publikacje znalezione w bibliotece,
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- wzór tabeli do ćwiczenia 2.
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić osie priorytetowe Rozwoju Obszarów Wiejskich?
2) wskazać przykłady działań II filaru wspólnej polityki rolnej?
3) scharakteryzować zadania Europejskiego Funduszu Rozwoju Obszar
ów Wiejskich?
4) określić cele i główne elementy inicjatywy wspólnotowej LEADER?
5) scharakteryzować podstawowe wielkości w odniesieniu do rolnictwa
w krajach Unii Europejskiej?
6) wymienić słabe i mocne strony rolnictwa w Polsce?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.4. Gospodarowanie ziemią, zasady obrotu nieruchomościami.
Polityka ochrony środowiska i przestrzeni rolno-leśnej
w Polsce i krajach Unii Europejskiej
4.4.1. Materiał nauczania
Podstawowe definicje
Nieruchomość rolna (grunt rolny)  nieruchomości które są lub mogą być wykorzystywane
do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej
i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej. Do części
składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwałe z gruntem
związane, jak również drzewa i inne rośliny.
Prawo pierwokupu  stanowi zastrzeżenie uprawnienia pierwszeństwa przy kupnie
oznaczonej rzeczy w razie, gdyby rzecz takowa miała być komukolwiek innemu sprzedana.
Obowiązek respektowania tego uprawnienia spoczywa na sprzedawcy rzeczy. Przedmiotem
prawa pierwokupu jest rzecz. W stosunku natomiast do nieruchomości prawo pierwokupu
może zostać ustanowione na określonej jej części.
Akty prawne regulujące kwestie nieruchomości rolnych w Polsce
Kwestię gospodarowania ziemią oraz obrotu nieruchomościami rolnymi w Polsce regulują:
- Ustawa z dnia kwietnia 1964 r.  Kodeks cywilny (Dz. U. 1964, nr 16, poz. 93 z póz
n.
zm.),
- Ustawa z dnia 19 paz
dziernika 1991r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi
Skarbu Państwa (tj. Dz.U. 2004 r., nr 208, poz. 2128 z póz
n. zm.),
- Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz.U nr 64, poz. 592),
- Rozporządzenia wykonawcze do wyżej wymienionych ustaw.
Z uwagi na rolę, jaką odgrywają grunty rolne w procesie produkcji rolnej, wagę
stosunków własnościowych na wsi, państwo chce mieć wpływ na obrót tym środkiem
produkcji. Podstawowym celem takiej interwencji jest niedopuszczenie do nadmiernego,
niekorzystnego z punktu widzenia gospodarczego, rozdrobnienia gruntów rolnych bądz

niedopuszczenie do nadmiernej koncentracji gruntów. Instytucją, która  czuwa nad mieniem
rolnym Skarbu Państwa jest Agencja Nieruchomości Rolnych, która zastąpiła od 2004 r.
Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa. Agencja wykonuje w imieniu własnym prawa
i obowiązki związane z mieniem Skarbu Państwa powierzonym jej po zlikwidowanych
państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej, w tym również prawa i obowiązki
wynikające z decyzji administracyjnych.
Agencja Nieruchomości Rolnych realizuje zadania wynikające z polityki państwa,
w szczególności w zakresie:
- tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych,
- tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu potencjału
produkcyjnego Zasobu Skarbu Państwa,
- restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze,
- obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa użytkowanego
na cele rolne,
- administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolne,
- zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa,
- inicjowanie prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania
organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych gospodarstw rolnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
Agencja realizuje również inne zadania określone odrębnymi przepisami, a w szczególności
przepisami o kształtowaniu ustroju rolnego.
Obrót gruntami rolnymi w Polsce reguluje ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r.
o kształtowaniu ustroju rolnego. Ustawa określa zasady kształtowania ustroju rolnego przez:
- poprawę struktury obszarowej gospodarstw rolnych,
- przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych,
- zapewnienie prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby
o odpowiednich kwalifikacjach.
Zgodnie z treścią ustawy, w wypadku sprzedaży nieruchomości rolnych powstaje prawo
pierwokupu na rzecz pewnej kategorii dzierżawców lub Agencji Nieruchomości Rolnych.
Jeśli przeniesienie własności następuje w wyniku zawarcia innej niż sprzedaż umowy (np.
umowy darowizny, zamiany czy dożywocia), to ustawa przyznaje agencji prawo nabycia
nieruchomości rolnej w drodze jednostronnego oświadczenia. Jeśli podmioty uprawnione nie
skorzystają z prawa pierwokupu lub nabycia, wówczas nabywcą może być również osoba bez
kwalifikacji rolniczych.
Jeśli chodzi o przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych, to ustawa
mówi, że w przypadku powiększania gospodarstw o łącznej powierzchni użytków rolnych
przekraczających 300 ha będzie miało zastosowanie prawo pierwokupu i nabycia, realizowane
przez Agencję Nieruchomości Rolnych. Ustawa zawiera również postanowienie zakazujące
agencji sprzedaży nieruchomości rolnych Zasobu Własności Rolnej, jeśli w jej efekcie łączna
powierzchnia użytków rolnych, stanowiących własność nabywcy, przekroczy 500 ha.
Biorąc pod uwagę założenie ustawy dotyczące zapewnienia prowadzenia działalności
rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach, na wstępie
należy zaznaczyć, że kontrola kwalifikacji rolniczych nabywców nieruchomości rolnych
odnosi się wyłącznie do osób fizycznych. W ustawie rozróżnia się wykształcenie rolnicze,
przez które rozumie się co najmniej wykształcenie rolnicze zasadnicze oraz  jako odrębne 
wykształcenie średnie lub wyższe z pominięciem słowa  rolnicze . Zatem nabywcą może być
każdy obywatel Polski lub cudzoziemiec z UE, który legitymuje się wykształceniem średnim
lub wyższym. Ten ostatni po upływie okresu przejściowego, czyli od 2016 r.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej wiąże się z liberalizacją rynków, w tym rynku
nieruchomości rolnych. Mimo, że Wspólnoty nie mają uprawnień do regulowania kwestii
własności i obrotu nieruchomościami, to jednak państwa członkowskie muszą się liczyć
z pewnymi zasadami. Jedną z nich jest zasada traktowania narodowego, oznaczająca równe
traktowanie obywateli własnych i obywateli innych państw członkowskich, zasada swobody
przepływu kapitału i wolności przedsiębiorczości i inne. Oznacza to, że obywatele państw
członkowskich UE nie mogą być dyskryminowani w nabywaniu nieruchomości w porównaniu
z obywatelami danego państwa członkowskiego. Zasada ta będzie w pełni respektowana po
upływie okresu przejściowego, który wynosi dla Polski 12 lat [4, s. 71].
Polityka ochrony środowiska i przestrzeni rolno-leśnej w Polsce i krajach Unii
Europejskiej
Polityka ekologiczna to świadoma i celowa działalność państwa (lub grupy państw)
polegająca na racjonalnym korzystaniu z zasobów i walorów środowiska przyrodniczego, jego
właściwej ochronie i umiejętnym kształtowaniu. Państwo formułuje politykę ekologiczną
poprzez wprowadzanie określonych praw i regulacji.
W Unii Europejskiej, a zatem również w Polsce, polityka ochrony środowiska
naturalnego stanowi część składową szeroko rozumianych działań na rzecz trwałego
i zrównoważonego rozwoju. Rozwój zrównoważony to taki proces, który nie narusza
w sposób istotny i nieodwracalny zasobów środowiska i opiera się na jednoczesnym
respektowaniu praw sfery przyrodniczej, ekonomicznej i społecznej. Mówiąc inaczej, rozwój
zrównoważony to rozwój człowieka w harmonii z przyrodą.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
Cele polityki ekologicznej w Polsce
Nadrzędnym celem polityki ekologicznej państwa na najbliższe lata będzie zapewnienie
bezpieczeństwa ekologicznego kraju (mieszkańców, zasobów przyrodniczych i infrastruktury
społecznej) oraz tworzenie podstaw do zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego.
Cel ten zrealizowany zostanie poprzez:
- wzmocnienie systemu zarządzania ochroną środowiska drogą m.in. odpowiedniego
kształtowania prawa i dostosowywanie go do norm Unii Europejskiej, prowadzenia
edukacji ekologicznej, zapewnienia pełniejszego wykorzystania sił rynkowych dla
ochrony środowiska, promocji przyjaznych środowisku postaw konsumenckich;
- ochronę dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody
w oparciu np. o wzmocnienie krajowego systemu obszarów chronionych, ochronę
obszarów wodno-błotnych, odtworzenie zniszczonych ekosystemów i siedlisk, odbudowę
zagrożonych gatunków roślin i zwierząt;
- zrównoważone wykorzystania materiałów, wody i energii polegające np. na
wprowadzeniu wskaz
ników zużycia surowców, wody i energii na jednostkę produktu
w poszczególnych sektorach gospodarki;
- dalszą poprawę jakości środowiska i bezpieczeństwa ekologicznego dla ochrony zdrowia
mieszkańców Polski, której służyć będzie m.in. modernizacja istniejących oraz budowa
nowych oczyszczalni ścieków, ograniczenie emisji z dużych z
ródeł spalania energetycznego,
podniesienie poziomu odzysku odpadów komunalnych do 10% w 2010 r., wspieranie działań
mających na celu ograniczenie uciążliwości hałasu;
- ochronę klimatu, czemu służyć będzie zwłaszcza spełnienie wymagań tzw. Protokołu
z Kioto, dotyczącego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.
Ochrona przestrzeni rolno-leśnej
Ochrona powierzchni ziemi i jej racjonalne użytkowanie jest jednym z ważnych
priorytetów polityki ekologicznej państwa. Gleby zagrożone są zarówno przez procesy
naturalne, jak i antropologiczne. Naturalną degradację gleb powoduje przede wszystkim
erozja. Na czynniki antropologiczne składa się zwłaszcza zmiana przeznaczenia gruntów na
cele nierolne i nieleśne, zmiana reliefu w wyniku prac infrastrukturalnych, zakwaszenie
i zasolenie, zmniejszanie się zawartości substancji organicznej.
Obszary rolne w Polsce nie są też wolne od zagrożeń, których z
ródłem jest sama
gospodarka rolna. Rolnictwo użytkuje ok. 60% ogólnej powierzchni naszego kraju, a poprzez
działalność produkcyjną powoduje zmiany właściwości wody, gleby, powietrza. Przyczynia
się także do zmian bioróżnorodności w krajobrazie wiejskim. Do szczególnie niekorzystnych
zjawisk należy wykorzystywanie rolnicze gleb słabych i podatnych na erozję, nieracjonalną
gospodarkę wodną w zlewniach rolniczych, niski poziom edukacji w dziedzinie racjonalnych
praktyk rolniczych, zaniedbania pod względem wyposażenia gospodarstw w infrastrukturę
ochrony środowiska, zanieczyszczenia punktowe gleb metalami ciężkimi.
W latach 2007 2010 działania państwa w zakresie ochrony gleb podejmowane będą
w dwóch kierunkach. Pierwszy to wsparcie dla prac mających na celu niedopuszczenie do
degradacji powierzchni ziemi przez wspieranie dobrych praktyk rolniczych oraz restrykcyjne
przestrzeganie wymagań ochrony gleb w działalności gospodarczej. Drugim będzie
rekultywacja i przywracanie funkcji przyrodniczej terenom i gruntom zdegradowanym.
Podniesieniu poziomu podstawowej wiedzy o ochronie poszczególnych elementów
środowiska naturalnego, czyli wody, gleby, powietrza, krajobrazu, służy  Kodeks Dobrej
Praktyki Rolniczej . Zawiera on zbiór przyjaznych środowisku praktyk rolniczych, których
stosowanie zapewni zrównoważony rozwój w sferze produkcji rolniczej. Znajdują się w nim
rady, jak zmniejszyć ryzyko zanieczyszczenia środowiska i jaka praktyka kontroli może być
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
stosowana w gospodarstwie. Kodeks zwraca również uwagę rolników na potrzebę
podnoszenia walorów krajobrazu, który ich otacza.
Działania w odniesieniu do gospodarki leśnej w ostatnich latach koncentrowały się na
pracach legislacyjnych związanych z implementacją prawa Unii Europejskiej, realizacją
przyjętych wcześniej programów, jak np.  Krajowego programu zwiększania lesistości ,
współpracy międzynarodowej, wzmocnieniu znaczenia leśnictwa w rozwoju regionalnym.
Starano się również przyspieszyć przekształcenia zmierzające do stworzenia leśnictwa
wielofunkcyjnego. Polska aktywnie współpracuje z Komisją Europejską i innymi państwami
członkowskimi UE w realizacji Ministerialnego Programu Ochrony Lasów w Europie.
W najbliższych latach (2007 2010) kontynuowana będzie realizacja  Krajowego
programu zwiększania lesistości . Zalesienia prowadzone będą zarówno przez instytucje
publiczne, jak i podmioty prywatne. Przy ustalaniu rozmiarów i kierunków zalesienia
w większym niż dotychczas stopniu uwzględnione zostaną wymogi ochrony różnorodności
siedliskowej. Zalesienia nie mogą zagrozić utrzymaniu ekstensywnego użytkowania łąk
i pastwisk spowodować utratę cennych pod względem przyrodniczym siedlisk oraz gatunków.
Przewiduje się, że w latach 2007 2010 zalesionych zostanie  z uwzględnieniem
uwarunkowań przyrodniczo-krajobrazowych  ok. 130 tys. ha gruntów. Tworzone będą
spójne kompleksy leśne, szczególnie w obszarze korytarzy ekologicznych i wododziałów.
Podjęte zostaną również działania na rzecz zmiany struktury wiekowej i składu gatunkowego
drzewostanów, w celu dostosowania ich do charakteru siedliska, kontynuowania przebudowy
drzewostanów zniekształconych lub uszkodzonych w wyniku działalności człowieka, rozwoju
monitoringu środowiska leśnego.
Polityka ochrony środowiska w Unii Europejskiej
Działania Wspólnoty Europejskiej (wówczas Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej)
w dziedzinie ochrony środowiska sięgają początku lat 70. XX w. W czerwcu 1972 r. na
szczycie w Paryżu szefowie państw i rządów WE zlecili Komisji Europejskiej przygotowanie
programu działań na rzecz ochrony środowiska. Program taki (na lata 1973 1975) został
wkrótce potem przygotowany i przyjęty do realizacji. Sformułowane w nim zostały
podstawowe zasady w dziedzinie polityki ochrony środowiska WE, w tym m.in. zasada
podejmowania środków ostrożności i prewencji oraz odpowiedzialności finansowej sprawców
zanieczyszczeń. Obowiązują one do dziś.
Obecnie najważniejszym elementem polityki ochrony środowiska Unii Europejskiej jest
tzw. Szósty Program Działania na rzecz Środowiska, który przyjęty został w 2002 r.
i obejmuje perspektywę 9 lat. Program koncentruje się na czterech głównych dziedzinach.
Pierwsza z nich to zmiany klimatyczne  celem jest zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych
w latach 2008 2012 o 8% rocznie w stosunku do roku bazowego (1990) i bardziej radykalna
redukcja, bo aż o 20 40% do 2020 r.
Druga odnosi się do ochrony przyrody i różnorodności biologicznej. W tym przypadku
chodzi m.in. o odwrócenie zagrożeń dla istnienia wielu gatunków i ich siedlisk w Europie,
dokończenie sieci Natura 2000, stworzenie nowych sektorowych planów działania na rzecz
różnorodności biologicznej, zwiększenie większej uwagi na ochronę krajobrazów, nowe
inicjatywy na rzecz ochrony środowiska morskiego.
Trzeci obszar działania, na którym koncentruje się Program, to środowisko naturalne
i zdrowie, obejmujący m.in. strategię, zmniejszenia ryzyka związanego ze środkami ochrony
roślin, ochronę jakości wody w UE, zmniejszenie poziomu hałasu.
Czwarta dziedzina obejmuje zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych
i gospodarkę odpadami np. poprzez większe wykorzystanie surowców wtórnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
W UE działania na rzecz ochrony środowiska finansowane są z kilku z
ródeł. Projekty
realizowane przez poszczególne państwa uzyskują wsparcie z unijnego budżetu funduszy
strukturalnych i Funduszu Spójności. W ich finansowanie angażuje się również Europejski
Bank Inwestycyjny.
4.4.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to jest nieruchomość rolna (grunt rolny)?
2. Które akty prawne regulują kwestie gospodarowania ziemią i obrotu nieruchomościami
w Polsce?
3. Jakie zadania leżą w gestii Agencji Nieruchomości Rolnych?
4. Co to jest zasada traktowania narodowego?
5. Jakie kwestie są przedmiotem regulacji ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu
ustroju rolnego?
6. Co to jest polityka ekologiczna państwa?
7. Jakie są cele polityki ekologicznej w Polsce?
8. Jakie są główne założenia ochrony przestrzeni rolno-leśnej w Polsce?
9. Jakie są główne założenia polityki ochrony środowiska w Unii Europejskiej.?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, określ
podstawowe regulacje związane z zagadnieniem prawa dzierżawcy do pierwokupu
nieruchomości rolnej.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać na stronach internetowych wskazany dokument,
2) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać treść dokumentu z uwzględnieniem wskazanych działań,
4) zapisać wyniki pracy,
5) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego,
- arkusz papieru formatu A 4,
- przybory do pisania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Ćwiczenie 2
Na podstawie Kodeksu Dobrej Praktyki Rolniczej, wskaż działania zapobiegające
dewastacji gleb.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) znalez
ć informacje umożliwiające wykonanie ćwiczenia w treści Kodeksu Dobrej
Praktyki Rolniczej,
3) zapisać wyniki pracy,
4) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej,
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania.
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie nieruchomości rolnej?
2) wymienić akty prawne regulujące kwestie gospodarowania ziemią
i obrotu nieruchomościami w Polsce?
3) scharakteryzować działalność Agencji Nieruchomości Rolnych?
4) zdefiniować zasadę traktowania narodowego?
5) scharakteryzować główne zasady obrotu ziemią i nieruchomościami?
6) wyszukać w tekście ustawy i zinterpretować interesujące cię przepisy
prawne?
7) zdefiniować pojecie polityki ekologicznej państwa?
8) wymienić cele polityki ekologicznej w Polsce?
9) scharakteryzować główne założenia ochrony przestrzeni rolno-leśnej
w Polsce?
10) opisać politykę ochrony środowiska Unii Europejskiej?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.5. Fundusze strukturalne Unii Europejskiej. Programy
operacyjne (PO) na lata 2004 2006 i 2007 2013
4.5.1. Materiał nauczania
Fundusze strukturalne
Unia Europejska prowadzi politykę strukturalną w celu zwiększenia spójności
gospodarczej i społecznej. Zasadniczym celem polityki strukturalnej jest zmniejszenie różnic
ekonomicznych między regionami, a przez to wyrównanie poziomu życia mieszkańców.
Podstawowymi instrumentami umożliwiającymi realizację celów polityki strukturalnej Unii
Europejskiej są fundusze strukturalne. Mają one pomóc władzom centralnym i regionalnym
słabiej rozwiniętych obszarów Unii w rozwiązaniu ich najważniejszych problemów
gospodarczych i społecznych. Ich zadaniem jest wspieranie restrukturyzacji i modernizacji
gospodarek, co ma wpłynąć na zwiększenie spójności ekonomicznej i społecznej krajów Unii.
Fundusze kierowane są do tych sektorów gospodarki i regionów, które bez pomocy
finansowej nie są w stanie dorównać do średniego poziomu ekonomicznego w UE. Istnieją
cztery fundusze strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Europejski
Fundusz Społeczny, Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (funduszem
strukturalnym jest tylko sekcja orientacji, Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa.
Dodatkowym instrumentem finansowym UE jest Fundusz Spójności.
Istotnym uzupełnieniem środków pomocowych Unii Europejskiej są środki krajowe
pochodzące z budżetu centralnego i samorządowego oraz ze środków prywatnych.
Sformułowano następujące cele funduszy strukturalnych:
Cel 1  obejmuje regiony zapóz
nione w rozwoju. Podstawowym kryterium
zakwalifikowania się regionu do celu 1 jest dochód PKB na jednego mieszkańca nie
przekraczający poziomu 75% średniego PKB państw UE; tym celem są objęte również
regiony słabo zaludnione. Pochłaniają one 2/3 środków funduszy strukturalnych;
Cel 2  wspieranie terenów silnie uzależnionych od upadającej gałęzi gospodarki;
Cel 3  pomoc w modernizacji rynku pracy poprzez szkolenia zawodowe, lokalne
inicjatywy w zakresie zatrudnienia oraz poprawę dostępu do rynku pracy.
Unia Europejska określiła również zasady obowiązujące przy realizacji programów
w ramach funduszy. Należą do nich:
- zasada subsydiarności (pomocniczości)  polityka strukturalna jest jedynie elementem
uzupełniającym działania na poziomie regionalnym, bądz
krajowym. Jej rola polega więc
przede wszystkim na dofinansowaniu tych projektów, na które władzom lokalnym
brakuje wolnych środków inwestycyjnych.
- zasada koncentracji  zasada ta ma na celu koncentrację środków inwestycyjnych
pochodzących z Funduszy w regionach, w których sytuacja ekonomiczna jest
najtrudniejsza.
- zasada partnerstwa  zakłada ścisłą współpracę pomiędzy Komisją Europejską
strukturami regionalnymi strukturami administracyjnymi, dzięki czemu projekty
realizowane są na tych obszarach, które najbardziej potrzebują dofinansowania.
- zasada programowania wieloletniego  zasada ta ma na celu wypracowywanie
wieloletnich programów rozwoju, zgodnie z partnerskim procesem decyzyjnym.
- zasada dodatkowości  środki z Funduszy Strukturalnych mają być jedynie
uzupełnieniem budżetu krajowego, bądz
regionalnego i jako z
ródła finansowania
projektów nie mogą zastępować środków budżetowych. Oznacza, że pomoc Unii
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
Europejskiej uzupełnia środki zgromadzone na dane działanie przez władze lokalne,
regionalne lub krajowe.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFRR (European Regional Development Fund
 ERDF) został powołany w 1975 roku. Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego ma na
celu przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji regionalnych we
Wspólnocie poprzez udział w rozwoju i dostosowaniu strukturalnym regionów opóz
nionych
w rozwoju oraz w przekształcaniu upadających regionów przemysłowych .
Działalność Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego koncentruje się na
następujących dziedzinach:
- inicjatywach na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, jak też działalności średnich
i małych przedsiębiorstw,
- rentownych inwestycjach produkcyjnych umożliwiających tworzenie lub utrzymywanie
trwałego zatrudnienia,
- infrastrukturze,
- rozwoju turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury,
- ochronie i poprawie stanu środowiska,
- rozwoju społeczeństwa informacyjnego.
Europejski Fundusz Społeczny EFS (European Social Fund) został powołany do życia na
mocy art. 123 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą w roku 1957.
EFS działa od 1960 roku, a jego głównymi celami są zwalczanie bezrobocia, rozwój zasobów
ludzkich oraz poprawa mobilności zawodowej mieszkańców Wspólnoty.
Charakteryzując cele realizowane w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego należy
wymienić podstawowe obszary i instrumenty wsparcia EFS. Obejmują one:
- aktywną politykę rynku pracy (przeciwdziałanie i zapobieganie bezrobociu, wspieranie
integracji zawodowej osób młodych oraz ludzi powracających na rynek pracy);
- przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego;
- kształcenie ustawiczne (ułatwienie i polepszenie dostępu do rynku pracy poprzez
zwiększanie dostępu do szkoleń zawodowych, edukacji oraz doradztwa);
- doskonalenie kadr gospodarki oraz rozwój przedsiębiorczości;
- zwiększanie dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy.
W ramach EFS wspierane są również tzw. kwestie horyzontalne (wspólne dla całej Unii)
dotyczące rozwoju lokalnego, równości szans, rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz
zrównoważonego rozwoju.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej EAGGF (European Agriculture
Guidance and Guarantee Funds) powstał w 1964 roku na mocy Traktatu ustanawiającego
Europejską Wspólnotę Gospodarczą (1957). Zajmuje się wspieraniem przekształceń struktury
rolnictwa oraz wspomaganiem rozwoju obszarów wiejskich. Fundusz zasilany jest
w przeważającej mierze z wkładów krajów członkowskich. Ponadto środki Funduszu
pochodzą z opłat nakładanych na importowane spoza Unii Europejskiej produkty rolne. Na
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej jest przeznaczana największa część
budżetu Unii Europejskiej.
EAGGF składa się z dwóch sekcji: Sekcji Gwarancji, która finansuje wspólną politykę
rolną (zakupy interwencyjne produktów rolnych, dotacje bezpośrednie dla rolników) oraz
Sekcji Orientacji, która wspiera przekształcenia w rolnictwie w poszczególnych państwach
UE i jest instrumentem polityki strukturalnej. W ramach Sekcji Orientacji EAGGF realizuje
się następujące zadania:
- rozwój i modernizacja terenów wiejskich;
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
- wspieranie inicjatyw służących zmianom struktury zawodowej na wsi (w tym kształcenia
zawodowego rolników i ich przekwalifikowania do innych zawodów);
- wspomaganie działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności produktów
rolnych;
- restrukturyzacja oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do wymogów
rynku;
- pomoc przy osiedlaniu się młodych rolników;
- wspieranie rozwoju ruchu turystycznego i rzemiosła;
- rozwój i eksploatacja terenów leśnych;
- inwestycje w ochronę środowiska;
- wyrównywanie szans gospodarstw położonych na terenach górzystych i terenach
dotkniętych kataklizmami.
Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa FIFG (Financial Instrument for Fisheries
Guidance) powstał w 1993 roku w ramach reformy funduszy strukturalnych. Ten instrument
polityki strukturalnej Unii Europejskiej wspiera restrukturyzację rybołówstwa państw
członkowskich. Za pośrednictwem FIFG finansowane są inicjatywy w następujących
dziedzinach:
- rozwój hodowli ryb;
- rozwój infrastruktury portów rybackich oraz ich wyposażenie w niezbędne zaplecze
i urządzenia;
- restrukturyzacja i unowocześnienie floty rybackiej oraz metod połowu i przetwarzania
ryb;
- podnoszenie konkurencyjności produktów rybnych i ich promowanie na rynku.
Fundusz Spójności jest dodatkowym narzędziem polityki strukturalnej. Nie jest funduszem
strukturalnym. Ma on pomóc przy realizacji największych inwestycji z zakresu ochrony
środowiska oraz rozwoju i modernizacji infrastruktury transportowej w najuboższych krajach
UE (których dochód PKB nie przekracza 90% średniej unijnej). Od 1 maja 2004 r., oprócz
Grecji, Hiszpanii i Portugalii, z pomocy Funduszu Spójności korzysta 10 nowych państw
członkowskich, w tym Polska.
Inicjatywy Wspólnotowe to programy pomocy bezzwrotnej organizowane przez Unię
Europejską dla określonych środowisk i grup społecznych. Podobnie jak fundusze
strukturalne inicjatywy wspólnotowe funkcjonują tylko w krajach członkowskich. Inicjatywy
są przygotowywane wspólnie przez kraje członkowskie i Komisję Europejską, dotyczą
najważniejszych problemów dla całej UE; realizowane są bezpośrednio przez KE.
Obecnie działają cztery inicjatywy:
- INTERREG III zajmuje się wzmacnianiem współpracy transgranicznej,
międzyregionalnej i międzynarodowej;
- EQUAL pomaga w zwalczaniu wszelkich przejawów dyskryminacji i nierówności na
rynku pracy oraz działa w kierunku integracji społecznej i zawodowej imigrantów;
- URBAN działa w ramach projektów mających na celu rozwój infrastruktury miast
europejskich powyżej 100 000 mieszkańców;
- LEADER + wspomaga wdrażanie nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich.
- Polska będzie korzystać z Inicjatywy: Equal i Interreg III oraz Leader+.
94% środków funduszy strukturalnych przeznaczanych jest na finansowanie programów
krajowych, natomiast 6% środków funduszy strukturalnych przeznaczanych jest na realizację
inicjatyw wspólnotowych [13].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
Procedury pozyskiwania środków pomocowych Unii Europejskiej
W procesie projektowania unijnej polityki regionalnej na każdy okres programowania
przez Komisję Europejską przyjmowane są nowe regulacje dotyczące wykorzystania funduszy
strukturalnych. Jedną z podstawowych zasad wykorzystywania środków z funduszy
strukturalnych jest zasada programowania, oznaczająca, że środki pochodzące z tych funduszy
mogą finansować tylko działania zawarte w ramach wieloletnich programów rozwoju. Wiąże
się to z obowiązkiem przygotowania przez państwa członkowskie tzw. dokumentów
programowych.
Dokumenty programowe to programy lub plany rozwoju. Określają m.in. cele i główne
kierunki wydatkowania środków na podstawie analizy aktualnej sytuacji i trendów
rozwojowych danego obszaru lub sektora, kryteria i sposoby realizacji konkretnych
projektów, osoby i instytucje odpowiedzialne za wykonanie określonych zadań oraz
szacowaną wielkość i rozbicie środków z uwzględnieniem współfinansowania ze wszystkich
osiąganych z
ródeł budżetowych. Do dokumentów tych zalicza się Narodowy Plan Rozwoju,
Podstawy Wsparcia Wspólnoty i Program Operacyjny.
Narodowy Plan Rozwoju (NPR) jest podstawowym dokumentem programowym
przygotowywanym przez państwo członkowskie, diagnozującym jego sytuację społeczną
i gospodarczą oraz określającym jego potrzeby w kontekście celów polityki regionalnej.
Określa się w nim priorytety rozwoju kraju oraz strategię wykorzystania funduszy
strukturalnych i innych środków finansowych stanowiących instrumentarium polityki
regionalnej Unii Europejskiej. Plan ten jest przygotowany przez właściwe władze wyznaczone
przez państwo członkowskie na szczeblu krajowym lub regionalnym. Narodowy Plan
Rozwoju jest punktem do opracowania Podstaw Wsparcia Wspólnoty.
Podstawy Wsparcia Wspólnoty (PWW) są dokumentem przyjmowanym przez Komisję
Europejską w uzgodnieniu z danym państwem członkowskim, po dokonaniu oceny
Narodowego Planu Rozwoju. PWW zawiera strategię i priorytety działań finansowanych
z funduszy strukturalnych UE i państwa członkowskiego, cele szczegółowe, wielkość
przyznanego wkładu funduszy i innych środków finansowych. Strategia ta jest podzielona
według priorytetów i wdrażana za pomocą jednego lub kilku programów operacyjnych.
Po przyjęciu Podstaw Wsparcia Wspólnoty państwo członkowskie przedkłada Komisji
Europejskiej Programy Operacyjne. Komisja ocenia je w świetle zgodności z założeniami
Podstaw Wsparcia Wspólnoty oraz polityk wspólnotowych. W latach 2004 2006 w Polsce
funkcjonowało siedem takich programów, w tym pięć programów sektorowych, jeden
program dotyczący pomocy technicznej i jeden tzw. program zintegrowany (ZPORR). Na lata
2007 2013 przewidziano łącznie dwadzieścia jeden programów operacyjnych, w tym cztery
krajowe programy operacyjne, jeden program pomocy technicznej oraz szesnaście
regionalnych programów operacyjnych. W treści programów znajduje się zestawienie
priorytetów wynikających z Podstaw Wsparcia Wspólnoty. Każdemu priorytetowi jest
podporządkowany wkład finansowy z funduszy strukturalnych, innych instrumentów
finansowych oraz odpowiednich środków finansowych państwa członkowskiego, jak również
zestaw sprecyzowanych celów. Priorytetom odpowiadają określone działania i schematy.
Działanie jest zbiorem projektów zmierzających do osiągnięcia tego samego celu. Stanowi
ono etap pośredni pomiędzy priorytetem a projektem. Działania mogą się dzielić na schematy.
Schemat obejmuje grupę projektów w ramach danego działania, które łączy wspólny sposób
wdrażania. Na tym poziomie określane są szczegółowo typy projektów, które mogą być
sfinansowane z funduszy strukturalnych, grupy odbiorców pomocy z funduszy strukturalnych
oraz grupy potencjalnych projektodawców (wnioskodawców). Określa się też szczegółowe
wskaz
niki, według których sprawdza się efektywność zrealizowanego projektu i podaje kwoty
pomocy z funduszy strukturalnych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
Dokumentami, które ułatwiają poruszanie się po programach operacyjnych są
uzupełnienia programów oraz poradniki dla beneficjentów, a także instrukcje wypełniania
formularzy wniosków o finansowanie projektów z poszczególnych funduszy strukturalnych.
Każdy Program Operacyjny jest wyposażony w Uzupełnienie Programu, czyli dokument
wdrażający strategie i priorytety pomocy. Zawiera on szczegółowe informacje na temat
każdego działania, dotyczące m.in. podziału na poddziałania, środków finansowych na jego
realizację, kryteriów i trybu wyboru projektów oraz określenia beneficjentów końcowych.
Uzupełnienie Programu nie jest przedmiotem negocjacji z Komisją Europejską.
Poradnik dla Beneficjentów Projektodawcy zawiera szczegółowe wytyczne dotyczące
sposobu przygotowania projektu przez projektodawcę, formularz wniosku o finansowanie,
instrukcję jego wypełniania oraz komplet dokumentów służących realizacji projektu po
podpisaniu umowy o finansowaniu i słowniczek terminologiczny [5, s. 285].
Programy Operacyjne (PO) na lata 2004 2006 i 2007 2013
Programy operacyjne służą wdrażaniu celów i priorytetów rozwoju społeczno-
gospodarczego państw członkowskich Unii Europejskiej, wyszczególnionych w Narodowym
Planie Rozwoju oraz Podstawach Wsparcia Wspólnoty. Ich realizacja jest finansowana ze
środków funduszy strukturalnych, ale również ze środków finansowych państwa
członkowskiego.
W latach 2004 2006 w Polsce funkcjonowało pięć jednofunduszowych sektorowych
programów operacyjnych, jeden program dotyczący pomocy technicznej oraz jeden program
zintegrowany  ZPORR.
W skład sektorowych programów operacyjnych (SPO) wchodziły:
- Sektorowy Program Operacyjny  Rozwój Zasobów Ludzkich . Głównym celem SPO
RZL jest budowa otwartego, opartego na wiedzy społeczeństwa poprzez zapewnienie
warunków do rozwoju zasobów ludzkich w drodze kształcenia, szkolenia i pracy.
Program był współfinansowany przez Europejski Fundusz Społeczny. Funkcję Instytucji
Zarządzającej SPO WKP pełniło Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej;
- Sektorowy Program Operacyjny  Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw . Celem
SPO WKP jest poprawa pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw działających na terenie
Polski w warunkach Jednolitego Rynku Europejskiego. Program był współfinansowany
ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Funkcję Instytucji
Zarządzającej
SPO WKP pełniło Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej;
- Sektorowy Program Operacyjny  Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora
Żywnościowego Obszarów Rozwój Obszarów Wiejskich . Celem strategicznym SPO 
Rolnictwo jest poprawa konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej oraz
zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Program był współfinansowany ze środków
Europejskiego Funduszu Gwarancji i Orientacji i Orientacji Rolnej. Funkcję Instytucji
Zarządzającej SPO  Rolnictwo pełniło Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi;
- Sektorowy Program Operacyjny  Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb . Celem
Strategicznym SPO  Ryby jest racjonalna gospodarka zasobami wód i poprawa
efektywności sektora rybackiego oraz podniesienie konkurencyjności polskiego
rybołówstwa i przetwórstwa rybnego. Program był współfinansowany z zasobów
Finansowego Instrument Orientacji Rybołówstwa. Funkcję Instytucji Zarządzającej SPO
 Ryby pełniło Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi;
- Sektorowy Program Operacyjnego  Transport . Celem głównym SPO  Transport jest
zwiększenie spójności transportowej kraju oraz polepszenie dostępności przestrzennej
miasta, obszarów i regionów w układzie Unii Europejskiej. Program był
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
wspófinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Funkcję
Instytucji Zarządzającej SPO  Transport pełniło Ministerstwo Infrastruktury;
Program Operacyjny  Pomoc Techniczna został stworzony w celu pomocy
w zarządzaniu, monitorowaniu, ocenie i kontroli pozostałych programów operacyjnych.
Środki na jego finansowanie pochodziły z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
Funkcję Instytucji Zarządzającej SPO WKP pełniło Ministerstwo Gospodarki, Pracy
i Polityki Społecznej.
Cel strategiczny Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego polega
na tworzeniu warunków wzrostu konkurencyjności regionów oraz przeciwdziałania
marginalizacji niektórych obszarów, w taki sposób, aby sprzyjać długofalowemu rozwojowi
gospodarczemu kraju, jego spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej oraz integracji
z Unią Europejską. Był finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju
Regionalnego oraz Europejskiego Funduszu Społecznego [12]. Z punktu widzenia wsi
i rolnictwa najważniejszymi programami są:
1) Sektorowy Program Operacyjny  Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora
Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich ;
2) Sektorowy Program Operacyjny  Rybołówstwo i Przetwórstwo Ryb .
Sektorowy Program Operacyjny  Restrukturyzacja i Modernizacja Sektora
Żywnościowego i Rozwój Obszarów Wiejskich
Program operacyjny wdrażany był na terenie całego kraju w latach 2004 2006, natomiast
realizacja płatności odbywać się będzie do końca 2008 roku.
W programie wyszczególniono następujące cele strategiczne:
1) poprawa konkurencyjności oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju sektora rolnego,
2) wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej,
3) wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich.
Wyżej wymienione cele realizowane były w ramach trzech priorytetów:
1) wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym;
2) zrównoważony rozwój obszarów wiejskich;
3) pomoc techniczna.
W ramach priorytetu 1. podejmowane były działania restrukturyzacyjne
i modernizacyjne w sektorze żywnościowym w celu poprawy jego konkurencyjności
i dochodowości, zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiedniej jakości produkcji oraz
dostosowania do standardów Unii Europejskiej. Priorytet ten realizowany był przez
bezpośrednie wsparcie inwestycyjne oraz działania szkoleniowe i doradcze.
Priorytet 2. zakładał wspieranie zróżnicowanej działalności gospodarczej podejmowanej na
obszarach wiejskich oraz kształtowanie jej w sposób zapewniający zachowanie walorów
środowiskowych i kulturowych, poprawę warunków życia przez rozwój infrastruktury oraz
zapewnienie mieszkańcom i przedsiębiorcom dostępu do usług, a także rozwój funkcji
kulturowych i społecznych wsi.
Priorytet 3. dotyczący pomocy technicznej miał służyć wsparciu systemu zarządzania
i wdrażania programu, rozwoju instytucjonalnego oraz akcji informacyjnych i promujących
Program.
Sektorowy Program Operacyjny  Rybołówstwo i przetwórstwo ryb
Realizacja programu została przewidziana na lata 2004 2006. Jego głównym celem była
 racjonalna gospodarka żywymi zasobami wód i poprawa efektywności sektora rybackiego
oraz podniesienie konkurencyjności polskiego rybactwa i przetwórstwa rybnego. Produkty
rybołówstwa oraz chowu i hodowli ryb, produkty przetwórstwa powinny odpowiadać
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
zapotrzebowaniu rynku krajowego pod względem ceny i jakości oraz powinny być
konkurencyjne na rynkach zagranicznych .
Cele programu realizowane były w ramach pięciu priorytetów:
1) dostosowanie nakładu połowowego do zasobów,
2) odnowa i modernizacja floty rybackiej,
3) ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla, rybacka infrastruktura portowa,
przetwórstwo i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe,
4) inne działania,
5) pomoc techniczna.
Z punktu widzenia terenów wiejskich na uwagę zasługują priorytety 3 i 4.
Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich
W latach 2004 2006 realizowany był w Polsce Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich
(PROW). Plan miał za zadanie realizację celów, priorytetów oraz zasad, na podstawie
których będą wspierane działania na rzecz zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich
w latach 2004 2006. Plan obejmuje działania zaliczane do tzw. II filar Wspólnej Polityki
Rolnej. Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich wyznaczył dwa cele strategiczne:
1) zrównoważony rozwój obszarów wiejskich,
2) poprawa konkurencyjności gospodarki rolno-żywnościowej.
W ramach obszarów wsparcia (celów) przewidziano wsparcie finansowe dla
następujących działań: renty strukturalne, dopłaty z uwagi na niekorzystne warunki
gospodarowania, wsparcie zalesiania gruntów rolniczych, wsparcie gospodarstw niskotowarowych,
pomoc w osiąganiu unijnych standardów, wsparcie dla grup producentów [14].
Na lata 2007 2013 przewidziano łącznie dwadzieścia jeden programów operacyjnych,
w tym cztery krajowe programy operacyjne, jeden program pomocy technicznej oraz
szesnaście regionalnych programów operacyjnych.
Programy krajowe obejmują:
 Program Operacyjny  Rozwój Polski Wschodniej  Celem głównym programu jest
przyspieszenie tempa rozwoju społeczno-gospodarczego Polski Wschodniej
(województw: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko
 mazurskiego). Program ma służyć stymulowanie rozwoju konkurencyjnej gospodarki
opartej na wiedzy poprzez rozwój infrastruktury uczelni wyższych, rozbudowę
infrastruktury społeczeństwa informacyjnego, wspieranie innowacji oraz promocji
i współpracy.
 Program Operacyjny  Infrastruktura i środowisko . Głównym celem Programu jest
podniesienie atrakcyjności inwestycyjnej Polski i jej regionów poprzez rozwój
infrastruktury technicznej przy równoczesnej ochronie i poprawie stanu środowiska,
zdrowia, zachowaniu tożsamości kulturowej i rozwijaniu spójności terytorialnej.
 Program Operacyjny  Kapitał Ludzki . Celem głównym Programu jest: umożliwienie
pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich, poprzez wzrost zatrudnienia
i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu
wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz
wsparcie dla budowy struktur administracyjnych państwa.
 Program Operacyjny  Innowacyjna Gospodarka . Celem głównym Programu jest rozwój
polskiej gospodarki w oparciu o innowacyjne przedsiębiorstwa. Cel ten zostanie
osiągnięty poprzez realizację następujących celów szczegółowych: zwiększenie
innowacyjności przedsiębiorstw, wzrost konkurencyjności polskiej nauki, zwiększenie
roli nauki w rozwoju gospodarczym, zwiększenie udziału innowacyjnych produktów
polskiej gospodarki w rynku międzynarodowym, tworzenie trwałych i lepszych miejsc
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
pracy, wzrost wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych
w gospodarce. Środki na realizację programu będą pochodzić z Europejskiego Funduszu
Rozwoju Regionalnego.
 Program Operacyjny  Pomoc Techniczna został stworzony w celu pomocy
w zarządzaniu, monitorowaniu, ocenie i kontroli pozostałych programów operacyjnych.
 Regionalne Programy Operacyjne zostały opracowane dla 16 województw.
Podstawowym celem RPO jest podnoszenie konkurencyjności regionów promowanie
zrównoważonego rozwoju, poprzez tworzenie warunków dla wzrostu inwestycji na
poziomie regionalnym i lokalnym. Działania określone w RPO są koordynowane
z podejmowanymi w ramach pozostałych PO. Głównymi grupami beneficjentów RPO są
jednostki samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorcy. Programy są współfinansowane
ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz Europejskiego
Funduszu Społecznego.
Poza wyżej wymienionymi programami w latach 2007 2013 realizowany będzie również
Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej. Program ma wspierać współpracę regionów
UE w wymiarze transgranicznym, transnarodowym i międzyregionalnym. Programy
Europejskiej Współpracy Terytorialnej oraz Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa
i Partnerstwa zastąpią przedsięwzięcia realizowane w ramach Inicjatywy Wspólnotowej
INTERREG III 2004 2006 [13].
Więcej informacji na stronach internetowych:
1) Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi  www.minrol.gov.pl
2) Urząd Komitetu Integracji Europejskiej  www.fundusze.ukie.gov.pl
3) Portal funduszy strukturalnych  www.funduszestrukturalne.gov.pl
4) Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa  www.arimr.gov.pl
5) Centrum Doradztwa Rolniczego  www.cdr.gov.pl
6) Fundacja Programów Pomocy dla Rolnictwa  www.fapa.com.pl
7) Pierwszy Portal Rolny  www.ppr.pl
4.5.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co to są fundusze strukturalne?
2. Jakie są cele i zasady funduszy strukturalnych UE?
3. Na czym polegają poszczególne zasady funduszy strukturalnych?
4. Jakie są fundusze strukturalne UE?
5. Jakie są cele Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu
Społecznego, Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej i Finansowego
Instrumentu Wspierania Rybołówstwa?
6. Jakie zadania pełnią inicjatywy Unii Europejskiej? Jakie są cele poszczególnych
inicjatyw wspólnotowych?
7. Jak wygląda hierarchia kluczowych dokumentów  podstaw pozyskiwania środków
pomocowych UE?
8. Jakie są cele i co znajduje się w poszczególnych dokumentach  podstawach
pozyskiwania środków pomocowych UE?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Do funduszy strukturalnych wyszczególnionych w tabeli do ćwiczenia 1 dopasuj cele:
rozwój hodowli ryb, inicjatywy na rzecz rozwoju lokalnego oraz zatrudnienia, działalność
średnich i małych przedsiębiorstw, restrukturyzacja i unowocześnienie floty rybackiej oraz
metod połowu i przetwarzania ryb, aktywna polityka rynku pracy (przeciwdziałanie
i zapobieganie bezrobociu, wspieranie integracji zawodowej osób młodych oraz ludzi
powracających na rynek pracy), inwestycje w ochronę środowiska, wyrównywanie szans
gospodarstw położonych na terenach górzystych i terenach dotkniętych kataklizmami,
przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego; doskonalenie kadr gospodarki oraz
rozwój przedsiębiorczości, zwiększanie dostępu i uczestnictwa kobiet na rynku pracy, rozwój
i modernizacja terenów wiejskich, wspieranie inicjatyw służących zmianom struktury
zawodowej na wsi, wspomaganie działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności
produktów rolnych; rozwoju turystyki oraz inwestycji w dziedzinie kultury, ochrona
i poprawa stanu środowiska, rozwój społeczeństwa informacyjnego, restrukturyzacja oraz
dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw do wymogów rynku, kształcenie
ustawiczne (ułatwienie i polepszenie dostępu do rynku pracy poprzez zwiększanie dostępu do
szkoleń zawodowych, edukacji oraz doradztwa), rozwój infrastruktury portów rybackich oraz
ich wyposażenie w niezbędne zaplecze i urządzenia, pomoc przy osiedlaniu się młodych
rolników, rozwój i eksploatacja terenów leśnych, wspieranie rozwoju ruchu turystycznego
i rzemiosła.
Tabela 1 do ćwiczenia 1
Lp. Nazwa funduszu strukturalnego Cele
1 Europejski Fundusz Społeczny ..................................................................................
..................................................................................
2 Europejski Fundusz Rozwoju ..................................................................................
Regionalnego ..................................................................................
3 Europejski Fundusz Orientacji ..................................................................................
i Gwarancji Rolnej ..................................................................................
4 Finansowy Instrument Orientacji ..................................................................................
Rybołówstwa ..................................................................................
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) uzupełnić tabelę,
3) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania,
- wzór tabeli do ćwiczenia 1.
Ćwiczenie 2
Korzystając z dostępnych na stronach internetowych dokumentów określ warunki, jakie
musi spełniać beneficjent ubiegający się o przyznanie środków w ramach Programu Rozwoju
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
41
Obszarów Wiejskich 2007 2013 dla działania: Ułatwienie startu młodym rolnikom. Zwróć
szczególną uwagę na następujące zagadnienia:
- cel działania,
- beneficjent,
- kryteria jakie musi spełniać potencjalny beneficjent,
- wysokość pomocy.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić dokumenty, materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) znalez
ć informacje umożliwiające wykonanie ćwiczenia,
3) zapisać wyniki pracy,
4) zaprezentować i porównać wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013,
- arkusz papieru formatu A4,
- przybory do pisania.
4.5.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować pojęcie funduszy strukturalnych?
2) wymienić i scharakteryzować cele i zasady funduszy strukturalnych?
3) scharakteryzować cele poszczególnych funduszy strukturalnych?
4) opisać cele poszczególnych inicjatyw wspólnotowych?
5) opisać hierarchię dokumentów  podstaw pozyskiwania środków
pomocowych UE?
6) scharakteryzować poszczególne dokumenty  podstawy pozyskiwania
środków pomocowych UE?
7) znalez
ć informacje potrzebne przy ubieganiu się o środki pomocowe
UE?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
42
4.6. Instytucje wdrażające programy pomocowe Unii Europejskiej.
Fundusz Poręczeń Unijnych
4.6.1. Materiał nauczania
Instytucje wdrażające programy pomocowe Unii Europejskiej
Aby zapewnić sprawność realizacji zadań wynikających z zapisów w dokumentach,
potrzeba sprawnego systemu instytucjonalnego. System wdrażania funduszy strukturalnych
jest inny w każdym państwie członkowskim. W Polsce ustalono następującą hierarchię
instytucji zaangażowanych w ten proces: Instytucja Płatnicza, Instytucja Zarządzająca
Programem Operacyjnym, Instytucja Pośrednicząca w Zarządzaniu Programem, Beneficjent
Końcowy i Beneficjent Projektodawca. Na szczycie hierarchii umieszczono instytucję
wspólnotową: Komisję Europejską.
Instytucja Płatnicza jest to jedna lub kilka instytucji lub organów krajowych, regionalnych
lub lokalnych wyznaczonych przez państwo członkowskie do przygotowywania
i przedkładania wniosków o płatności oraz otrzymywania płatności z Komisji Europejskiej.
W Polsce Instytucją Płatniczą jest Ministerstwo Finansów  Departament Obsługi Funduszy
Pomocowych.
Instytucja Zarządzająca Programem Operacyjnym to instytucja lub organ administracji
publicznej, wyznaczona przez państwo członkowskie i odpowiedzialna za zarządzanie danym
programem operacyjnym. W przypadku różnych programów operacyjnych funkcję tę pełnią
obecnie odpowiednie departamenty Ministerstwa Rozwoju Regionalnego.
Instytucja Pośrednicząca w Zarządzaniu Programem jest jednostką publiczną podlegającą
Instytucji Zarządzającej, na którą ta druga deleguje część uprawnień. Przykładowo dla SPO
 Rozwój zasobów ludzkich instytucjami pośredniczącymi były odpowiednie jednostki
w Ministerstwie Gospodarki i Pracy oraz Ministerstwie Edukacji Narodowej i Sportu.
Beneficjent Końcowy, czyli Instytucja Wdrażająca Program, to instytucja publiczna lub
prywatna (np. Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa), która jest odpowiedzialna
za przyjmowanie wniosków aplikacyjnych od Beneficjentów Projektodawców, przyznawanie
pomocy oraz zlecanie realizacji projektu inwestycyjnego lub wykonanie usługi, jeżeli jest
jednocześnie projektodawcą.
Beneficjenci  Projektodawcy, odpowiedzialni za realizację konkretnych projektów, to
podmioty przedkładające wnioski o uzyskanie wsparcia na projekt, np. Przedsiębiorcy,
instytucje otoczenia biznesu, samorządy. Projektodawca może realizować projekt we
współpracy z partnerami i wówczas jest liderem projektu (np. samorząd gminny
przygotowujący projekt z Powiatowym Urzędem Pracy i przedsiębiorstwem). Projekty
adresowane są do grup odbiorców określanych jako beneficjent ostateczny (np. do
bezrobotnych) [5, s. 293].
Jednostki wdrażające
Instytucja Zarządzająca dokonuje wyboru jednostek, którym powierza zadania dotyczące
wdrażania Programu. Wdrażanie poszczególnych działań programów dla rolnictwa i obszarów
wiejskich powierzone jest Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR),
Agencji Rynku Rolnego (ARR) oraz samorządom województw (SW).
Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest instytucją rządową. Istnieje od
1994 r. Celem ARiMR jest wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów
wiejskich. Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu
Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Zlecanie zadań ARiMR oraz
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
43
nadzór nad ich realizacją znajduje się w gestii Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Struktura
ARiMR dzieli się na trzy poziomy  Centrala, 16 Oddziałów Regionalnych oraz 314 Biur
Powiatowych. Biura Powiatowe ARiMR są instytucją, gdzie rolnicy mogą złożyć wniosek
o płatności bezpośrednie.
ARiMR jest akredytowaną agencją płatniczą oraz instytucją wdrożeniową dla środków
pochodzących z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej. W praktyce oznacza to, że
Agencja dokonuje transferów finansowych dla większości działań w ramach Wspólnej
Polityki Rolnej (WPR) i Funduszy Strukturalnych.
Wsparcie gospodarstw rolnych realizowane przez Agencję Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa obejmuje kilka obszarów:
- płatności bezpośrednie,
- Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich,
- Sektorowy Program Operacyjny  Restrukturyzacja i modernizacja sektora
żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich 2004 2006 ,  Rybołówstwo
i przetwórstwo ryb 2004 2006 ,
- dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych, pożyczki, poręczenia i gwarancje
kredytowe,
- dotacje.
W perspektywie finansowania 2007 2013 Agencja pełnić będzie funkcję instytucji
wdrażającej dla większości działań Programu Rozwoju Obszaru Wiejskich 2007 2013.
Pomoc krajowa, jakiej udziela ARiMR, polega m.in. na dopłacaniu do oprocentowania
różnego typu kredytów oraz udzielaniu innych form wsparcia. Pomoc ta obejmuje: dopłaty do
oprocentowania kredytów inwestycyjnych i obrotowych w rolnictwie, przetwórstwie
rolno-spożywczym i usługach dla rolnictwa, dopłaty do oprocentowania kredytów
klęskowych, gwarancje i poręczenia spłaty kredytów inwestycyjnych w rolnictwie
i przetwórstwie rolno-spożywczym, poręczenia spłaty kredytów studenckich, pomoc
finansową dla podmiotów działających w branży utylizacyjnej, pomoc finansową na założenie
i wsparcie działalności administracyjnej grup producentów rolnych, zarejestrowanych do
30 kwietnia 2004 r.
Głównymi beneficjentami działań realizowanych przez ARiMR są rolnicy
i przedsiębiorcy sektora rolnego oraz grupy producentów. ARiMR udziela też pomocy
sektorowi rybackiemu [9].
Agencja Rynku Rolnego
Agencja Rynku Rolnego, podobnie jak ARiMR, jest akredytowaną agencja płatniczą.
Administruje wybranymi mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej
w Polsce. Działania związane z administrowaniem mechanizmami WPR są prowadzone
w celu stabilizacji rynku produktów rolno-spożywczych oraz ochrony dochodów
uzyskiwanych z rolnictwa.
Do podstawowych kompetencji Agencji należą: wydawanie decyzji administracyjnych
umożliwiających producentom rolnym, przedsiębiorcom z branży rolno-spożywczej, w tym
podmiotom skupującym i przetwórczym oraz importerom i eksporterom uczestniczenie
w mechanizmach WPR, za które odpowiedzialna jest ARR, kontrolowanie prawidłowości
wykorzystania środków finansowych wypłacanych uczestnikom poszczególnych
mechanizmów WPR, wypłacanie środków finansowych uczestnikom poszczególnych
mechanizmów WPR, przekazywanie Komisji Europejskiej informacji dotyczących
mechanizmów WPR realizowanych przez ARR, informowanie uczestników mechanizmów
o decyzjach podjętych na szczeblu Wspólnoty w odniesieniu do realizowanych przez ARR
mechanizmów WPR.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
44
Agencja Rynku Rolnego swoją działalnością obejmuje ponad 20 grup towarowych,
realizując w ich obrębie 50 mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej, między innymi:
- interwencyjny zakup i sprzedaż produktów rolnych i ich przetworów,
- dopłaty do prywatnego przechowywania produktów,
- administrowanie regulacjami handlowymi, w tym wydawanie pozwoleń na przywóz
i wywóz oraz wypłacanie refundacji wywozowych,
- administrowanie systemami kwotowania produkcji wybranych produktów: mleka, skrobi
ziemniaczanej oraz tytoniu,
- wsparcie popytu wewnętrznego poprzez stosowanie dopłat, w tym dopłat do
przetwórstwa, spożycia oraz sprzedaży po obniżonych cenach produktów organizacjom o
charakterze niedochodowym.
Mechanizmy WPR, którymi administruje ARR, skierowane są przede wszystkim do
handlowców, przedsiębiorstw przechowalniczych, zakładów przetwórczych i produkcyjnych
oraz grup producenckich, a także do producentów rolnych np. w przypadku kwotowania
produkcji mleka [11].
Fundusz Poręczeń Unijnych
Fundusz Poręczeń Unijnych działa na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r.
o Funduszu Poręczeń Unijnych (Dz.U. Nr 121, poz. 1262 z póz
n. zm.). Fundusz jest
obsługiwany przez Bank Gospodarstwa Krajowego.
Z Funduszu wspierane są projekty współfinansowane ze środków Unii Europejskiej,
w szczególności inwestycyjne, szkoleniowe i badawcze, realizowane przez polskich
przedsiębiorców, samorządy i ich związki. Skorzystanie z mechanizmu zabezpieczeń FPU
umożliwia podmiotom absorpcję środków unijnych. Pomoc z funduszu przyjmuje formę
poręczeń, gwarancji i regwarancji, które udzielane są przez sieć ponad 4 tys. placówek
banków współpracujących na terenie całej Polski.
Poręczenia i gwarancje są udzielane na zabezpieczenie:
- spłaty kredytów lub pożyczek zaciąganych w bankach, które podpisały z BGK umowę
o współpracy,
- wykonania zobowiązań wynikających z emisji obligacji.
Maksymalna kwota gwarancji lub poręczenia nie może przekroczyć równowartości
w złotych 5 mln EURO.
Poręczenia/gwarancje udzielane są na wniosek: wykonawcy przedsięwzięcia będącego
beneficjentem środków unijnych na zabezpieczenie kredytu/emisji obligacji finansującego
wkład własny i/lub nakłady podlegające refinansowaniu z UE w realizowanym przez niego
przedsięwzięciu lub przedsiębiorców, którzy uczestniczą w realizacji przedsięwzięcia
współfinansowanego z UE jako wykonawcy, podwykonawcy zawartych umów (kontraktów)
np. firmy budowlane, projektowe.
Od udzielonego poręczenia lub gwarancji pobierana jest prowizja. Wysokość prowizji
naliczana jest od kwoty objętej poręczeniem/gwarancją i uzależniona od długości okresu, na
jaki poręczenie/gwarancja zostało udzielone. Bank Gospodarstwa Krajowego pobiera
jednorazową opłatę prowizyjną. Podmiot ubiegający się o zabezpieczenie z FPU uiszcza ją
dopiero po zawarciu umowy przez Klienta o dofinansowanie z Unii Europejskiej [12].
Wykaz banków udzielających poręczeń z Funduszu Poręczeń Unijnych oraz formularze
wniosków dostępne są na stronie internetowej: www.bgk.com.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
45
4.6.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jak wygląda hierarchia instytucji zaangażowanych w system wdrażania funduszy
strukturalnych?
2. Jakie zadania leżą w gestii Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa?
3. Jakie zadania leżą w gestii Agencji Rynku Rolnego?
4. Co to jest Funduszu Poręczeń Unijnych?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na podstawie dokumentu  Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 2013 ,
znajdującego się na stronie internetowej www.minrol.gov.pl ustal beneficjenta 
projektodawcę następujących działań:
Tabela 1 do ćwiczenia 1
Lp. Działanie PROW 2007 2013 Benficjent  projektodawca
1
Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych
w rolnictwie i leśnictwie
2
Modernizacja gospodarstw rolnych
3
Program rolnośrodowiskowy
4
Uczestnictwo rolników
w systemach jakości żywności
5
Ułatwienie startu młodym rolnikom
6
Modernizacja gospodarstw rolnych
7
Poprawianie i rozwijanie infrastruktury
związanej z rozwojem rolnictwa
i leśnictwa
8
Różnicowanie w kierunku działalności
nierolniczej
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wyszukać na stronach internetowych, a następnie wydrukować wskazany dokument,
2) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) przeczytać treść dokumentu z uwzględnieniem wskazanych działań,
4) zapisać wyniki pracy,
5) zaprezentować wyniki pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- komputer z dostępem do Internetu,
- Projekt Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich 2007 2013,
- arkusz papieru formatu A 4,
- przybory do pisania,
- wzór tabeli do ćwiczenia 1.
Ćwiczenie 2
Oblicz kwotę prowizji, jaką będzie musiał zapłacić rolnik ubiegający się o poręczenie
kredytu w Funduszu Poręczeń Unijnych w wysokości 500 000 zł. Okres spłaty kredytu wynosi
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
46
5 lat. Wysokość opłat prowizyjnych w zależności od długości okresu poręczenia podano
poniżej:
- 0,50%, gdy poręczenie zostało udzielone na okres do 1 roku;
- 0,75%, gdy poręczenie zostało udzielone na okres dłuższy niż 1 rok, lecz nie dłuższy niż
2 lata;
- 1,00%, gdy poręczenie zostało udzielone na okres dłuższy niż 2 lata, lecz nie dłuższy niż
3 lata;
- 1,25%, gdy poręczenie zostało udzielone na okres dłuższy niż 3 lata, lecz nie dłuższy niż
5 lat;
- 1,50%, gdy poręczenie zostało udzielone na okres dłuższy niż 5 lat.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) określić sposób obliczeń,
3) obliczyć kwotę poręczenia,
4) obliczyć kwotę prowizji,
5) zaprezentować i porównać otrzymane wyniki.
Wyposażenie stanowiska pracy:
- arkusz papieru formatu A 4,
- przybory do pisania,
- tabela prowizji Funduszu Poręczeń Unijnych,
4.6.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić hierarchię instytucji zaangażowanych w system wdrażania
funduszy strukturalnych?
2) scharakteryzować podstawowe zadania Agencji Restrukturyzacji
i Modernizacji Rolnictwa?
3) opisać zadania Agencji Rynku Rolnego?
4) opisać działalność Funduszu Poręczeń Unijnych?
5) dokonać podstawowych obliczeń związanych w poręczeniami
i gwarancjami kredytów udzielanymi prze Fundusz Poręczeń
Unijnych?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
47
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedz
zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedz
prawidłową.
6. Zadania wymagają prostych obliczeń, które powinieneś wykonać przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi nawet poprawnej bez uzasadnienia,
nie będzie uznane.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
9. Na rozwiązanie testu masz 30 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Aktem prawa pierwotnego jest
a) rozporządzenie.
b) decyzja.
c) traktat akcesyjny.
d) wszystkie z wyżej wymienionych odpowiedzi są prawdziwe.
2. Różnorodność instrumentów i wysokość środków finansowych są największe
w sektorach produkcji rolnej
a) rynek upraw polowych, mleka, cukru, tytoniu.
b) rynek upraw polowych, wołowiny i cielęciny, mleka, cukru.
c) wołowiny i cielęciny, mleka, chmielu, cukru.
d) rynek upraw polowych, warzyw i owoców, mięsa wieprzowego.
3. Gospodarstwo objęte systemem jednolitej płatności na gospodarstwo otrzymuje dopłatę
a) uzależnioną od rodzaju prowadzonej działalności.
b) w zależności od regionu, w którym jest położone.
c) bez względu na rodzaj prowadzonej działalności.
d) gdy jego powierzchnia nie przekracza 5 ha.
4. Instrumentami ilościowego ograniczenia podaży są
a) kwoty, areał bazowy, obowiązkowe odłogowanie.
b) dopłaty bezpośrednie, areał bazowy, krajowe pułapy dopłat.
c) kontyngenty, subsydia eksportowe, areał bazowy.
d) przechowalnictwo, kwoty, areał bazowy.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
48
5. Wsparcie udzielane rolnikom przez Agencję Modernizacji i Restrukturyzacji Rolnictwa
nie obejmuje obsługi
a) płatności bezpośrednich.
b) dopłat do oprocentowania kredytów bankowych.
c) SPO  Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój
obszarów wiejskich .
d) dopłat do prywatnego przechowalnictwa produktów.
6. Fundusz Poręczeń Unijnych jest obsługiwany przez
a) Agencję Rynku Rolnego.
b) Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
c) Bank Gospodarstwa Krajowego.
d) Ministerstwo Finansów.
7. Instytucja wdrażająca program
a) zarządza konkretnym programem operacyjnym.
b) jest odpowiedzialna za przyjmowanie wniosków aplikacyjnych od beneficjentów-
projektodawców.
c) składa wniosek o uzyskanie wsparcia na projekt.
d) może być liderem projektu.
8. Ze środków Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej wspierany jest m.in.
obszar
a) przeciwdziałanie zjawisku wykluczenia społecznego.
b) rozwój i eksploatacja terenów leśnych.
c) rozwój hodowli ryb.
d) doskonalenie kadr gospodarki oraz rozwój przedsiębiorczości.
9. Wzrost wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych w gospodarce to
jeden z celów
a) Programu Operacyjnego  Innowacyjna Gospodarka .
b) Programu Operacyjnego  Pomoc Techniczna .
c) Programu Operacyjnego  Infrastruktura i Środowisko .
d) Programu Operacyjnego  Kapitał Ludzki .
10. Z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej finansowane są
a) rozwój i modernizacja terenów wiejskich.
b) restrukturyzacja oraz dostosowanie potencjału produkcyjnego gospodarstw
do wymogów rynku.
c) wyrównanie szans gospodarstw położonych na terenach górzystych.
d) dotacje bezpośrednie dla rolników.
11. Istotą zasady programowania wieloletniego jest to, że
a) środki z funduszy strukturalnych mają jedynie uzupełniać krajowe z
ródła
finansowania projektów.
b) programy rozwojowe są najczęściej opracowywane z uwzględnieniem 7-letniego
okresu programowania.
c) następuje koncentracja środków inwestycyjnych pochodzących z funduszy
w regionach, w których sytuacja ekonomiczna jest najtrudniejsza.
d) Istnieje współpraca pomiędzy Komisją Europejską a regionalnymi strukturami
administracyjnymi.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
49
12. Inicjatywą wspólnotową wspomagającą wdrażanie strategii rozwoju terenów wiejskich
jest
a) INTERREG III.
b) EQUAL.
c) LEADER+.
d) URBAN.
13. Do celu I funduszy strukturalnych kwalifikują się regiony, w których dochód PKB na
1 mieszkańca
a) nie przekracza 60% średniego PKB państw członkowskich UE.
b) nie przekracza 70% średniego PKB państw członkowskich UE.
c) nie przekracza 75% średniego PKB państw członkowskich UE.
d) nie przekracza 90% średniego PKB państw członkowskich UE.
14. Osobą uprawnioną do otrzymania płatności bezpośrednich do gruntów rolnych jest
a) producent rolny, posiadający działki rolne o łącznej powierzchni powyżej 1ha,
utrzymywane w dobrej kulturze rolnej.
b) producent rolny, posiadający działki rolne o łącznej powierzchni nie przekraczającej
1ha, utrzymywane w dobrej kulturze rolnej.
c) producent rolny, posiadający działki rolne o łącznej powierzchni powyżej 2ha,
utrzymywane w dobrej kulturze rolnej.
d) żadna z wyżej wymienionych odpowiedzi nie jest prawdziwa.
15. Celem Wspólnej Polityki Rolnej nie jest
a) podniesienie wydajności produkcji rolnej i jej racjonalny rozwój.
b) zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw żywności.
c) stabilizacja rynku produktów rolnych.
d) zmniejszenie tempa postępu technicznego w rolnictwie.
16. Do instrumentów II filaru Wspólnej Polityki Rolnej nie zalicza się
a) rent strukturalnych.
b) programów rolnośrodowiskowych.
c) ilościowych ograniczeń podaży produktów rolnych.
d) pomocy dla młodych rolników.
17. Najliczniejszą grupę osób mieszkających na obszarach wiejskich stanowią osoby
z wykształceniem
a) zawodowym.
b) podstawowym.
c) wyższym.
d) średnim i policealnym.
18. Obliczenia wysokości dopłat do gruntów rolnych według systemu uproszczonego
dokonuje się gdy
a) potencjał produkcji zboża na tej powierzchni nie przekracza 92 ton.
b) potencjał produkcji chmielu na tej powierzchni jest większy niż 92 tony.
c) potencjał produkcji chmielu na tej powierzchni jest większy niż 92 tony.
d) żadna z wyżej wymienionych odpowiedzi nie jest prawdziwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
50
19. W Kodeksie Dobrej Praktyki Rolniczej rolnik może znalez
ć informacje na temat
a) możliwości wsparcia działalności rolniczej ze środków pomocowych Unii
Europejskiej.
b) sposobów zapobiegania zanieczyszczeniom i ochrony zasobów naturalnych
na obszarach rolniczych.
c) sposobów podnoszących wydajność produkcji rolnej.
d) żadna z wyżej wymienionych odpowiedzi nie jest prawdziwa.
20. Ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. nie zawiera regulacji dotyczących kwestii
a) poprawy struktury obszarowej gospodarstw rolnych.
b) przeciwdziałania nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych.
c) zapewnienia prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach przez osoby
o odpowiednich kwalifikacjach.
d) zasad gospodarowania mieniem Skarbu Państwa.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
51
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Wspieranie rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa krajów Unii
Europejskiej
Zakreśl poprawną odpowiedz
.
Nr
Odpowiedz
Punkty
zadania
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
52
6. LITERATURA
1. Agricultural statistics. Data 1995 2005. European Communities, Luxembourg 2007
2. Ciamaga L., Latoszek E., Michałowska-Gorywoda K., Oręziak L., Teichmann E.: Unia
Europejska. PWN, Warszawa 1999.
3. Grontkowska A., Klepacki B. Ekonomika i zarządzanie przedsiębiorstwem
w agrobiznesie. Format AB, Warszawa 2006.
4. Jurcewicz A. Problematyka prawna ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego (na tle zarysu
historycznego w sferze obrotu nieruchomościami rolnymi). w: Wieś i Rolnictwo, nr 1
(130) 2006.
5. Małuszyńska E., Gruchman B.: Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej. PWN,
Warszawa 2005
6. Mojsiewicz Cz. Czachór Z., Przybylska B.: Europa w ławce szkolnej. Poradnik dla
nauczycieli szkół o profilu rolniczym. Fundacja Fundusz Współpracy, Warszawa 2005.
7. Strategia rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa na lata 2007 2013 (z elementami
prognozy do roku 2020). Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Warszawa 2005.
8. Szot E.: Polskie rolnictwo w Unii Europejskiej. Fundacja Fundusz Współpracy,
Warszawa 2003
9. Wspólna Polityka Rolna Unii Europejskiej. UKIE, Warszawa 2005
10. www.arimr.gov.pl.
11. www.arr.gov.pl.
12. www.bgk.com.pl
13. www.funduszestrukturalne.gov.pl.
14. www.minrol.gov.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
53