Katastrofa w Bhopalu
1
Katastrofa w Bhopalu
Katastrofa w Bhopalu miała miejsce we
wczesnych godzinach rannych 3 grudnia
1984, w sercu miasta Bhopal, Indie, w stanie
Madhya Pradesh[1]. W wyniku wypadku
doszło do uwolnienia 40 ton izocyjanianu
metylu w postaci gazu z fabryki pestycydów
firmy Union Carbide.
Według władz rządowych stanu Madhya
Pradesh, w momencie katastrofy zmarło
około 3800 osób, a kilka tysięcy doznało
trwałego uszczerbku na zdrowiu[2]. Dane
BBC mówią o około 3 tys. osób zmarłych
natychmiast i 15 tys. w wyniku powikłań po
kontakcie z uwolnioną substancją. Według
ocen organizacji Greenpeace, zmarło 20 tys.
osób. Katastrofa w Bhopalu jest obecnie
uważane za najtragiczniejszą w skutkach
awarię przemysłową[3]. Mimo że katastrofa
odbiła się mniejszym echem na świecie niż
katastrofa w Czarnobylu, to miała ona dużo
Miejsce katastrofy
tragiczniejsze skutki[4].
Katastrofa, skutki oraz następstwa
Wcześnie rano 3 grudnia 1984 zbiornik zawierający 43 tony gazowego izocyjanianu metylu (MIC) uległ
rozszczelnieniu, uwalniając toksyczny i cięższy od powietrza gaz, który rozprzestrzenił się po podłożu na sąsiednie
rejony.
Ponad pół miliona ludzi było narażonych na kontakt z substancją. Około 20 tys. zmarło. 120 tysięcy poniosło szkody
na zdrowiu, takich jak zaburzenia oddychania, nowotwory, uszkodzenia płodów, oślepienie i inne. Ponad 50 tys.
osób stało się niezdolnych do wykonywania zawodu z powodu powikłań.
W czasie paniki spowodowanej wypadkiem wielu ludzi zostało stratowanych podczas ucieczki, a system
komunikacyjny miasta uległ całkowitemu załamaniu.
Union Carbide na swojej stronie internetowej podało, iż zmarło około 3,8 tys. osób, 40 tys. osób jest niezdolnych
całkowicie do pracy, a 2,8 tys. częściowo niezdolnych. "Międzynarodowa kampania dla sprawiedliwości w
Bhopalu" powołując się na informacje rządowe opublikowała informację (1991), iż 495 tys. osób zostało
sklasyfikowanych jako rannych w wyniku katastrofy (22 tys. całkowicie niezdolnych do pracy, 3 tys. poważnie
niezdolnych, 8,5 tys. częściowo niezdolnych. Obecnie szacuje się, iż zmarło 15 tys. osób, a 560 tys. zostało
poszkodowanych w wyniku katastrofy.
Kampanie informacyjne sugerowały, iż "oficjalne z
ródła informacji podają półprawdy", nie podając prawdziwej
informacji o liczbie osób, które odniosły obrażenia lub zmarło. Fakty te rzeczywiście zostały potwierdzone, jednak
dotyczyły one okresu bezpośrednio po katastrofie. Indyjskie ministerstwo zdrowia podało, iż w 1988 zmarło w
wyniku powikłań 2500 osób, a w 1997  665.
Katastrofa w Bhopalu
2
Główną przyczyną śmierci lub poważnych obrażeń był obrzęk płuc. Typowe symptomy zatrucia izocyjanianu
metylu to kaszel, duszności, ból klatki piersiowej, łzawienie, obrzęk powiek, utrata przytomności. Po 24-72
godzinach od ekspozycji następuje porażenie pracy płuc, zatrzymanie akcji serca i śmierć. Wskutek reakcji
zawartości zbiornika ze składnikami atmosfery powstały także inne trujące gazy, takie jak fosgen czy cyjanowodór,
które także odegrały znaczącą rolę w katastrofie.
Informacja o substancji toksycznej nie została podana przez Union Carbide, lecz sekcja zwłok ofiar tragedii ujawniła
liczne zmiany w narządach charakterystycznych dla zatrucia cyjankami. Liczne badania, prowadzone blisko pięć lat,
udowodniły, iż osoby które poniosły szkody na zdrowiu, cierpią na częściowe lub całkowite oślepienie, uporczywe
problemy z oddychaniem, zaburzenia systemu trawiennego, osłabienie systemu odpornościowego, zaburzenia na tle
nerwowym oraz problemy z menstruacją u kobiet. Odnotowano znaczny wzrost poronień, urodzeń martwych
noworodków oraz genetycznych zaburzeń. Badania zlecone przez BBC w 2004 ujawniły wysokie skażenie wody
pitnej pochodzącej z regionu fabryki, co jest dowodem na przenikanie substancji trujących do wód gruntowych.
Przyczyna katastrofy
Fabryka firmy Union Carbide powstała w 1969, a w 1979 została przystosowana do produkcji karbarylu. Izocyjanian
metylu jest półproduktem niezbędnym do syntezy końcowego pestycydu.
Bezpośrednią przyczyną katastrofy było dostanie się wody do zawartości zbiornika wskutek nieszczelnej izolacji
(woda pochodziła z pobliskiej instalacji konserwacyjnej). W wyniku zachodzącej reakcji substancji toksycznej z
wodÄ… nastÄ…piÅ‚ gwaÅ‚towny wzrost temperatury pÅ‚ynnej zawartoÅ›ci zbiornika (do ponad 200 °C). SpowodowaÅ‚o to
wzrost ciśnienia które rozsadziło zbiornik, uwalniając zawartość do atmosfery.
Wielkość katastrofy była spowodowana nie tyle samą eksplozją, co ilością uwolnionej substancji. Izocyjanian
metylu jest silnie toksyczną substancją, dawkę śmiertelną szacuje się na około 49,7 mg/mł[5].
Oszczędności
" Skala oraz długotrwałe następstwa katastrofy były spowodowane lokalizacją instalacji. Lokalne władze
próbowały przekonać (bez rezultatów) Union Carbide do budowy fabryki poza obszarami gęsto zaludnionymi.
Union Carbide odmówiła, powołując się na znaczny wzrost kosztów (m.in. transport pracowników)[6].
" Produkowany pestycyd  Sevin (handlowa nazwa karbarylu) był produkowany do 1979 bez użycia
izocyjanianów. W 1979 nastąpiła zmiana drogi syntezy z uwagi na tańszą produkcję końcowego produktu.
Ciekawostką jest to, iż w celu zachowania bezpieczeństwa, inne firmy (np. Bayer) produkowały ten sam związek
bez użycia izocyjanianów, mimo iż podnosiło to jego koszt[6].
"
" We wczesnych latach osiemdziesiątych, zapotrzebowanie na pestycydy zaczęło spadać. Instalacja zaczęła
przynosić straty, a wyprodukowany w nadmiernych ilościach izocyjanian nie został na bieżąco zużyty do
produkcji. Union Carbide od 1982 wprowadziła liczne cięcia finansowe, odbijały się one na pracownikach i ich
warunków pracy, a także na stanie technicznym całej instalacji i zachowaniu przepisów bezpieczeństwa.
Sytuacja pracowników
Ograniczenia wydatków odbijające się na pracownikach i ich warunkach pracy:
" Cięcia finansowe spowodowały rozluz
nienie norm bezpieczeństwa i ograniczenie kontroli jakości do niezbędnego
minimum. Drobnych przecieków nie tamowano, nie prowadzono szkoleń pracowników obsługujących produkcję
i przechowywanie substancji niebezpiecznych. Brak było awansów, co powodowało gwałtowny spadek morale i
poczucia odpowiedzialności własnej pracowników, a także przenoszenie najbardziej doświadczonych
pracowników na inne rejony instalacji [7].
" Władze kierownicze nakazywały korzystanie z instrukcji wyłącznie w języku angielskim, ignorując fakt, iż tylko
kilka osób posługiwało się tym językiem w stopniu wystarczającym[8].
Katastrofa w Bhopalu
3
" W 1984 tylko 6 pracowników obsługiwało instalację izocyjanianu metylu z poprzednio 12. Nadzór kierowniczy
także był zredukowany o połowę. Nie było kierownika odpowiedzialnego za konserwację na nocnej zmianie, a
kontrolę urządzeń pomiarowych prowadzono co dwie godziny (poprzednio prowadzono co godzinę)[7].
" Skargi na cięcia oszczędnościowe były ignorowane przez pracodawcę. Jeden z pracowników został zwolniony po
15-godzinnym strajku głodowym. Przed katastrofą 70% pracowników zostało ukaranych za odchylenia od
przepisów bezpieczeństwa pod naciskiem zarządu[7].
"
" Według opinii Międzynarodowej Kampanii na rzecz Sprawiedliwości w Bhopalu, "słabo wyszkolony personel,
częsta rotacja stanowisk wewnątrz instalacji, przeciekające zawory, systemy pomiarowe słabej jakości i
nieodpowiednie warunki konserwacji (mycie wodą) powodowało wysokie prawdopodobieństwo wystąpienia
katastrofy lub poważne konsekwencje w przypadku wypadku".
" Wielu niezależnych obserwatorów zwróciło uwagę na "poważne problemy komunikacyjne i luki w zarządzaniu"
między Union Carbide a hinduskimi operatorami, poprzez "podejście firmy do zagranicznej inwestycji" i "barierę
kulturowÄ…"[9].
Sprzęt i przepisy bezpieczeństwa
Ograniczenia wydatków odbijające się na sprzęcie i przepisach bezpieczeństwa:
" W 1999, podczas publicznej debaty w Indiach, wyszło na jaw, iż w przeciwieństwie do podobnej fabryki Union
Carbide w USA, zakład w Indiach nie był przygotowany na możliwe zagrożenia. Nie było przygotowanych
procedur bezpieczeństwa nastawionych na tego typu wypadek. Firma też nie zawiadomiła lokalnych władz o
zagrożeniu i ilości przechowywanej substancji niebezpiecznej[6].
" Urządzenia alarmowe zbiornika izocyjanianu metylu nie pracowały od 4 lat[10].
" W Bhopalu znajdował się tylko ręczny system rezerwowy, zamiast 4-stopniowego jak na zakładzie w USA[10].
" Flara (komin do spalania gazu) i wodna płuczka gazu (skruber) były wyłączone z użytku od 5 miesięcy przed
katastrofą. Płuczka nie absorbowała więc gazów odlotowych za pomocą sody kaustycznej, co powodowało ich
gromadzenie się w dolnych rejonach instalacji, z przekroczeniem dopuszczalnych poziomów[10]. Płuczka wodna
była także nieprawidłowo zaprojektowana, ustawiona na maksymalne ciśnienie mogła zatrzymać tylko jedną
czwartą objętości gazu, która wydostała się w czasie katastrofy[11].
" Aby obniżyć koszt energii, system chłodzenia zaprojektowany do zabezpieczenia przed ulatnianiem się
izocyjanianu metylu byÅ‚ ustawiony na 20°, a nie jak nakazywaÅ‚a instrukcja 4,5 °C. Dodatkowo część chÅ‚odziwa
była używana w innym miejscu, do chłodzenia innej instalacji[10].
" Boiler parowy, przeznaczony do oczyszczania rur, był wyłączony z użytkowania z nieznanego powodu[10].
"
" Zaślepki, które zabezpieczały przed dostaniem się wody z oczyszczanych rur do instalacji z izocyjanianem
metylu, z uwagi na uszkodzone zasuwy, nie były zamontowane.
" Spryskiwacze mające za zadanie dezaktywować ulatniający się gaz, były nieprawidłowo zaprojektowane,
zraszając gaz z wysokości maksymalnie 13 metrów. System ten nie miał odpowiedniej wydajności, aby obniżyć
koncentracjÄ™ wydobywajÄ…cego siÄ™ gazu[10].
" Jeden z trzech zbiorników izocyjanianu był uszkodzony od około tygodnia. Inne zbiorniki były używane
wcześniej niż nastąpiło uszkodzenie. Fakt, iż zbiornik ten był w trakcie naprawy, wymusił zmagazynowanie
większej ilości MIC w pozostałych, co tylko powiększyło skutki katastrofy.
" Zawory używane na instalacji były wyprodukowane ze stali węglowej, które ulegały korozji pod działaniem
kwasów[6]. W noc poprzedzająca katastrofę właśnie przeciekający zawór spowodował dostanie się wody do
zbiornika z izocyjanianem. Przeciekające rury i zawory nie były naprawiane, ponieważ w opinii kierownictwa
byłoby to za drogie i zabierało zbyt dużo czasu[10].
"
" Praktycznie dowolny instrument pomiarowy na instalacji, odpowiedzialny za bezpieczeństwo był niewłaściwie
wykonany lub zaprojektowany. Wewnętrzne dokumenty Union Carbide wspominały o zagrożeniu katastrofą, lecz
nic nie zrobiono w kierunku jej uniknięcia.
Katastrofa w Bhopalu
4
Wcześniejsze zagrożenia i wypadki
Wiele poważnych zagrożeń i wypadków powiązanych z produkcją izocyjanianu metylu zostało zignorowanych:
" Raporty sporządzone kilka miesięcy przed katastrofą przez naukowców zatrudnionych przez Union Carbide
ostrzegały przed możliwością wypadku identycznego jaki nastąpił w Bhopalu. Raporty te zostały zignorowane i
nigdy nie zostały przedstawione głównemu zarządowi firmy w USA[6].
" Firma była ostrzegana przez amerykańskich ekspertów wizytujących fabrykę w 1981 r., ostrzegających przed
niekontrolowanÄ… reakcjÄ… zachodzÄ…cÄ… w zbiornikach przechowujÄ…cych izocyjanian metylu. Wielokrotnie lokalne
władze od 1979 r. powiadamiały zarząd fabryki o mogących wystąpić zagrożeniach. Ostrzeżenia te również
zostały zignorowane[6].
" 11 z 30 "poważnych zagrożeń" udokumentowanych w 1982 miało związek z instalacją izocyjanianu metylu lub
fosgenu.
" Od 1981 zdiagnozowano kilka przypadków zatrucia oparami izocyjanianu metylu. Przykładowo w 1982 pięciu
robotników hospitalizowano w wyniku przecieku MIC[6].
" W 1981 jeden z pracowników zmarł po zatruciu ulatniającym się fosgenem.
"
" Wkrótce potem, 25 pracowników zostało rannych w wyniku rozszczelnienia się pompy.
"
" Wyciek izocyjanianu spowodował niegroz
ne następstwa u ludności zamieszkującej nieopodal terenów fabryki.
"
" Międzynarodowa kampania na rzecz sprawiedliwości w Bhopalu sugerowała, iż przecieki były na tyle częste, iż
instalacja alarmowa została wyłączona.
Obrona firmy Union Carbide
Zakupiona przez "Dow Chemical", Union Carbide, na swojej stronie internetowej dot. katastrofy zaprzeczyła
jakiejkolwiek odpowiedzialności za zaistniałą tragedię. Korporacja zrzuciła całą odpowiedzialność na sabotaż,
dowodząc, iż systemy bezpieczeństwa na instalacji były sprawne i w pełni funkcjonalne. Twierdzenia te były jednak
odrzucane przez "Międzynarodową Kampanię na rzecz sprawiedliwości w Bhopalu" oraz innych obserwatorów
wydarzeń[12].
Śledztwo w kierunku sabotażu
Union Carbide, przy wsparciu innej inżynieryjnej firmy konsultingowej, oświadczyła, iż pojedynczy pracownik
mógł wpuścić dużą porcję wody do zbiornika z izocyjanianem metylu, odłączając wskaz
nik pomiarowy i
doprowadzając wodę do zbiornika bezpośrednio przez zawór zdemontowanego miernika. Firma oświadczyła, iż nie
mogła przewidzieć zagrożenia przez dostanie się wody do zbiornika w wyżej opisany sposób, a systemy
bezpieczeństwa nie przewidywały sabotażu. Dodatkowo Union Carbide oświadczyła, iż reszta pracowników podała
fałszywe informacje dot. odpowiedzialności za wypadek, w celu ukierunkowania indyjskiego rządu na winę
pracodawcy, całkowicie zwalniając pracowników z odpowiedzialności. Międzynarodowa Kampania dla
Sprawiedliwości ostro skrytykowała firmę konsultingową, wynajętą przez Union Carbide, która "dla zarobku i
pieniędzy wydała pseudonaukowe tezy, popierające tezę sabotażu". Union Carbide zapewniła, iż "zostaną
wprowadzone procedury bezpieczeństwa, uniemożliwiające jakikolwiek sabotaż".
Union Carbide nigdy nie opublikowała nazwisk lub innych danych pozwalających na zidentyfikowanie osoby, która
według raportu była odpowiedzialna za sabotaż na terenie zakładu, żaden z pracowników nie był także ścigany
sądownie z tego powodu. Niemniej jednak, na stronie internetowej informacji o Bhopalu, korporacja oświadczyła, iż
władze zostały poinformowane o pracowniku i toczy się postępowanie przeciwko niemu[13]. Organizacja na rzecz
sprawiedliwości zdementowała jednak te informacje, argumentując, iż nikomu oficjalnie nie postawiono zarzutów, a
ilość faktów świadczy za katastrofą.
Katastrofa w Bhopalu
5
Kwestia bezpieczeństwa na instalacji
Korporacja zaprzeczyła doniesieniom, iż zawory na zbiornikach były uszkodzone twierdząc, iż "ze zgromadzonych
po katastrofie dokumentów dot. stanu instalacji wynikało, iż zawory wodne były pozamykane i szczelne. Systemy
bezpieczeństwa były umieszczone na właściwych miejscach i były w pełni sprawne, zabezpieczając zbiornik z
zawartością przed kontaktem z wodą". Wg Union Carbide, wszelkie zgłaszane usterki w 1982 r. zostały usunięte
przed 1984, i "żadna z nich nie mogła być przyczyną katastrofy"[13]. Odpierając te oświadczenia, Kampania na rzecz
Sprawiedliwości twierdziła, iż zawory zapewne były zamknięte, lecz "notorycznie przeciekające". Zwiększenie
ciśnienia w instalacji wodnej spowodowało zwiększenie przecieku, o czym kierownictwo zostało powiadomione.
Union Carbide, twierdziła, iż nie było systemów kontrolnych zabezpieczających reakcję izocyjanku z wodą, gdyż nie
były one potrzebne  inne systemy miały skutecznie zabezpieczać zawartość zbiornika przed kontaktem z wodą, co
potwierdzało wersję korporacji o możliwym sabotażu[13]. Kampania na rzecz Sprawiedliwości dowodziła jednak, iż
zawory notorycznie przeciekały wskutek oszczędności i związanego z nimi planu wydatków korporacji.
Działania po katastrofie
Bezpośrednio po eksplozji
" Po włączeniu sygnału alarmowego w rejonie miasta, został on szybko wyłączony, aby nie wywołać paniki wśród
ewakuujących się mieszkańców. Z uwagi na ten fakt, wiele nadal śpiących osób było nieświadomych
zagrożenia[6].
" Lekarze nie otrzymali informacji o sposobie leczenia osób które wdychały pary izocyjanianu metylu, dlatego też
udzielana pomoc była doraz
na, polegająca na łagodzeniu objawów a nie likwidacji z
ródła problemów[6].
Pomoc poszkodowanym
Korporacja niemal natychmiast po katastrofie uruchomiła pomoc dla poszkodowanych i zagwarantowała pomoc
ofiarom katastrofy. 4 grudnia, dzień po wycieku izocyjanku, Union Carbide wysłała materiały pierwszej pomocy
wraz z kilkunastoma "międzynarodowymi ekspertami medycznymi" do pomocy tutejszym służbom medycznym,
która wywołała falę krytyki ze strony Kampanii na rzecz Sprawiedliwości, w kwestiach wyszkolenia, leczenia a
także utajniania wyników i rozmiarów tragedii przez członków grupy.
Union Carbide, 10 grudnia 1984, przekazała premierowi Indii 2 miliony dolarów, a ustanowiony przez pracowników
fundusz pomocy w lutym 1985  ponad 5 mln dolarów[1].
W marcu 1985 Union Carbide rozpoczęła "program katastrofy", badający rozmiary skażenia izocyjanianem metylu.
Korporacja oferowała 5 mln dolarów na wsparcie ofiar tragedii, jednak kwota ta została odrzucona przez rząd
indyjski[13]. W czerwcu tego samego roku, Union Carbide pokryła koszty szkolenia ekspertów medycznych z Indii
w zakresie technik leczenia. Korporacja także oferowała ufundowanie szpitala na kwotę 17 mln dolarów w ciągu 8
lat. Mimo początkowego odrzucenia oferty, szpital został ostatecznie wybudowany w 2001 r. W sierpniu 1987
Union Carbide przekazała dodatkowo 4.6 mln dolarów organizacjom humanitarnym. Korporacja zapewniła także
pomoc ofiarom katastrofy poprzez sprzedaż 50,9% udziałów Union Carbide India Limited (w kwietniu 1992) i
ustanowiła organizację dobroczynna w celu budowy szpitala w Bhopalu. Sprzedaż została sfinalizowana w
listopadzie 1994, a organizacja dysponowała kwotą ponad 100 mln dolarów. Powstały szpital zajmuje się leczeniem
chorób serca, płuc oraz oczu[12]. Union Carbide przekazała także 5 mln dolarów na rzecz Indyjskiego Czerwonego
Krzyża. Według danych Departamentu ds. Wycieku Gazu i Rehabilitacji Ofiar Tragedii w Bhopalu, pod koniec
paz
dziernika 2003 roku odszkodowania otrzymało 554.895 osób, które w wyniku katastrofy odniosły obrażenia, i
15.310 osób z rodzin ofiar śmiertelnych. Średnia suma przyznana rodzinom ofiar śmiertelnych to 2.200$.
Katastrofa w Bhopalu
6
Skażenie terenu fabryki
Brak politycznego poparcia doprowadził do stagnacji w procesie dekontaminacji skażonego regionu, doprowadzając
do pozostawienia setek ton trujących nieużytków, pozostawionych samym sobie. Instytucje ekologiczne ostrzegały
przed takim stanem rzeczy, dowodząc, iż doprowadzi to do dekad powolnego trucia pobliskiej ludności oraz
licznych chorób układu nerwowego, wątroby oraz nerek. Badania dowodzą, iż przypadki nowotworów oraz innych
dolegliwości są częstsze w tej okolicy niż w innych rejonach Indii. Aktywiści domagają się od Dow Chemicals
(następcy Union Carbide) dalszego oczyszczania skażonego terenu, a także wywołują naciski na rząd, w celu
wymuszenia większych nakładów finansowych na dekontaminację
W roku 2002, w wyniku prowadzonych badań, zidentyfikowano wiele toksyn, takich jak rtęć, ołów,
1,3,5-trichlorobenzen, dicholorometan, chloroform w mleku matek karmiÄ…cych. Woda studzienna oraz wody
gruntowe w pobliskich rejonach (1999) zawierała rtęć w ilościach od 20 tys. do 6 mln przekraczających
dopuszczalne poziomy. Liczne ciężkie metale i chloropochodne związki organiczne stwierdzono w glebie.
Stwierdzono również mutagenne związki organiczne, oraz związki powodujące wady wrodzone płodów, jak np.
trichloroetan, przekraczajÄ…cy 50-krotnie dopuszczalne poziomy[14]. W emisji radiowej BBC, prezentujÄ…cej wyniki
śledztwa w roku 2004, podano, iż strefa jest wciąż skażona w tysiącach ton skażonymi związkami, takimi jak
heksachlorobenzen oraz rtęć, znajdujących się w otwartych pojemnikach lub bezpośrednio w gruncie. Niektóre
rejony są tak silnie skażone, iż po 10 minutach przebywania bez zabezpieczenia powoduje utratę świadomości.
Opady deszczowe powodują roznoszenie związków chemicznych, dalsze skażenie wód gruntowych. Wyniki badań
próbek wody przeprowadzonych w Wielkiej Brytanii na zlecenie BBC, ujawniły skażenie związkami
przekraczającymi 500-krotnie obowiązujące normy. Na podstawie badań pobliskiej ludności stwierdzono, iż wzrosła
zapadalność populacji na różnorodne choroby.
Krytyka oczyszczania terenu przez Union Carbide oraz Dow Chemicals
Centralny zarząd firmy Union Carbide oświadczył, iż "po incydencie, Union Carbide India Ltd rozpocznie pracę nad
oczyszczaniem skażonego terenu, pod kierownictwem lokalnych władz indyjskich", które były następnie kierowane
przez nowego posiadacza  Eveready Industries, aż do 1998, kiedy to firma przeniosła się poza zasięg władz stanu
Madhya Pradesh[1]. Krytyka oczyszczania skażonych regionów, prowadzona np. przez Międzynarodową Kampanię
dla Sprawiedliwości koncentrowała się na "wewnętrzne badania" Union Carbide, stwierdzających fakt "poważnego
skażenia", które to dane nie zostały nigdzie opublikowane. Także lokalnym władzom odmówiono wglądu w
powyższe raporty. Posiadacz terenów fabryki, Eveready Industries, gwałtownie porzucił oczyszczany teren i
przeniósł się w inny region kraju. Problem dekontaminacji pozostaje do dziś nierozwiązany. Władze stanowe
Madhya Pradesh oświadczyły, iż "będą ścigać Dow Chemicals i Eveready Industries" w celu kontynuacji
oczyszczania terenu[12].
Międzynarodowa opinia, w momencie sprzedaży Union Carbide India Ltd. przez Union Carbide w 1994 nazwała
sprzedaż "ucieczką od sądów, które zagrażały majątkowi Union Carbide z powodu braku odpowiedzialności w
wymiarze kryminalnym". Nabywca, Eveready Industries India, Ltd., zakończył 99-letnią dzierżawę terenów, a firma
opuściła stan. Obecnie, rząd Madhya Pradesh prowadzą wysiłki w celu dobrowolnego oczyszczania skażonych
terenów. Osoby które przeżyły katastrofę pozwały oba koncerny, i obecnie znajdują się blisko rozprawy sądowej.
Prowokacja w 2004 r.
3 grudnia 2004, w dwudziestą rocznicę katastrofy, człowiek przedstawiający się jako przedstawiciel Dow Chemicals
 Jude Finisterra udzielił wywiadu stacji BBC. Podał on informację, iż kompania Dow Chemicals zgodziła się
pokryć koszt całkowitego oczyszczania skażonego rejonu, a także wypłacić odszkodowania poszkodowanym w
wypadku. Natychmiast potem, kurs akcji Dow Chemicals spadł o 4,2% w ciągu 23 minut, powodując straty 2
miliardów dolarów na rynku giełdowym. Firma szybko wydała oświadczenie, iż nie zatrudnia nikogo o takim
nazwisku, nie udzielono nikomu zezwolenia na wypowiadanie się w imieniu firmy, a cała sprawa jest prowokacją.
Katastrofa w Bhopalu
7
Stacja BBC przeprosiła za pomyłkę, a wyemitowane oświadczenie było szeroko komentowane.
Osobą przedstawiającą się jako "Jude Finisterra" okazał się być Andy Bichlbaum, członek aktywistycznej grupy
"The Yes Men". W roku 2002 przedstawiciele grupy skontaktowali się telefonicznie z prasą, tłumacząc dlaczego
Dow Chemicals nie przyjęło na siebie odpowiedzialności za zaistniałą katastrofę. Grupa ta przygotowała również
stronÄ™ internetowÄ…, DowEthics.com, wyglÄ…dajÄ…cÄ… identycznie jak oryginalna strona firmy Dow Chemicals, jednak
zawierającą sprokurowane odczucia firmy co do następstw wypadku. Nieświadoma podstępu BBC skontaktowała się
za pomocą poczty internetowej poprzez podstawioną stronę z "przedstawicielami Dow Chemicals" z prośbą o
wywiad, z czego członkowie grupy skwapliwie skorzystali.
Udzielając wywiadu dla "Democracy Now!", Bichlbaum wyjaśnił, iż celem prowokacji było dokładnie pokazanie, w
jaki sposób Dow Chemicals może pomóc w bieżącej sytuacji, skupiając na sobie uwagę mediów w USA, które
ignorują następstwa katastrofy po odcięciu się kompanii Dow Chemicals od odpowiedzialności.
Po emisji wywiadu prezentującego wyjaśnienie swojego wystąpienia, Bichlbaum wystąpił w wywiadzie dla
angielskiej stacji Channel 4. Podczas wywiadu był wielokrotnie pytany, czy pomyślał o możliwych reakcjach ludzi i
ich emocjach podczas przygotowywania swojego żartu. Prowadzący program zwrócił uwagę, iż po usłyszeniu
spreparowanej wiadomości, która okazała się żartem "wielu ludzi płakało". Każdorazowo Bichlbaum odpowiadał, iż
zmartwienia które wzbudził u ludzi są niczym w porównaniu z odpowiedzialnością Dow Chemicals. W swoim
filmie pt. "The Yes Men Fix the World" (Yesmeni naprawiają świat) (2009), Yesmeni jadą do Bhopalu, by
przekonać się, jak na ich prowokację zareagowały ofiary katastrofy i są zaskoczeni entuzjazmem, z jakim
mieszkańcy Bhopalu traktują ich akcję.
Proces
W 2010 roku indyjski sąd prawomocnie skazał ośmiu ówczesnych pracowników Union Carbide na dwa lata
pozbawienia wolności oraz grzywny[15].
Przypisy
[1] Bhopal Information Center, Chronology, Nov.2006, http:/ / www. bhopal. com/ chrono. htm
[2] Centrum informacyjne Bhopal,
[3] Australian Broadcasting Corporation, Simi Chakrabarti, , "20th anniversary
of world's worst industrial disaster"
[4] Greenpeace, "Bhopal  The world's worst industrial disaster",

[5]
[5] National Institute for Occupational Safety and Health
[6]
[6] Kovel, J., "The Enemy of Nature: The End of Capitalism or the End of the World?", London: Zed Books, 2002
[7]
[7] Kurzman D., "A Killing Wind: Inside Union Carbide and the Bhopal Catastrophe", New York, McGraw-Hill, 1987
[8]
[8] Cassels J., "The Uncertain Promise Of Law: Lessons From Bhopal", University Of Toronto Press, 1993
[9] , "Trade Environmental Database (TED) Case Studies: Bhopal Disaster", American University
[10]
[10] Lepowski W., "Ten Years Later: Bhopal", Chemical and Engineering News, 1994
[11]
[11] Weir D., "The Bhopal Syndrome: Pesticides, Environment, And Health", San Francisco: Sierra Club Books, 1987
[12] "Statement of Union Carbide Corporation Regarding the Bhopal Tragedy", , Bhopal Information Center
[13] , Bhopal Information Center, "Frequently Asked Questions"
[14] The Bhopal Medical Appeal, "What Happened in Bhopal?"
Katastrofa w Bhopalu
8
Linki zewnętrzne
" Clouds of Injustice: Bhopal disaster 20 Years on (http:/ / web. amnesty. org/ pages/ ec-bhopal-eng) Raport
organizacji Amnesty International
" Oficjalna strona rzÄ…du stanu Madhya Pradesh Bhopal Gas Tragedy Relief & Rehabilitation Department, (http:/ /
www. mp. gov. in/ bgtrrdmp/ )
" BBC News, "One Night in Bhopal" (http:/ / news. bbc. co. uk/ 2/ hi/ programmes/ bhopal/ default. stm)
" Wired: Tony Long "Dec. 3, 1984: Bhopal,  Worst Industrial Accident in History " 2010-12-03 (http:/ / www.
wired. com/ thisdayintech/ 2010/ 12/ 1203bhopal-disaster/ )
y
ródła i autorzy artykułu
9
y
ródła i autorzy artykułu
Katastrofa w Bhopalu y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=36034220 Autorzy: Argentum, BaQu, Bmalina, Bukaj, Cespenar, Derbeth, Duży Bartek, El Matador, Flagelum Dei,
Green Point, Gładka, Jakubhal, Kobrabones, Kravietz, Kwiecień, Lukasz Lukomski, Macuk, MarGr, Michał Artur, Michał Sobkowski, Muzyk98, Radosław Ziomber, Romanjas, Roo72,
Siałababamak, Slawojar, Stary Chemik, Stok, Tamarat, Tdudkowski, Tomasz Kamil, Yarl, 19 anonimowych edycji
y
ródła, licencje i autorzy grafik
Plik:Bhopal.png y
ródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Bhopal.png Licencja: nieznany Autorzy: Maksim, Martin H., Roland zh
Licencja
Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/