M3-1 Centralny Instytut Ochrony Pracy
3-1. PRZEDMIOT I ZADANIA ERGONOMII
prof. dr hab. Maria Konarska
3-1.6. Zadania ergonomii w XXI wieku
W Europie zaczynaja sie zaznaczac bardzo wyraznie kierunki dzialania ergonomii w XXI
wieku. Ze wzgledu na dokonujace sie, w krajach rozwinietych gospodarczo, zmiany na
rynku pracy. Szybko postepujace zmiany technologiczne, zwiazane miedzy innymi z
rozwojem techniki informacyjnej i komunikacyjnej we wszystkich sektorach gospodarki
oraz zmianami w profilu produkcji, beda stawialy przed ergonomia nowe zadania.
Duze zmiany spoleczno-gospodarcze niesie ze soba zjawisko globalizacji, spowodowane
nie tylko rozwojem komunikacji, lecz przede wszystkim zjednoczeniem Europy.
Po rewolucji przemyslowej z konca XVIII w., jestesmy swiadkami rewolucji zwanej
rewolucja informatyczna, która przynosi równie gwaltowny rozwój spoleczno-
gospodarczy na swiecie.
Obserwowane juz skutki tych procesów sa bardzo rozlegle i maja charakter rewolucyjny.
W sferze produkcji jest to:
zmniejszenie liczby duzych zakladów produkcyjnych, zwiekszenie liczby malych i
srednich zakladów
zmniejszenie sie sektora przemyslowego, rozwój sektora uslugowego
przesuniecie priorytetu z ilosci na jakosc pracy i doskonalenie jakosci pracy.
W sferze spolecznej, beda to zjawiska:
presja na doskonalenie kwalifikacji pracowników niezbednych do uzyskania dobrej
jakosci pracy (zwiekszenie produkcji moga zapewnic maszyny)
glebokie kulturowe skutki przeksztalcenia  spoleczenstwa produkcyjnego w
 spoleczenstwo uslugowe , w którym wynikiem pracy sa produkty niematerialne.
Skutkami zjednoczenia Europy jest globalizacja pociagajaca za soba:
szybki, swobodny przeplyw funduszy inwestycyjnych
rozwijanie sie duzego rynku konsumenckiego, który pozwala na zwiekszanie produkcji
i zaostrza konkurencje
tworzenie ponadnarodowych rynków zatrudnienia i swobodny przeplyw pracowników
liberalizacje i indywidualizacje rytmu pracy
uzaleznienie narodowych problemów od interesów wspólnoty europejskiej
wyrównanie warunków socjo-ekonomicznych miedzy poszczególnymi krajami.
Skutkiem rozwoju nowych technologii informacji i komunikacji jest:
wzrastajace zapotrzebowanie na nowe kwalifikacje
zmiana tresci pracy w kierunku twórczej pracy umyslowej, wymagajacej wysokich
kwalifikacji zawodowych i intelektualnych
zmiana charakteru zatrudnienia - zwiekszenie ilosci miejsc pracy umyslowej
zmiana organizacji pracy - zatrudnienie o charakterze zindywidualizowanym
zapotrzebowanie na prace autonomiczna, w swobodnym rytmie pracy
praca w domu (tzw. telework)
praca na kontraktach, póletatach, na zlecenie
zmniejszenie stabilnosci zatrudnienia
koniecznosc nieustannego przekwalifikowywania sie
zalew informacji
Strona 1
M3-1 Centralny Instytut Ochrony Pracy
przyspieszenie tempa pracy
zwiekszenie konkurencyjnosci.
Skutkiem zmian demograficznych jest starzejaca sie populacja spoleczenstw i
zmniejszanie sie populacji pracowniczej:
jak szacuje sie w Europie w 2005 r. wiecej pracowników bedzie mialo ponad 50 lat
niz ponad 30
zmniejszenie sie ogólnej liczby osób zatrudnionych
zmniejszanie sie liczby osób zatrudnionych w produkcji, a zwiekszanie w uslugach; w
USA obecnie juz 50% pracowników zatrudnionych jest w uslugach, przewiduje sie,
ze po 2000 r. beda oni stanowili 80%.
Wspomniane zmiany technologiczne, ekonomiczne i spoleczne, juz obserwowane w
krajach rozwinietych technologicznie, powoduja dalsze skutki, w tym skutki zdrowotne,
inne niz te, które wynikaly z niebezpiecznych warunków pracy, i które przyniosla
rewolucja przemyslowa.
Skutki zdrowotne wynikajace ze zmian na rynku pracy to przede wszystkim:
wzrost dolegliwosci miesniowo-szkieletowych, zwlaszcza stwierdzanych u mezczyzn
w wieku 44-48 lat
wzrost skutków stresu spowodowanego niepokojem o prace, brakiem stabilizacji
zatrudnienia, szybkim tempem zmian w metodach pracy, zbyt duza iloscia informacji i
koniecznoscia nieustannego przekwalifikowywania sie.
Skutki stresu dla zdrowia przejawiaja sie obnizeniem odpornosci na czynniki
chorobotwórcze i obnizeniem odpornosci psychicznej, przyspieszeniem zmian w ukladzie
krazenia, chronicznym zmeczeniem, zaburzeniami snu, objawami przemeczenie i
wypalenia, frustracjami.
Postep technologiczny, ekonomiczny, spoleczny jest zjawiskiem koniecznym i
pozytywnym, a zmiany z niego plynace wyznaczaja postep cywilizacyjny, jednak
szybkosc, z jaka dzieja sie od polowy dwudziestego wieku, moze powodowac trudnosci
w przystosowaniu sie oraz wyrzucanie na margines zycia zawodowego i spolecznego
wiele nieprzystosowanych jednostek. Zwiekszajace sie tempo zycia przynosi ponadto
wiele ujemnych skutków zdrowotnych.
Problemy bezpieczenstwa i zdrowia pracowników staja sie równie wazne jak problemy
ekonomiczne w systemie jakosci (TQM), gdyz sa waznymi czynnikami konkurencyjnosci
na rynku pracy, zarówno w fazie produkcji, jak i produktu.
Aby zmiany jakie zachodza mialy pozytywny charakter, konieczne sa dzialania
zapobiegajace niepozadanym skutkom dla pracowników. Dzialania te sa w zakresie celów
ergonomii i wytyczaja dla niej zadania na przyszly wiek. Sa to zadania w sferze:
projektowania ergonomicznych stanowisk pracy - dostosowywanie ich równiez do
potrzeb pracowników starszych i niepelnosprawnych; obecnie normy wydajnosci i
organizacja pracy sa zwykle planowane dla  typowego pracownika: 30-letniego
mezczyzny, w dodatku samotnego, bez zobowiazan rodzinnych pochlaniajacych czas
zmian regulacji prawnych, poczawszy od dyrektyw, gdyz ustawodawstwo w
dziedzinie bhp nie jest dostosowane do nowych form pracy, np. na niepelnych
etatach, prac kontraktowych (pracownicy ci pozostaja poza systemem ubezpieczen
i opieki zdrowotnej). Nowym problemem bedzie odpowiedz na pytanie: kto bedzie
odpowiedzialny za bhp w przypadku pracy w domu, na krótkich kontraktach itp.
tworzenia nowych koncepcji organizacji w zakresie zarzadzania bezpieczenstwem
oraz promocji zdrowia pracowników, stosowanych do nowych typów organizacji
pracy
szkolenia pracowników, podnoszenia swiadomosci i kultury bezpieczenstwa pracy
prowadzenia wspólnych projektów badawczych z dziedziny bezpieczenstwa i zdrowia
pracowników
tworzenia koncepcji rozwiazywania dylematu miedzy pozadanymi wysokimi
Strona 2
M3-1 Centralny Instytut Ochrony Pracy
kwalifikacjami, a czesta koniecznoscia zmiany pracy
tworzenia strategicznych narzedzi do rozwiazywania problemów wynikajacych z
wystepowania czynników uciazliwych w pracy.
Ze wzgledu na brak trwalych nastepstw zdrowotnych, poza systemem prawnym
pozostaja skutki takich uciazliwosci, jak:
zadania powtarzalne
dlugotrwaly brak mozliwosci zmiany pozycji
przeciazenie i niedociazenie praca fizyczna
przeciazenie lub niedociazenie praca umyslowa
nieodpowiednie warunki srodowiska psychospolecznego
nieodpowiednio zaprojektowane stanowisko pracy w zakresie przestrzeni pracy
nieodpowiednie wyposazenie stanowiska (narzedzia itp.)
nieodpowiednie oswietlenie
przeszkadzajacy halas
nieodpowiednie warunki mikroklimatu.
Tworzenie narzedzi analizy i oceny oraz optymalizacji tych czynników jest zadaniem
ergonomii na najblizsze lata.
W sferze prac badawczych bedzie to badanie i opracowywanie:
sposobów radzenia sobie ze stresem w pracy
organizacji i norm pracy o nietypowym rytmie (w wydluzonym czasie pracy, w
godzinach nocnych, pracy zwiazanej z szybkim przemieszczeniem sie w czasie i w
przestrzeni)
metod doboru pracowników do prac wymagajacych specjalnych kwalifikacji czy
predyspozycji
metod zapobiegania skutkom pracy monotypowej, dolegliwosciom i urazom
kregoslupa (np. w celu bezpiecznego podnoszenie i przenoszenie ciezarów)
zalecen do projektowania ergonomicznych warunków pracy z monitorami ekranowymi
(praca w centrach dyspozycyjnych, w kasach hipermarkietów itp.).
<- Poprzedni podrozdzial | Nastepny podrozdzial ->
Strona 3