Badania omawiane w tym rozdziale by艂y kolejn膮 ilustracj膮 tego, jak trudno po璻adzi膰 sobie z problemem agresji mi臋dzyjednostkowej i mi臋dzygrupowej. Mimo 偶e w 艣wietle tych bada艅 rewizji powinny ulec pewne silnie zakorzenione przekonania na temat skutecznych mechanizm贸w kontroli, na przyk艂ad roli katartycznego roz俛dowania agresywnych uczu膰 i odstraszaj膮cej funkcji kary, to jednak potwierdze璶ie alternatywnych metod dzia艂ania jest ograniczone i dalece nierozstrzygaj膮ce. Nasze szanse na osi膮gni臋cie post臋p贸w w ograniczaniu i zapobieganiu agresji mo糴 zwi臋kszy膰 skupienie si臋 na jej konkretnych typach (na przyk艂ad przemoc seksu璦lna, zn臋canie si臋) i zmiennych po艣rednicz膮cych (na przyk艂ad frustracja, kontakt z mediami). R贸偶norodno艣膰 i z艂o偶ono艣膰 zachowa艅 agresywnych nakazuje uzupe艂璶ianie og贸lnych strategii interwencyjnych o podej艣cia specyficzne dla danej dzie璬ziny, obliczone na zapobieganie konkretnym formom agresji. Mercy i Hammond (1999) przedstawili taki zintegrowany model prewencji przemocy, ilustruj膮cy inte璻akcj臋 r贸偶nych podsystem贸w w powstawaniu przemocy i sposoby kierowania sku璽ecznych 艣rodk贸w zapobiegawczych do ka偶dego z tych podsystem贸w. Model ten przedstawia tabela 9.4. W tym modelu pojawia si臋 wiele strategii omawianych w niniejszym rozdziale, umieszczonych w szerszym kontek艣cie schematu zapobiegania. Mercy i Hammond (1999) zastrzegaj膮, 偶e ich model upraszcza problem prewencji, pomijaj膮c rozr贸偶璶ienie mi臋dzy zapobieganiem przemocy w zachowaniu a zapobieganiem wikty-tnizacji przemoc膮. Jednak nawet w tej postaci model przedstawia jasno wyzwania zwi膮zane z opracowaniem wszechstronnego podej艣cia do zadania znacznej reduk璫ji agresji i przemocy. W niniejszej ksi膮偶ce przedstawili艣my wk艂ad bada艅 przeprowadzanych w ramach psychologii spo艂ecznej w zrozumienie przyczyn i konsekwencji agresji mi臋dzyjed璶ostkowej i mi臋dzygrupowej. Nale偶y jasno powiedzie膰, 偶e skupienie si臋 na wk艂adzie tej dziedziny nauki nie oznacza bynajmniej, i偶 mo偶liwa jest wyczerpuj膮ca interpretacja, a co za tym idzie pe艂ne zrozumienie wsp贸艂czesnych problem贸w zwi膮zanych z agresj膮 z perspektywy tej jednej dyscypliny psychologii, ani nawet z perspektywy psychologii jako ca艂o艣ci. Agresja i przemoc s膮 wytworami nie tylko proces贸w poznawczych, emocji i zachowa艅 jednostek dzia艂aj膮cych samotnie lub grupowo, lecz r贸wnie偶 proces贸w historycznych (jak w wypadku konflikt贸w mi臋dzy narodami i grupami etnicznymi), dominuj膮cych system贸w warto艣ci (jak przeciw璼tawianie si臋 kontroli broni palnej i ograniczeniom nak艂adanym na media przez odwo艂ywanie si臋 do swob贸d obywatelskich) b膮d藕 tradycji kulturowych (jak "po艂u璬niowa kultura honoru", o kt贸rej tak cz臋sto wspominali艣my). 呕eby dokona膰 wy璫zerpuj膮cej analizy agresji, uwzgl臋dniaj膮cej historyczne i kulturowe korzenie za璫howania antyspo艂ecznego, podej艣cia stosowane w r贸偶nych dyscyplinach musz膮 zosta膰 zintegrowane w wi臋kszym stopniu, ni偶 ma to miejsce obecnie. Je艣li chodzi o status bada艅 nad agresj膮 po艣r贸d innych zagadnie艅 psychologii spo艂ecznej, to du偶a liczba wsp贸艂czesnych bada艅 omawianych w tej ksi膮偶ce 艣wiad-