6 IV Aksjologia i teleologia wychowania Podstawy pedagogiki
Pedagogika ogólna Część IV. Aksjologia i teleologia wychowania PODSTAWY PEDAGOGIKI IV. AKSJOLOGIA I TELEOLOGIA WYCHOWANIA 1. Wyjaśnienia terminologiczne 2. Od koncepcji wartości do koncepcji wychowania 3. Godność szczególną wartością w wychowaniu 4. Strategie wychowania do wartości 5. Wartości podstawą norm wychowania 6. Cele wychowania, ich rodzaje i funkcje 7. Zasady i normy wychowania 8. Podstawowe zagrożenia dla wartości i celów wychowania 1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE AKSJOLOGIA Axios mający wartość To: filozoficzna nauka o wartościach, zajmująca się: naturą wartości, kryteriami wartościowania i sprawą wartości najwyższych (summum bonum), a także określona teoria wartości. 1 Pedagogika ogólna 1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE AKSJOLOGIA PEDAGOGICZNA Lesław Pytka: w aksjologii pedagogicznej chodzi o sformułowanie i uzasadnienie (lub przynajmniej usprawiedliwienie) określonych zbiorów czy raczej systemów wartości składających się na określony standard etyczny, zwany najczęściej ideałem pedagogicznym, z którego wyprowadza się tzw. nadrzędne i etapowe cele wychowania (ew. kształcenia) . Cele Ideał System wartości wychowa pedagogiczny nia 1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE WARTOŚĆ Pojawia się w j. polskim od połowy XVII w. Wcześniej posługiwano się słowem dobro Słownik języka polskiego (1968): wartość to, ile coś jest warte; cecha przedmiotu, materiału, znaczenie, ważność . W. Tatarkiewicz: niezmiernie trudno zdefiniować wartość Własność rzeczy Własność dodatnia bądz ujemna Własność rozumiana szeroko (filozoficznie) lub wąsko (gospodarczo) Ogólnie, wg U. Schrade: wartość podstawowa kategoria aksjologii, oznaczająca wszystko, co cenne i godne pożądania, co stanowi cel ludzkich dążeń Różne hierarchie wartości 1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE " To, co cenne `"/= to, co wartościowe? " Nie sposób zmusić do wartości PODPROWADZAĆ " Urzeczywistniać w. stwarzać warunki, w których owa wartość może się pojawić w realnym kształcie w życiu człowieka Doświadczenie Potrzeba obiektywizacji wartości wartości Strona subiektywna Strona obiektywna 2 Pedagogika ogólna 1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE 1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE TELEOLOGIA Teleos cel Teleologia wychowania: określa zasady stanowienia ideałów i celów wychowania, bada ich współzależności i warunki wcielania w praktykę 1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE Antropologia Aksjologia Teleologia 3 Pedagogika ogólna 1. WYJAŚNIENIA TERMINOLOGICZNE U. Ostrowska S. Hessen B. Nawroczyński B. Suchodolski S. Kunowski J. Kostkiewicz Z. Mysłakowski 2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI WYCHOWANIA I. wartości Edukacja " Materializm " Fizykalizm " Reizm Konsekwencje pedagogiczne: BIOLOGIZM PEDAGOGICZNY TECHNIZYZM WYCHOWAWCZY 2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI WYCHOWANIA II. wartości wartości Edukacja " Wartości akty psychiczne " Brak ponadindywidualnego obowiązywania wartości Konsekwencje pedagogiczne: " Filozofia: nominalizm, radykalizm " ODWARTOŚCIOWANIE neopozytywistyczny WARTOŚCI " Wartości można opisać ale nie " SUBIEKTYWIZM mają one mocy wartościowania!!! WARTOŚCIOWANIA " ZAMKNICIE WARTOŚCI DO SFERY INDYWIDUALNEJ ale czy tak nie jest? 4 Pedagogika ogólna 2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI WYCHOWANIA III. wartości Edukacja Konsekwencje pedagogiczne: " Wartości istnieją obiektywnie ale są zrelatywizowane do człowieka i jego " ODWARTOŚCIOWANIE sytuacji życiowej (historycznej) WARTOŚCI " Akcent na warunki zewnętrze " DEMOKRATYZACJA WARTOŚCI " Akcent na opis a nie na wartościowanie: co było dobre/złe dla różnych grup ludzi 2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI WYCHOWANIA IV. wysokość grubość Edukacja wartości " Wartości istnieją obiektywnie tak jak inne rzeczy Konsekwencje pedagogiczne: " Odrzucenie ontycznej różności wartości od świata rzeczy " ZGODA WYCHOWAWCZA " Wartości to szczególne cechy przedmiotu, NA ISTNIENIE RÓŻNYCH tak jak inne cechy fizyczne czy biologiczne WARTOŚCI (CECH " Wartość = właściwość OSOBY) 2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI WYCHOWANIA ANTROPOSFERA V. Edukacja wartości " Wartości są obiektywne, niezrelatywizowane do świata i czymś swoistym Konsekwencje pedagogiczne: " WAAŚCIWE ZNACZENIE AKSJOLOGII " Wartości nie dają się sprowadzić do " WARTOŚCI = WARTOŚCI własności fizycznych, czy psychicznych ale " ZAJMUJ WAŻNE I WYJTKOWE są zakotwiczone w tym, co istnieje MIEJSCE W WYCHOWANIU obiektywnie 5 Pedagogika ogólna 2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI WYCHOWANIA VI. wartości Edukacja " Wartości są w świecie realnym ale są również istotnościami idealnymi " Podział świata na: realny i idealny " Przewaga tego, co idealne nad tym, co Konsekwencje pedagogiczne: realne (lub odwrotnie) " ROZBICIE RZECZYWISTOŚCI (np. na świat realny i wirtualny: paralelne życie) 2. OD KONCEPCJI WARTOŚCI DO KONCEPCJI WYCHOWANIA VII. wartości Edukacja " Wartości są istotnościami wyłącznie idealnymi " Rzeczywistość realna nie odgrywa żadnego znaczenia Konsekwencje pedagogiczne: " WARTOŚCI S NIEOSIGALNE " WYCHOWANIE DO WARTOŚCI NIE MA SENSU 3. GODNOŚĆ SZCZEGÓLN WARTOŚCI W WYCHOWANIU Czym jest godność? Kowalski nareszcie otrzymał godne siebie stanowisko. Za męstwo w kampanii wojennej otrzymał godność majora. Przepraszam, jak pana godność? Nie pozwalała mu na to jego godność. Z trudnością, lecz osiągnęliśmy zgodę. Niegodziwy władca. Jej słowa ugodziły mnie w samo serce. Godnie przeżyć życie. Jak to zrobić bez utraty godności? 6 Pedagogika ogólna 3. GODNOŚĆ SZCZEGÓLN WARTOŚCI W WYCHOWANIU osobista osobowościowa osobowa 3. GODNOŚĆ SZCZEGÓLN WARTOŚCI W WYCHOWANIU Godność osobista wartość jaką jednostka uzyskuje zazwyczaj wchodząc w relacje społeczne. Wymiar psychosocjologiczny. Godność osobowościowa oparta o stosunek człowieka do siebie samego. Poczucie wartości władnej. Wymiar psychologiczny. Godność osobowa wartość człowieka jako bytu i stworzenia. Wymiar metafizyczny. 3. GODNOŚĆ SZCZEGÓLN WARTOŚCI W WYCHOWANIU Godność metafizyczna (ontyczna) To, co święte w człowieku; To, co bezapelacyjnie ważne; Iskra Boża Gravissimum educationis: Wszyscy ludzie jakiejkolwiek rasy, stanu i wieku mają jako cieszący się godnością osoby nienaruszalne prawo do wychowania & . (p. 1) 7 GODNOŚĆ Pedagogika ogólna 3. GODNOŚĆ SZCZEGÓLN WARTOŚCI W WYCHOWANIU Konsekwencje wychowawcze rozpoznanie Godność osobowa podporządkowanie 3. GODNOŚĆ SZCZEGÓLN WARTOŚCI W WYCHOWANIU Wnioski: 1. Wychowanie winno się opierać nie tyle na informowaniu lub formowaniu drugiej osoby, co na pokazywaniu, naprowadzaniu i unaocznianiu wychowankowi godności osobowej. Tylko tyle i aż tyle . 2. Tylko człowiek wychowuje człowieka K. Twardowski 3. Istotą wychowania jest samowychowanie: wychowanek sam musi okryć wartość godności i rozpoznać jej obligującą do działania moc . 4. Wychowawca może jedynie pomóc wychowankowi w tej drodze . 5. Człowiek (dobrze) wychowany to ktoś zdolny do odkrywania tego, co ważne w człowieku i dla człowieka oraz do postępowania zgodnie z tym szczególnym poznaniem . 6. Metoda wychowawcza ŚWIADECTWO godność osobową ja najlepiej ukazywać przez odniesienie do ty lub do osoby trzeciej. Tylko metoda świadectwa doprowadza do doświadczenia godności . 4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI Etapy procesu internacjonalizacji wartości: informacja transformacja zaangażowanie inkluzja dynamizacja 8 Pedagogika ogólna 4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI 1. Nie można mówić o procesie wychowania bez wartości 2. Ważne jest, by troskliwie, świadomie, właściwie i w sposób uzasadniony wybierać wartości, które chcemy kształtować u wychowanka Strategie wychowania do wartości: dysonansu stymulacyjna świadectwa 4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI Strategia dysonansu Ideały, cele, wartości 4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI Strategia stymulacyjna Własny system wartości 9 Pedagogika ogólna 4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI Strategia świadectwa Mechanizm identyfikacji Personalny symbol wartości 4. STRATEGIE WYCHOWANIA DO WARTOŚCI Strategia świadectwa Nie ma nic ważniejszego dla rozwoju osobowości niż zetknięcie się z człowiekiem naprawdę wielkim R. Guardini Każdy powinien spotkać w życiu człowieka wielkiego formatu R. Guardini Współczesny świat nie potrzebuje nauczycieli ale świadków a jeśli nauczycieli, to takich, którzy będą świadkami Paweł VI 5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA co dla mnie a co bardziej lepsze? wartościowe? 10 Pedagogika ogólna 5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA w. najwyższa Wartość najniższa 5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA WSKAyNIKI RANGI WARTOŚCI: 1. wartość jest tym wyższa, im trwalsza 2. wartość jest tym wyższa, im mniej musi być dzielona , aby wielu mogło w niej mieć swój udział 3. wartość jest tym wyższa, im głębsze zadowolenie związane jest z jej odczuwaniem 5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA Ale: Uczeń zdolny ale przeciętnych możliwościach intelektualnych: motywować do pracy czy wprost przedstawić mu granice rozwoju? Drobna, jednorazowa kradzież: sprawiedliwie ukarać czy litościwie wybaczyć? Ogólnie: gdy realizacja jednej wartości utrudnia (uniemożliwia) realizację innej Porównywanie wartości do skali 11 Wysokość wartości Pedagogika ogólna 5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA Dwie próby rozwiązania problemu: Roman Ingarden (1893-1970) Wysokość bezwzględna wartości Wysokość względna wartości Nicolai Hartmann (1882-1950) Porządek wysokości wartości Porządek mocy wartości 5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA Wartości wysokie: Wartości mocne: " Wspaniałomyślność " Sprawiedliwość " Poświęcenie " Uczciwość " Dzielność " Poszanowanie życia " Heroizm " Troska o życie " Miłosierdzie " Szacunek wobec rodziców " szlachetność 5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA WARTOŚCI NAJWYŻSZE = WARTOŚCI NAJSAABSZE WARTOŚCI NAJMOCNIEJSZE = WARTOŚCI NAJNIŻSZE MOC WARTOŚCI 12 WYSOKOŚĆ WARTOŚCI Pedagogika ogólna 5. WARTOŚCI PODSTAW NORM WYCHOWANIA Rozróżnienie dwóch wymiarów hierarchii wartości ma istotne znaczenie dla możliwości formułowania norm w pedagogice! Musisz być Nie bądz tchórzem! Bądz odważny! bohaterem ! Wnioski: Normy wysokie elitarne zalecenia Normy mocne egalitarne nakazy 6. CELE WYCHOWANIA, ICH RODZAJE I FUNKCJE W. Okoń: pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanka w postaci poglądów, postaw, nawyków oraz innych cech osobowości H. Muszyński: stany rzeczy, których osiągnięcie przez zabiegi wychowawcze jest postulowane 6. CELE WYCHOWANIA, ICH RODZAJE I FUNKCJE Rodzaje celów (wg B. Suchodolskiego): bliskie dalekie konkretne abstrakcyjne rzeczywiste szybka długi proces realizacja realizacji deklarowane fragmentary- życiowa siła zacja życia nośna 13 Pedagogika ogólna 6. CELE WYCHOWANIA, ICH RODZAJE I FUNKCJE ideał wychowania jako cel: wzór osobowy jako cel: zawsze pozytywny może być pozytywny i negatywny służy wychowankowi służy wychowawcy realne istnienie płaszczyzna teoretyczna angażuje sferę angażuje sferę emocjonalno-wolitywną intelektualną wychowawcy wychowanka 6. CELE WYCHOWANIA, ICH RODZAJE I FUNKCJE FUNCJE CELÓW WYCHOWANIA: stanowią punkt odniesienia w wychowaniu mają znaczenie regulacyjne organizują treści, metody i formy funkcja koordynująca funkcja prospektywna zapewniają trwanie wartości 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA wszelka powinność musi być ufundowana w wartościach, tzn. tylko wartości powinny lub nie powinny zaistnieć M. Scheler pewien moment powinności należy już do istoty wartości N. Hartmann MOMENT AKSJOLOGICZNY WARTOŚĆ POWINNOŚĆ 14 Pedagogika ogólna 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA Zasady to: Pewne normy ogólne odnoszące się nie do konkretnego faktu wychowawczego, lecz do wszystkich faktów i składników procesu wychowania. Normy trwałe regulujące w sposób względnie stabilny tok postępowania wychowawczego Normy przeznaczone wyłącznie dla wychowawcy realizującego celowo zorganizowany proces wychowania 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA I. Normy II. Normy aksjologiczne teleologiczne 1. zasady 1. dot. wzmocnienia operacyjne pozytywnego 2. zasady 2. dot. wzmocnienia kierunkowe negatywnego 3. zasady naczelne 3. dot. prewencji 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA I. 1. Zasady operacyjne: poszanowania godności wychowanka odwoływania się do doświadczeń wychowanka stopniowania wymagań wychowawczych konsekwencji wymagań wychowawczych dyscyplinowania zachowań wychowanka 15 Pedagogika ogólna 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA I. 2. Zasady kierunkowe: indywidualizacji oddziaływań wychowawczych kształtowania środowiska wychowawczego nauczania wychowującego integracji oddziaływań wychowawczych aktywizowania wychowanka do samowychowania 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA I. 3. Zasada naczelna: wychowania perspektywicznego 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA 16 Pedagogika ogólna 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA II. 1. Zasady dot. stosowania środków wzmocnienia pozytywnego: 1. zasada motywowania wychowanka 2. zasada sukcesu 1. wychowanek nie działa jedynie dla nagród 2. wychowanek zdobywa właściwą motywację 3. wychowanek jest niezależny od dobrej woli i upodobań wychowawcy 4. zapobiega się ingerencji woli innych osób w życie wychowanka 7. ZASADY I NORMY WYCHOWANIA II. 2. Zasady dot. stosowania środków wzmocnienia negatywnego: 1. zasada naprawienia wszystkiego: 1. ukarany powinien wiedzieć za co został ukarany 2. kara powinna być odpowiednia do błędów 3. kara powinna być sprawiedliwa 4. kara powinna być związana z przekonaniem o możliwości naprawienia wszystkiego 2. zasada konkretnych następstw: 1. naturalnych konsekwencji 2. logicznych konsekwencji 3. rzeczowych konsekwencji 8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI I CELÓW WYCHOWANIA 1. Zagrożenie ze strony pozytywistycznej koncepcji nauki 17 Pedagogika ogólna 8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI I CELÓW WYCHOWANIA 2. Zagrożenie ze strony humanistycznej koncepcji nauki 8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI I CELÓW WYCHOWANIA 3. Kryzys współczesnej filozofii wartości Odejście od badań ontologii wartości filozofia pokantowska Zaliczanie problematyki aksjologicznej do problemów pozornych egzystencjalizm, pozytywizm 8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI I CELÓW WYCHOWANIA 4. Zagrożenie indyferentyzmu (kryzys człowieka) Postawy człowieka Ucieczka w przeszłość Postawa krytycznej refleksji nad Obojętność wartościami i rezygnacja z myślenia 18 Pedagogika ogólna 8. PODSTAWOWE ZAGROŻENIA DLA WARTOŚCI I CELÓW WYCHOWANIA 4 . Ślepnięcie na wartości Warunki życia Związki między wartościami Zmienność świadomości aksjologicznej często traktuje się ją jako dowody zmienności i subiektywności wartości. Jest to jednak nieporozumienie polegające na przypisaniu zmienności przedmiotowi poznawania, czyli samemu światu wartości, podczas gdy faktyczne zmiany zachodzą w sposobie jego doświadczenia U. Morszczyńska Dziękuję za uwagę 19