ARTYKUA
Y PRZEGL
DOWE I WYTYCZNE
Autyzm u niemowląt
Obecny stan wiedzy
Obraz kliniczny autyzmu w wieku
Autism in infants: an update
Fred. R. Volkmar, Katarzyna Chawarska niemowlęcym
World Psychiatry, 2008; 7: 19 21
Postęp wiedzy na temat autyzmu ujawniajacego
się w okresie niemowlęcym był dotychczas z wielu
powodów ograniczony. Spośród 11 dzieci, których
W pierwszej publikacji na temat autyzmu jej au-
dane opisał Kanner, tylko jedno nie przekroczyło
tor, Leo Kanner, wyraził przekonanie o wrodzonej
trzeciego roku życia, a ponad połowa z nich miała
naturze tego zaburzenia.1 Wyniki póz
niejszych
więcej niż cztery lata.1 Do niedawna autyzm roz-
badań potwierdziły, że choć u niewielkiego odset-
poznawano zwykle około czwartego roku życia,
ka dzieci objawy autyzmu ujawniają się po kilku
nawet wówczas, gdy rodzice zauważali niepoko-
miesiącach prawidłowego rozwoju,2 to w większo-
jące objawy już kilka lat wcześniej.7 Z tego powo-
ści przypadków objawy manifestują się w ciągu
du wiele badań na temat wczesnego rozwoju tych
pierwszych dwóch lat życia3. Wiele umiejętności,
dzieci opierało się na retrospektywnych relacjach
których nie posiadają starsze dzieci z autyzmem,
rodziców lub rzadziej na analizach domowych na-
prawidłowo rozwijające się niemowlęta opanowu-
grań wideo.8,9 Pierwsze wyniki badań obserwacyj-
ją z łatwością.4 Wczesne występowanie pierwszych
nych z udziałem małych dzieci, skierowanych do
objawów autyzmu wydaje się mieć związek z ge-
specjalisty w celu diagnostyki różnicowej, nasu-
netycznym podłożem tego zaburzenia (potwier-
nęły wiele nurtujących pytań dotyczących mani-
dzonym wynikami licznych badań).5
festacji autyzmu w pierwszych latach życia.10 Co-
Nieco paradoksalnie wiedza o pierwszych
raz większa liczba danych na temat wczesnego
przejawach autyzmu pozostaje ograniczona, co
rozwoju dzieci autystycznych zasadniczo potwier-
jest niekorzystne z kilku powodów. Po pierwsze
dza pierwotne spostrzeżenia Kannera, według
utrudnia to wyjaśnienie kwestii złożonego wpły-
którego głównym i charakterystycznym przeja-
wu tego zaburzenia na różne aspekty rozwoju, ze
wem omawianego zaburzenia jest upośledzenie
względu na skupienie się na tych procesach i se-
rozwoju umiejętności społecznych. Niemowlę-
kwencjach rozwojowych, które przebiegają nie-
ta cierpiące na autyzm nawiązują jedynie ogra-
prawidłowo. Ponadto istnieją obecnie silne prze-
niczony kontakt wzrokowy i przejawiają zmniej-
słanki mówiące, że wczesna diagnoza i interwen-
szone zainteresowanie relacjami społecznymi (so-
cja mogą znacznie poprawić wyniki leczenia.6
cial attention) i mniejszą reaktywność na bodz
ce
Możliwość szybkiego rozpoczęcia leczenia zale-
społeczne;11 rzadziej angażują się w naśladowa-
ży od rozpoznania autyzmu na bardzo wczesnym
nie głosu lub ruchów (vocal or motor imitation),12
etapie życia dziecka. W niniejszej publikacji auto- a także mogą mieć trudności z regulacją wzbudze-
rzy dokonali przeglądu obecnej wiedzy na temat
nia i odpowiadać na bodz
ce sensoryczne w sposób
autyzmu w pierwszych miesiącach życia, ze szcze- odbiegający od normy12.
gólnym uwzględnieniem problematyki diagno- Do niedawna najczęstszymi z
ródłami infor-
stycznej i rozwojowej oraz przedstawili zagadnie- macji o wczesnym rozwoju tych dzieci były re-
nia istotne dla dalszego postępu badań. trospektywne relacje rodziców, które z kilku po-
ZESTAWIENIE SKRÓTÓW: DSM-IV  Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, IV Edition
Autyzm u niemowląt 67
ARTYKUA
Y PRZEGL
DOWE I WYTYCZNE
wodów trudno interpretować. Wiadomo, że wie- ność różnic we wczesnym rozwoju u dzieci zdiag-
lu rodziców ma poważne obawy co do rozwoju nozowanych w póz
niejszym okresie jako auty-
dziecka już w pierwszym roku jego życia, a w cią- styczne. Przykładem może być przegląd nagrań
gu drugiego roku życia dziecka ma je prawie 90% wideo z udziałem niemowląt w wieku do szóste-
z nich.13 Ich niepokój zwykle dotyczy obserwo- go miesiąca życia, w którym wykazano, że dzieci
wanych nieprawidłowości w relacjach społecz- z rozpoznanym póz
niej autyzmem, w sytuacjach
nych lub dziwaczności; pojawiają się obawy, że społecznych w mniejszym stopniu nawiązywały
dziecko może być głuche lub że jego mowa się kontakt wzrokowy (less social visual attention),
nie rozwija. Istnieje wyraz
na potrzeba uzyska- rzadziej się śmiały i wokalizowały oraz rzadziej
nia informacji z badań prospektywnych, przepro- angażowały się w eksplorowanie obiektu.11 Co in-
wadzonych w populacjach obarczonych dużym ry- teresujące, nie zaobserwowano odchyleń od nor-
zykiem wystąpienia autyzmu.14 Po zgromadzeniu my pod względem zachowań powtarzalnych (repe-
takich informacji ważne będzie jednak rozważa- titive behaviors).11 Nieco starsze dzieci (8 12 mż.)
nie ich w świetle szybkiego postępu zmian (roz- rzadziej reagowały na wołanie ich po imieniu.9,16
wojowych  przyp. tłum.) w wieku niemowlęcym Taki brak reakcji na własne imię u 12-miesięcz-
(gdyż znaczenie i waga konkretnych zachowań nego dziecka może wskazywać na celowość dal-
może w istotny sposób korelować z etapem roz- szej diagnostyki w kierunku autyzmu, chociaż
woju dziecka). Przykładowo wczesne zaintereso- prawidłowy wynik  testu imienia nie wyklucza
wanie stymulacją wzrokową (np. wpatrywanie się ryzyka wystąpienia tego zaburzenia. Osterling
w wiatraczki) może się stopniowo zmienić w po- i wsp. stwierdzili, że w porównaniu z niemowlę-
wtarzalne, stereotypowe zachowania, częściej ob- tami opóz
nionymi umysłowo 12-miesięczne dzie-
serwowane u dzieci w wieku 2 3 lat. Podobnie jest ci z autyzmem różniły się pod względem reagowa-
w przypadku oceny zachowań niemowląt  więk- nia na swoje imię.17 Natomiast porównanie tych
szą wagę przykłada się do obecności różnych kon- ostatnich z grupą dzieci nieopóz
nionych umysło-
tekstów i sytuacji, na przykład: stan wzbudzenia wo wykazało inne różnice, które dotyczyły: zacho-
lub  efekt nowości może znacznie silniej wpły- wań powtarzalnych, posługiwania się gestyku-
wać na zachowania związane z wykazywaniem lacją i patrzenia na przedmioty trzymane przez
zainteresowania. inne osoby.17
Jak już zaznaczono, możliwość przeprowadze- U dzieci w wieku 6 12 miesięcy różnice w ob-
nia badania z udziałem niemowląt autystycznych szarze komunikacji stają się wyraz
niejsze i obej-
w istotny sposób komplikuje fakt, że w niektórych mują ogólny brak reakcji na komunikaty wer-
przypadkach (ok. 20%) ich wczesny rozwój mie- balne, a zwłaszcza na własne imię. Niemowlęta
ści się w granicach normy. Dotychczas nie ustalo- z autyzmem są mniej zainteresowane innymi oso-
no wspólnego stanowiska dotyczącego znaczenia bami, gdy w tym samym czasie większość dzieci
regresji rozwojowej w rozpoznawaniu autyzmu, zaczyna w pełniejszy sposób integrować eksplo-
choć Rogers15 zwrócił uwagę, że subtelne opóz
- rację otoczenia z interakcjami społecznymi, a ich
nienia rozwojowe mogą poprzedzać bardziej oczy- działania stają się bardziej intencjonalne. Z dru-
wiste utraty nabytych umiejętności. Przeprowa- giej strony, niektóre zachowania często relacjono-
dzenie badań prospektywnych, w których uczest- wane przez rodziców jako niepokojące, po konfron-
niczyłoby obarczone dużym ryzykiem młodsze tacji z nagraniami wideo okazały się nie różnico-
rodzeństwo dzieci z autyzmem, ułatwiłoby ocenę wać dzieci autystycznych od nieautystycznych (np.
znaczenia regresji i ustalenie, czy przejawiające pod względem trudności z regulacją wzbudzenia).
ją dzieci stanowią swoistą podgrupę wymagającą Takie problemy mogą być mniej charakterystycz-
dalszych analiz. ne w przypadku autyzmu; inną przyczyną trudno-
Cennym sposobem rozwiązania problemu bra- ści w zaobserwowaniu różnic może być specyfika
ku bezpośrednich obserwacji niemowląt cierpią- dostępnych materiałów nagraniowych.
cych na autyzm jest retrospektywna analiza na- Badania dotyczące rozwoju dzieci w wieku
grań wideo. Mimo pewnych ograniczeń tej me- poniemowlęcym (1 3 rż.) z rozpoznanym auty-
tody, przeprowadzone dotychczas badania z jej zmem są o wiele liczniejsze niż te przeprowadza-
wykorzystaniem generalnie potwierdziły obec- ne z udziałem niemowląt. Te drugie są niezwy-
68 MEDYCYNA PRAKTYCZNA  PSYCHIATRIA 4/2009
ARTYKUA
Y PRZEGL
DOWE I WYTYCZNE
kle istotne, ponieważ pomagają wytypować takie no w klasyfikacji Diagnostic and Statistical Ma-
aspekty zachowań, które będzie można traktować nual of Mental Disorders, IV Edition (DSM-IV).
jako zapowiedz
nieprawidłowości obserwowanych Przedstawioną w niej definicję autyzmu oparto
o wyniki wieloośrodkowego badania,13 obejmu-
w póz
niejszym okresie. Zasadniczo różnice między
dziećmi z autyzmem a ich prawidłowo rozwijają- jącego niemal 1000 osób cierpiących na to zabu-
rzenie z więcej niż 20 ośrodków na całym świecie.
cymi się rówieśnikami rodzice i inne osoby mogą
Ponad 300 spośród badanych dzieci nie przekro-
łatwo zaobserwować najpóz
niej do 30. miesiąca
życia. Zachowania odróżniające dzieci autystycz- czyło piątego roku życia (większość była jednak
w przedziale 3. 5. rż.). Ostatecznie ustalony ze-
ne od dzieci z opóz
nieniem rozwoju obejmują za-
staw kryteriów diagnostycznych objął szeroki za-
równo sposoby wchodzenia w interakcję z drugą
kres objawów i można go stosować u osób od wcze-
osobą (pozy wyczekujące [anticipatory postures],
snego dzieciństwa (tj. od ok. 3. rż.) aż do dorosło-
przejawianie aktywności w relacji w sposób na-
ści. W czasach, gdy opracowywano klasyfikację
przemienny [turn taking], intensywność kontak-
DSM-IV, mniej interesowano się rozpoznawaniem
tu wzrokowego), jak i zachowania związane z pew-
autyzmu u niemowląt, stąd zaproponowane kry-
nymi aspektami tworzenia wspólnego pola uwagi
teria diagnostyczne wydają się przydatne dopie-
(np. wskazywanie na różne przedmioty, patrze-
ro w przypadku dzieci w wieku powyżej trzeciego
nie w kierunku wskazywanym przez inną osobę
roku życia. Analiza wyników omawianego bada-
lub na pokazywane przez drugą osobę przedmio-
nia, uzyskanych u dzieci, które nie przekroczyły
ty). Ponadto można u nich częściej zaobserwować
piątego roku życia, ujawniła, że pewne objawy są
ograniczone odwzajemnianie emocjonalne, niety-
silnie powiązane z konkretnymi etapami rozwoju.
powe zachowania związane z percepcją sensorycz-
Takie elementy wykluczono z zestawu kryteriów
ną oraz odbiegające od normy przejawy aktywno-
DSM-IV, ponieważ niemożliwe byłoby ich zastoso-
ści motorycznej.3 Inne problematyczne obszary to
wanie w pełnym zakresie manifestacji objawowej.
niezrozumiałe, dziwaczne formy zabawy i ograni-
Jako przykład może posłużyć objaw przywią-
czona reakcja na komunikaty słowne.18,19 Dostęp-
zania dziecka do niezwykłych obiektów. Charak-
ne dane (oparte na relacjach rodziców i bezpo-
teryzuje się on małą czułością (0,50), ale za to
średnich obserwacjach) wskazują, że u tych dzieci
dużą swoistością (0,90), ma zatem dużą moc pre-
w wieku 2 3 lat pojawia się więcej bardziej cha-
dykcyjną dla autyzmu, lecz tylko w młodszej gru-
rakterystycznych zachowań autystycznych i dla-
pie wiekowej.
tego w tym okresie życia rozpoznanie można usta-
Możliwość zastosowania obecnie obowiązu-
lić z większą pewnością.20
jących kryteriów DSM-IV w rozpoznawaniu au-
tyzmu u niemowląt i bardzo małych dzieci kwe-
Kwestie diagnostyczne stionuje się z kilku powodów, między innymi ze
względu na to, że niektórych dostępnych kryte-
Od czasów pierwszego opisu autyzmu autorstwa
riów nie da się wprost zastosować u niemowląt, co
Kannera1 zmodyfikowano koncepcję diagnostycz-
zmniejsza możliwość diagnozy.22
ną tego zaburzenia na podstawie wyników badań
Inne podejście diagnostyczne opiera się na
i wniosków wyciągniętych z obserwacji klinicz-
tworzeniu kwestionariuszy przesiewowych i skal
nych, zachowując jednak historyczną i pojęcio-
służących do oceny. Są one ważną alternatywą dla
wą łączność z oryginalną jego charakterystyką21.
bardziej szczegółowego podejścia diagnostyczne-
Według Kannera głównym problemem były trud-
go wykorzystującego kryteria  typu DSM , ale ich
ności w relacjach społecznych, wskazał on także
stosowanie wiąże się z innymi problemami i ogra-
obecność wielu odbiegających od normy zacho- niczeniami.23 Na przykład istnieje wówczas ryzy-
wań, którym nadał zbiorczą nazwę  nacisku na
ko zbyt częstego stawiania omawianej diagnozy,
niezmienność (insistence of sameness) lub  opo- choć i tak jest ono mniejsze niż prawdopodobień-
ru przed zmianą (resistence to change). Zachowa- stwo rozpoznań fałszywie ujemnych. Inne istot-
nia te obejmowały dziwaczne ruchy i manieryzmy, ne problemy dotyczą kwestii efektywności diag-
jak również problemy z radzeniem sobie ze zmia- nostycznej i wymagań czasowych oraz łatwości
ną i nowością. Takie ujęcie zagadnienia zachowa- zastosowania takich narzędzi i poziomu wyszko-
Autyzm u niemowląt 69
ARTYKUA
Y PRZEGL
DOWE I WYTYCZNE
lenia wymaganego do ich wykorzystania.23 Testy sie życia dziecka zapewnia szansę na znaczną po-
przesiewowe pierwszego poziomu mają za zada- prawę uzyskanych wyników.
nie zidentyfikować dzieci o mniejszej sprawności
niż stwierdzana u rówieśników, podczas gdy te-
Tłumaczyła lek. Magdalena Miernik-Jaeschke
sty drugiego poziomu służą konkretnie do odróż-
Konsultował dr med. Maciej Pilecki
nienia dzieci obarczonych ryzykiem wystąpienia
Reprinted from World Psychiatry, 2008, vol. 7,
autyzmu od dzieci z innymi trudnościami. Testy
Fred. R. Volkmar, Katarzyna Chawarska,  Autism in
drugiego poziomu są zwykle przeznaczone do sto-
infants: an update , pp. 19 21, Copyright 2008 World
sowania w bardziej specjalistycznych warunkach.
Psychiatric Association, with permission from World
Psychiatric Association.
Opracowane dotąd testy przesiewowe nie są przy-
stosowane do diagnozowania dzieci w wieku do
pierwszego roku życia.
Piśmiennictwo
Przyszłe kierunki badań i konsekwencje
1. Kanner L.: Autistic disturbances of affective contact. Nervous Child, 1943; 2: 217 250
2. De Giacomo A., Fombonne E.: Parental recognition of developmental abnormalities
dla systemów opieki zdrowotnej
in autism. Eur. Child. Adolesc. Psychiatry, 1998; 7: 131 136
3. Volkmar F., Chawarska K., Klin A.: Autism in infancy and early childhood. Annu. Rev.
Psychol., 2005; 56: 315 336
Ostatnio zaczęły się ukazywać doniesienia, któ-
4. Klin A., Volkmar F.R., Sparrow S.S.: Autistic social dysfunction: some limitations of the
rych autorzy opisują nowe podejście do badań
theory of mind hypothesis. J. Child Psychol. Psychiatry, 1992; 33: 861 876
5. Rutter M.: Genetic influences and autism. In: Volkmar F.R., Paul R., Klin A., eds: Handbook
nad zainteresowaniem pacjenta interakcjami
of autism and pervasive developmental disorders. Hoboken, Wiley, 2005: 425 452
społecznymi (social attention). Ich wyniki mogą
6. National Research Council. Educating young children with autism. Washington, Na-
tional Academy Press, 2001
się w istotny sposób przyczynić do tworzenia te-
7. Siegel B., Pliner C., Eschler J., et al.: How children with autism are diagnosed: diffi-
stów przesiewowych i metod wczesnej diagnosty- culties in identification of children with multiple developmental delays. J. Dev. Behav.
Pediatr., 1988; 9: 199 204
ki. Podstawą tych odkryć była obserwacja, iż star-
8. Cohen D.J., Volkmar F.R., Paul R.: Issues in the classification of pervasive develop-
mental disorders: history and current status of nosology. J. Am. Acad. Child Psychia-
sze osoby cierpiące na autyzm wykazują dalece
try, 1986; 25: 158 161
odbiegające od normy wzorce wchodzenia w rela-
9. Osterling J., Dawson G.: Early recognition of children with autism: a study of first
birthday home videotapes. J. Autism Dev. Disord., 1994; 24: 247 257
cje z innymi.24 Podobne wyniki uzyskano badając
10. Lord C.: Follow-up of two-year-olds referred for possible autism. J. Child Psychol. Psy-
dzieci w wieku poniemowlęcym.25 Są one spójne chiatry, 1995; 36: 1365 1382
11. Maestro S., Muratori F., Cavallaro M.C., et al.: Attentional skills during the first 6
z ogólnym brakiem zainteresowania i motywacji
months of age in autism spectrum disorder. J. Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry,
2002; 41: 1239 1245
do tworzenia relacji społecznych.26 Inne podejście
12. Dawson G., Osterling J., Meltzoff A.N., et al.: Case study of the development of an
opierało się na badaniu automatycznego sygnali-
infant with autism from birth to two years of age. J. Appl. Dev. Psychol., 2000; 21:
299 313
zowania zainteresowania (automatic attention cu-
13. Volkmar F.R., Klin A., Siegel B., et al.: Field trial for autistic disorder in DSM-IV. Am. J.
Psychiatry, 1994; 151: 1361 1367
eing),27 w celu ujednoznacznienia różnic pomię-
14. Lord C., Risi S.: Diagnosis of autism spectrum disorders in young children. In: Weth-
dzy dziećmi zdrowymi a tymi, u których można
erby A.M., Prizant B.M., eds.: Autism spectrum disorders: a transactional develop-
mental perspective. Baltimore, Brookes, 2000: 167 190
podejrzewać autyzm, w zakresie wodzenia wzro-
15. Rogers S.J.: Developmental regression in autism spectrum disorders. Ment. Retard.
kiem we wczesnych okresach życia.
Dev. Disabil. Res. Rev., 2004; 10: 139 143
16. Werner E., Dawson G., Osterling J., et al.: Recognition of autism spectrum disorder
Wykorzystanie strategii opartych na tych tech-
before one year of age: a retrospective study based on home videotapes. J. Autism.
Dev. Disord., 2000; 30: 157 162
nikach może otworzyć nowe i ważne możliwo-
17. Osterling J.A., Dawson G., Munson J.A.: Early recognition of 1-yearold infants with
ści w zakresie wczesnych badań przesiewowych,
autism spectrum disorder versus mental retardation. Dev. Psychopathol., 2002; 14:
239 251
opartych na bardziej fizjologicznych podstawach.
18. Dahlgren S.O., Gillberg C.: Symptoms in the first two years of life. A preliminary popu-
W miarę ulepszania metod diagnostycznych
lation study of infantile autism. Eur. Arch. Psychiatry Neurol. Sci., 1989; 238: 169 174
19. Cox A., Klein K., Charman T., et al.: Autism spectrum disorders at 20 and 42 months
i przesiewowych coraz więcej niemowląt będzie
of age: stability of clinical and ADI-R diagnosis. J. Child Psychol. Psychiatry All Disci-
pl., 1999; 40: 719 732
kierowanych do oceny i leczenia. Wątpliwości do-
20. Lord C.: Follow-up of two-year-olds referred for possible autism. J. Child Psychol. Psy-
tyczą tego, jakie formy opieki zdrowotnej byłyby
chiatry, 1996; 36: 1065 1076
21. Volkmar F.R., Klin A.: Issues in the classification of autism and related conditions. In:
dla nich najkorzystniejsze. Choć w ostatnim ra-
Volkmar F.R., Paul R., Klin A., eds: Handbook of autism and pervasive developmental
porcie US National Research Council6 przedsta- disorders. Hoboken, Wiley, 2005: 5 41
22. Stone W.L., Lee E.B., Ashford L., et al.: Can autism be diagnosed accurately in chil-
wiono przydatne metody pracy z dziećmi nieco
dren under 3 years? J. Child Psychol. Psychiatry All Discipl., 1999; 40: 219 226
starszymi (tj. w wieku przedszkolnym), to nadal 23. Coonrod E.E., Stone W.L.: Screening for autism in young children. In: Volkmar F.R.,
Paul R., Klin A., eds: Handbook of autism and pervasive developmental disorders.
nie ustalono, jaki rodzaj pomocy byłby optymal-
Hoboken, Wiley, 2005: 707 729
24. Klin A., Jones W., Schultz R., et al.: Visual fixation patterns during viewing of natural-
ny dla niemowląt. Wiadomo jednak, że możliwość
istic social situations as predictors of social competence in individuals with autism.
rozpoczęcia leczenia w jak najwcześniejszym okre- Arch. Gen. Psychiatry, 2002; 59: 809 816
70 MEDYCYNA PRAKTYCZNA  PSYCHIATRIA 4/2009
ARTYKUA
Y PRZEGL
DOWE I WYTYCZNE
25. Klin A., Jones W., Schultz R., et al.: The enactive mind, or from actions to cognition:
Dalsze leczenie po zakończeniu serii zabiegów
lessons from autism. Philos. Trans R Soc. Lond. B Biol. Sci., 2003; 358: 345 360
elektrowstrząsowych
26. Dawson G., Carver L., Meltzhoff A.N., et al.: Neural correlates of face and object re-
cd. ze strony 84
cognition in young children with autism spectrum disorder, developmental delay, and
typical development. Child Dev., 2002; 73: 700 717
27. Chawarska K., Klin A., Volkmar F.: Automatic attention cueing through eye movement
in 2-year-old children with autism. Child Dev., 2003; 74: 1108 1122
Piśmiennictwo
Komentarz
1. Weiner R.D., Coffey C.E., Fochtmann L.J. i wsp.: The practice of electroconvulsive
therapy. recomendations for treatment, training and privileging. A Task Force Report
of the American Psychiatric Association. Washington, APA., 2001
Artykuł F.R. Volkmara i K. Chawarskiej prezentuje
2. Greenberg R.M., Kellner C.H.: Elctroconvulsive Therapy. A Selected Review. Am. J.
Geriatric Psychiatry, 2005; 13: 268 294
w kompetentny i zarazem zwięzły sposób istotny pro-
3. Sackeim H.A.: Continuation therapy following ECT: directions for future research. Psy-
blem specyfiki diagnozy wczesnych objawów auty-
chopharmacol. Bull., 1994; 30: 501 521
zmu dziecięcego. Rozpoznaniu tego zaburzenia towa- 4. Sackeim H.A., Haskett R.F., Mulsant B.H. i wsp.: Continuation pharmacotherapy in
the prevention of relapse follwing electroconvulsive therapy: a randomized, con-
rzyszy szczególne brzemię ciążące na rodzinach cier-
trolled trial. JAMA, 2001; 285: 1299 1307
5. Hese R.T., Oczkowski Z., Twardowska H.: Skojarzone lecznie zespolów depresyjnych
piących na nie dzieci. Wydaje się, że jest ono znacznie
środkami farmakologicznymi i zmodyfikowanymi elektrowstrząsami jednostronny-
większe niż w przypadku jakiegokolwiek innego prze-
mi, w doświadczeniach Oddziału Pyschiatrycznego CSG w Bytomiu. W: Bukowczyk
W., Wasik A., Spisla B., red.: Pyschofarmakoterapia i pyschoterapia stanów depre-
wlekłego zaburzenia okresu rozwojowego. Autyzm
syjnych. Wrocaław, PTP, 1972: 44 49
dziecięcy daje bowiem najmniej gratyfikacji emocjo- 6. Zyss T., Zięba A.: Leczenie elektrowstrząsowe w lekoopornych depresjach. Wiosenne
Spotkania z Depresją. Krynica, 2005
nalnych z opieki nad dzieckiem. Dzieci te najtrudniej
7. Abrams R.: Electroconvulsive Therapy. New York, Oxford University Press, 2002
jest kochać. Trudno jest też pogodzić się z ich niepeł-
8. Flint A.J., Rifat S.L.: Two year outcome of psychotic depression in late life. Am. J. Psy-
chiatry, 1998; 155: 178 183
nosprawnością  uwierzyć w jej charakter.
9. Fink M., Abrams R., Bailine S. i wsp.: Ambulatory electroconvulsive therapy; report of
Autyzm dziecięcy przedstawiany jest często nie
task force of the Association for Convulsive Therapy. Convuls. Ther., 1996; 12: 42 55
10. Kramer B.A.: Maintenance electroconvulsive therapy in clinical practice. Convuls.
jako zaburzenie przeżywania lecz dysfunkcja komu-
Ther., 1990; 6: 279 286
nikacji. Rodzice latami żyją w poczuciu, że ich stara- 11. Kramer B.A.: A naturalistic view of maintenance ECT at a university setting. J. ECT,
1999; 15: 226 231
nia nie były wystarczające, by rozbić  szklaną ścianę
12. Thienhaus O.J., Margletta S., Bennet J.A.: A study of the clinical efficacy of mainte-
dzielącą dziecko od ich świata. Konfrontują się z po- nance ECT. J. Clin. Psychiatr., 1990; 51: 141 144
13. Lauritzen L., Odgaard K., Clemmesen L. i wsp.: Relapse prevention by means of
czuciem winy za nie dość skuteczną walkę o zdrowie
paroxetine in ECT-treated patients with major depression; a comparison with imi-
dziecka. Poczucie winy w tym względzie skrywa jed- pramine and placebo in medium term continuation therapy. Acta Psychiatr. Scand.,
1996; 94: 241 251
nak w sobie nadzieję wpływu. Trudno bowiem za-
14. Fox H.A.: Continuation and maintenace ECT. J. Pract. Behav. Psychiatry 1996; 6: 357
akceptować bezradność. Wielu rodziców pacjentów  363
15. Rabheru K., Persad E.: A review of continuation and maintenance electroconvulsive
nosi w sobie też mniej lub bardziej uświadomione
therapy. Can. J. Psychiatry, 1997; 42: 476 484
poczucie winy za chorobę. Teorie biologiczne prowa- 16. National Institute for Clinical Excellence: Guidance on the use of electroconvulsive
therapy. Technology Appraisal 59. London, 2003. http://www.nice.org.uk/nicemedia/
dzą do konfrontacji z pytaniem o to, czyj materiał
pdf/59ectfullguidance.pdf
17. Beyer J.L.,Weiner R.D., Glenn M.D.: Electroconvusive Therapy. A Programmed Text.
genetyczny zawiódł. Niektóre klasyczne teorie psy-
Washington, American Psychiatric Press, 1998
choanalityczne są szczególnie obciążające dla matek,
18. Grundhaus L., Pande A.C., Haskett R.F.: Full and abbreviated coureses of mainte-
nance eelctroconvulsive therapy. Convuls.Ther., 1990; 6: 130 138
posądzanych o swoisty brak miłości do dziecka.
Rozpoznanie autyzmu u dziecka dla wielu rodzi-
ców brzmi jak wyrok. Stąd też tendencja niektórych
profesjonalistów do odwlekania określenia czym są
obserwowane, czasem dość oczywiste objawy. Wielu
pediatrów i lekarzy rodzinnych jak mantrę powtarza
zdanie  wyrośnie z tego . Opóz
nianie rozpoznania
powoduje jednak odwlekanie wdrożenia adekwatne-
go postępowania terapeutycznego. Wczesna inter-
wencja wydaje się bowiem w istotny sposób zwięk-
szać szansę na poprawę stanu klinicznego.
Gorąco zachęcam do lektury artykułu.
dr med. Maciej Pilecki
z Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Katedry Psychiatrii
CM UJ
Autyzm u niemowląt 71