Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
Sektorowy Program Operacyjny Rozwój Zasobów Ludzkich, projekt  Opracowanie i upowszechnienie krajowych
standardów kwalifikacji zawodowych .
KRAJOWY STANDARD KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH
Opiekun w domu pomocy społecznej (346102)
Autorzy
 mgr Małgorzata Kuc
Dom Pomocy Społecznej, Radom
 mgr Anna Kicior
Wojewódzki Urząd Pracy, Filia w Radomiu
Konsultant ds. metodologii
 mgr Hanna Całuń
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom
Recenzenci
 dr Maria Gagacka
Prywatna Wyższa Szkoła Ochrony Środowiska, Radom
 dr hab. Katarzyna GÅ‚Ä…bicka, prof. PR
Politechnika Radomska
Ewaluatorzy zewnętrzni
 mgr Grażyna Jabubczyk
Dom Pomocy Społecznej, Radom
 mgr Barbara Siara
Dom Pomocy Społecznej  Dom Kombatanta , A
aziska
 mgr Aldona Metlerska
Radomskie Towarzystwo Dobroczynności
Komisja zatwierdzajÄ…ca
 mgr Dariusz Rajczyk  przewodniczÄ…cy
Stowarzyszenie Menedżerów Opieki Zdrowotnej
Dyrektor Naczelny Szpitala Specjalistycznego nr 2, Bytom
 mgr Marek Ciofani
Wojewódzkie Pogotowie Ratunkowe, Katowice, Stacja w Gliwicach
 piel. Iwona Zygmuntowicz
Wojewódzkie Pogotowie Ratunkowe, Katowice, specjalista pielęgniarstwa ratunkowego
 mgr Joanna Garasimowicz
Dyrektor Szkoły Policealnej nr 1, Bytom, kształcenie średnich kadr medycznych
 mgr Ewa Frenkiel-Zydek
Wielospecjalistyczny Szpital Powiatowy, Tarnowskie Góry, pielęgniarka naczelna
© Copyright by Ministerstwo Pracy i Polityki SpoÅ‚ecznej, 2007
ISBN 978-83-7204-503-4 [124]
Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji  PIB
26-600 Radom, ul. K. Pułaskiego 6/10, tel. [phone], fax [phone]
e-mail: [e-mail] http://www.itee.radom.pl
2
SPIS TREÅšCI
Wstęp ................................................................................................................ 4
1. Podstawy prawne wykonywania zawodu .................................................. 9
2. Syntetyczny opis zawodu .......................................................................... 10
3. Stanowiska pracy ...................................................................................... 12
4. Zadania zawodowe .................................................................................... 12
5. Składowe kwalifikacji zawodowych......................................................... 12
6. Korelacja między zadaniami zawodowymi
a składowymi kwalifikacji zawodowych.................................................. 13
7. Kwalifikacje ponadzawodowe .................................................................. 13
8. Specyfikacja kwalifikacji ogólnozawodowych, podstawowych
i specjalistycznych dla zawodu ................................................................. 15
3
Wstęp
Gospodarka oparta na wiedzy i współczesny rynek pracy potrzebują instru-
mentów wspierających rozwój zasobów ludzkich. W związku z tym duże nadzieje
wiąże się z ustanowieniem norm kwalifikacyjnych, które pozwoliłyby z jednej
strony zwiększyć przejrzystość kwalifikacji zawodowych potrzebnych gospodarce,
a z drugiej strony mogłyby być wykorzystywane do poprawy jakości kształcenia
i doskonalenia zawodowego w systemie szkolnym i pozaszkolnym.
Podstawę prawną tworzenia w Polsce systemu krajowych standardów kwali-
fikacji zawodowych stanowi Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrud-
nienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001 z póz
n. zm.),
w której określono m.in. (Art. 4), że:
 & Minister właściwy do spraw pracy realizuje zadania na rzecz rynku pracy
przez dążenie do uzyskania wysokiego poziomu i rozwoju zasobów ludzkich,
w szczególności przez:
 prowadzenie badań i analiz rynku pracy,
 ustalanie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy,
 koordynowanie opracowywania standardów kwalifikacji zawodowych dla za-
wodów występujących w klasyfikacji zawodów i specjalności oraz prowadzenie
baz danych o standardach kwalifikacji&  .
W Polsce nadzorem i koordynacją opracowywania standardów kwalifikacji
zawodowych o randze krajowej zajmuje siÄ™ Departament Rynku Pracy Minister-
stwa Pracy i Polityki Społecznej. Będą one uaktualniane okresowo w miarę potrzeb
i zmian w wykonywaniu zawodu.
Zbiór sukcesywnie opracowywanych krajowych standardów kwalifikacji zawo-
dowych jest udostępniany w internetowej bazie danych, założonej na serwerze Mini-
sterstwa Pracy i Polityki Społecznej http://www.standardyiszkolenia.praca.gov.pl.
Opis standardu zawiera następujące elementy:
1. Podstawy prawne wykonywania zawodu (zawierają przepisy związane ściśle
z wykonywaniem zawodu).
2. Syntetyczny opis zawodu.
3. Wykaz stanowisk pracy z przyporządkowaniem do pięciu poziomów kwalifikacji.
4. Wykaz zadań zawodowych.
5. Wykaz składowych kwalifikacji zawodowych.
6. Zbiory umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych pracownika przy-
porzÄ…dkowane do:
 pięciu poziomów kwalifikacji zawodowych,
 grup kwalifikacji: ponadzawodowych, ogólnozawodowych, podstawo-
wych i specjalistycznych.
W obecnym stanie prawnym standardy kwalifikacji zawodowych nie sÄ… obli-
gatoryjnym dokumentem. Aktualnie opracowane standardy funkcjonujÄ… na zasa-
dzie dokumentu rekomendowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej
i mogą być wykorzystywane przez zainteresowane osoby i instytucje do różnych
celów, np. poradnictwa zawodowego, dostosowania ofert pracy do kwalifikacji
4
osób poszukujących pracy, oceny  luki kwalifikacyjnej osób bezrobotnych i po-
szukujących pracy, opracowania programów staży i praktyk zawodowych w ra-
mach przygotowania zawodowego, przygotowania podstaw programowych kształ-
cenia w zawodzie, programów kształcenia i doskonalenia zawodowego.
Model krajowych standardów kwalifikacji zawodowych przedstawia rys. 1.
Nazwa zawodu zgodnie z klasyfikacjÄ…
Standard
Słownik pojęć
kwalifikacji
Podstawy prawne wykonywania zawodu
dla zawodu 1
Syntetyczny opis zawodu
Stanowiska pracy
Zadania zawodowe
Składowe kwalifikacji zawodowych
Specyfikacja kwalifikacji zawodowych według grup
i poziomów:
Standard
kwalifikacji
dla zawodu 2
KLASYFIKACJA
ZAWODÓW
POZIOM 1
I SPECJALNOÅšCI
ponadzawodowe
Standard
kwalifikacji
ogólnozawodowe  umiejętności
dla zawodu 3
 wiadomości
 cechy
podstawowe
psychofizyczne
Standard
specjalistyczne
kwalifikacji
dla zawodu 4
POZIOM 2
ponadzawodowe
kolejne zawody ....
ogólnozawodowe  umiejętności
 wiadomości
 cechy
podstawowe
psychofizyczne
specjalistyczne
(itd. ...)
POZIOM 5
ponadzawodowe
ogólnozawodowe  umiejętności
 wiadomości
 cechy
podstawowe
psychofizyczne
specjalistyczne
Rys. 1. Model krajowych standardów kwalifikacji zawodowych
5
* * *
Krajowy standard kwalifikacji zawodowych powstaje w oparciu o analizÄ™ za-
wodu, która polega na wyodrębnieniu zakresów pracy w zawodzie oraz typowych
zadań zawodowych Z-n (n = 1, 2, 3& ). Przyjęto, że zakres pracy ma odpowiadać
potrzebom rynku pracy, tzn. powinna istnieć możliwość zatrudnienia pracownika
w danym zakresie pracy, na jednym lub kilku stanowiskach. Zakresom prac przy-
porządkowano tzw. składowe kwalifikacji zawodowych K-i (i = 1, 2, 3& ). Każ-
dej składowej kwalifikacji zawodowych przyporządkowano co najmniej jedno
(najczęściej kilka) zadań zawodowych. Korelację między zadaniami zawodowymi
a składowymi kwalifikacji zawodowych przedstawia tabela 2 opisu standardu.
W kolejnym kroku analizy każde zadanie zawodowe rozpisane zostało na
zbiory: umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych. W grupie kwalifikacji
podstawowych dla zawodu i specjalistycznych poszczególnym umiejętnościom,
wiadomościom i cechom psychofizycznym przyporządkowano oznaczenia tych
składowych kwalifikacji zawodowych K-i, w których dana umiejętność, wiado-
mość i cecha jest wykorzystywana. W grupie kwalifikacji ogólnozawodowych
i ponadzawodowych nie indeksuje się umiejętności, wiadomości i cech psychofi-
zycznych symbolami K-i, gdyż z definicji są one przypisane do wszystkich skła-
dowych kwalifikacji zawodowych K-i.
Rysunek 2 przedstawia etapy analizy zawodu.
ZAWÓD
ZAKRES PRACY
(SKA
ADOWA KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH)
ZADANIE ZAWODOWE
UMIEJ
TNOÅšCI  WIADOMOÅšCI
 CECHY PSYCHOFIZYCZNE
Rys. 2. Etapy analizy zawodu
Zbiory umiejętności, wiadomości i cech psychofizycznych przypisane zostały
do czterech grup kwalifikacji: ponadzawodowych, ogólnozawodowych, podsta-
wowych dla zawodu i specjalistycznych, które różnią się zasięgiem i stopniem
ogólności.
Kwalifikacje ponadzawodowe opisane są zbiorami umiejętności, wiadomo-
ści i cech psychofizycznych wspólnych dla branży lub sektora gospodarki, w której
zawód funkcjonuje (np. branża budowlana, informatyczna). Kwalifikacje po-
nadzawodowe obejmują także kwalifikacje kluczowe, które definiuje się jako
wspólne dla wszystkich zawodów. Kwalifikacje ogólnozawodowe są wspólne dla
wszystkich zakresów pracy w zawodzie, czyli dla tzw. składowych kwalifikacji
6
zawodowych K-i. Kwalifikacje podstawowe dla zawodu sÄ… charakterystyczne dla
jednej lub kilku (ale nie wszystkich) składowych kwalifikacji zawodowych. Kwali-
fikacje specjalistyczne także są charakterystyczne dla jednej lub kilku (ale nie
wszystkich) składowych kwalifikacji zawodowych, ale ponadto są to umiejętności,
wiadomości i cechy psychofizyczne rzadziej występujące w zawodzie, które wy-
konuje stosunkowo mała grupa pracowników wyspecjalizowanych w dość wąskiej
działalności w ramach zawodu. Rysunek 3 przedstawia zasięg poszczególnych
rodzajów kwalifikacji zawodowych.
W Krajowym Standardzie Kwalifikacji Zawodowych zdefiniowano pięć po-
ziomów kwalifikacji. Uporządkowanie kwalifikacji zawodowych według pozio-
mów ma na celu ukazanie złożoności pracy, stopnia trudności i ponoszonej odpo-
wiedzialności. Zasadą było niemieszanie ze sobą dwóch kwestii: wykształcenia
towarzyszącego zdobywaniu kwalifikacji zawodowych oraz umiejętności wyma-
ganych do wykonywania pracy na typowych stanowiskach pracy w zakładach pra-
cy. Przyjęto nadrzędność wymagań stawianych pracownikom na stanowiskach
pracy nad wymaganiami określonymi w podstawach programowych kształcenia
w zawodzie i wynikającymi z nich wymaganiami programów nauczania oraz wy-
maganiami zewnętrznych egzaminów potwierdzających kwalifikacje zawodowe.
GOSPODARKA
(Klasyfikacja zawodów i specjalności)
BRANŻA (SEKTOR GOSPODARKI)
ZAWÓD
ZAKRES PRACY
(SKA
ADOWA KWALIFIKACJI ZAWODOWYCH)
ZADANIE ZAWODOWE
Kwalifikacje podstawowe i specjalistyczne
Kwalifikacje podstawowe i specjalistyczne
Kwalifikacje ogólnozawodowe
Kwalifikacje ponadzawodowe
Kwalifikacje kluczowe (np. porozumiewanie się w języku obcym, umiejętność wyszukiwania
i przetwarzania informacji, przedsiębiorczość, umiejętność pracy zespołowej itp.)
Rys. 3. Zasięg rodzajów kwalifikacji zawodowych
Na poziomie pierwszym umieszcza się umiejętności towarzyszące pracom
prostym, rutynowym, wykonywanym pod kierunkiem i pod kontrolą przełożonego.
Najczęściej jest to praca wykonywana indywidualnie. Do wykonywania pracy na
poziomie pierwszym wystarcza przyuczenie. Osoba wykonujÄ…ca pracÄ™ ponosi za
nią indywidualną odpowiedzialność za działania zawinione.
7
Poziom drugi wymaga samodzielności i samokontroli przy wykonywaniu ty-
powych zadań zawodowych. Pracownik potrafi pracować w zespole pod nadzorem
kierownika zespołu. Ponosi indywidualną odpowiedzialność za działania zawinione.
Na poziomie trzecim kwalifikacji zawodowych pracuje pracownik, który wy-
konuje złożone zadania zawodowe. Złożoność zadań generuje konieczność posia-
dania umiejętności rozwiązywania nietypowych problemów towarzyszących pracy.
Pracownik potrafi kierować małym, kilku- lub kilkunastoosobowym zespołem
pracowników. Ponosi odpowiedzialność zarówno za skutki własnych działań, jak
i za działania kierowanego przez siebie zespołu.
Poziom czwarty wymaga od pracownika umiejętności wykonywania wielu
różnorodnych, często skomplikowanych i problemowych zadań zawodowych. Za-
dania te majÄ… charakter techniczny, organizacyjny i specjalistyczny oraz wymagajÄ…
samodzielności powiązanej z poczuciem ponoszenia wysokiej osobistej odpowie-
dzialności. Pracownik musi potrafić kierować zespołami średniej i dużej liczebno-
ści, od kilkunastu do kilkudziesięciu osób, podzielonymi na podzespoły.
Poziom piąty reprezentują pracownicy, którzy kierują organizacjami i podej-
mują decyzje o znaczeniu strategicznym. Potrafią diagnozować, analizować i pro-
gnozować złożoną sytuację gospodarczą i ekonomiczną oraz wdrażać swoje pomy-
sły do praktyki organizacyjnej i gospodarczej. Są w pełni samodzielni, działający
w sytuacjach przeważnie problemowych, ponoszący odpowiedzialność i ryzyko
wynikające z podejmowanych decyzji i działań. Pracownicy ci ponoszą także od-
powiedzialność za bezpieczeństwo i rozwój zawodowy podległych im osób i całej
organizacji.
8
1. Podstawy prawne wykonywania zawodu1
 Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. Nr 64, poz. 593
z póz
n. zm.).
 Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. Nr 122,
poz. 1143).
 Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U.
z 1994 r. Nr 111, poz. 535 z póz
n. zm.)
 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finanso-
wanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135).
 Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r., o finansowym wsparciu tworzenia lokali so-
cjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych (Dz. U.
Nr 251, poz. 1844).
 Ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorzÄ…dowych (Dz. U. Nr 61,
poz. 124 z póz
n. zm.).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 19 paz
dziernika 2005 r.
w sprawie domów pomocy społecznej (Dz. U. Nr 217, poz. 1837).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2005 r.
w sprawie wydawania i cofania zezwoleń na prowadzenie działalności gospo-
darczej w zakresie prowadzenia placówki zapewniającej całodobową opiekę
(Dz. U. Nr 86, poz. 739).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2005 r.
w sprawie wydawania i cofania zezwoleń na prowadzenie w ramach działalności
statutowej placówki zapewniającej całodobową opiekę (Dz. U. Nr 86, poz. 740).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 28 lipca 2005 r. w sprawie
rodzinnych domów pomocy (Dz. U. Nr 153, poz. 1276).
 Rozporządzenie Ministra Pracy Socjalnej z 31 lipca 1995 r. w sprawie szczegó-
łowego sposobu działania w sprawach przyjęcia do domu pomocy społecznej
oraz wypisania z domu pomocy społecznej osoby chorej psychicznie i upośle-
dzonej umysłowo (Dz. U. Nr 92, poz. 460 z póz
n. zm.).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 23 marca 2005 r. w sprawie
nadzoru i kontroli w pomocy społecznej (Dz. U. Nr 61, poz. 543).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 7 paz
dziernika 2005 r.
w sprawie progu interwencji socjalnej (Dz. U. Nr 211, poz. 1762).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 4 kwietnia 2005 r. w sprawie
określenia ramowego wzoru umowy o realizację zadania z zakresu pomocy spo-
Å‚ecznej (Dz. U. Nr 61, poz. 545).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 8 marca 2005 r. w sprawie okre-
ślenia wzoru sprawozdania z realizacji zadania z zakresu pomocy społecznej
(Dz. U. Nr 44, poz. 428).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 8 marca 2005 r. w sprawie domów
dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży (Dz. U. Nr 43, poz. 418).
1
Stan prawny na dzień 31 marca 2007 r.
9
 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 paz
dziernika
2001 r. w sprawie szczegółowych zasad opracowywania programu wychodze-
nia z bezdomności oraz zakresu i sposobu jego realizacji (Dz. U. Nr 126,
poz. 1390).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r.
w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. Nr 189, poz. 1598).
 RozporzÄ…dzenie Ministra Infrastruktury z dnia 30 marca 2004 r. w sprawie ro-
dzaju placówek zajmujących się opieką, rehabilitacją lub edukacją osób niepeł-
nosprawnych uprawnionych do uzyskania karty parkingowej oraz trybu jej wy-
dawania tym placówkom (Dz. U. Nr 66, poz. 617).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 19 kwietnia 2005 r. w sprawie
rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U. Nr 77, poz. 672).
 Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z 7 kwietnia 2005 r. w sprawie
przyznawania nagród specjalnych w zakresie pomocy społecznej (Dz. U. Nr 74,
poz. 658).
 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 2005 r. w sprawie zasad wy-
nagradzania pracowników samorządowych zatrudnionych w jednostkach orga-
nizacyjnych jednostek samorzÄ…du terytorialnego (Dz. U. Nr 146, poz. 1222
z póz
n. zm.).
 RozporzÄ…dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 30 czerwca 2000 r.
w sprawie szczegółowych zasad i form współdziałania administracji publicznej
z innymi podmiotami oraz wzorów ofert, umów i sprawozdań z realizacji zadań
pomocy społecznej (Dz. U. Nr 55, poz. 662).
 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 21 czerwca 2001 r.
w sprawie kwalifikacji osób wykonujących z upoważnienia wojewody zadania
w zakresie pomocy społecznej (Dz. U. Nr 72, poz. 754).
2. Syntetyczny opis zawodu
Opiekun w domu pomocy społecznej, jako pracownik pierwszego kontaktu,
podejmuje profesjonalne działania ukierunkowane na zaspokojenie potrzeb pod-
opiecznych przebywających w różnego rodzaju placówkach opiekuńczych. Stymu-
luje rozwój i aktywizuje osoby przebywające w domu pomocy społecznej i innych
placówkach opiekuńczych, wykorzystując w tym celu różnorodne metody i narzę-
dzia rehabilitacji lub terapii. Aktywnie włącza się i wzmacnia profesjonalne dzia-
Å‚ania w zakresie realizacji indywidualnego planu pracy i pomocy osobie przebywa-
jącej w domu pomocy społecznej lub innej instytucji opiekuńczej.
Do zadań opiekuna w domu pomocy społecznej należy: pomoc i towarzysze-
nie podopiecznemu w codziennych czynnościach z zakresu samoobsługi i higieny
osobistej, pielęgnowanie oraz dbanie o zdrowie i higienę osobistą osób chorych
i niesamodzielnych, aktywizowanie podpieczonego do zwiększenia samodzielności
życiowej, doradzanie w zakresie planowania wydatków lub sposobu spędzania
czasu wolnego, mobilizowanie podopiecznego do aktywnego spędzania czasu wol-
nego oraz rozwijania zainteresowań, udzielanie pierwszej pomocy w sytuacjach
10
zagrożenia zdrowia lub życia podopiecznego, aktywne uczestniczenie w procesie
rehabilitacji i aktywizacji oraz wykonywanie określonych zadań pod nadzorem lub
na zlecenie lekarza bÄ…dz
terapeuty, kształtowanie pozytywnych relacji interperso-
nalnych w najbliższym otoczeniu podopiecznego, udzielanie wsparcia w sytu-
acjach trudnych, kryzysowych.
Praca w zawodzie opiekuna w domu pomocy społecznej to stały kontakt
z ludz
mi w różnym wieku, w tym z osobami w starszymi, chorymi, samotnymi,
pokrzywdzonymi przez los. Dlatego wymaga dużej wrażliwości, cierpliwości,
życzliwości, odpowiedzialności, a przede wszystkim gotowości niesienia pomocy.
Praca w zawodzie opiekuna w domu pomocy społecznej wymaga również współ-
pracy z lekarzami, rehabilitantami, terapeutami, rodziną podopiecznego oraz róż-
nego rodzaju instytucjami i organizacjami, co wiąże się z koniecznością posiadania
zdolności nawiązywania kontaktów i współpracy w zespole. Ludzkie zachowania
są często nieprzewidywalne, dlatego opiekun musi być tolerancyjny, umieć prze-
rzucać się z jednej czynności na drugą oraz łatwo przystosowywać się do zmienia-
jącej się sytuacji. W ośrodkach dla bezdomnych i samotnych matek, gdzie praca
opiekuna ma również charakter wychowawczy, musi on umieć wpływać na zmianę
postaw i zachowań podopiecznych, dlatego ważna jest komunikatywność. Duże
znaczenie ma również dobra kondycja psychofizyczna i odporność na stres.
Praca opiekuna wykonywana jest w domach pomocy społecznej różnych ty-
pów dla osób w podeszłym wieku, przewlekle somatycznie chorych, osób przewle-
kle psychicznie chorych, dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, dzieci i mło-
dzieży niepełnosprawnej intelektualnie, osób niepełnosprawnych fizycznie, w śro-
dowiskowych domach samopomocy, w ośrodkach wsparcia dla rodzin z osobami
niepełnosprawnymi, w domach dla samotnych matek i kobiet w ciąży lub ośrod-
kach dla bezdomnych. Opiekun przebywa głównie w pokojach podopiecznych jak
również w świetlicy, jadalni czy łazience, pomagając mniej sprawnym osobom.
Wiele z wykonywanych zadań wymaga wyjścia poza teren domu opieki, np. towa-
rzyszenie podopiecznym podczas spaceru czy wizyty u lekarza, robienie im drob-
nych zakupów.
Typowymi stanowiskami pracy w zawodzie opiekuna są m.in.: młodszy opie-
kun, starszy opiekun, specjalista ds. opiekuńczo-terapeutycznych, kierownik działu
opiekuńczo-medycznego i opiekuńczo-terapeutycznego w domach i ośrodkach po-
mocy społecznej. Ponadto opiekun może pracować na stanowisku opiekuna
w ośrodkach dla bezdomnych, samotnych matek, kobiet w ciąży, gdzie poza opieką
pomaga w załatwianiu spraw administracyjno-prawnych oraz uzyskaniu podstawo-
wych wiadomości i nabyciu umiejętności, np. w opiece nad niemowlętami.
11
3. Stanowiska pracy
Tabela 1. Przyporządkowanie stanowisk pracy do poziomów kwalifikacji zawodowych
Poziom
kwalifikacji Typowe stanowiska pracy UWAGI
zawodowych
1 *)
2 *)
 MÅ‚odszy opiekun.
 Starszy opiekun.
3
 Opiekun w ośrodkach dla bezdomnych.
 Opiekun w ośrodkach dla samotnych matek.
 Kierownik działu opiekuńczo-medycznego.
4  Kierownik działu opiekuńczo-terapeutycznego.
 Specjalista ds. opiekuńczo-terapeutycznych.
5 *)
*) Nie zidentyfikowano w badaniach.
4. Zadania zawodowe
Z-1. Organizowanie środowiska i otoczenia podopiecznego.
Z-2. Organizowanie i planowanie pracy na własnym stanowisku.
Z-3. Przygotowanie podopiecznego do samoopieki.
Z-4. Pomaganie i towarzyszenie podopiecznemu w codziennych czynnościach
z zakresu samooobsługi.
Z-5. Podstawowe pielęgnowanie podopiecznych, chorych i niesamodzielnych.
Z-6. Pomaganie przy usprawnianiu ruchowym chorego/niepełnosprawnego.
Z-7. Kontaktowanie się z różnego rodzaju instytucjami i organizacjami społecz-
nymi w celu rozwiązywania problemów zdrowotnych, materialnych, miesz-
kaniowych, rodzinnych i prawnych podopiecznego.
Z-8. Rozwiązywanie problemów dotyczących spraw administracyjno-prawnych
podopiecznych.
Z-9. Zapewnienie jakości opieki i przestrzegania procedur.
5. Składowe kwalifikacji zawodowych
K-1. Pielęgnowanie podopiecznego w podstawowym zakresie.
K-2. Organizowanie otoczenia podopiecznego.
K-3. Organizowanie pracy własnej.
K-4. Stosowanie procedur zapewnienia odpowiedniej jakości opieki.
K-5. Podejmowanie współpracy z zespołami rehabilitacyjnymi, terapeutycznymi,
instytucjami i organizacjami wsparcia.
12
6. Korelacja między zadaniami zawodowymi a składowymi
kwalifikacji zawodowych
Tabela 2. Korelacja między zadaniami zawodowymi a składowymi kwalifikacji zawodowych
Składowe kwalifikacji zawodowych
Zadania
zawodowe
K-1 K-2 K-3 K-4 K-5
Z-1 X X X X X
Z-2 X X X X
Z-3 X X
Z-4 X X X
Z-5 X X X X X
Z-6 X X X
Z-7 X X X X
Z-8 X X X
Z-9 X X X X
7. Kwalifikacje ponadzawodowe
UWAGA: Kwalifikacje na poziomie wyższym zawierają kwalifikacje z poziomów
niższych
Tabela 3. Przyporządkowanie kwalifikacji ponadzawodowych do poziomów kwalifikacji
Poziom
kwalifikacji
Kwalifikacje ponadzawodowe
zawodowych
UMIEJ
TNOÅšCI
1 *)
2 *)
- Stosuje zasady, przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciw-
pożarowej i ochrony środowiska.
- Wykonuje zadania zawodowe zgodnie z zasadami ergonomii.
- Udziela pomocy przedmedycznej.
- Komunikuje siÄ™ z ludz
mi.
- Doskonali metody pracy własnej i dokonuje jej samooceny.
- RozwiÄ…zuje problemy organizacyjne na stanowisku pracy.
3
- Przestrzega zasad współżycia społecznego.
- Przestrzega zasad etyki zawodowej.
- Przestrzega tajemnicy zawodowej.
- Wykorzystuje obowiązujące przepisy prawa w działalności zawodowej.
- SporzÄ…dza podstawowe pisma i dokumenty.
- Posługuje się sprzętem komputerowym w zakresie niezbędnym do gromadzenia
i opracowania danych, sporządzania pism i dokumentów.
- Inicjuje oraz wprowadza zmiany organizacyjne w obszarze swojego działania.
- Opracowuje i wprowadza w życie odpowiednie zarządzenia i procedury zmian
4
w systemie organizacji pracy.
- Systematycznie kontroluje podejmowane działania.
13
Poziom
kwalifikacji
Kwalifikacje ponadzawodowe
zawodowych
5 *)
WIADOMOÅšCI
1 *)
2 *)
- Przepisy, zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej
i ochrony środowiska.
- Zasady ergonomii.
- Zasady udzielania pomocy przedmedycznej.
- Techniki komunikacji.
- Techniki rozwiązywania problemów.
3
- Metody rozwiązywania problemów na stanowisku pracy.
- Zasady współżycia społecznego.
- Zasady etyki zawodowej.
- Elementy prawa.
- Zasady sporządzania pism i wypełniania podstawowych dokumentów.
- Obsługa komputera i urządzeń peryferyjnych.
- Kierowanie zespołem (tworzenie zespołu, systemy motywacyjne, zasady, kryte-
ria, narzędzia systemu kontroli i oceny pracowników).
4
- Zasady pracy zespołowej.
- Systemy i metody oceniania pracy.
5 *)
CECHY PSYCHOFIZYCZNE
1 *)
2 *)
- Samodzielność.
- Odpowiedzialność.
- Tolerancja.
- Rzetelność i sumienność.
3
- Serdeczność.
- Cierpliwość.
- Potrzeba samodoskonalenia.
- Odporność emocjonalna i zrównoważenie.
- Zdolności kierownicze.
- Zdolność współpracy w zespole.
4 - Uzdolnienia organizacyjne.
- Gotowość do wprowadzania zmian.
- Odpowiedzialność za innych.
5 *)
*) Nie zidentyfikowano w badaniach.
14
8. Specyfikacja kwalifikacji ogólnozawodowych,
podstawowych i specjalistycznych dla zawodu
UWAGA: Kwalifikacje na poziomie wyższym zawierają kwalifikacje z poziomów
niższych
POZIOM 1
 Nie zidentyfikowano.
POZIOM 2
 Nie zidentyfikowano.
POZIOM 3
Kwalifikacje ogólnozawodowe
Umiejętności
 Podejmuje samodzielnie decyzje w zakresie swoich kompetencji.
 Przestrzega zasad etyki, uznanych norm kulturowych i praw człowieka.
 Szanuje obyczaje, wartości i wierzenia religijne jednostki/rodziny.
 Stosuje zasady indywidualizacji w opiece.
 Promuje zdrowy styl życia, wspierający zdrowie podopiecznego.
 Dostrzega i reaguje na stan, samopoczucie lub ryzyko zagrożenia zdrowia i ży-
cia podopiecznego.
 RozwiÄ…zuje problemy na stanowisku pracy.
Wiadomości
 Proces podejmowania decyzji.
 Ustawodawstwo prawne w opiece społecznej.
 Etyka w pracy zawodowej.
 Prawa człowieka, prawa pacjenta.
 Polityka społeczno-zdrowotna.
 Odpowiedzialność zawodowa.
 Formy i metody motywowania do podejmowania działań prozdrowotnych.
 Społeczne uwarunkowania zdrowia i choroby.
 Zasady postępowania w stanach zagrożenia życia.
 Problemy prawne, moralne, organizacyjne.
15
Cechy psychofizyczne
 Szacunek dla godności człowieka.
 Uczciwość.
 Zaangażowanie.
Kwalifikacje podstawowe dla zawodu
Umiejętności
 Organizuje bezpieczne środowisko opieki i pracy (K-2, K-3).
 Organizuje warunki mieszkaniowe zgodnie z potrzebami podopiecznego (K-2,
K-5).
 Planuje i organizuje pracę własną (K-3).
 Dokumentuje swoje działania i pracę z podopiecznym (K-2, K-4).
 Stosuje techniki informacyjne w praktyce (K-2, K-4).
 Utrzymuje higienÄ™ otoczenia i miejsca zamieszkania podopiecznego (K-1, K-2,
K-3).
 Planuje zakres opieki i pomocy podopiecznemu (K-1, K-2).
 Różnicuje sposoby sprawowania opieki nad podopiecznym w zależności od cho-
roby (K-1, K-2).
 Aktywizuje podopiecznego do samodzielności życiowej (K-1, K-2).
 Mobilizuje podopiecznego do aktywnego spędzania czasu wolnego i rozwijania
zainteresowań (K-1, K-2).
 Mobilizuje podopiecznego do udziału w terapii zajęciowej (K-2, K-4, K-5).
 Identyfikuje potrzeby podopiecznego w zakresie usprawniania i relaksacji (K-1,
K-2).
 NawiÄ…zuje kontakt z podopiecznym (K-1, K-2).
 Rozpoznaje potrzeby podopiecznego (K-1, K-2, K-5).
 Rozpoznaje sytuacjÄ™ zdrowotnÄ… i problemy zdrowotne podopiecznego (K-1,
K-2, K-4).
 Identyfikuje stan psychiczny podopiecznego (K-1).
 Rozpoznaje i wykorzystuje możliwości środowiska rodzinnego oraz lokalnego
(K-2, K-5).
 Rozwiązuje problemy z udziałem podopiecznego i jego rodziny (K-1, K-2).
 Dostosowuje metody pracy do możliwości środowiska, w którym pracuje
i stanu psychofizycznego podopiecznego (K-2, K-3, K-4).
 Kształtuje u podopiecznych poczucie odpowiedzialności za własne zdrowie
(K-1, K-2).
 Stosuje w praktyce uznane standardy opieki (K-1, K-2, K-4).
Wiadomości
 Środowisko biologiczne, kulturowe i społeczne (K-5).
 Diagnoza środowiskowa (K-2, K-5).
16
 Zasady, techniki i metody pielęgnowania podstawowego oraz organizowania
opieki nad podopiecznym (K-1).
 Podstawy planowania przestrzeni mieszkaniowej podopiecznego (K-2, K-5).
 Rodzaje dokumentów w pracy opiekuna (K-3, K-4).
 Sposoby dokumentowania działań opiekuńczych (K-2, K-4).
 Techniki informacyjne w pracy opiekuna (K-2, K-4).
 Zakres i rodzaje pomocy prawnej, zdrowotnej i socjalnej państwa (K-1, K-2).
 Zasady opieki w placówkach opieki społecznej, ośrodkach interwencji (K-1).
 Zasady aktywnej terapii (K-2, K-4, K-5).
 Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka (K-1, K-2, K-4).
 Procesy starzenia siÄ™ organizmu (K-1, K-2, K-4).
 Metody oceny rozwoju człowieka (K-1, K-2, K-4).
 Metody pracy z chorymi/niepełnosprawnymi, samotnymi matkami, bezdomny-
mi (K-1, K-2, K-4).
 Metody i sposoby kształtowania odpowiedzialności za własne zdrowie (K-1, K-2).
 Standardy opiekuńczo-terapeutyczne (K-1, K-2, K-4).
Cechy psychofizyczne
 Spostrzegawczość (K-1, K-2).
 Kultura osobista (K-1, K-2, K-5).
 Wytrwałość (K-1, K-2, K-4, K-5).
Kwalifikacje specjalistyczne dla zawodu
Umiejętności
 Doradza podopiecznemu w zakresie planowania i organizacji czasu wolnego
(K-2, K-5).
 Organizuje czas wolny podopiecznego (K-2, K-5).
 Towarzyszy podopiecznemu na spacerach (K-2).
 Dobiera ćwiczenia rekreacyjne odpowiednie do wieku i sprawności fizycznej
podopiecznego (K-2, K-5).
 Wykonuje podstawowe zabiegi pielęgnacyjne w sytuacjach ograniczonej
sprawności podopiecznego (K-1).
 Pomaga podopiecznemu w wykonywaniu czynności fizjologicznych (K-1).
 Pomaga podopiecznemu w ubieraniu siÄ™ (K-1).
 Pomaga podopiecznemu w opanowaniu określonych czynności samoobsługo-
wych (K-1, K-2).
 Pielęgnuje włosy i paznokcie podopiecznego (K-1).
 Ściele łóżko i zmienia pościel podopiecznemu (K-1).
 Zakłada, zmienia opatrunki, kompresy, okłady (K-1).
 Oklepuje plecy podopiecznemu (K-1).
 Karmi podopiecznego w sytuacjach ograniczonej sprawności (K-1).
17
 Pomaga podopiecznemu w przygotowaniu posiłków (K-2).
 Podaje podopiecznemu leki zgodnie z zaleceniem lekarza (K-1).
 Pomaga w uzyskaniu podstawowych wiadomości i nabyciu umiejętności opieki
nad niemowlętami samotnym matkom przebywającym w ośrodkach (K-1, K-2,
K-4).
 Dobiera środki techniczne ułatwiające podopiecznemu wykonywanie prostych
prac (K-1, K-2).
 Stosuje środki techniczne ułatwiające poruszanie się podopiecznego (K-2, K-5).
 Prowadzi z podopiecznym proste ćwiczenia fizyczne uzgodnione z lekarzem,
rehabilitantem i terapeutÄ… (K-1, K-2, K-5).
 Dokonuje drobnych zakupów na potrzeby podopiecznego (K-2).
 Inicjuje pozytywne relacje międzyludzkie w najbliższym otoczeniu podopiecz-
nego, a zwłaszcza ze współmieszkańcami (K-2, K-5).
 Utrzymuje bliską więz
z rodzinÄ… podopiecznego (K-1, K-2).
 Dobiera formy komunikacji z podopiecznym i jego rodzinÄ… (K-2, K-4).
 Komunikuje siÄ™ z podopiecznym, jego otoczeniem i rodzinÄ… w ramach sprawo-
wanej opieki (K-1, K-2, K-5).
 Komunikuje się z zespołami terapeutycznymi oraz interdyscyplinarnym na po-
trzeby planowania i realizowania opieki (K-1, K-2, K-5).
Wiadomości
 Metodyka organizowania czasu wolnego (K-2, K-5).
 Wydolność fizyczna i psychiczna organizmu (K-2, K-5).
 Metody, sposoby, techniki i procedury stosowane w opiece (K-1, K-2, K-4).
 Metodyka wykonywania podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych (K-1, K-4).
 Kompleksowa opieka, metody pracy z chorymi/niepełnosprawnymi (K-1, K-2,
K-4).
 Potrzeby fizjologiczne osób chorych i niesamodzielnych (K-1).
 Zasady codziennej pielęgnacji skóry, włosów, paznokci (K-1).
 Rodzaje narzędzi pracy, środków i materiałów pielęgnacyjnych (K-1, K-2).
 Zasady zapobiegania powikłaniom związanym z brakiem higieny osobistej (K-1).
 Zapobieganie odleżynom (K-1).
 Zasady karmienia w różnych schorzeniach (K-1, K-2).
 Podstawowe zasady prawidłowego żywienia (K-1, K-2).
 Zasady prawidłowego żywienia w zależności od dysfunkcji podopiecznego
(K-1, K-2).
 Zasady podawania, przechowywania i wprowadzania leków (K-1).
 Zasady i metody opieki nad niemowlętami (K-1, K-2, K-4).
 Rodzaje środków technicznych ułatwiających poruszanie się podopiecznego
(K-1, K-2, K-5).
 Układ kostno-stawowy człowieka (K-1, K-2, K-5).
 Profilaktyka i rehabilitacja osób chorych i niepełnosprawnych (K-1, K-2, K-5).
 Rola ćwiczeń rehabilitacyjnych w usprawnianiu ruchowym (K-1, K-2, K-5).
 Teorie i modele komunikacji (K-1, K-2, K-4, K-5).
18
Cechy psychofizyczne
 Sprawność fizyczna (K-1, K-2, K-5).
 Zdolność podejmowania szybkich i trafnych decyzji (K-1, K-2, K-5).
 Zdolność pracy w szybkim tempie (K-1, K-2, K-5).
 Komunikatywność (K-1, K-2, K-4, K-5).
 Delikatność (K-1, K-2, K-5).
POZIOM 4
Kwalifikacje ogólnozawodowe
Umiejętności
 Rozpoznaje bariery w komunikowaniu się i przeciwdziała im.
 Rozpoznaje uwarunkowania kulturowe zachowań podopiecznego.
 Nawiązuje kontakty z organizacjami społecznymi i instytucjami wsparcia.
 Inicjuje i koordynuje stosowanie programów zapewniania odpowiedniej jakości
w opiece.
 Zarządza jakością świadczeń opiekuńczych.
 Opracowuje i wdraża standardy opieki oraz procedury działań opiekuńczych.
 Opracowuje kryteria i dobiera narzędzia oceny jakości opieki.
 Wykorzystuje uzyskane wyniki kontroli dla organizowania działań zmierzają-
cych do podniesienia jakości sprawowanej opieki.
Wiadomości
 Bariery w komunikacji, techniki poprawy skuteczności komunikacji.
 Problemy i kwestie społeczne oraz sposoby ich rozwiązywania.
 Instytucje wsparcia w pomocy społecznej.
 Zarządzanie jakością świadczeń zdrowotnych.
 Metodologia tworzenia standardów i kryteriów opieki.
 Kryteria i narzędzia oceny jakości opieki.
Cechy psychofizyczne
 Inicjatywność.
 Kreatywność.
 Niezależność.
19
Kwalifikacje podstawowe dla zawodu
Umiejętności
 Analizuje i syntetyzuje dokumenty (K-2, K-3).
 Określa bieżące i miesięczne harmonogramy pracy (K-1, K-2, K-3).
 Redaguje indywidualne plany wsparcia (K-1, K-2, K-3).
 Współpracuje w projektowaniu planów wychowawczo-terapeutycznych dla
podopiecznych (K-2, K-5).
 Przygotowuje schemat tygodniowego programu działań (K-2, K-3).
 Opracowuje harmonogram czynności z określeniem czasu i sposobu ich reali-
zacji (K-2, K-3).
 Reprezentuje podopiecznego w kontaktach z urzędnikami, reprezentuje w są-
dach, kuratoriach, organach administracyjnych (K-2, K-5).
 Pomaga przygotować dokumenty związane z uregulowaniem sytuacji prawnej
podopiecznego (K-2, K-5).
 Pomaga osobom samotnym, bezdomnym w załatwieniu niezbędnych formal-
ności związanych ze znalezieniem pracy, mieszkania (K-2, K-5).
 Pomaga formułować pisma urzędowe (K-2, K-5).
 Pomaga wypełniać dokumenty związane z poszukiwaniem pracy (K-2, K-5).
 Prowadzi negocjacje w sprawach istotnych dla podopiecznego (K-2, K-5).
 Współpracuje z opiekunami prawnymi podopiecznego (K-5).
 Współpracuje z kuratorami sądowymi (K-5).
 Współpracuje z zespołem rehabilitantów i terapeutów (K-2, K-5).
 Dobiera metody, techniki i narzędzia kontroli (monitoring, ewaluacja itp.) po-
szczególnych etapów opieki (K-4).
 Monitoruje oraz ocenia efekty podejmowanych działań w opiece (K-4).
 Dokonuje pomiaru jakości opieki oraz nadzoruje jakość prowadzonej dokumen-
tacji zawodowej (K-3, K-5).
Wiadomości
 Wybrane elementy organizacji i zarzÄ…dzania (K-2, K-3, K-5).
 Polityka społeczna państwa z elementami organizacji pomocy społecznej oraz
ochrony zdrowia (K-2, K-5).
 Przepisy regulujÄ…ce zakres i rodzaje pomocy prawnej, zdrowotnej i socjalnej
państwa (K-2, K-5).
 Założenia redagowania planów wsparcia (K-3, K-5).
 Formy wsparcia podopiecznych i ich rodzin (K-3, K-5).
 Zasady sporządzania pism i wypełniania dokumentów (K-3).
 Instytucje wsparcia i zasady ich funkcjonowania (K-5).
 Dyżury osób i instytucji pierwszego kontaktu (K-2, K-5).
 Metody i zasady prowadzenia negocjacji (K-5).
 Standardy jakości w prowadzonej dokumentacji zawodowej (K-3, K-4).
 Metody, techniki, narzędzia realizacji oraz kontroli (monitorowanie, ewaluacja)
poszczególnych etapów i form opieki (K-4).
20
Cechy psychofizyczne
 Zdolność nawiązywania kontaktów (K-2, K-3, K-5).
 Zdolność przekonywania i negocjowania (K-2, K-3, K-4, K-5).
Kwalifikacje specjalistyczne dla zawodu
 Nie zidentyfikowano.
POZIOM 5
 Nie zidentyfikowano.
21