11.10.2010
Zakres materiału w III semestrze:
1. Aksjologiczne podstawy wychowania.
2. Teleologiczne podstawy wychowania.
3. Struktura i właściwości procesu wychowania.
4. Technologie i strategie wychowania.
5. Zasady i metody wychowania.
6. Formy i techniki wychowania.
7. Granice i mierniki oddziaływao wychowawczych.
8. Wychowanie, a samowychowanie.
Literatura podstawowa:
1. Marian Nowak, Teorie i koncepcje wychowania - czytelnia
2. Mieczysław A
obocki, Teoria wychowania w zarysie - mam
3. Górniewicz, Teoria wychowania - mam
4. Kubiak - Szymborska, Zając, Podstawowe problemy teorii wychowania  kontekst współcze-
snych przemian - ?
Literatura uzupełniająca:
1. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania - mam
2. Śliwerski, Teoria wychowawcza szkoły - ?
3. Borowska, Węzłowe problemy teorii wychowania- mam
4. Górycka, Błąd wychowania
Egzamin pisemny  wytyczne  tematy wykładów.
AKSJOLOGICZNE PODSTAWY WYCHOWANIA
Aksjologia  dotyczy wartości, uwzględnia wartości w procesie wychowania, słowo pochodzenia
greckiego. Nauka o wartościach, filozofia wartości, ogólna teoria wartości. Nauka zajmująca się do-
ciekaniem istoty moralnego zachowania i piękna oraz podejmuje próby ustalenia, jakie postępowanie
jest dobre, właściwe, a jakie jest jego przeciwieostwo (odwrotnośd).
PROBLEM WARTOÅšCI PODEJMOWANY JEST NA GRUNCIE NAUK PEDAGOGICZNYCH.
Podział aksjologii (ścisły związek z filozofią i etyką) 
- etyka
1) nauka o moralności, zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnieniem rzeczywiście istniejących moral-
ności i ustaleniem dyrektyw moralnego postępowania;
2) ogół norm moralnych, zasad postępowania przyjętych i obowiązujących w danej epoce i zbiorowo-
ści społecznej.
SkÄ…d dwojakie rozumienie? (etyka z gr. oznacza zwyczaj, obyczaj)
EtykÄ™ dzieli siÄ™:
a) Opisowa:
b) Normatywna: ma określone działy, w tym aksjologia;
·ð agatologia -nauka o dobru (co to jest dobro?)  formowanie pojÄ™cia dobra;
·ð aksjologia  teoria wartoÅ›ci;
·ð aretologia  nauka o cnotach moralnych;
·ð deontologia - teoria wartoÅ›ci + nauka o cnotach moralnych.
- wartośd (wiele ujęć)
Wartości  pozytywne i negatywne (filozofia, socjologia, psychologia  w te dziedziny zajmu-
ją się problematyką wartości)
Filozofia = wartośd  zjawiska autonomiczne, samoistne, bez odniesienia do niczego,  coś
jest wartością i nie jest odniesieniem do niczego (zawiera atrybuty wartości), np. jest spra-
wiedliwośd, niezależnie od postępowania grupy społecznej.
Wartośd przypisywana jest rzeczom i zjawiskom.
Psychologia = wartośd  zjawiska psychiczne o charakterze poznawczym, np. definicje które
uznają wartości przekonao jednostki o nie normatywnym charakterze.
W psychologii związana jest ze zjawiskiem wyboru, procesem przeżywania wartości.
Socjologia = wartośd  1) umieszcza się wyznawane wartości przez dane jednostki w szer-
szym kontekście społecznym, standard zachowao, modele, wzorce  to co staje się przedmio-
tem ludzkich dążeo (indywidualnych i grupowych);
2) działania człowieka  jakie wartości funkcjonują w danej społeczności?
Odnosi się do płaszczyzny społecznej  przekazywanie wartości, funkcjonowanie wzorów w
grupach społecznych.
Pedagogika = wartośd  właściwe funkcjonowanie procesów wychowawczych, a także są
istotne w podstawowym wymiarze działalności edukacyjnej.
WARTOŚD  pojęcie wieloznaczne o kategorii szerokiej. Wartości stanowią podstawę aksjo-
logii nauki o wartości.
Dwa podstawowe typy stanowisk wobec WARTOÅšD:
·ð subiektywistyczna  utożsamia dziedzinÄ™ wartoÅ›ci ze sferÄ… doznao psychicznych; do-
tyczy subiektywnego odczuwania wartości (percepcja); JA NADAJE SENS
·ð obiektywistyczne  autonomie wobec Å›wiadomoÅ›ci zawarte sÄ… zewnÄ™trznie do oce-
ny, wartości te istnieją niezależnie od tego, czy nam się to podoba, czy też nie. War-
tości są dane: pociągają nas, fascynują, zatem istnieją.
WARTOŚD EGZYSTENCJALNE  Frank Popieski  Mają charakter wartości podmiotowo zna-
czących, które muszą zaistnied w świadomości i przeżyciu podmiotu, stad się ważne i znaczą-
ce w doświadczaniu jego egzystencji. Wartością dla człowieka jest to, co go pociąga, ukierun-
kowuje, tworzy jego osobę we wszystkich wymiarach egzystencji. Wartośd ma to do siebie, że
człowiek ją nie tylko rozumie, ale ją również przezywa, doświadcza, ocenia, w związku z tym
interioryzuje (uwewnętrznia). Charakter podmiotowo  znaczący. Człowieka postrzegamy
przez pryzmat sfery duchowej, itd. Wartości człowiek przeżywa  one wyznaczają nasze eg-
zystencje.
Kryzysy egzystencjalne młodzieży szkolnej  książka.
Kryzys egzystencjalny sprowadza do kryzysu sensu życia  przyjmują założenia teoretyczne
Franka, zgodnie z koncepcją osobowości człowieka, kryzys egzystencjalny można sprowadzid
do braku rozwinięcia sfery neotycznej, zatem brak rozwoju sfery neotycznej (duchowej) po-
woduje rozwinięcie się kryzysu sensu życia u człowieka. Charakterystyka stanu kryzysu: czło-
wiek czuje się osamotniony, staje w obliczu sytuacji trudnych, w sytuacjach trudnych z któ-
rymi nie może sobie poradzid, wywołuje wewnętrzne rozterki, niepokoje, są z
ródłem stresu.
Taki człowiek staje w obliczu poczucia bez sensu.
Badania 1996, 2006  dr Remiszewska:
 Jaki system wartości preferuje młodzież?  czy młodzież posiada poczucie sensu życia, czy szko-
ła ratuje wartości egzystencjonalne?
Problemy badawcze:
1) Jaki system wartości powinna rozwijad szkoła, aby młody człowiek był w stanie sprostad kry-
zysom występującym w jego życiu?
Problemy szczegółowe:
1) Jakie jest nastawienie ku życiu i wobec życia młodych ludzi?
2) Jak przedstawia się obraz preferowanych przez młodych ludzi wartości, które z nich zapew-
niają wysokie poczucie sensu życia?
3) Czy szkoła rozwija te wartości, a tym samym czy przygotowuje człowieka do rozwijania zasta-
nych w jego życiu sytuacji kryzysowych?
Hipoteza robocza: Szkoła, nie kształtuje w sposób & . Kompetencji, wyrastających na bazie
określonych wartości&
Hipotezy szczegółowe: szkoła nie przyczynia się do rozwijania powierzonej młodzieży, na-
stawienia ku życiu. Młodzi ludzie w swych systemach wartości nie preferują wartości eg-
zystencjalnych, które zapewniałby im wysokie poczucie sensu życia. Szkoła nie rozwija
wartości egzystencjalnych, nie przygotowuje człowieka do zastanych sytuacji kryzyso-
wych.
Narzędzie badawcze? - kwestionariusz,
Definicje o charakterze kulturowym  wartości uznawane przez większośd w
danym społeczeostwie, albo przez wszystkich. Określa się wartości jako:
ð pożądane przedmioty o symbolicznym lub nie symbolicznym
ð sÄ…dy egzystencjalno  normatywne (styl);
ð rozpowszechnione w spoÅ‚eczeostwie przekonania&
ð przekonania o systemie wartoÅ›ci, norm dla danego spoÅ‚eczeostwa.
Wartości  człowiek do nich dąży, cel do realizacji, bardzo cenne.
Urszula Ostrowska   wartości to podstawowa kategoria aksjologii, oznaczająca wszystko co
cenne i godne pożądania, co stanowi cel ludzkich dążeo, co uważane jest za ważne i sprzyja-
jące i w taki sposób urzeczywistniany .
Typologia wartości: (znajdz
błąd)
a) Janusz Gajda  pedagog, zajmuje się tematyką kształcenia mediów w wychowaniu:
Podział tychotomiczny wartości:
ð Materia wartoÅ›ci  rzeczy, idee  wartoÅ›ci materialne i duchowa (zasada przeci-
wieostwa)
ð ZasiÄ™g wartoÅ›ci  powszechnoÅ›d przeżywania (uniwersalne  wyznawane przez
większośd społeczeostwa i jednostkowe  mniejszy zasięg);
ð Czas  wartoÅ›ci historyczne i wartoÅ›ci aktualne;
ð TrwaÅ‚oÅ›d wartoÅ›ci  wartoÅ›ci trwaÅ‚e np. godnoÅ›d, i chwilowe;
ð Sfera zaangażowanie  uczuciowe i intelektualne;
ð Ze wzglÄ™du na ogólnÄ… ocenÄ™  godne (pozytywne), negatywne (antywartoÅ›ci);
ð Wymiar egzystencjalny  wartoÅ›ci witalne (bytowe) i wartoÅ›ci duchowe (moralne,
estetyczne);
ð
Typologia Przecławskiego  3 kryteria:
a) Rola wartości w ukierunkowaniu zachowao człowieka  wartości podstawowe (uni-
wersalne) i wartości codzienne;
b) Autonomiczności wartości  wyróżnia wartości autoteliczne (wartośd sama w sobie),
instrumentalne (środek do osiągnięcia celu)  wykształcenie;
c) Dotyczy rzeczywistej roli jaką wartości odgrywają w życiu człowieka  wyznawane
wartości;
Wolnośd  1
Bezpieczeostwo rodziny  2
Poczucie własnej godności  3
\uznanie społeczne  4
Wolnośd  5
Mądrośd  6
Prawdziwa przyjaz
o  7
Dojrzała miłośd  8
Poczucie dokonania  9
Równośd  10
Szczęście  11
Dostatnie życie  12
Pokój na świecie  13
Przyjemnośd  14
Równowaga wewnętrzna  15
Swiat piekna  16
Bezpieczeostwo narodowe  17
Zbawienie  18
Odpowiedzialny  1
Kochajacy  2
Pomocny  3
Uczciwy  4
Wybaczajacy  5
Ambitny  6
Niezależny  7
Opanowany  8
O szerokim umyśle  9
Pogodny  10
Uprzejmy  11
Uzdolniony  12
Czysty  13
Intelektualista  14
Logiczny  15
Obdarzony wyobraz
niÄ…  16
Odważny  17
Opanowany  18
WOLNOÅšC, ODPOWIEDZIALNOÅšD, ODWAGA, GODNOÅšD  WARTOÅšCI OSOBISTE - Popielski
WARTOÅšCI RELACYJNE  MIA
OÅšC, PRZYJAy
O, GOTOWOÅšD NIESIENIA POMOCY, ZDOLNOÅšD
WYBACZANIA.
Człowiek budujący  wyposażony w wartości osobiste i relacyjne, znajomośd własnych
uczud, radzenie sobie z ekspresją emocjonalną i empatią, wyposażony w styl poznawczy 
ocena otaczającego świata.
Kompetencje: ewaluatywne, strategiczne, poznawcze  Pedagogia ograniczeo ludzkiej & Bo-
rowska.
Popierski wyróżnił 24 wartości (słowa)  znaczenie podaje badany. Analiza wartości w opar-
ciu o & . Człowieka. Wielokierunkowe i wielowymiarowe bycie człowieka.
Mądrośd
Skojarzenia
Miłośd
Wola
Godnośd
Rodzina
Wykształcenia
Samochód
PieniÄ…dze
Skala poczucia sensu życia  Crembocha Macholika?
3 części  A, B, C.
A  20 twierdzeo (punktacja od 1-7)
08.11.2010
Analiza wychowania w ujęciu teologicznym (wymiar prakseologiczny  nauka o skutecz-
nym wychowaniu)
Teologia wychowania dotyczy stanowienia celów wychowania, ma określone pojęcia. Doko-
nując analizy  centralną kategorią poznawczą będzie CEL WYCHOWANIA, oprócz celu będą
to pojęcia: IDEII WYCHOWANIA, WZORU OSOBOWEGO, AUTORYTETU.
Taka analiza jest możliwa, gdy uznaje się wychowanie jako INTENCJONALNY PROCES (prze-
widywalny, zaplanowany)  koniecznośd SFORMUA
OWANIA CELÓW  do czego ma dopro-
wadzid.
CEL WYCHOWANIA; cechą wyróżniającą działalnośd jest ZMIANA OSOBOWOŚCI JEDNOSTKI;
pojęcie wieloznaczne
·ð CEL to punkt do którego jest skierowane jakieÅ› dziaÅ‚anie (punkt centralny akcji);
·ð CEL  zamierzone dziaÅ‚anie w okreÅ›lonym kierunku
·ð CEL WYCHOWANIA może byd interpretowany na wiele sposobów:
ð osiÄ…galny stan osobowoÅ›ci,
ð postulowane zmiany w osobowoÅ›ci zmiany wychowanka;
ð ujmowane jako zamiar wychowawczy;
ð rozumiane jako standard wychowawczy.
Cel wychowania wg B. Åšliwerskiego
ð ujÄ™cie ogólne  idealne wyobrażenia, czyli ogólne rozumienie celu wychowania, skut-
ków oddziaływao pedagogicznych, przyszłym postulowanym stan wychowywanej
osoby, lub jakaś jego częśd do którego dąży wychowawca poprzez świadome, zapla-
nowane i racjonalne działanie
ogólne rozumienie dotyczy przyszłej sylwetki osobowości wychowanka, coś co ma się
dopiero dokonad, jednak na początku należy określid treśd
ð ujÄ™cie wÄ…skie  cele wychowania to postulowane zmiany osobowoÅ›ci wychowanka,
wyrażone w kategoriach nawyków, postaw, czy cech osobowości, które ukierunkowu-
ją działania wychowawcy
ð ujÄ™cie wÄ…skie  stan wewnÄ™trzny lub zewnÄ™trzny, jaki podmiot wychowujÄ…cy musi
osiągnąd by zaspokoid określone potrzeby i interesy  potrzeby własne, wychowan-
ków, grup, zbiorowości społecznych, czy instytucji
ð ujÄ™cie wÄ…skie  przyczyna i motyw dziaÅ‚ania wychowawcy, które sprzyjajÄ… konkretyza-
cji potrzeb i wartości wychowanków, w postaci decyzji o treściach i kierunkach ich
rozwoju
ð ujÄ™cie wÄ…skie  sÄ…d normatywny wyrażajÄ…cy specyficznÄ… powinnoÅ›d, która odnosi siÄ™
wyłącznie do podmiotów rozumnych i zobowiązuje je do działania zgodnego z postu-
lowanym stanem rzeczy
Stanowisko, które określa jakimi przymiotami powinien charakteryzowad się człowiek:
uczciwośd, odpowiedzialnośd, współpraca, empatia, itp.  przykład konkretyzacji celów dzia-
Å‚ania
M. A
obocki  stwierdza, że można sformułowad projekt osobowości wychowanka, gdy będzie
się składad z różnych cech. Te cechy będą odpowiednikami celów wychowania (zbieżnośd
między celami wychowania a cechami). Wymianie dwie koncepcje formułowania celów wy-
chowania:
1. TRADYCYJN
 określa się szczegółowo cechy osobowości wychowanka, osobowości
postulowanej, pożądanej.
2. OPARTA NA ZAA
OŻENIACH ANTYPEDAGOGIKI  nie ma możliwości określenia celów z
góry, ponieważ w toku życia jednostki te cele się pojawiają.
IDEAA
WYCHOWANIA  różne rozumienia; Leksykon Pedagogika red. Milewski, Śliwerski:
ð IDEAA
WYCHOWANIA jako  najwyższy cel wychowania, którym powinny byd podpo-
rządkowane nie tylko cele, ale metody i treści wychowania ;
ð IDEAA
WYCHOWANIA  ogół celów i norm regulujących działalnośd wychowawczą ;
ð IDEAA
WYCHOWANIA  wzór osobowy, określający cechy porządne z punktu widzenia
celów wychowania  KWESTIONOWANE PRZEZ NIEKTÓRYCH PEDAGOGÓW
Inne z
ródła  IDEAA
WYCHOWANIA - Muszyoski  ideał jest ujmowany jako postulowany
kształt dojrzałej osobowości  opis cech człowieka, nie funkcjonują one oddzielnie, są zinte-
growane, są pozytywne, pewny stan ideału.
Czy można realnie osiągnąd IDEAA
? Jaki to ma byd konkretnie człowiek?
WZÓR OSOBOWY  Leksykon Pedagogika  odesłanie do hasła AUTORYTET PEDAGOGICZNY
 układ swoistych przymiotów i kompetencji wychowawczych, zwiększających możliwości od-
działywania wychowawców na wychowanków  co umożliwia wpływanie na wychowanka?
Albo siÄ™ ma autorytet albo siÄ™ go nie ma&
Encyklopedia Pedagogiczna  WZÓR OSOBOWY -  istniejące w przeszłości, teraz
niejszości
konkretne postacie  realne lub fikcyjne, ale będą to postacie motywujące i inspirujące do
naśladownictwa .
Różnica  IDEAA
WYCHOWANIA (coś abstrakcyjnego) a WZÓR OSOBOWY (nie ma idealnego
układu, może mied wady, ale muszą przeważad zalety).
Porównanie  różnice:
ð różnice uwidaczniajÄ… siÄ™ w tym, że ideaÅ‚ wychowawczy jest zawsze pozytywny, a wzo-
ry osobowe i autorytety mogą byd zarówno pozytywne jak i negatywne;
ð ideaÅ‚ sÅ‚uży głównie wychowawcy, zatem z ideaÅ‚u wychowania wychowawca musi wy-
prowadzid konkretne cele, a wzór osobowy służy przede wszystkim wychowankowi
(wychowanek to naśladuje), autorytet decyduje o wpływie wychowawczym na wy-
chowanka  aby wychowawca mógł zaprojektowad działalnośd wychowawczą musi
znad ideał wychowania;
 ð ideaÅ‚ wychowania to głównie opis teoretyczny i może takim pozostad  może nie mied
żadnego odniesienia w praktyce, natomiast wzór osobowy wiąże się z akceptacją spo-
Å‚ecznÄ…;
ð różnica miÄ™dzy sferami osobowoÅ›ci  ideaÅ‚ wychowawczy angażuje w sferach intelek-
tualnych wychowawcę, wzór osobowy porusza sferę emocjonalną u wychowanka, au-
torytet angażuje tak samo wychowawcę jak i wychowanka.
Ideałem osobowości w znaczeniu treściowym, w wyobrażeniu jak ta osobowośd ma wyglą-
dad.
AUTORYTET  wieloznacznośd pojęcia- rozumiany w znaczeniu, że jest związany z faktem
posiadania pewnych instrumentów działania.
Funkcje pojęd  Międzynarodowe Biuro Wychowania w Genewie  autor podkreśla, że cele
wychowania mają charakter regulujący, ten charakter przejawia się tym, że cele wychowania
stanowią punkt odniesienia do którego wszystko ma byd przymierzone i wg którego wszystko
ma podlegad ocenie.
Cele wychowania jako punkt odniesienia  należy dokonad wyboru określonych metod wychowania.
Cele wychowania majÄ… regulacyjny charakter  organizujÄ… struktury szkolne.
Cele wychowania zawierają określone wartości  cele są wzmacniane.
FUNKCJE CELÓW WYCHOWANIA wg Góryckiej:
1. funkcja wyodrębniająca  cele wychowania pozwalają wydzielid poszczególne procesy wy-
chowania;
2. funkcja strukturalizująca  dotyczy interakcji między wychowawcą a wychowankiem  jakie
będą interakcje to decyduje to o tym jakie doświadczenia nabędą wychowankowie;
3. funkcja kontrolna  dotyczy efektów, pozwalają stwierdzad / porównad , czy cel wychowania
jest realizowany, uzyskany.
FUNKCJE CELÓW WYCHOWANIA wg A. Janke:
1. funkcja informacyjna  wychowawca i wychowanek uświadamiają sobie ku czemu zmierzają;
2. funkcja etyczno  regulacyjna  zmiana ma wymiar etyczny, nie może zagrażad wychowan-
kowi;
3. funkcja antycypacyjna  wyprzedzanie, coś co jest wartościowym efektem procesu wycho-
wawczego.
FUNKCJE IDEAA
U WYCHOWAWCZEGO I WZORU OSOBOWEGO:
1. funkcja osobo twórcza  ideał wychowania z ofertą rozwojową w jakim kierunku bę-
dzie rozwijał się człowiek;
2. funkcja społeczno  kulturowa  zawarte są treści, będące pożądane, mające war-
tośd dla danej wspólnoty, są preferowane;
3. funkcja senso twórcza  tworzy się mapa znaczeo, pomagająca określid człowiekowi
swoją tożsamośd
4. funkcja integrująco  koordynująca  na płaszczyz
nie nauk wychowania dokonuje siÄ™
&
STANOWIECIE CELÓW WYCHOWANIA  jakie przesłanki są uwzględnianie przy stanowieniu
celów wychowania wg Śliwerskiego  UZASADNIENIE / PRZESA
ANKI / ARGUMENTACJA:
1. uzasadnienie antropologiczne  kim jest człowiek? Suchodolski  Antropologia wy-
chowania
2. uzasadnienie normatywne  poprzez odniesienie siÄ™ do uzasadnieo normatywnych
możemy określid, co jest ważne, istotne dla współżycia społecznego;
3. uzasadnienie pragmatyczne  dotyczą jakie zadania ma do spełnienia człowiek, żeby
kultura, społeczeostwo, cywilizacja mogły przetrwad  jak zachowad cywilizację, kul-
turę, jakie z tego wynikają zadania do realizacji przez człowieka.
* GRUPA PRZESA
ANEK wg innych autorów HISTORYCZNY ROZWÓJ SPOA
ECZEOSTWA 
powinien byd zachowany rozwój społeczeostwa, nie można się odciąd od tego co było.
Pewne wartości mogą byd odkrywane na nowo, nie możemy odrzucid kultury.
Przy stanowieniu celów wychowania  co wpływa?
4 GRUPY CZYNNIKÓW CELÓW WYCHOWANIA:
1. czynniki socjo kulturowe  wpływ kultury, środków masowego przekazu  media,
pewne normy grupowe, społeczne, akceptowane;
2. czynniki ekonomiczne  zwiÄ…zane z rynkiem, ustrojem gospodarczym, orientacja na
sukces, czy znaczenie osiągnięd, itp.
3. czynniki indywidualne  wpływ na stanowienie czynników związanych ze środowi-
skiem rodzinnym, sytuacjÄ… rodzinnÄ….
4. czynniki  cechy osobowe wychowawcy  ma najsilniejszy wpływ na dobór celów
wychowania  najczęściej wymienia się: oczekiwania wychowawcy, pragnienia, ide-
ały, potrzeby, jakie prezentuje nastawienie, uczucia, jakie ma doświadczenia z wła-
snego procesy wychowawczego, jakie wzory osobowe akceptuje, osobiste przeżycia,
wyznanie religijne.
MOJE ŻYCIE JEST&
1. Mam nadzieję, że potrafię&
2. W życiu już osiągnęłam & .
3. Jedynym celem mojego życia jest &
4. Åšmierd jest & .
5. Myśl o samobójstwie &
6. Próbuję zrozumied dlaczego w życiu&
7. Najbardziej pasjonuje mnie&
Na 200 osób, 2/3 uzyskało wysokie poczucie sensu życia (powyżej 100 pkt)
1996  36 % niskie poczucie
2006  38% niskie poczucie
Nie mogÄ™ udzielid informacji
Bezpieczwostwo rodziny, mądrośc, wolnośc, prawdziwa przyjaz
o, niezależny kochający, am-
bitny, intelektualista, odpowiedzialny.
Kazimierz Popielski  miłośd, zdrowie.