Pie iÄ…dz i a ki
. Powsta ie pie iądza i a ków e tral y h
- za alaz ó pie iądza uz aje się Su eró - i h pie iądz iał harakter jed ostek
o ra hu ko h a ie o iego złoto i sre ro ło prze ho a e u kapła ó , którz ustalali e
tych metali i wydawali potwierdzenia na glinianych tabliczkach)
- pie iądz to aro poja ił się da ilo ie for ie złotej ka zki o określo ej adze
- banco stół
- kwity depozytowe pot ierdzał posiada ie depoz tu
- noty bankowe - za ierał prz rze ze ie ankiera zamiany danej noty na kruszec okazicielowi
- pa iki a ko e, ikają e z raku ogra i ze e isji pie iądza, z usił iele rządó do
ograniczenia przywileju emisyjnego do grupy kilku, a z czasem nawet do jednego banku
- po stał a ki e is j e
- ba ki e is j e z zase za zęł speł ia oraz ię ej zada stał się a ka i e tral i .
2. Euro - i stytu jo al e podstawy wspól ej waluty europejskiej
- System z Bretton Woods - lip u roku, pod zas Ko fere ji Waluto ej i Fi a so ej Narodó
- po oła o do ż ia Międz arodo Fu dusz Waluto MFW i da k Ś iato
- podjęto pró ę prz goto ania nowego systemu walutowego (s ste polegał a pro adze iu
ezpośred iej ia a złoto jed ie dolara a er ka skiego, i e alut s ste u ł
wymienia e a dolara edług kursu, którego dopusz zal e od h le ie
osiło t lko ą %, pa st a ogł sta ilizo a kurs s ojej alut przez za iąga ie poż zek
MFW (system dewizowo-złot )
- pro le Sta ó )jed o zo h z defi te udżeto spo odo ał za ieszenie
ie ial oś i dolara a złoto listopadzie roku i ostate z upadek s ste u z ar u
roku
- ERM (Exchange Rate Mechanism) - Me ha iz Kursó Waluto h - progra , ra a h którego
kraje zło ko skie Europejskiej Wspól ot Gospodar zej zgodził się utrz a par tet kursó
wymiany ich walut.
- usta o io o gra i e dopusz zal h aha kursó dla każdej par alut jeśli z ia a kursu
aluto ego z liżała się do gra i , a ki e tral e da h d ó h krajó i ter e io ał a r ku)
- kłopot ERM roku, które dopro adził do za h ia ia ałego Europejskiego S ste u
Mo etar ego EMS usił z iększe ie dopusz zal h gra i aha kursó alut do ą %.
- EMS (European Monetary System) - Europejski System Walutowy - porozumienie, na mocy którego
iększoś krajó U ii Europejskiej po iązała s oje alut , zapo ie z t duż i h zaje
fluktuacjom
- s ste został zorga izo a roku dla sta ilizo a ia kursó aluto h i prze i działa ia
i fla ji kraja h zło ko ski h
- składał się o z Europejskiej Jed ostki Waluto ej - ECU (European Currency Unit), Mechanizmu
Kursó Waluto h - ERM (Exchange Rate Mechanism), systemu interwencyjnego i kredytowego
a kó e tral h oraz z Europejskiego Fu duszu Współpra Waluto ej
- ECU Å‚a jed ostkÄ… alut rozra hu ko ej opartej o alut pa st u zest i zÄ… h EMS, ajÄ… Ä…
spiera ia ę iędz arodo ą ra a h U ii Europejskiej
- e zes h lata h dzie ię dziesiąt h, s ste z alazł się pod presja oraz ardziej
zróż i o a ej polit ki i s tua ji gospodar zej posz zegól h pa st zło ko ski h
- Traktat z Maastricht - podpisa lutego roku przez d a aś ie pa st zło ko ski h
Europejskiej Wspól ot Gospodar zej, po ołał do ż ia jej iejs e U ię Europejską
- EMU (Economic and Monetary Union, European Monetary Union) Europejska Unia Monetarna -
składo a U ii Gospodar zej i Waluto ej, została fakt z ie pro adzona z dniem 1 stycznia 1999
roku
- jede aś ie krajó U ii Europejskiej prz jęło za roże ie kursó ia s oi h walut narodowych
zględe spól ej alut euro, z ta data za zęła fu k jo o a spól a aluta euro, ale tylko w
for ie ezgotó ko ej
- od st z ia roku euro zastąpiło ędą e o iegu a k ot i o et alut arodo h
- ERM2 (Exchange Rate Mechanism) - Me ha iz Kursó Waluto h - od roku, z iązku z
pro adze ie euro, jede aś ie alut U ii Europejskiej a zględe sie ie kurs szt e, z li
żad e aha ia ie ogą ię iejs a, a alut krajó stref euro stał się zasadzie lokal i
for a i spól ej alut
3. Instrumenty banku centralnego
Pośred ie:
operacje otwartego rynku
opera je a papiera h artoÅ› io h e ito a h przez a ki e tral e
interwencje na rynku walutowym
rezer o o iÄ…zko e i depoz t spe jal e
dezpośred ie - odgór e arzu a ie ogra i ze i zakazó :
pułap kred to e
aga ia o do pł oś i
aga ia o do struktur akt ó i pas ó
Perswazja moralna - nieformalne ustne sugestie, naciski
. Po iar pie iÄ…dza
- podejś ie tra sak j e - istotą pie iądza jest t lko to, o sposó po sze h , ieod ołal i
at h iasto oże korz sta e jako środek płat i z prz zakupie to aró i usług
zasad i za róż i a iedz pie iądze a i i akt a i fi a so i
- podejś ie pł oś io e - hodzi z założe ia, że róż e akt a ogą speł ia fu k je pie iądza,
jeśli harakter zują się odpo ied ia pł oś ią
Agregaty monetarne:
- M0 - pie iądz a ku e tral ego z a ró ież azą o etar ą oraz pie iądze ielkiej o -
o ej uje gotó kę a k ot i o et o iegu oraz środki pie ięż e a ra hu ka h a kó
komercyjnych w banku centralnym
- M1 - pie iądz tra sak j - o ej uje artoś a k otó i o et z ajdują h się o iegu oraz
sta środkó pie ięż h lud oś i i pod iotó gospodar z h a ra hu ka h t pu a ista,
ra hu ka h ieżą h, ra hu ka h zeko h
- M2 - M + depoz t krótkoter i o e oraz sta środkó a ra hu ka h osz zęd oś io h, a
także i e i stru e t fi a so e, p. eksle, o pie ięż e o harakterze krótkoter i o
- M3 - M2 + depozyt , o liga je i i e papier artoś io e śred io- i długoter i o e
Ko ar
I. . . )akres i for a i gere ji pa stwa
For uło a e są skraj e opi ie: od ałko itego eli i o a ia udziału pa st a aż po jego
rozszerza ie kształto a iu gospodarki. Na tle stosu kó polit z h gląda to tak:
- li erało ie - postulują szeroki zakres s o od gospodar e, o pro adzi do ogra i ze ia
spra iedli oÅ› i podziale do hodu i ajÄ…tku,
- so jaliś i - postulują szersz zakres udziału pa st a gospodar e i ogra i zenie swobody w jej
kształto a iu oraz ię ej spra iedli oś i, z li ak e t położo e są a role pra pro esie
gospodarowania,
- ko ser at ś i - podkreślają ardziej z a ze ie kapitału, postulują jego uprz ilejo a ie.
I.1.2. Wyborcze cykle polityczne /koniunkturalne/
W or ze kle polit z e dziedzi ie spra o a ia rządó przez partie polit z e to arz szą
kli z e u kształto a iu się poglądó a gospodarkę. Oz a za to, że ik oró jest
uzależ io od s tua ji gospodar zej.
Li erało ie al zą o wolny rynek, niski poziom inflacji
- ted pod urze i pra o i ierają so jalistó , którz o ie ują popra ę aru kó pra i
spra iedli podział
- pod zas rządó so jalistó roś ie i fla ja, po ie aż i h polit ka jest ardzo ekspa s a
- ludzie wy ierają li erałó , a uregulo ali gospodarkę itd.
I. . . Przykłady zy ików produk ji:
ziemia (grunty oraz surowce naturalne)
kapitał do ra służą e do produk ji i h dó r p. ud ki, asz , urządze ia
pra a siłek ludzki
wiedza (know-how)
o o zes e podejÅ› ie
I. . . Ry kowe e ha iz y sa oregulujÄ… e
Na r ku spot kają się ko su e i i produ e i, a doko a ia dó r i usług za po o ą i h
e . Tu astępuje sa o z a koord a ja działal oś i o u grup, z ierzają a do ró o agi
pop tu i podaż , prz odpo ied i pozio ie e .
I.1.5. Funkcje ceny
Funkcja oceny skazuje a goto oś a ó do zapłat określo ej e , a
o e iają do ro lu usługę przez pr z at e , po stro ie produ e tó e a określa koszt
wytwarzania
Funkcja stymulacyjna skła ia produ e tó do z iększa ia podaż dó r i usług
Funkcja informacyjna dot z zaró o za ho a ia i o e a ó , jak i t ór ó za
pośred i t e e dó r i usług
Funkcja koordynacyjna polega a zró o aże iu podaż i pop tu za po o ą e ha iz u
cen
Funkcja sterowania polega a łaś i roz iesz ze iu z ikó produk ji za po o ą
ich ceny
Funkcja substytucyjna polega a orze przez przedsię iorst o korz st h z ikó
produkcji na podstawie ich ceny sokie koszt zaa gażo a ia pra skła iają do jej
zastąpie ia kapitałe
Funkcja innowacyjna skła ia do stoso a ia oraz o sz h roz iąza te h ologi z h
I. . . For y zakłó e fu k jo owa ia ry ku
zakłó e ia ko kure ji monopole
nastawienie przedsię ior ó a z sk rak hę i do pod osze ia so jal h kosztó
funkcjonowania gospodarki
rak spra iedli ego podziału do hodu
rak lu ogra i zo a odpo iedzial oÅ› przedsiÄ™ ior za spo odo a e za ie z sz ze ie
środo iska
I.1.7. Podstawowe zada ia pa stwa i jego zada ia dodatkowe.
Udział pa st a ie oże zastępo a e ha iz ó r ko h, le z uzupeł ia je!
)ada ia pa st a:
pra e określe ie ra fu k jo o a ia r ku określe ia reguł ia dó r i usług z ał
s ste e u ó i za ezpie ze iem ich wykonania)
dostar za ie dó r i usług pu li z h, któr h t arza ie dla gospodarki pr at ej jest
ieopła al e
dostar za ie dó r i usług pu li z h do któr h pa st o jest ustrojo o zo o iąza e
dąże ie do za ho a ia spra iedli oś i podziale do hodu i ajątku hodzi o zape ie ie
jednostkom lub gospodarstwom domowym dochodu na poziomie minimum egzystencji)
dąże ie do z eutralizo a ia uje h skutkó klu ko iu ktural ego sokiej i fla ji i
wysokiego bezrobocia)
koord a ja pla ów inwestycyjnych w skali makroekonomicznej (zbytnie ograniczanie
ko su p ji a rze z i est ji po oduje spadek ot a ji do pra i apię ia społe z e, z
drugiej stro trud o zape i zrost ko su p ji ez i est ji
I.2.1. Istota, fazy i okresy trwania cyklu koniunkturalnego
Cykl koniunkturalny - zja isko stępo a ia gospodar e aha akt oś i gospodar zej,
harakter zuje się z ia a i skaz ikó eko o i z h p. ielkoś produk ji, pozio e ,
zatrudnienie, eksport, import).
Wzrost gospodar z jest zakłó a a skutek roz i ię ia się pop tu i zdol oś i produk j h.
W literaturze ie ia e sÄ… okres tr a ia klu ko iu ktural ego:
Krótkoter i o lata, tz . kl Juglara ,
Åšred ioter i o lat, tz . kl Mit hella ,
DÅ‚ugoter i o ok. lat, tz . kl Ko dratieffa .
Moż a odrę i faz klu ko iu ktural ego:
Faza wzrostu;
- roś ie zatrud ie ie, do hód, pop t i ielkoś pie iądza,
- z iki produk j e są stop io o peł iej korz st a e
- zrost skło oś i do inwestowania
- opinia publiczna reaguje optymistycznie na tempo i przejawy wzrostu
Faza wysokiej koniunktury;
- z a zą a prze aga pop tu ad podażą
- wzrost stopy inflacji
- pote jał produk j jest peł i korz sta , a pra o ior do agają się pod ższe ia pła
- stop io e osła ie ie zai tereso a ia i esto a ie
- zwolnienie tempa wzrostu PKB
Faza boomu;
- az a zo a jest z liżają ą się depresją
- stopniowo opinia publiczna jest coraz bardziej sceptyczna
Faza depresji;
- oła a jest ograniczeniem inwestycji
- spadek podaż dó r i est j h i zrost ezro o ia
- spadają z ski przedsię ior ó
- spadek do hodó pra o i z h
- do hod a ó i i h pop t stop io o aleją ( ołuje to astroje pes ist z e)
Faza kryzysu;
- spadek inwestycji, jak i popytu na dobra konsumpcyjne oraz wzrost bezrobocia
- pote jał produk j ie jest korz sta
- a ki d spo ujÄ… soki i rezer a i, le z ie a pop tu a kred t
- nastroje depresji
I. . . Pro le tzw. Magi z ego Trójkąta.
Magi z Trójkąt sta o i sta iliza ja e , peł e zatrud ie ie i ró o aga ila su płat i zego. Są to
postulat polit ki gospodar zej, któr h ko pro is ie jest łat . Po iędz posz zegól i
ele e ta i tego trójkąta ie a har o ii, le z jest ko flikt z po odu ko kure ji iędz i i:
Sta iliza ja e ie oz a za stał h e e jed h dó r i usług ogą ros ą , a i h
spada , hodzi t prz padku o sta il oś e prze ięt h. Należ prz ją , że sta il e
e to jede z podsta o h aru kó funkcjonowania gospodarki rynkowej.
)ape ie ie sokiego pozio u zatrud ie ia, ie oz a za ogra i ze ia polit ki do peł ego
korz sta ia pra , le z ró ież i h z ikó produk ji. Ideal zja iskie ła
s tua ja raku ezro o ia, gd ż jest o o iekorz st e po oduje szerze ie się u óst a,
apię społe z h, ko ie z oś i stoso a ia tra sferó udżeto h o harakterze
socjalnym)
Ró o aga ila su płat i zego jest ożli a gd ad żka eksportu ad i porte
kształtuje się a pozio ie % do % produktu krajowego brutto
Jak ida sz stkie trz postulat są ardzo aż e i trud o dopro adzi do ko pro isu iędz
nimi.
I. . . Polityka fiskal a w kształtowa iu ko iu ktury auto aty z e sta ilizatory
Do arse ału środkó polit ki fiskal ej ależą przede sz stki podatki i datki udżeto e.
Polityka podatkowa:
dostoso a ie pł ó udżeto h do kształto a ia się ko iu ktur
pod ższa e lu o iża e są sta ki podatko e al o też z ie ia a jest podsta a
opodatkowania
oddział a ie za pośred i t e podatkó a pop t ko su p j i i est j oraz a
ielkoś osz zęd oś i
pa st o korz stuje t zakresie przede sz stki podatki do hodo e i podatek od
artoÅ› i doda ej
W datki udżeto e:
z iększe ie datkó oso o h i so jal h a ezpośred i pł a ielkoś pop tu
konsumpcyjnego
pu li z e datki i est j e poz alają a z iększe ie produktu krajo ego rutto
Metod polit ki fiskal ej, stoso a e do kształto a ia ko iu ktur :
Podmiot
Oż ie ie pop tu
Ograniczenie popytu
Gospodarstwa domowe
- o iże ie zali zek podatku do hodo
- t zaso e o iże ie sta ek podatku do hodo ego
- płata dodatku ko iu ktural ego - pod ższe ie zali zek podatku do hodo .
- t zaso e pod ższe ie sta ek podatku do hodo ego
- po ór podatku koniunkturalnego
PrzedsiÄ™ iorst a
- o iże ie zali zek podatku
- t zaso e o iże ie sta ek podatku
- płata dodatku ko iu ktural ego, i est j ego
- pod ższe ie zali zek podatku
- t zaso e pod ższe ie sta ek podatku
- po ór dodatku koniunkturalnego
Pa st o
- t orze ie ad żek udżeto h dla z iększe ia pop tu
- z iększe ie zle e i est j h
- ogra i ze ie datkó udżeto h dla ogra i ze ia pop tu
- ogra i ze ie za iąga ia kred tó
- zo o iąza ie i st tu ji u ezpie ze io h do loko a ia środkó a ku e tral
Zagranica
- o hro a i teresó ha dlu zagra i z ego przez z iększe ie lu ogra i za ie ia
I. . . Fu k je pie iÄ…dza:
środek płat i z - u ożli ia regulo a ie zo o iąza i za iąga ie oraz spłatę kredytu
środek tezaur za ji - u ożli ia t orze ie osz zęd oś i
środek ia - wymiano towarowo- usługo a
ier ik artoś i - ier ik artoś i to aró
I. 3. 2. Rola banku centralnego
e isja pie iÄ…dza
refi a so a ie i h a kó
kształto a ie podażą a kó ko er j h
określa ie stop rezer o o iązko ej i stóp pro e to h
kaso a o sługa udżetu pa st a
ad i istro a ie rezer a i aluto i i zaso a i złota oraz de iza i
utrz a ie sta il oÅ› i s ste u a ko ego
kontrola finansowa i h a kó , ko trola i h pła al oś i
I. . . Na iastka pie iÄ…dza
To przede sz stki o rót ezgotó ko za k ięt o iegu rozli ze , p. przedsię iorst ie,
for ie kred tu ha dlo ego, for ie kart kred to h pie iądz plastiko itp. pie iądz peł i
rolÄ™ a strak j Ä… jako jed ostka ra hu ko a
I. . . Pie iądz a ku e tral ego, rezerwa i i al a o owiązkowa i pie iądz a ków
komercyjnych.
Pie iądz a ku e tral ego ierz tel oś i a kó ko er j h lu pod iotó poza a ko h
deponowa e a ku e tral ogą ie posta pie iądza gotó ko ego lu ierz tel oś i a
żąda ie
Pie iądz a kó ko er j h pie iądz ż ro - ierz tel oś i a żąda ie pod iotó poza
a ko h depo o a e a ku ko er j ierz tel oś i te ogą za ie io e a gotó kę
al o d spo o a e for ie przele ó lu zekó
Rezerwa minimalna ześ depoz tó , które a k ko er j jest zo o iąza utrz a a
ra hu ku a ku e tral . da k e tral oże określi sokoś rezer i i al ej a kó
komer j h. Rezer a ta oże opro e to a a lu ieopro e to a a. Rezer a i i al a a
na celu zapewnienie stabilizacji gospodarczej.
I. . . Czy iki kształtują e podaż pie iądza
rezerwa minimalna - ześ depoz tó , które a k ko er j jest zo o iąza utrz a
na rachunku w a ku e tral , ższa stopa - iejsza podaż pie iądza
polityka stopy dyskontowej - określe ie przez a k e tral stop red sko ta eksli i stop
lo ardo ej, ższa stopa - iejsza podaż pie iądza
polit ka ot art h r kó opera je ot artego r ku - kup o i sprzedaż przez a k
e tral papieró artoś io h, sprzedaż papieró artoś io h przez a k e tral
- iejsza podaż pie iądza
s ste kursó aluto h - s ste kursó stał h ustala e a podsta ie de zji orga ó
pa st a kurs oże zró o ażo , ad artoś io lu pod artoś io lu s ste
kursó z ie h kształto a e przez podaż i pop t ez oddział a ia pa st a ożli e
jest ukształto a ie kursu ró o agi
redyskongenty - gór e gra i e sprzedaż eksli a ko i e tral e u przez a ki
ko er j e ustala e przez a k e tral i d idual ie dla posz zegól h a kó
ko er j h zależ oś i od sta u i h ila su, el - zape ie ie pł oś i finansowej
bankom komercyjnym
popyt inwestycyjny
zatrudnienie
ceny
Rodzaje polit ki pie ięż ej:
restrykcyjna z iejsze ie podaż pie iądza
ekspansywna z iększe ie podaż pie iądza
I. . . Poję ie i podziały do hodu
Do hód:
1. zapłata z t tułu ś iad ze ia pra lu kapitału al o ieżą e tra sfer p. re t , ś iad ze ia
na wypadek choroby)
2. uz ski a e przez oso Ä™, gospodarst o do o e oraz przedsiÄ™ iorst o da okresie
zasu z roż h zródeł do ra i usługi do hód aturze lu k ot pie ięż e
Z punktu widzenia podstawy roszczenia:
Do hód ko trakto - ika z u o o pra ę, aj u, dzierża itp.,
Do hód rez dual - sta o i ik działal oś i przedsię iorst a posta i z sku.
W zależ oś i od sił a zej:
Do hód o i al
Do hód real
Z punktu widzenia mikro- i makroekonomicznego :
Mikro - dot z gospodarst do o h, któr h do hód kształtuje się pod pł e
zaró o pop tu jak i podaż ,
Makro - u zględ ia oddział a ie i est ji a zrost pop tu i ko sek e ji a wzrost
dochodu.
Podział do hodu:
podział fu k jo al - doko uje się iedz z ika i produk ji pra ą agrodze ie za
pra ę i kapitałe k ota osiąg iętego z sku ; podsta o kr teriu tego podziału jest
u zest i t o posz zegól h z ikó produkcji w procesie gospodarowania
podział oso ist - u zględ ia sokoś i rozd spo o a ie do hodu iędz oso lu grup ,
t prz padku u zględ ia jest do hód ałko it po hodzą z róż h zródeł podział
do hodu g po hodze ia, pł i, k alifika ji, kształ e ia
I. . . Do hód a zysk
Do hód kojarzony z oso ą osiągają ą lu datkują ą go - sta o i s tezę łaś i oś i
ekonomicznych i osobistych (socjalnych) - hodzi o zdol oÅ› do osiÄ…ga ia do hodu, tj. sta zdro ia,
iek, kształ e ie, k alifikacje
Zysk sta o i ad żkę prz hodó ad koszta i działal oś i - jest zjawiskiem wybitnie
ekonomicznym, nie ma cech socjalnych
I. 4. 3. Krzywa Lorenza
Narzędzie do ada ia ieró oś i rozkładzie do hodu. Przedsta ia sposó grafi z , jaki jest
udział pod iotó gospodar z h osiąga do hodzie.
Na osi preze tuje się zatrud ie ie, a a osi sokoś osiąg iętego do hodu
I krz a jest liżej li ii ° t spra iedli sz podziaÅ‚ do hodu.
I. . . Rola osz zęd oś i i i westy ji
Osz zęd oś i odroczenie konsumpcji przez dobrowolne lokowanie dochodu na rachunkach
a ko h lu jego prze ho a ie poza a ko e. ) t tułu loko a ia do hodu a ra hu ka h
a ko h osz zędzają otrz uje odsetki, które po i ko pe so a stopę i fla ji i sta o i
zródło do hodu.
Paradoks osz zęd oś io z a za gra i ę osz zędza ia, polega o a t , że: osz zędzają
spodzie ają się po iększe ia do hodu
- spadek popytu jede z z ikó re esji
- a ki o iżają odsetki od kładó osz zęd oś io h
- skła ia ie osz zędzają h do z iększe ia datkó ko su p j h
Inwestycje i esto a ie kapitału elu jego po oże ia
Cechy inwestycji :
po odują doko a ie datkó dłuższ okresie, z któr i jest z iąza e o zeki a ie
póz iejsz h z skó
są zródłe t orze ia ajątku
są aru kie kształto a ia się prz szłej ko su p ji
I. . . PojÄ™ ie do hodu arodowego
Glo al e do hod osiąga e iągu roku z t tułu zatrud ie ia lu z ajątku przez pod iot
da kraju. Wielkoś do hodu arodo ego jest skaz ikie pote jału gospodar zego da ego
kraju i dla fi a só pu li z h sta o i zródło do hodó udżeto h.
Udział podatkó do hodzie arodo jest skazó ką o zakresie i ter e ji pa st a
gospodarce.
II. . . Pod ioty fi a sów pu li z y h:
Pa st o orga Å‚adz pu li z ej, orga ad i istra ji rzÄ…do ej, orga ko troli
pa st o ej i o hro pra a, sąd i tr u ał
Sa orząd ter torial e g i , po iat , sa orząd oje ództ a
Działal oś parafiskal a fu dusze elo e, róż ego rodzaju orga iza je i z iązki, do któr h
prz ależ oś pe h grup za odo h jest o ligator j a i taki też harakter aja
po iera e od zło kó składki
II. . . Pa stwo w gospodar e jako wład a i jako przedsię iorstwo
Jako Å‚ad a
- reguluje gospodarkę, realizuje zada ia za po o ą róż h for prz usu
- de zje są ar itral e p. gro adze ie do hodó for ie podatkó i jed ostro e
doko a ie datkó for ie tra sferó lu su e ji
Jako przedsiÄ™ iorst o
- jest produ e te oraz a ą dó r i usług
- jest istot z ikie orga izują ż ie gospodar ze pro adza regula je pra e
aru kó pro adze ia róż ego rodzaju działal oś i
II. 1. 3. Optimum Pareto
Taki podział dostęp h dó r, że ie oż a popra i s tua ji jed ego pod iotu dostar z u
iększej iloś i dó r ie pogarszają s tua ji któregokol iek z pozostał h pod iotó ikt ie
od osi korz Å› i udz koszte .
Me ha iz r ko e ie u zględ iają ielu prz padka h Opti u Pareto, przez i ter e je
pa st a sÄ… uzasad io e.
II. . . Przykłady zawod oś i e ha iz ów ry kowy h:
- Monopole - ogra i zo a ko kure ja pł a a pozio kosztó i e ś iad zo h usług, od ija
się to iekorz st ie a s tua ję aterial ą od ior ó to aró i usług, którz poz a ie i są oru
- Sektorowe ograniczenie konkurencji ra że - np. prze sł lot i z , hut i t o lu energetyka
w t h ra ża h stępuje sil a ko e tra ja jed lu kilku przedsię iorst a h, które
opa o ujÄ… r ek
- Przestrzenne ograniczenie konkurencji regiony - grÄ™ hodzÄ… koszt tra sportu i ko e tra ja
sił ro o zej - ist ieje ó zas sie po iąza iędz aj liżej położo i przedsię iorst a i
- Ograniczenie konkurencji z powodu technologii wytwarzania - p. ogrze a ie iasta przez jed Ä…
lu d ie elektro iepło ie, zaopatrze ie e ergię elektr z ą lu gaz oże się od a za
pośred i t e jed ego t lko przedsię iorst a
- Dobra nierentowne - ist ieje grupa dó r, które astępst ie fu k jo o a ia e ha iz u
r ko ego ie są ogóle t arza e lu ogra i zo h iloś ia h p. produk ja sprzętu
ojsko ego lu służą ego ezpie ze st u e ętrz e u kraju
- Przerzu a ie kosztó - przedsię iorst a pr at e s ojej działal oś i po odują po sta ie
kosztó , któr h ie h ą po osi p. koszt z iąza e z za ie z sz ze ie środo iska , i h
przerzu e ie e a h to aró lu usług ogło dopro adzi do i h ieopła al oś i
- Obawa przed ryzykiem - od osi się to z a z stop iu do usług u ezpie ze io h i
kred to h, gdzie ielu prz padka h iez ęd a jest i ter e ja pa st a dla zape ie ia
ezpie ze stwa transakcjom tego rodzaju, i a zej oże do hodzi do ie pła al oś i i st tu ji
ubezpieczeniowych i bankowych.
- drak ko ple e tar oś i produk ji - p. ie ielkie sza se ędą a uru ho ie ie produk ji
sa o hodó , gd ie ędzie te u to arz sz odpo ied ia produk ja opo , aku ulatoró lu
szyb
- drak lu z iekształ e ie i for a ji
- i for a je r ko e ajÄ… harakter ikroeko o i z
- ie dają glądu kształto a ie się ko iu ktur
- i for a je dot zą e aloró do ra lu usługi ogą z iekształ a e a skutek strategii
marketingowej
- regula je pra e uszają a przedsię ior a h, i for a je o to arze lu usłudze
odpo iadał rze z ist i h aloro
II. . . Polity z y harakter udziału pa stwa w gospodarce
Udział pa st a gospodar e astępuje iku de zji polit z h, podej o a h przez
parla e t, rząd i i e orga . Nie oż a go o e ia przez pr z at kształto a ia się do hodó i
kosztó oraz z sku, o jest harakter st z e dla gospodarki pr atnej.
II. . . )ałoże ia polityki so jal ej.
- popra a ż ia i aru kó pra
- ró a ie sza s i eli i o a ie d spropor ji
- pod osze ie pozio u sfer kultur ż ia o ateli
- z ol ie ia od podatkó lu ulgi podatko e dla pod iotó iej za oż h lu u oższ h
- pa st o ie usi kiero a się z skie , dlatego ś iad zo e do ra pu li z e ogą ieodpłat e,
zęś io o odpłat e lu ieodpłat e
II. . . Klasyfika ja dó r pu li z y h
Ce h dó r pu li z h:
- służą ogóło i
- fi a so a e z podatkó i opłat
- dostęp e iezależ ie od goto oś i zapłat
- zaspokajajÄ… potrze z ioro e
- ogól o dostęp e
Klas fika ja dó r pu li z h:
Dobra publiczne (czyste) dostęp e dla sz stki h, o e ie a ia do ra jest
ezpłat e p. ojsko , rak ko kure j oś i ze stro dó r pr at h
Do ra społe z e ieodpłat oś o e ie a ia, ró olegle fu k jo ują te sa e
do ra dostęp e z sektora pr at ego p. szkoł podsta o e
Do ra społe z o-prywatne ogą stępo a for ie i st tu ji pr at ej, ale są
zęś io o dofi a so a e ze środkó pu li z h p. szpitale, prz hod ie ed z e
II. 1. 8. Potrzeby zbiorowe i ich zaspokajanie
) ioro e potrze zaspakaja e są przez pa st o za po o ą udżetu. Potrze te są zaspokaja e
poprzez dostarczanie przez pa st o dó r i usług pu li z h. Podział t h dó r i usług oże
od iega od reguł stoso a h przez gospodarkę pr at ą, z łasz za zakresie kształto a ia
odpłat oś i i dostęp oś i. )aspokaja ie z ioro h potrze a ie t lko aspekt eko o i z , le z
ró ież polit z i so jal . De zje są podej o a e opar iu o i e kr teria iż te prz jęte
przez przedsiÄ™ iorst a
II. 2. 1. Rynek gospodarczy a rynek polityczny
Rynek gospodarczy
Rynek polityczny
- kupujemy praktycznie codziennie
- decyzje indywidualne
- de zje od oł al e
- środki gro adzo e astępst ie sprzedaż dó r i usług
- aj ardziej efekt , gd stępuje ko kure ja
- okreso o jakiÅ› zas sÄ… or
- de zje iększoś i
- de zje ieod oł al e
- finansowany przymusowo z pie iędz podat ikó
- najbardziej efektywny, gdy jest oligopolem
II. . . Wy ór polity z y pu li hoi e
Teoria oru społe z ego. Posługuje się t i sa i pra a i, jaki h eko o iś i uż ają do
a aliz ludzki h za ho a a r ku.
A aliza kosztó i korz ś i de zji podej o a h przez pa st o polit kó . Waż jest ko flikt
iędz prefere ja i społe ze st a, a prefere ja i polit kó .
II. 2.3. Tryb uzyskiwania informacji do decyzji
Prefere je jed ostki lu grup społe z h oż a ustali poprzez:
badania opinii publicznej
toku de okrat z h oró
II. . . De okra ja ezpośred ia a repreze tatyw a
ezpośred ia
reprezentatywna
- ezpośred ie podej o a ie de zji pa st o h lu i h ko a ie przez ogół o ateli
- formy: referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe
- de zje podej ują przedsta i iele społe ze st a ra i ora h
- oddaje opi iÄ™ ludzi da ej h ili
- ożli oś głoso a ia każdej spra ie edług łas ego uz a ia, iezależ ie od sta o iska partii
politycznych
- odpor oś a róż ego t pu a iski, korup ję i i e z iki
- oddaje opi ię ludzi h ili ostat i h oró
- rak ożli oś i głoso a ia pojed zej spra ie od ie ie iż ra a partia polit z a
- de zje ogą uzależ io e od lo stó i korup ji
II. . . Wady i zalety jed o yśl oś i i woli większoś i
jed o śl oś
ola iększoś i
+
- speł ia postulat Opti u
- Pareto, gd ż prefere je sz stki h u zest ikó oru są u zględ io e
- każda oso a u zest i zą a ak ie or z a z a zą pływ na jego wynik
- krótki zas podej o a ia de zji
-
- al o ie do hodzi do podję ia de zji ogóle, al o tr a to ardzo długo
- wystarczy jedna osoba do odrzucenia programu
- prefere je iejszoś i ie są u zględ io e
- ś iado oś or oże ogra i za a przez so jote h i z e za iegi progra o e partii
polit z h, rezulta ie or a oże głoso a a op ję, której zasadzie sprze i ia się
(paradoks aktu wyboru ik oru sil ie zależ od pro edur or zej
II. 2.6. Preferencje środka i ykli z e większoś i
Naj zęś iej de dują or plasują się środku skali prefere ji, gd ż jest i h aj ię ej, a
for uło a e postulat ie ają harakteru skraj ego.
C kli z e iększoś i z ia prefere ji o do progra ó polit z h, ie za sze pro adzą do
uja ie ia się prefere ji or ó .
II. . . Paradoks wy or zy Co ordeta i sposo y łagodze ia jego oddziaływa ia.
W ik oró zależ od kolej oś i, jakiej jest doko a .
Paradoks polega a t , że A gr a z d, a d gr a z C, jednak przy zestawieniu A i C wygrywa C,
zamiast A.
Teoria ie ożli oś i Arro a - s tua ja której ie oż a określi społe z h prefere ji.
Sposo Å‚agodze ia tej teorii:
ograniczenie liczby alternatyw wyborczych (lecz nie wszystko jest tylko iałe lu zar e
prakt e dąż się do tz . logrolli gu
II. 2.8. Logrolling (koalicje)
Logrolling ia a głosó , którą uz skuje się przez za iąz a ie koali ji dla łą ze ia róż h
prefere ji or ó i podję ia zró o ażo h de zji polit z h, sta o ią o e iekied
opt al ą ożli oś kiero a ia spra a i pa st a.
W zakresie logrolli gu dostrzegal jest raz zrost datkó pu li z h i dłuże ia zasu
podejmowania decyzji.
II. 2.9. Zmiany preferencji a cykle wyborcze.
Międz i teresa i or ó a i h repreze ta ta i oże do hodzi do ko fliktó . W or
od ajÄ… siÄ™ o ie raz a lu lat i t h okresa h ogÄ… siÄ™ z ie ia prefere je.
II. 2.10. Koszty podejmowanych decyzji
egat ie pł ają a poko a ą ora h iejszoś po i ię ie i h potrze
koszt kształtują się a pozio ie zero jed ie prz padku ko ie z oś i jed o śl oś i
aj ższe koszt po odo a e są przez de zje podej o a e tr ie z kłej iększoś i
im mniejsze wymagania w zakresie trybu podejmowa ia de zji, t i h koszt są ższe.
koszt de zji polit z h ogą uje ie pł a a efekt oś fu k jo o a ia r ku i
a aloka ję zaso ó .
II. . . Wpływ do i a ji środka wy or zego
Głó zada ie partii polit z h jest utrz a ie lu zdo ie ładz . Partie adają opi ie
or ó , a i h podsta ie opra o a progra . Gd prefere je or ó kształtują się
pośrodku p. iędz so jaliz e , a ko ser at z e , partie ędą u ikał for uło a ia
progra ó o ekstre al h prefere ja h.
II. . . Ma ipulowa ie opi ia i wy or ów.
Partie są zai tereso a e a ipulo a ie opi ii or ó , kształto a je pożąda
kieru ku. Dlatego progra partii polit z h sÄ…:
ogól iko e
prz po i ają zespół iluzji or z h p. o iet i a o iże ia podatkó i ró o zes ego
z iększe ia su e ji
pł ają a e o je, prze a iają do o raz i
II. . . U ie zka od progra ów długoter i owy h
Naj ię ej z skują polit , którz for ułują ogól e o iet i e z ież e z opi ią pu li z ą da
okresie. Dlatego ało jest progra ó długoter i o h i perspekt i z h. Dla polit kó
god iejsze i pe iejsze są progra tz . ał h krokó . Polit li zą prz t a zapo ie ie
przez or ó złożo h i o iet i .
II. . . Koszty i korzyś i z wy orów.
Dla or aż e jest to, :
koszt or ó ł iskie iskie podatki
o ie a e korz ś i z t tułu dostępu do dó r pu li z h sokie sokie su e je
II. 2. 15. Pozycja biurokracji i prawo Parkinsona
Pracownicy administracji publicznej (biurokracja):
do i h ależ ko a ie de zji o t orze iu i podziale dó r i usług pu li z h
i h poz ja ie zależ od ikó oró
ie t lko ko ują de zje orga ó pa st o h, le z sa i for ułują s oje i teres
al zą o utrz a ie sil ej poz ji aterial ej i prestiżu oraz ładz
ajÄ… o opol a podej o a ie de zji o do ra h pu li z h
ie z ra ajÄ… u agi a efekt oÅ› podej o a h de zji, po prostu dajÄ… otrz a e
środki z udżetu
korekta ieefekt h de zji a drodze adzoru pozostaje kręgu o opolist , o rodzi
ezkar oÅ›
Prawo Parkinsona - ko a ie zada dłuża się, peł iają ał zas pra . Jeżeli urzęd ik a
określo zas a ko a ie da ego zada ia, zada ie to zosta ie ko a e ożli ie
ajpóz iejsz ter i ie.
II. . . Grupy a isku lo yÅ› i
Podsta o i h zada ie jest iera ie a isku a orga podej ują e de zje zakresie dó r
publicznych.
Formy grup nacisku:
orga iza ji z ioro h prz j ują łas statut, aru ki prz j o a ia zło kó , zasad
finansowania itp.)
grup iefor al e t orzą się zależ oś i od i teresó , które ależ przedsta i grupie
polit z ej i do aga się i h łą ze ia do podej o a h de zji skład jest z ie i
uzależ io od rodzaju preze to a h i teresó i i h pil oś i
MogÄ… o ligator j e lu do ro ol e.
Grup a isku ogą oddział a pośred io edia h ierają pł a opi ię pu li z ą,
pł a a tok legisla j i pro adzo e ego ja je i kształto a pote jał or z i o ilizo a
or ó a rze z określo ej partii.
II. . . Istota fu k ji fi a sów pu li z y h aloka yj ej, redystry u yj ej i sta iliza yj ej
Funkcja alokacyjna;
- polega a roz iesz ze iu produko a h dó r pu li z h
- sz zupłoś zaso ó skład ia do efekt ej aloka ji
- gospodar e r ko ej o pra idło ej aloka ji de duje s ste e
- zada ie fu k ji aloka j ej jest dopro adze ie do takiego rozdziału zaso ó , któr u ożli ił
pod iesie ie pozio u ogól ego do ro ytu
- polega a tra sferze zaso ó for ie opodatko a ia sektora pr at ego a rze z pu li z ego
Funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza);
- podział pier ot - przez r ek kierują się kształ e ie , rzadkoś ią zaso ó , oże
harakter zo a się ieró oś ią
- podział tór - za po o ą fi a só pu li z h, sposó prz uso
- speł ia postulat spra iedli ego podziału do hodu każda jed ostka po i a d spo o a
do hode a pozio ie zape iają so jal e i i u egz ste ji uzupeł ie ie do hodó
warst u oższ h
- postulat ró oś i sza s dostępie do dó r i usług
- podsta o e arzędzia:
- podatek do hodo opodatko a ie uzależ io e od ielkoś i do hodu
- podatek od spadkó i daro iz ulgi dla aj liższej rodzi
- podatki od spoż ia ajsil iej dot ka arst iej za oż e
- transfery socjalne
- su e jo o a ie przedsiÄ™ iorst
Funkcja stabilizacyjna;
- działa ia a t kli z e
- t orze ie aru kó akroeko o i z h dla peł ego korz sta ia z ikó produk ji
(wysokie zatrudnienie przy stabilnym poziomie cen)
- instrumenty:
- z iększe ie podatkó - ograniczenie popytu
- zwiększe ie datkó udżeto h - z iększe ie pop tu
II. . . Kolizja iędzy fu k ja i fi a sów pu li z y h
Nie jest ożli e speł ie ie sz stki h fu k ji. Musi doko a oru, które fu k je zrealizuje
peł i, a które iedostate z ie.
III. . . Składowe udżetu pu li z ego
Przez udżet pu li z ależ rozu ie zaró o udżet pa st o , jak i udżet sa orządo e.
Sta o i o progra zarzÄ…dza ia pa st e .
III. . . Defi i ja udżetu
dudżet jest zesta ie ie do hodó i datkó pa st a a okres roku kale darzo ego lu
gospodar zego tz . roku udżeto ego . Istot e jest u zględ ie ie udże ie prefere ji i o iet i
wyborczych. Stanowi on nie tylko finanso ą podsta ę rządze ia, le z jest także i stru e te
ko troli działal oś i orga ó ko a z h.
III. . . dudżet jako akt praw y, fu dusz i pla fi a sowy.
Akt prawny;
udżet jest określo a da rok usta ie udżeto ej, usta a udżeto a określa do hody i
datki pa st a a okres roku kale darzo ego, do hod i datki ustalo e sÄ… a podsta ie
o o iÄ…zujÄ… h or pra h
Fundusz ;
z ior i a środkó środki pł ają do udżetu i z iego pł ają
Plan finansowy ;
pla prz szł h do hodó i datkó pa st a, jest pla e d rekt akłada a orga
fi a so e i i h ko a ó o o iązek zrealizo a ia do hodó zapla o a ej sokoś i
III. 1. 4. Problem autoryzacji politycznej
dudżet jako aj aż iejsz pu li z y plan finansowy wymaga autoryzacji politycznej przez parlament i
iała przedsta i ielskie sa orządu ter torial ego for ie usta lu u h ał .
W ko sek e ji orga te sÄ… zo o iÄ…za e do jego ko a ia.
III. . . )asady udżetowe istota
)asad udżetowe - postulat od oszą e się do udżetu
)asada uprzed ioÅ› i;
postuluje u h ale ie udżetu przed rozpo zę ie roku udżeto ego, pra o udżeto e prze iduje
roz iąza ia okresie przejś io iędz upł e ter i u do u h ale ia udżetu a fakt z
termi e u h ale ia. Moż a tu ie i astępują e for roz iąza :
- pro izoriu udżeto e t zaso a i skró o a usta a udżeto a
- prorogacja udżetu przedłuże ie aż oś i udżetu u iegłoro z ego
- pro adze ie gospodarki udżeto ej a podsta ie projektu udżetu to roz iąza ie stosuje się,
gd ta sa a partia a iększoś rządzie i parla e ie.
- upo aż ie ie rządu do doko a ia iez ęd h datkó okresie przejś io dotyczy to
sz zegól oś i akładó a usta o o prze idzia e urządze ia szkoły, szpitale, itp.) i
zo o iąza ia ikają e z usta . W datki tez dot zą też fi a so a ia i est ji, zaopatrze ia,
ś iad ze i po o u zględ io h udże ie poprzed iego roku.
)asada zupeł oś i;
postuluje odrę e uję ie sz stki h do hodó i datkó - udżeto a ie rutto, polegają e a
t , że do hod i datki ie są ujęte salde , le z ałoś i
)asada jed oÅ› i;
postuluje, do hod i datki orga u pu li z ego ł ujęte jed udże ie jed ak ie .
)asada jed oś i udżetu a d a aspekt for al udżet po i ie za art jed ej usta ie
udżeto ej i aterial pł udżeto e po i t orz jede fu dusz, z którego
doko a e sÄ… datki .
Zasada specjalizacji;
postuluje, a do hod i datki udżeto e ł odpo ied io uporządkowane. Specjalizacja
udżetu a trz aspekt :
- rzeczowy (rodzajowy) udże ie do hod są ujęte edług zródeł, zaś datki edług
przeznaczenia
- iloś io polega a uję iu udże ie do hodó i datkó określo h k ota h
- czasowy ujęte udże ie do hod i datki ogą ko a e t lko okresie
o o iąz a ia usta udżeto ej
)asada ogól oś i;
postuluje, a do hodó udżeto h ie iąza o ezpośred io z określo i datka i, le z
służ ł pokr iu ałoś i datkó udżeto h.
)asada ja oÅ› i;
postuluje uja ie ie udżetu faza h pla o a ia, u h ala ia i ko a ia udżetu, hodzi o
udostęp ie ie udżetu o atelo
)asada ró o agi udżeto ej;
oz a za takie ukształto a ie datkó , a ie przekra zał o e sokoś i do hodó tzn., aby nie
stąpił defi t udżeto , prakt e zasada ta jest trud a do utrz a ia.
IV. . . Do hody a wpływy udżetowe z wykładu
Środki pu li z e sz stkie pł udżeto e do hod + prz hod
Dochody charakter bezzwrotny (nowe fundusze poz ska e przez pa st o p. podatki, środki z UE
Przychody charakter zwrotny pł ze spłat udzielo h kred tó , pł z pr at za ji
IV. . . yródła do hodów podstawowe i uzupeł iają e.
Podsta o a for a do hodó udżeto h:
pł z t tułu podatkó
Uzupeł iają e for do hodó udżeto h:
opłat
do hod z pu li z ej działal oś i zaro ko ej
składki u ezpie ze ia społe z ego
poż zki pu li z e
do hod z e isji pie iÄ…dza
IV. . . Pa stwo podatkowe, i terwe jo iz pa stwowy
Pa st o podatkowe pa st o kształtuje stosu ki gospodar ze, fi a so e, polit z e i so jal e
przez podatki po iera e od przedsiÄ™ iorst i gospodarst do o h.
K ota podatkó określa zaraze stopie ogra i ze ia pop tu przedsię iorst i gospodarst
domowych na rze z z iększe ia pop tu pa st a. Ma to istot e z a ze ie dla poz ji pa st a
gospodarce rynkowej.
I ter e jo iz pa st o - polit ka akt ego oddział a ia pa st a a prze ieg pro esó
gospodarczych
IV. . . Defi i ja i rodzaje opłat.
Opłat to jed a z for , jakiej po iera e są do hod udżeto e.
Moż a rozróż i trojakiego rodzaju opłat :
opłat ędą e podatka i rak harakteru ek i ale t ego, p. opłata kli at z a
opłat ędą e e a i po iera e za ia za ś iad ze ie zaje e, są peł i
ek i alet e, p. opłata za gaz, odę
opłat ad i istra j e opłat po iera e z t tułu z oś i urzędo h
IV. . . Rodzaje do hodów z działal oś i zaro kowej pa stwa:
ofero a ie usług ko u ika j h i zaopatrze io h
oferowanie usług a kó i kas osz zęd oś io h
udział działal oś i zaro ko ej i h pod iotó ,
z dzierża gru tó itp.
Wpł z takiej działal oś i zaro ko ej sta o ią do hod udżetó lokal h.
IV. . . Charakter składek a u ezpie ze ie społe zne
ają harakter o o iązko i są ted z liżo e do podatkó
ist ieje rela ja iędz i i a otrz a i ś iad ze ia i
trud o skaza zi d idualizo a Ä… ek i ale t oÅ›
gd składki te sta o ią do hod udżetu pa st o ego to ó zas udżet jest zo o iąza
do finansowania ryzyka ubezpieczeniowego
IV. . . Poży zki pu li z e
ogą za iąga e sposó prz uso lu do ro ol
ogÄ… za iÄ…ga e kraju lu za gra i Ä…
t orzą iluzję ułat io ego z iększe ia do hodó a to harakter doraz
IV. 1. 8. Renta emisyjna
Róż i a iędz koszta i e isji pie iędz a i h o i al ą artoś ią.
IV. 2. 1. Definicja podatku
Podatek jest Å› iad ze ie :
pie ięż po iera pie iądzu, a ie aturze
przymusowym jest o o iązko , o ej uje każdego
ieodpłat ieek i ale t ieko ie z ie otrz asz t le ile zapła iłeś
ogól ie a z gór określo ego elu a o zosta ie da
bezzwrotnym ie podlega z roto i a rze z pod iotu, od którego został po ra
akłada przez pa st o i sa orząd ter torial .
IV. . . Pod iot podatku, płat ik, i kase t
Podmiot podatku podatnik - oso a fiz z a, pra a lu ie posiadajÄ… a oso o oÅ› i pra ej
zo o iąza a do zapła e ia podatku.
Płat ik - oso ą opła ają ą podatek
w sensie prawnym oso a odpo iedzial a za pra idło e o li ze ie, po ra ie i przekaza ie
podatku Å‚aÅ› i orga o
w sensie ekonomicznym oso a po oszÄ… a fakt z ie podatek a to iejs e prz padku
przerzucenia podatku przez podatnika na inne osoby, np. podatek VAT)
Inkasent - oso a o o iąza a do po ra ia od podat ika podatku i pła e ia go e łaś i
ter i ie orga o i podatko e u, ie po osi odpo iedzial oś i za pra idło e al ze ie podatku
IV. 2. 3. Przedmiot podatku i postacie dochodu.
Przedmiot podatku - zjawisko lu zdarze ie, z któr łą z się o o iązek opła e ia podatku.
zjawisko zdarzenie
do hód
grunt
kapitał
lokal
spadek
darowizna osiÄ…g iÄ™ ie do hodu
nabycie gruntu
posiada ie kapitału
posiadanie lokalu
otrzymanie spadku
otrzymanie darowizny
Z punktu idze ia eko o i z ego przed iote podatku jest do hód trak ie jego t orze ia i
podziału. W t zakresie rozróż i oż a:
I. Dwie fazy tworzenia dochodu :
stęp ą posta ią do hodu jest prz hód - są i osiąg ięte środki pie ięż e z da ego zródła
przychodó ez potrą a ia kosztó i h uz ska ia
kolej ej fazie astępuje ustale ie kosztó uz ska ia prz hodu, jeżeli prz hód jest ższ
od kosztó jego uz ska ia - do hód ad żka prz hodu ad koszta i jego uz ska ia ,
przypadku odwrotnym - strata
II. D ie faz jego podziału:
datko a a ko su p ję - jeżeli e a h a a h dó r i usług jest za art
podatek, to opodatko a jest do hód toku datko a ia
zakrzep ięt posta i ajątku - jeżeli o iążo ędzie do hód zakrzepłej postaci, to
oz a za to opodatko a ie ajÄ…tku.
IV. 2. 4. Podstawa opodatkowania
Podstawa podatku - artoś io o lu iloś io o określo przed iot podatku. Podsta a podatku
służ określe iu jego sokoś i.
Wartoś io o określo złot h o rót, do hód, ajątek
Iloś io o podsta a określo a sztuka h, długoś i, edług po ierz h i lu agi
IV. 2. 5. Stawka podatkowa procentowa i kwotowa.
Stawka podatkowa - rażo a pro e ie lu k o ie sokoś podatku jaką po iera się od da ej
podsta opodatko a ia p. % od l zł do hodu lu zł od kg ka .
IV. 2. 6. Skala podatkowa
Skala podatkowa - zespół sta ek i podsta podatko h, o skali ó i , gd stępują d ie lu
ię ej sta ek i podsta podatko h p. PIT, ak za a sa o hod uzależ io a od poje oś i
silnika)
IV. . . Stawki propor jo al e, stałe
stał stosu ek do podsta opodatko a ia
zmiany podstawy opodatkowania nie po odujÄ… z ia sta ki podatko ej
stoso a e są przede sz stki podatka h o iążają h prz hód oraz do hód
datko a ko su p jÄ™ np. podatek VAT
IV. 2. 8. Stawki (skale) progresywne
tempo wzrostu stawki jest szybsze od tempa wzrostu podstawy opodatkowania
s ste korz st iejsz dla osó u oższ h
Progresja globalna (stopniowa lub schodkowa) - do ałej podsta opodatko a ia stosuje się jed ą
sta kę podatko ą, przez o podsta a ta jest opodatko a a sposó glo al . W ołuje to d a
skutki:
gra i a h przedziałó podsta opodatko a ia astępuje g ałto i ieuzasad io
wzrost podatku
ra a h podsta opodatko a ia o iąże ie a harakter propor jo al
Międz stopie stopa pośred ia - łagodzi zja isko g ałto ego i ieuzasad io ego wzrostu podatku
a gra i a h przedziałó podsta opodatko a ia.
Np.: sta ka % dla do hodu do i sta ka % dla do hodu po żej
Gd do hód osi * % + zł to o zostało ad
Międz stopie stosuje się do zasu, gd podat iko i podlegają e u pod ższą stopę pozosta ie po
potra e iu podatku k ota ższa, iż podat iko i, którego do hod są opodatko a e sta ką
iższą.
Progresja iągła sz ze lo a a polega a podziale podsta opodatko a ia a zęś i i stoso a iu
do każdej z i h osobnej stawki podatkowej.
Np.: sta ka % dla do hodu do i sta ka % dla do hodu po żej
Gd do hód osi * % + * %
IV. . . Progresja pośred ia i ezpośred ia
Progresja pośred ia polega a t , że skala podatko a ajpier u zględ ia i i u ol e od
podatku i i u egz ste ji , a po i astępuje strefa propor jo al a i dopiero po przekro ze iu
pewnego poziomu podstawy opodatkowania jest stosowana progresja.
Progresja ezpośred ia polega a t , że skala podatko a jest ałko i ie progres a.
W zakresie progresji ezpośred iej oż a rozróż i trz jej for :
liniowa ró o ier zrost podatku
przyspieszona sil iej o iąża sokie do hod
opóz io a łagodzi o iąże ia soki h do hodó
IV. 2. 10. Zimna progresja.
Progresja zi a poja ia się ó zas, gd ez z ia sta ek i real ej podsta opodatko a ia
o iąże ie podatko e roś ie. Jest to z iąza e aj zęś iej z i fla j o i al zroste
dochodu.
IV. 2. 11. Stawki regresywne i degresywne
Stawki regresywne - są od ró o ą progresją, gd ż ros ą iarę o iża ia się podsta
opodatkowania.
Stawki degresywne - Å‚Ä… zo e z progresjÄ…, zasadzie sÄ… o e sta ka i propor jo al i, ale prz
iski h podsta a h opodatko a ia przekształ ają się progres e rzadko stosowane w
praktyce).
IV. . . )dol oś płat i za i sprawiedliwoś pozio a i pio owa
)dol oś płat i za istot z ik kształtują strukturę podatkó . Postulat uzależ ie ia
o iąże ia a rze z udżetu od zdol oś i do pła e ia podatku lu opłat . Nie iado o o a
kr teriu określają zdol oś płat i zą, posiada ajątek, do hód z ko su p ja
Spra iedli e rozłoże ie iężaru podatko ego:
Spra iedli oś pozio a - gd pod iot z ajdują e się podo ej s tua ji ędą jed ako o
o iążo e
Spra iedli oś pio o a - pod iot d spo ują e ższ do hode po i pła i ższe
podatki.
IV. . . Klasyfika ja podatków:
W zależ oś i od faz t orze ia i podziału do hodu:
przychodowe podatek prze sło , od gru tó , od kapitału
dochodowe PIT, CIT
od konsumpcji VAT, akcyza
ajątko e zęś io e lu ałko ite o iąże ie ajątku
W zależ oś i od u zględ ie ia aspektu so jal ego:
podmiotowe (osobiste) u zględ iają zdol oś płat i zą sta rodziny, wiek, stan
zdrowotny) - ają aspekt so jal , p. PIT, podatek od spadkó i daro iz
przedmiotowe (rzeczowe) ie u zględ iają e h oso ist h podat ika, p. VAT
W zależ oś i od przerzu al oś i podatku:
ezpośred ie podat ik i płat ik to oso ide t z e
pośred ie podatki przerzucane, np. podatek VAT jest przerzucany na konsumenta
)e zględu ko u prz padają podatki:
pa st o e są do hoda i udżetu pa st a
sa orządo e są do hoda i udżetó sa orządu ter torial ego
IV. 2. 14. Zasady podatkowe Adama Smitha
)asada ró oś i
d każd ł opodatko a stoso ie do sokoś i do hodu lu artoś i ajątku, sz s
podat i uz skują taki sa do hód po i i tak sa o trakto a i, ez żad h prz ilejó
zasadÄ… po sze h ego opodatko a ia
)asada pe oÅ› i
d podat ik iał ożli oś dokład ego poz a ia iążą h a i podatkó elu skalkulo a ia
opła al oś i działal oś i t lko łagodze ia podatkó jest ożli e iągu tr a ia roku
podatko ego, i e z ia usza ustalo e przed jego rozpo zÄ™ ie
)asada dogod oÅ› i
Podatki po i po iera e taki zasie i taki sposó , a podat iko i ło ajdogod iej je
zapła i
)asada ta ioÅ› i
Podatki po i ś iąga e jak aj iejsz koszte , a i h efekt skar o ł jak aj iększ .
W prze i razie zrastają e koszt po oru podatkó po iągają za so ą auto at z ie
z iększe ie sa h podatkó , dla zró o aże ia po oszo h kosztó i h po oru.
IV. . . Fu k je podatków
fiskalna głó e zródło do hodó udżetu pa st a, g ara tują fi a so a ie datkó
publicznych
redystrybucyjna podatki są i stru e te przesu a ia do hodó po iędz róż i
grupa i społe z i
stymulacyjna podatki są korz st a e przez pa st o elu oddział a ia a de zje
pod iotó gospodar z h
IV. . . Me tal oÅ› a oral oÅ› podatkowa.
Me tal oś podatko ą - z ioro a reak ja społe z a a opodatko a ie
Moral oÅ› podatko a - indywidualne reakcje na opodatkowanie
IV. . . U hyla ie się od podatku, zapo ieże ie opodatkowa iu u ika ie , doś ig ię ie
podatku
U h la ie siÄ™ od podatku:
Nielegalne - zataje ie pro adze ia działal oś i opodatko a ej, fałszo a iu doku e tó
ają h z a ze ie dla iaru podatku, składa iu fałsz h zez a , za ża ie kosztó
uz ska ia prz hodó
Legalne - zapo ieże ie opodatko a iu - w przypadku podatku od spoż ia oż a ogra i z
ko su p ję lu kupo a do ra ie opodatko a e, opodatko a ie pra oże skło i
przedsię ior ó do zastępo a ia jej asz a i pro esie t arza ia, przedsię ior ogą
t arza do ra iżej opodatko a e
Doś ig ię ie podatku - dla utrz a ia do hodu i aru kó ż ia a ie z ie io pozio ie
z iększa się zas pra lu jej daj oś
IV. . . Wpływ podatków a ko su p ję , osz zęd oś i /i westy je i e y
podatki ogra i zają ko su p ję, po ie aż gospodarst a do o e posiadają iej środkó
(efekt substytucyjny)
opodatko a ie odsetek oże dopro adzi do ogra i ze ia skło oś i do osz zędza ia,
ró o ześ ie z iejszają i est je
podatki zęsto są przerzu a e a a ó stąd ogą spo odo a zrost e
IV. 3. 4. Krzywa Laffera
Ukazuje z iązek iędz pozio e sta ki podatko ej a sokoś ią pł ó podatko h.
Prz sta e podatko ej zero ej lu % ie a ogóle pł ó podatko h. Sta ki
iesz zą e się iędz sta ką zero ą a % po odują zrost pł ó podatkowych, ale
t lko do pe ego pu ktu, po przekro ze iu którego astępuje spadek pł ó .
O iże ie sta ki podatko ej po oduje zrost pł ó podatko h. Nato iast
ekstre al ie sokie sta ki podatko e po odują rozszerze ie działal oś i szarej
strefie.
IX. . . Poję ie długu pu li z ego:
Kred t za iąg ięte przez pa st o i sa orząd ter torial . Sta o ią o e istot e zródło do hodó
udżeto h. Od podatkó róż i je ko ie z oś spłat raz z odsetka i.
IX. . . Syste atyka długu według kredyto ior y, kredytodaw y i rodzaju długu.
Kredytobiorcy pa st o i sa orzÄ…d ter torial
Kredytodawcy banki komercyjne, instytucje ubezpieczeniowe, gospodarstwa domowe,
przedsiÄ™ iorst a krajo e, i st tu je i przedsiÄ™ iorst a zagra i z e
Rodzaje długu:
)e zględu a zródło fi a so a ia:
dług krajo
dług zagra i z
)e zględu a kr teriu ter torial e:
dług rządo
dług sa orządo
)e zględu a kr teriu zasu:
dług krótkoter i o do roku
dług śred ioter i o od roku do lat
dług długoter i o po żej lat
IX. . . DÅ‚ug krajowy a zagra i z y
DÅ‚ug krajo DÅ‚ug zagra i z
- za iąga u pod iotó rodzi h
- o iążają krajo produkt społe z
- zęsto za iąga a spła i dług zagra i z
- za iąga u pod iotó zagranicznych
- ie o iążają krajo ego produktu społe z ego
- za iąga e są ó zas, gd rakuje kraju ożli oś i kred to a ia lu są o e stosu ko o za
skromne
IX. . . Praw e gra i e zadłuże ia
Podsta Ä™ do za iÄ…ga ia kred tu przez pa st o i sa orzÄ…d ter torial t orzÄ… posta o ie ia
ko st tu ji, usta a o fi a sa h pu li z h i usta oda st a o sa orzÄ…dzie.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej ie ol o za iąga poż zek lu udziela g ara
ji i
porę ze , astępst ie któr h pa st o dług pu li z przekro z / artoś i
produktu krajo ego rutto, zakaz fi a so a ia defi tu udżetu pa st a poprzez za iąga ie
zo o iÄ…za a ku e tral
Ustawa o finansach publicznych określa ogól e
zasad za iąga ia długu, e isji papieró
artoś io h i zarządza ia długie Skar u Pa st a, a także pro edur ostroż oś io e
IX. . . Rów owaga gospodar za jako gra i a
)adłuże ie ie po i o arusza ró o agi gospodar zej. Skoro gra i a zostaje przekroczona w
prz padku zakłó e ia ró o agi gospodar zej przez kred t, to ó zas kied o tej ró o adze
służ , ie a przekro ze ia gra i .
IX. . . Uzasad io e kredytowa ie wydatków, a aliza kosztów i korzyś i
Uzasadnione kredytowanie:
u ożli iają e lepsze korz sta ie ożli oś i produk j h
u ożli iają e roz i ię ie i popra ę produk ji
u ożli iają e łaś i sz podział produktu społe z ego
A aliza korz ś i i kosztó przepro adze ie s ula ji for fi a so a ia działal oś i pu li z ej za
po o ą podatkó i kred tu o po oże o e i korz ś i i koszt , p.:
działal oś i est j a oże fi a so a a z kred tó , po ie aż iąże się z prz szł i
pł a i udżeto i, o po oże sfi a so a jego spłatę
zada ia o harakterze ieżą ie dają ożli oś sfi a so a ia kred tu, ię za sze ędą
po odo ał o iąże ie prz szł h pł ó podatko h
IX. . . Gra i e fiskal e odsetki do wpływów, odsetki do wydatków
rela ja odsetek do ielkoś i pł ó podatko h ustale ie udziału odsetek e
pł a h podatko h przez a ze ie z a z ej zęś i pł ó a spłatę odsetek kred tu
sta o i zagroże ie
rela ja odsetek do ielkoś i datkó udżeto h - ustale ie udziału odsetek
datka h udżeto h przez a ze ie z a z ej zęś i datkó a o sługę długu stanowi
zagroże ie
relacja odsetek do PKB
IX. 2. 5. Znaczenie wzrostu PKB
skaz ik PKd jest uz a a za jed ą z aj aż iejsz h ielkoś i akroeko o i z h, gd ż
poz ala pokaza tre d , spró o a o e i jaki stadiu klu ko iu ktural ego z ajduje
siÄ™ gospodarka
zrost PKd oz a za zaz zaj do r sta gospodarki, zrost produk ji prze sło ej,
prz pł i est ji zagra i z h, zrost eksportu
prz pł i est ji zagra i z h i zrost eksportu po odują z iększe ie pop tu a alutę
arodo ą ze stro zagra i , o raża się e zroś ie jej kursu
utrz ują się zrost PKd oże przejś fazę "przegrza ia gospodarki" - wzrost tendencji
inflacyjnych
IX. . . Międzypokole iowe rozłoże ie spłaty długów
Wiąże się z o iąża ie prz szł h pokole koszta i długó za iąga h o e ie lu ze spłatą
starego długu pu li z ego przez o e e pokole ia.
W h ili za iąga ia kred tu ależ zasta o i się ad długoter i o i skutka i, z łasz za
zakresie ogra i ze ia ko su p ji i i est ji prz szł h pokole . ) t doraz e za iąga ie kred tu
pu li z ego oże ie iekorz st e skutki długoter i o e, o z polit zapo i ają, gd ż
kierujÄ… siÄ™ skute z oÅ› iÄ… takt ki or zej.
IX. . . Kryteria fiskal e i o etar e z Traktatu z Maastri ht z wykładu
Fiskalne: ,
defi t udżeto ie oże przekra za % PKd da ego kraju
dług pu li z ie oże przekra za % PKd da ego kraju
Monetarne:
i fla ja pa st ie starają się o zło kost o o ser o a a przez ał rok przed
procesem kwalifikacyjnym ie oże iększa iż , pu ktu pro e to ego od śred iej
i fla ji trze h pa st a h o aj iższ jej pozio ie
długoter i o a stopa pro e to a ie oże iększa iż pu kt pro e to e od
śred iej stóp pro e to h trze h pa st a h UE o aj iższej inflacji
IX. . . Fi a sowa ie wydatków zwy zaj y h i adzwy zaj y h
W datki z zaj e po i fi a so a e łą z ie z ieżą h pł ó podatko h.
W datki adz zaj e ogÄ… fi a so a e e e tual ie kred te .
Do datkó adz zaj h zali za się:
datki sa ofi a sujÄ… e siÄ™ i re to e i est je
datki, z któr h korz ś i są długoter i o e
datki agają e at h iasto ego sfi a so a ia i dla któr h ie oż a z alez
odpo ied i h pł ó podatko h
IX. 3. 2. Zalety i wady kredytu publicznego
Zalety:
kred t zródłe fi a so a ia i stru e tó kształto a ia ko iu ktur , z łasz za
zatrud ie ia ro ót pu li z h okresa h re esji i depresji
kred t alter at sposo e fi a so a ia adz zaj h datkó udżeto h
Wady:
kred t pro adzi do erozji d s pli udżeto ej ró o aga udżeto a s hodzi a dalsze
iejs e lekko śl oś podej o a iu de zji, ieodpo iedzial oś ,
ieprodukt harakter datkó udżeto h, któr oże potęgo a przez
finansowanie ich za po o Ä… kred tu
kred t za iąga przez pa st o i sa orząd redukuje roz iar i est ji pr at h, gd ż są
oni konkurentami na rynku kredytowym
kred t oże pro adzi do z iększe ia i fla ji, gd kred toda ze h ą osiąg ą z sk
iku pod ższe ia odsetek
oże po odo a ogra i ze ie t orze ia kapitału pr at ego tra sfer zaso ó z sektora
prywatnego do publicznego)
spłata długu sta o i o iąże ie dla podat ikó i oże po odo a reduk ję zada
fi a so a h z udżetu
IX. . . )adłuże ie a i fla ja efekt sa ospłat y
Na ogół pa st o e o liga je i papier artoś io e opie ają a stałe opro e to a ie, które
u zględ ia stopę i fla ji. Prog ozo a ie długoter i o ej stop i fla ji oże pro adzi do
łęd h o e , gd i fla ja roś ie sz iej od stop opro e to a ia poż zki, ó zas
kredytodawca ponosi realne straty astępuje o iże ie sił a zej długu real ie trze a spła i
mniej)
Dlatego z pu ktu idze ia kred toda korz st iejsze są poż zki krótkoter i o e.
IX. 3. 4. Moratorium, konwersja, repudiacja
Moratorium odro ze ie spłat pa st o ie spła a za iąg iętego długu po ie aż ie oże lu ie
chce z ie ia się t lko aru ek ter i u, jest to de zja jed ostro a, o której de duje dłuż ik
Konwersja przymusowa lub dobrowolna z ia a dot h zas o o iązują h aru kó poż zki
p. opro e to a ia, ter i u lu aru kó spłat doko a a a o porozu ie ia z
poż zkoda ą
Repudiacja jed ostro a od o a uz a ia długu zagra i z ego przez dłuż ika, zaz zaj uż a
się, a astrasz i ró i do ego ja ji, a ko sek e ji do ko ersji długu
X. . . Ko ep je zakresu wydatków:
Partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne - opo iadają się za ożli ie szeroki udziałe
pa st a kształto a iu działal oś i. I ter e jo iz pa st o o ej uje gospodarkę,
za ezpie ze ie społe z e, oś iatę i aukę oraz zdro ie, sz zegól oś i szeroki zakres a jo aliza ji
gospodarki. Taką posta ę partii oż a tłu a z ieuf oś ią do jed ostki, skło oś ią do szerokiej
ko troli pu li z ej i zęś i dąże ie do za ezpie ze ia aterial ego szeroki h arst lud oś i
z łasz za u oższej. Po oduje to z iększe ie kosztó fu k jo o a ia pa st a przez ad ier ie
rozbudowany aparat administracyjny
Ko ser at ś i także opo iadają się za szersz udziałe pa st a kształto a iu
działal oś i
Li erało ie i li eral i de okra i - opo iadają się za ogra i ze ie i ter e jo iz u
pa st o ego. Przede sz stki ak e tują z a ze ie r ku kształto a iu działal oś i
gospodar zej z ra ajÄ… u agÄ™ a fu da e tal e z a ze ie Å‚as oÅ› i pr at ej, ko kure ji i
s o ód o atelski h. Poz ala to a ogra i ze ie kosztó działal oś i pu li z ej. Jed akże i taki
progra a s oje uje e stro , gd ż za ied uje arst , które z róż h po odó ie ogą
so ie poradzi , p. z po odu podeszłego ieku, złego sta u zdro ia, dużej li z dzie i a
utrzymaniu itp.
X. . . Postulat su sydiar oÅ› i.
)god ie z postulate zada ia po i ko a e a tere ie i h położe ia lu oddział a ia.
Jeżeli z a ze ie zada kra za poza ra lokal e, to po i o e realizo a e przez orga
ższego stop ia. W postula ie su s diar oś i za arte jest założe ie de e traliza ji działal oś i
publicznej.
X. 1. 3. Zadania podstawowe a lokalne
Podsta o e zada ia, o istot z a ze iu, są zastrzeżo e dla pa st a, p. zada ia dot zą e
o ro , ezpie ze st a e ętrz ego, iaru spra iedli oś i, pla o a ia gospodarki, nauki i
kultury.
)ada ia o z a ze iu lokal sÄ… gestii sa orzÄ…du ter torial ego, p. oÅ› iata, o hro a zdro ia,
opieka społe z a, gospodarka ko u al a.
X. 1. 4. Dobra wg zasady wykluczenia ceny:
dobra publiczne (o specyficznym charakterze, w zakresie któr h ałko i ie za odzi postulat
wykluczenia ceny)
do ra er tor z e gdzie zęś io o oże u zględ io a zasada klu ze ia e p.
ochrona zdrowia)
do ra pr at e i h zakresie peł i u zględ io jest postulat e , p. odzież,
ż oś .
X. 2. 1. Prawo Wagnera stałego wzrostu wydatków
Wraz z roz oje społe z , ładze pu li z e z łasz za pa st o e zgłaszają pop t a oraz
iększe do hod i doko ują oraz iększ h datkó , gd ż potrze z ioro e ros ą sz iej iż
indywidualne. Prz z to . i . zrost lud oÅ› i i oraz ardziej sko pliko a e struktur
pa st o e.
X. . . Ukryte for y wydatków
Ukr te for datkó pa st o ukr tej for ie u zest i z kształto a iu działal oś i
pu li z ej, gd ż ie z ajduje to ezpośred iego odz ier iedle ia datka h udżeto h
hodzi o to, że akład rze z istoś i są kiero a e a zatrud ie ie perso elu i zakup rze zo e, a
ie ezpośred io do pod iotu otrz ują ego ś iad ze ie.
X. . . Przy zy y wzrostu wydatków:
Ros ą do hód a ieszka a pa st o dla pod iesie ia atrak j oś i dó r pu li z h
po osi oraz iększe datki a i h t orze ie
Przemiany technologiczne pa st o ślad za postępe te h i z usi oder izo a
posaże ie ad i istra ji, szkol i t a, szpitali itp., ró o ześ ie pa st o jest i i jatore
postępu te h i z ego dziedzi ie z roje , ada kos osu, o hro środo iska
Zmiany demograficzne od łodze ie zrost datkó a oś iatę lu starze ie się
społe ze st a zrost datkó a opiekę ed z ą, s ste e er tal
Koszt Å› iad ze pu li z h spowodowane rozbudowanym aparatem administracji
publicznej
Urbanizacja skupie ie dużej li z lud oś i iasta h, ła ia ał szereg potrze p.
potrze a ezpie ze st a, roz udo a i frastruktury
X. . . Nor owa ie wydatków względe zada .
Nor o a ie polega a określe iu ielkoś i akładó a posz zegól e zada ia. Np. dziedzi ie
datkó a oś iatę ustala się or ę prz liże iu a u z ia i astęp ie te li z ę oż przez
li z ę u z ió , określi k otę pla o a h datkó .
Na skutek postępu te h i z ego ad i istra ja, szkol i t o i szpitale agają oraz iększ h
i est ji, a które trud o or o a datki. Poja iają się roz ież oś i iędz or o a i
datka i a działal oś ieżą ą a ie or o a i akłada i a działal oś i est j ą.
X. . . Kategorie wydatków pu li z y h:
Wydatki osobowe - agrodze ie osó zatrud io h sektorze pu li z .
W datki a zakup ra a h zle e pu li z h datki rze zo e - przeznaczone a zakup dó r
i usług a r ku p. projekt ar hitekto i z e, tra sporto e, ekspert z i st tu ji auko h
zaz zaj pod posta iÄ… zle e pu li z h a ra ajkorz st iejsze aru ki .
Transfery socjalne na rzecz gospodarstw domowych - tra sfer środkó udżeto h a rze z
gospodarst do o h, podsta o ele jest z iększe ie sił a zej gospodarst
domowych i dofi a so a ie arst u oższ h.
Su e je dla przedsię iorst - sta o ią skład ik gospodarki r ko ej, i h ele jest przeniesienie
sił a zej z udżetu a przedsię iorst a ez ś iad ze ia zaje ego; for su e ji: ulgi,
zwolnienia podatkowe, premie, dodatki.
X. . . )asady tra sferów udżetowy h:
zasada su s diar oś i ajpier ależ korz sta szelkie ożli oś i sa opo o ze
stro rodzi i z ajo h, a dopiero po zerpa iu i h ożli oś i ależ z ró i się o po o ze
środkó pu li z h.
zasada przyczynowo-skutkowa określa prz z ko ie z oś i prz z a ia po o ;
ró a ie do hodu astępuje dopiero po ustale iu prz z jego o iże ia ądz utrat
zasada ubezpieczenia, zabezpieczenia i opieki kształtuje róż sposó pu li z e
Å› iad ze ia so jal e:
Ubezpieczenie - i d idual e fi a so a ie r z ka for ie składek u ezpie ze io h, zamian
za składki i st tu je u ezpie ze io e pła ają ś iad ze ia
Zabezpieczenie - ie jest z iąza e z żad ś iad ze ie pie ięż posta i składek, le z
sta o i jed ostro o o iązek pa st a do ko pe so a ia uje h skutkó zdarze p.
ś iad ze ia a rze z ofiar oj , apadó terror st z h
Opieka - dot z prz padkó sz zegól h, gd sa opo o jest ieskute z a, po o udziela się
sz stki potrze ują środkó do ż ia
X. . . Powody su we jo owa ia przedsiÄ™ iorstw:
ra że i regio zagrożo e struktural ie
- p. gór i t o, hut i t o, prze sł sto z io i tekst l
- harakter st z e dla t h ra ż są duża li z a zatrud io h, skupie ie przestrze e, ie oż oś
oder iza ji z łas h środkó przedsię iorst
- na skutek spadku cen i zrostu kosztó t arza ia astępuje zrost ezro o ia
- zada ie su e ji jest t orze ie alter at h roz iÄ…za inwestycje, tworzenie nowych
miejsc pracy, rozbudowa infrastruktury.
łagodze ie uzależ ie ia gospodarki od zagra i
finansowanie ada i roz oju - uspra ie ie produk ji i d str u ji oraz o iże ie kosztó
red str u j e przesła ki su e jo o a ia:
- spiera ie roz oju regio al ego zape ie ie ieszka o odpo ied iego pozio u do hodu i
aru kó ż ia
- osiąg ię ie z sku, gd to ar lu usługi są sprzeda a e a pozio ie kosztó ądz po iżej t lko
su e ja oże zape i z sk przedsię iorst u
- elo oś o iże ia e sprzedaż , rozszerz krąg a ó
- zapewnienie pracownikom odpowiedniego poziomu wynagrodzenia.
X. 4. . Gra i e wydatków - z ież oś i z długie
Trud o określi gra i e datkó , gd ż rakuje po sze h ie uz a h kr terió i h t ze ia. W
zależ oś i od tego jaka partia spra uje rząd , taki ędzie zakres i ter e ji pa st a. Po iąga to za
so ą określo e koszt . Szeroka i ter e ja pa st a oz a za zasadzie sokie podatki i datki
pu li z e oraz zadłuże ie. ) kolei ogra i zo a i ter e ja oże oz a za iższe podatki i datki
publiczne.
X. . . Sposo y ogra i za ia wydatków pu li z y h.
Wydatki publi z e ogą ogra i zo e astępst ie:
pr at za ji fi a so a ia działal oś i zastępo a ie podatkó opłata i
pr at za ji produk ji z iększe ie efekt oś i t arza ia dó r przez po ierze ie go
sektorowi prywatnemu)
sprzedaż przedsię iorst pa st o h z iększ pł podatko e i ogra i z
datki. I h sprzedaż sektoro i pr at e u poz ala a i h opodatko a ie
li eraliza ji aru kó r ko h ogra i ze ie o opolist z ej poz ji przedsię iorst
publicznych)
Ustawa Prawo a kowe
1. Definicja banku (art. 2)
Oso a pra a ut orzo ą zgod ie z przepisa i usta , działają ą a podsta ie zez ole
upra iają h do ko a ia z oś i a ko h o iążają h r z kie środki po ierzo e
pod jaki kol iek t tułe z rot a k usi posiada także i e środki poza s oi i
. Określe ia a k i kasa art.
Moż a i h uż a jed ie ted , gd speł ia się odpo ied ie aru ki, jątki:
gd jed oz a z ie ika, że jed ostki ie ko ują z oś i a ko h p. a k
po słó
raz kasa oże także uż a az ie jed ostki, która a podsta ie odrę ej
usta gro adzi osz zęd oś i oraz udziela poż zek pie ięż h oso o fiz z
zrzeszonym w tej jednostce
3. Definicje (art. 4):
bank krajowy - a k ajÄ… siedzi Ä™ a tere ie Rze zypospolitej Polskiej
bank zagraniczny - a k ajÄ… siedzi Ä™ poza ter toriu U ii Europejskiej
iędz arodo a i st tu ja fi a so a iędz arodo e pu li z e pod iot , ut orzo e
przez co najmniej dwa kraje UE
karta płat i za u i ersal e poję ie a kartę kred to ą upra iają ą do doko a ia
płat lu zapłat z korz sta ie kred tu i kartę gotó ko ą upra iają ą do płat
gotó ki lu doko a ia zapłat
pie iądz elektro i z - artoś pie ięż a sta o ią a elektro i z odpo ied ik z akó
pie ięż h, jest ożli do przekształ e ia a pie iądz gotó ko
instytucja finansowa - pod iot ie ędą a kie a i i st tu ją kred to ą, którego
podsta o a działal oś ędą a zródłe iększoś i prz hodó polega a ko a iu
działal oś i gospodar zej w zakresie np.:
- a a ia i z a ia udziałó lu ak ji do aklerskie, fu dusze i est j e
- udziela ia poż zek ze środkó łas h p. PROVIDENT
- udostęp ia ia skład ikó ajątko h a podsta ie u o leasi gu fir leasi go e
- ś iad ze ia usług zakresie a a ia i z a ia ierz tel oś i fir fa tori go e
- udziela ia g ara ji, porÄ™ ze p. KUKE
- ś iad ze ia usług zakresie zarządza ia akt a i,
- ś iad ze ia usług zakresie doradzt a fi a so ego, t i est j ego
instytucja kredytowa - pod iot ajÄ… s ojÄ… siedzi Ä™ za gra i Ä… Rze z pospolitej Polskiej a
ter toriu U ii Europejskiej, pro adzą działal oś polegają ą a prz j o a iu depoz tó
i udziela iu kred tó lu a da a iu pie iądza elektro i z ego a ki komercyjne z
siedzi Ä… UE
i st tu ja pośred i zą a - a k lu i a i st tu ja u zest i zą a ko a iu przele ó
tra sgra i z h, ie ędą a a kie zle e ioda a i a kie e efi je ta
. Czy oÅ› i a kowe
Ä…ski z a ze iu art. . . ogÄ… ko a t lko a ki:
prz j o a ie kładó pie ięż h płat h a żąda ie oraz ter i o h
pro adze ie ra hu kó t h kładó
udziela ie kred tó
udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw
emitowanie a ko h papieró artoś io h
przepro adza ie a ko h rozli ze pie ięż h
da a ie i stru e tu pie iÄ…dza elektro i z ego,
w szerokim znaczeniu (art. 5.2.) i e i st tu je ró ież ogą ko a te z oś i, ale ted
ie az a się to już z oś ią a ko ą:
udziela ie poż zek pie ięż h
operacje czekowe i wekslowe
da a ie kart płat i z h oraz ko a ie opera ji prz i h uż iu
a a ie i z a ie ierz tel oś i pie ięż h
prze ho a ie przed iotó i papieró artoś io h oraz udostęp ia ie skr tek
sejfowych
pro adze ie skupu i sprzedaż artoś i de izo h
udziela ie i pot ierdza ie porÄ™ ze
pośred i t o doko a iu przekazó pie ięż h oraz rozli ze o ro ie de izo
. I a działal oś a ków art.
o ej o a ie lu a a ie ak ji i pra z ak ji, udziałó i ej oso pra ej i jed ostek
uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych
za iąga ie zo o iąza z iąza e z e isją papieró artoś io h
doko a ie o rotu papiera i artoÅ› io i
nabywanie i zby a ie ieru ho oÅ› i
ś iad ze ie usług ko sulta j o-doradczych w sprawach finansowych
ś iad ze ie usług ert fika j h rozu ie iu przepisó o podpisie elektro i z
. Pły oś płat i za a ków art.
da k jest o o iąza do utrz a ia pł oś i płat i zej dostoso a ej do roz iaró
i rodzaju działal oś i, sposó zape iają ko a ie sz stki h zo o iąza
pie ięż h zgod ie z ter i a i i h płat oś i. Jest to ardzo ot art art kuł dają adzoro i
ożli oś i terpreta ji.
7. Rodzaje ba ków art.
da ki ogÄ… t orzo e jako:
a ki pa st o e
a ki spółdziel ze
a ki for ie spółek ak j h
. )ałoży iele a ków art.
da ki for ie spółek ak j h założ iela i ogą oso pra e i oso fiz z e
(minimum 3 założ ieli
da ki spółdziel ze założ iela i ogą t lko oso fiz z e i i u
9. Zezwolenie na utworzenie banku (art. 30a)
da k for ie spółki ak j ej i a k spółdziel z ogą ut orzo e po uz ska iu
zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego.
. Kapitał założy ielski art.
Banki w formie spółek ak j h - kapitał założ ielski ie oże iższ od ró o artoś i
złot h euro
da ki spółdziel ze - kapitał założ ielski ie oże iższ od ró o artoś i złot h
euro a ki, które ie zdołał uz iera takiego kapitału są z uszo e do zrzesza ia
siÄ™
płata kapitału założ ielskiego a ku pa st o ego, jak ró ież dziele ie z ajątku
Skar u Pa st a i h środkó a pokr ie kapitału założ ielskiego po i o astąpi
przed złoże ie przez a k pa st o do Ko isji Nadzoru Fi a so ego iosku o
zez ole ie a rozpo zę ie działal oś i
. )ezwole ie a rozpo zę ie działal oś i art.
da k oże rozpo zą działal oś dopiero po uz ska iu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego.
)ez ole ie a rozpo zę ie przez a k działal oś i daje się po st ierdze iu, że a k:
jest ależ ie prz goto a orga iza j ie do rozpo zę ia działal oś i
zgro adził ałoś i kapitał założ ielski
dysponuje odpo ied i i aru ka i do prze ho a ia środkó pie ięż h
12. Kredyt (art. 69)
da k zo o iÄ…zuje siÄ™ odda do d spoz ji kred to ior a zas oz a zo u o ie k otÄ™
środkó pie ięż h z przez a ze ie a ustalo el, a kred to ior a zo o iązuje się do
korz sta ia z iej a aru ka h określo h u o ie, z rotu k ot korz sta ego kred tu raz
z odsetka i oz a zo h ter i a h spłat oraz zapłat pro izji od udzielo ego kred tu.
U o a kred tu po i a za arta a piś ie i określa sz zegól oś i:
strony umowy
k otÄ™ i alutÄ™ kred t
el, a któr kred t został udzielo
zasad i ter i spłat kred tu
sokoÅ› opro e to a ia kred tu i aru ki jego z ia
sposó za ezpie ze ia spłat kred tu
zakres upra ie a ku z iąza h z ko trolą korz sta ia i spłat kred tu
ter i i sposó posta ie ia do d spoz ji kred to ior środkó pie ięż h
sokoś pro izji, jeżeli u o a ją prze iduje
aru ki doko a ia z ia i roz iÄ…za ia u o
. )dol oÅ› kredytowa art.
)dol oś do spłat za iąg iętego kred tu raz z odsetka i ter i a h określo h u o ie.
W jątki, gd a k oże udzieli kred tu ez posiada ej zdol oś i:
usta o ie ie sz zegól ego sposo u za ezpie ze ia spłat
przedstawienie programu naprawy gospodarki pod iotu iz espla u , którego realiza ja
zapewni - edług o e a ku - uz ska ie zdol oś i kred to ej określo zasie
udziela ie kred tu o out orzo e u przedsiÄ™ ior
14. Konsorcjum bankowe (art. 73)
da ki elu spól ego udziele ia kred tu ogą za rze u o ę o ut orze iu
ko sor ju a ko ego. Połą ze ie to ko z się auto at z ie po sfi alizo a iu przedsię zię ia.
15. Gwarancja bankowa (art. 81)
Jed ostro e zo o iąza ie a ku g ara ta do zapłat k ot aks al ej skaza ej g ara ji
su g ara j ej , prz padku gd zle e ioda a g ara ji, a którego została sta io a, ie
iąże się ze s ojego zo o iąza ia
16. Akredytywa (art. 85)
da k kupują ego zo o iązuje się do doko a ia płat oś i określo ej k ot a rze z sprzedają ego,
po preze ta ji doku e tó sz zegóło o określo h aru ka h akred t . Do ot ar ia
akred t za hodzi aj zęś iej, gd sprzedają ie a peł ego zaufa ia do kupują ego.
Akred t a doku e to a usi sz zegól oś i za iera : az ę i adres zle e ioda y
i e efi je ta, k otę i alutę akred t , ter i aż oś i akred t oraz opis doku e tó , po
któr h przedsta ie iu e efi je t jest upra io do żąda ia płat ra a h akred t .
. Księgi ra hu kowe a ków art. .
Księgi ra hu ko e a kó oraz i e oś iad ze ia podpisa e przez oso upo aż io e do składa ia
oś iad ze a kó i opatrzo e pie zę ią a ku ają o pra ą doku e tó urzędo h
- oz a za to do ie a ie zaufa ia do ie a ie, że są ez łęd e .
18. Bankowy tytuł egzeku yj y art. . i art. .
da ki ogą sta ia a ko e t tuł egzeku j e, które ogą podsta ą egzeku ji pro adzo ą
edług przepisó Kodeksu postępo a ia il ego po ada iu u przez sąd klauzuli ko al oś i
prze i ko oso ie, która ezpośred io z a kie doko ała z oś i a ko ej - skraca to
pro edurę, po ie aż a k sta ia t tuł egzeku j , a póz iej star z pot ierdze ie sądu.
. Adekwat oś kapitałowa i a zej współ zy ik wypła al oś i art. a.
da k o o iąza jest, ogłasza sposó ogól ie dostęp i for a je o harakterze jakoś io i
iloś io dot zą e adek at oś i kapitało ej adek at oś kapitało a - stosunek funduszy
łas h etto do akt ó ażo h r z kie .
Po iar adek at oś i kapitało ej iąże się z określe ie ile kapitału po i ie posiada pośred ik
fi a so , a jego działal oś ła ezpie z a.
. Współ zy ik wypła al oś i art. . .
da k jest zo o iÄ…za :
utrz a spół z ik pła al oś i a pozio ie o aj iej %
w przypadku banku rozpo z ają działal oś opera j ą:
o przez pier sze iesiÄ™ - na poziomie co najmniej 15%
o przez astęp e iesię - na poziomie co najmniej 12%.
. Nadzór a kowy art. . -2 i 131a.1)
Działal oś a kó , oddziałó i przedsta i ielst a kó zagra i z h, oddziałó i
przedstawicielstw instytucji kredytowych podlega nadzorowi bankowemu sprawowanemu przez
Ko isjÄ™ Nadzoru Fi a so ego.
da ki są o o iąza e do osze ia płat z t tułu adzoru a ko ego, sta o ią h ilo z su
akt ó ila so h a kó i sta ki ie przekra zają ej , %.
. Nadzór sko solidowa y art. f.
Ko isja Nadzoru Fi a so ego i Å‚aÅ› i e Å‚adze adzor ze pa st a a ierz stego i st tu ji
kred to ej pro adzą ej działal oś a ter toriu Rze z pospolitej Polskiej przekazują so ie
zaje ie i for a je iez ęd e do o itoro a ia pł oś i i pła al oś i t h i st tu ji.
Ustawa o Narodowym Banku Polskim
1. Podstawowe cele i zadania NBP (art. 3)
Podsta o el działal oś i NdP - utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym
spiera iu polit ki gospodar zej RzÄ…du, o ile ie ogra i za to podsta o ego elu NdP.
Zadania NBP:
orga izo a ie rozli ze pie ięż h
prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi
prowadzenie działal oś i de izo ej
pro adze ie a ko ej o sługi udżetu pa st a
regulo a ie pł oś i a kó oraz i h refi a so a ie
kształto a ie aru kó iez ęd h dla roz oju s ste u a ko ego
działa ie a rze z sta il oś i krajo ego s ste u fi a so ego
opra o a ie stat st ki pie ięż ej i a ko ej i ila su płat i zego
. E isja pie iÄ…dza art.
NdP prz sługuje łą z e pra o e ito a ia z akó pie ięż h Rze z pospolitej Polskiej.
. NdP jako właś i iel i y h osó praw y h art. . .
NdP ie oże przeją upadają ego a ku, ale oże udziało e ądz ak jo ariusze osó
pra h pro adzą h działal oś usługo ą łą z ie a rze z i st tu ji fi a so h i Skar u
Pa st a.
. Powoływa ie, kade ja i odwoływa ie Prezesa NdP art.
- Prezes NBP jest po oł a i od oł a przez Sej a iosek Prez de ta
- Kadencja Prezesa NBP wynosi 6 lat, maksymalnie 2 kadencje
- Kadencja Prezesa NBP wygasa:
po upł ie okresu sześ iolet iego
razie Å› ier i
razie złoże ia rez g a ji
razie od oła ia
- Od oła ie Prezesa NdP oże astąpi , gd :
ie peł ia s h o o iązkó a skutek długotr ałej horo
został skaza pra o o rokie sądu za popeł io e przestępst o
złoż ł o iezgod e z pra dą oś iad ze ie lustra j e
Tr u ał Sta u orzekł wobec niego zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk
5. Kompetencje Prezesa NBP (art. 11)
- jest przełożo sz stki h pra o ikó NdP
- prze od i z Radzie Polit ki Pie ięż ej, )arządo i NdP oraz repreze tuje NdP a ze ątrz
- a pra o uż a ia pie zę i z godłe pa st o
Zadania:
ustala, zasad prze ho a ia artoś i pie ięż h a ka h i przedsię iorst a h
produkują h z aki pie ięż e oraz tra sporto a ia t h artoś i przez a ki i te
przedsiÄ™ iorst a;
realizuje zada ia ikają e z przepisó o po sze h o o iązku o ro Rze z pospolitej
Polskiej
. Ko pete je Rady Polityki Pie ięż ej RPP art.
- ustala oro z ie założe ia polit ki pie ięż ej i przedkłada je do iado oś i Sej o i
ustala sokoś stóp pro e to h NdP
ustala stop rezer o o iązko ej a kó i sokoś jej opro e to a ia
określa gór e gra i e zo o iąza ikają h z za iąga ia przez NdP poż zek i kred tó
w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych
zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działal oś i NdP
przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP
ustala zasady operacji otwartego rynku.
- składa Sej o i spra ozda ie z ko a ia założe polit ki pie ięż ej iągu iesię
od zako ze ia roku udżeto ego
- doko uje o e działal oś i )arządu NdP zakresie realiza ji założe polit ki
pie ięż ej.
. Skład RPP art.
Prze od i zą Rad , któr jest Prezes NdP
zło kó po oł a h ró ej li z ie przez Prez de ta, Sej i Se at
- Kade ja zło ka Rad osi lat aks al ie kade ja
- Od oła ie zło ka Rad padku:
zrze ze ia siÄ™ s ej fu k ji
horo tr ale u ie ożli iają ej spra o a ie fu k ji
skaza ia pra o o rokie sądu za popeł ie ie przestępst a
złoże ia iezgod ego z pra dą oś iad ze ia lustra j ego
. Ogra i ze ia i y h aktyw oś i zło ków RPP art.
- W okresie kade ji zło ek Rad ie oże zaj o a żad h i h sta o isk i podej o a
działal oś i zaro ko ej lu pu li z ej poza pra ą auko ą, d dakt z ą lu t ór zoś ią autorską
- Czło ek Rad ędą zło kie partii polit z ej lu z iązku za odo ego o o iąza jest a
okres kade ji Radzie za iesi działal oś tej partii lu t z iązku
- Czło ko Rad prz sługuje agrodze ie sokoś i ró ej agrodze iu i eprezesó NdP.
W agrodze ie to prz sługuje ró ież iągu iesię od dat gaś ię ia kade ji
9. Posiedzenia RPP (art. 16)
- z ołuje Prze od i zą
- o aj iej raz iesiÄ… u
- oże z oła e ró ież a pise iosek o aj iej zło kó Rad
- ustale ia Rad podej o a e są for ie u h ał iększoś ią głosó prz
o e oś i o aj iej zło kó , t Prze od i zą ego Rad
. Skład i głów e zada ia )arządu NdP art.
- Działal oś ią NdP kieruje )arząd
- Skład )arządu NdP:
Prezes NBP jako prze od i zÄ…
6 zło kó )arządu, t i eprezesó NdP
- Czło kó )arządu NdP po ołuje i od ołuje Prez de t a iosek Prezesa NdP
- Po oł a iu a okres lat
- )ada ia )arzÄ…du NdP:
realiza ja u h ał Rady
realizo a ie zada z zakresu polit ki kurso ej
nadzorowanie operacji otwartego rynku
ocena funkcjonowania systemu bankowego
a aliza sta il oÅ› i krajo ego s ste u fi a so ego
u h ala ie pro izji i opłat a ko h stoso a h przez NdP oraz ustala ie i h sokoś i
określa ie zasad gospodaro a ia fu dusza i NdP
określa ie zasad polit ki kadro ej i pła o ej NdP
sporzÄ…dza ie ro z ego spra ozda ia fi a so ego NdP
Giełda papierów wartoś iowy h
. Defi i ja i e hy giełdy
Giełda papieró artoś io h - regular e, od ają e się określo zasie i iejs u,
podporządko a e określo or o i zasado , spotka ia osó prag ą h za rze u o ę
kupna-sprzedaż oraz osó pośred i zą h za iera iu tra sak ji, któr h przed iot sta o ią
zamien e papier artoś io e, prz z e o h tra sak ji ustalo e są a podsta ie układu
podaż i pop tu, a astęp ie poda a e do iado oś i pu li z ej.
Warsza ska Giełda Papieró Wartoś io h jest spółką ak j ą po oła ą przez Skar Pa st a.
)ostała ot arta 16 kwietnia 1991 r.
Zadaniem GPW jest:
organizacja obrotu instrumentami finansowymi
zape ie ie ko e tra ji jed iejs u i zasie ofert kupujÄ… h i sprzedajÄ… h elu
wyznaczenia kursu i realizacji transakcji
Przed iote ha dlu a Giełdzie są papier artoś io e: ak je, o liga je, pra a po oru, pra a do
akcji, certyfikaty inwestycyjne oraz instrumenty pochodne: kontrakty terminowe, opcje, jednostki
indeksowe.
Giełda Papieró Wartoś io h Warsza ie pro adzi o rót i stru e ta i fi a so i a d ó h
rynkach:
Głó R ek GPW - r ek podlegają adzoro i Ko isji Nadzoru Fi a so ego i skaza
Komisji Europejskiej jako rynek regulowany.
NewConnect - zorga izo a i pro adzo przez Giełdę r ek działają for ule
alter at ego s ste u o rotu. St orzo został z ślą o łod h i roz ijają h się
fir a h, działają h z łasz za o szarze o h te h ologii.
Sposo orga iza ji giełd :
model a er ka ski USA i Wielka dr ta ia giełdę po ołują pod iot zai tereso a e
st orze ie r ku papieró artoś io h, t orzą ją do aklerskie i aj zęś iej to o e
iÄ… zarzÄ…dzajÄ… zgod ie z przepisa i pra a ha dlo ego i il ego
model niemiecki orga pa st o udziela odpo ied iego zez ole ia a po sta ie giełd
i ezpośred io ją ko troluje
. U zest i y giełdy
pośred i
- maklerzy - repreze tują o i przedsię iorst a aklerskie, ędą e u zest ika i giełd , tj. za ierają
w ich imieniu transakcje kupna-sprzedaż ; opera je przepro adza e są a ra hu ka h osó
fiz z h i pra h, ędą h klie ta i przedsię iorst a, rzadziej a ra hu ku sa ego
przedsiÄ™ iorst a
sa odziel i u zest i giełd oż a spotka się z określe ie dealer
- osoby te za ierają tra sak je a łas ra hu ek i e łas i ie iu, aj zęś iej są to
przedsta i iele a kó i i st tu ji fi a so h; ogą także przepro adza tra sak je
zle a e przez klie tó , którz posiadają da ej fir ie depoz t
urzęd i
- oso , które a pe ie zas został dopusz zo e do ha dlu giełdo ego, za ierają tra sak je z
upo aż ie ia, i ie iu i a ra hu ek a kó i fir aklerski h, któr h są pra o ika i
goÅ› ie
- oso prze ają e a tere ie giełd , ale ie ają e pra do przepro adzania transakcji, zalicza
się do i h oso , które prze ają zaso o a jej tere ie a podsta ie odpo ied iego poz ole ia
p. dzie ikarze, reporterz , pra o i giełd od spra te h i z h, o sługi ko puteró itp.
. Grupy i deksów giełdowy h
Indeksy cenowe - prz jego o li za iu ierze siÄ™ pod u agÄ™ jed ie e za art h i tra sak ji,
a ie u zględ ia się do hodó z t tułu d ide d:
WIG20 i deks e o o li za a podsta ie artoś i portfela ak ji aj iększ h i
aj ardziej pł h spółek z Głó ego R ku GPW
o WIG short jest i dekse po hod do i deksu WIG , i deks te kształtuje się
s etr z ie do i deksu WIG tz . prz spadku WIG o pkt. WIG short roÅ› ie o pkt.
o WIG20lev (jest indeksem pochodnym do indeksu WIG20, indeks te sta o i dz ig iÄ™
stosu ku do i deksu WIG : podąża zgod ie z kieru kie WIG , ale z d ukrot ie iększą siłą tj.
wzrost WIG20 o 10 pkt. powoduje wzrost WIG20lev o 20 pkt. i odwrotnie)
mWIG40 i deks e o ko t ua ja MIDWIG; o ej uje śred i h spółek oto a h
a Głó R ku GPW, i deksie WIG ie u zest i zą spółki z i deksó WIG i sWIG
sWIG80 i deks e o ko t ua ja WIRR; o ej uje ał h spółek oto a h a
Głó R ku GPW, i deksie sWIG ie u zest i zą spółki z i deksó WIG i WIG
Indeksy dochodowe - prz jego o li za iu u zględ ia się zaró o e za art h i ak ji, jak i
dochody z dywidend i praw poboru
- Indeksy benchmarki:
WIG i deks do hodo o ej uje sz stkie spółki oto a e a Głó R ku GP)
WIG-PL W skład i deksu hodzą łą z ie ak ji krajo h spółek oto a h a
Głó R ku GPW
- Indeksy sektorowe:
subindeksy sektorowe: WIG-banki, WIG-budownictwo, WIG-chemia, WIG-deweloperzy, WIG-
informatyka, WIG-media, WIG-paliwa, WIG-spoż z , WIG-teleko u ika ja artoś i su i deksó
poz alają o e i efekt oś i esto a ia spółki z róż h sektoró gospodar z h, są
indeksami dochodowymi)
- Indeks rynku NewConnect
NCI deks o ej uje ak je i pra a do ak ji sz stki h spółek oto anych na tym rynku)
. Głów e światowe i polskie i deksy giełdowe patrz wyżej
Giełda o ojorska Ne York Sto k E ha ge :
Dow Jones Industrial Average (DJIA) o li za a podsta ie e ak ji spółek
prze sło h
Sta dard & Poor s S & P 00) - o li za a podsta ie kursu ra h spółek
Giełda lo d ska Lo d Sto k E ha ge :
Financial Times Stock Exchange 100 Index (FTSE) o li za a podsta ie kursó
aj iększ h spółek
Giełda par ska dourse de Paris :
CAC 40 (Cotatio Assistée e Co ti u - skupia ajsil iejsz h spółek spoÅ›ród o
aj ższej kapitaliza ji
GieÅ‚da fra kfur ka Fra kfurter Wertpapier örse
DAX (Deutscher Aktienindex) - Ukazuje z ia ę artoś i ak ji aj iększ h spółek
akcyjnych pod zględe kapitaliza ji oraz o rotu
Giełda tokijska
Nikkei 225 - o ej uje aj iększ h spółek
. Syste y otowa :
oto a ia iągłe - kied to kurs z ie ia się iągu da ej sesji pod pł e apł ają h
ofert kup a i sprzedaż . S ste te dot z aloró pł h. Każda tra sak ja poprzedza a jest
ustale ie e , ogÄ… ej z ie i siÄ™ z a z ie iÄ…gu d ia.
notowania w systemie kursu jednolitego (inaczej periodycznego) kiedy kurs ustalony jest na
po zątku sesji i ika ze zle e , które apł ęł przed ot ar ie , jest to tz . fi i g. Według tego
kursu rozli za się sz stkie tra sak je za arte iągu sesji, h a że ustalo jest ś iśle określo
czas, kiedy to kurs wyznaczany jest ponownie.
. De aterializa ja papierów wartoś iowy h
Dematerializa ja o rotu polega a u ieru ho ie iu papieró artoś io h. Składa e są o e do
centralnej instytucji depozytowo-rozli ze io ej, przez o zostaje i ode ra a zdol oÅ› o roto a.
Papier artoś io e ie ogą z iej ofa e. Moż a je ró ież złoż w depozycie domu
aklerskiego al o i h i st tu ja h pro adzą h działal oś aklerska.
Każda o a e isja a odz ier iedle ie t lko a ko ta h s ste a h ko putero h i iąga h.
Są o e pot ierdze ie posiada ia określo h papieró artoś io h.
De aterializa ja jest uzasad io a po ie aż trad j o rót papiera i artoś io i iesie z so ą
iele ie ezpie ze st : fałszerst o, kradzież, zgu ie ie lu prz padko e z isz ze ie papieru
artoś io ego. Poza t o rót for ie papieró aterial h iąże się z duż i koszta i.
I stru e ty fi a sowe ry ku papierów wartoś iowy h
1. Definicja akcji
Ak ja jest papiere artoÅ› io doku e te oz a zajÄ… pra o jej posiada za do
spół łas oś i fir , która ja e ito ała, z li spółki ak j ej. Upra ia posiada za do udziału
z ska h for ie d ide d oraz do ajątku spółki razie jej lik ida ji.
2. Definicja splitu akcji
O iże ie artoś i o i al ej ak ji prz jed o zes utrz a iu dot h zaso ego kapitału
ak j ego spółki. Split a określa podziałe ak ji.
Me ha iz splitu polega a t , że spółka dzieli ist ieją e ak je, ądz e ituje dodatko e a każdą
posiada ą . W efek ie kapitał ak j zostaje rozsz zepio a iększą iloś ak ji, te sposó
oż a z iększ pł oś o rotu oraz pote jal krąg a ó .
. Ak je zwykłe i uprzywilejowa e
Ak je z kłe o o sto ks - z ra ji i h posiada ia ak jo ariuszo i ie prz sługują żad e
dodatko e lu sz zegól e upra ie ia.
Akcje uprzywilejowane (preferred stocks) - z ich posiadaniem z iÄ…za e sÄ… dodatko e upra ie ia.
Uprz ilejo a ie oże dot z :
sokoś i d ide d pła a ej a jed a ak je
li z głosó a al zgro adze iu prz padają h a jed ą ak ję
pra a do ajątku lik ido a ej spółki prz padają ego a jed ą ak ję
pra o pier sze st a do d ide d
złote ak je golde shares - dają o e sz zegól e upra ie ia de z j e a zgro adze iu
ak jo ariusz , p. pra o eta iektór h spra a h lu ielokrot oś głosó ak ji
z kł h.
4. Definicja obligacji
Papier artoś io któr e ite t st ierdza, że jest dłuż ikie łaś i iela o liga ji
o ligatariusza i zo o iązuje się o e iego do speł ie ia określo ego ś iad ze ia.
5. Rodzaje obligacji:
diorÄ… pod u agÄ™ kr teriu sposo u opro e to a i:
o stał opro e to aniu - prz oszą każdego roku stał do hód
o zmiennym oprocentowaniu - i h stopa z ie ia się pod pł e z ia pe h
ustalo h stóp pro e to h a r ku fi a so
indeksowane - opro e to a ie kor go a e o skaz ik zrostu e , kursó aluto h lub
artoś i r ko ej pe ego ustalo ego do ra p. złota
o kuponie zerowym - a a e są e ie iższej od i h artoś i o i al ej, e ite t
kupuje o liga je po e ie o i al ej, pła ają te sposó ależ e o ligatariuszo i
odsetki
)e zględu a e ite tó o liga ji:
o liga je skar o e, któr h e ite te jest pa st o
o liga je prze sło e e ito a e przez przedsię iorst a
o liga je ko u al e pusz za e przez Å‚adze lokal e
obligacje hipoteczne emitowane przez instytucje finansowe
6. Kontrakty terminowe instrumenty pochodne (forward, futures, options)
Tra sak je ter i o e są u o a i o pra a do zakupu lu sprzedaż papieró
artoś io h prz szłoś i. I stru e t te określa się jako po hod e papieró
artoś io h - oz a za to, że i h artoś zależ od e aloru, któr jest przed iote tra sak ji.
Do podsta o h rodzajó ko traktó ter i o h zali za się:
transakcje forwards
u o a zo o iązują a jed ą ze stro do dosta , a drugą do prz ję ia określo ego do ra
ustalonym terminie, w określo ej iloś i oraz określo ej jakoś i, a także po e ie z a zo ej
momencie zawierania umowy
transakcje futures
u o a za arta po iędz stro a i, zo o iązują a jed ą z i h do zakupu, a drugą do sprzedaż
określo ej iloś i przed iotu tra sak ji, po z a zo ej e ie, ustalo d iu prz szł lu do
doko a ia rozli ze ia pie io ego ają ego a elu ró a ie róż i e ; h ili za ar ia
u o ie jest iado e, kto jest dłuż ikie , a kto ierz iele , stad prz ko trakta h futures
mamy do czynie ia z u o a d ustro ie zo o iÄ…zujÄ… Ä…
opcje
upra ie ie do zakupu lu sprzedaż określo ego t tułu łas oś i lu i stru e tu fi a so ego
określo ter i ie prz szłoś i i po ustalo ej e ie, op ja daje pra o, ale ie zo o iązuje, o t ,
czy kontrakt zostanie wykonany, czy nie, decyduje jego nabywca, za to prawo musi on wystawcy opcji
zapła i odpo ied ia su ę
7. Kwity depozytowe
Spe fi z e papier artoś io e e ito a e i kraju a podsta ie złożo h do depoz tu
łą zo h z o rotu ak ji pusz zo h przez spółkę da ego kraju
U ożli iają o e przepł papieró artoś io h a i e r ki.
ADR (American Depositary Receipt) - a er ka ski k it depoz to
GDR (Global Depositary Receipts) globalny kwit dpozytowy - gd e isja k itó od a się
jed o ześ ie a d ó h lu ię ej r ka h
Sytuacja sektora bankowego
Li z a a kó - ogółe : , t :
Banki komercyjne 51
Oddział i st tu ji kred to h 18
da ki spółdziel ze 578
Zatrudnienie ogółe :
Banki komercyjne 140 504
Oddział i st tu ji kred to h 4 608
da ki spółdziel ze 31 489
Struktura Å‚as oÅ› io a:
Inwestorzy krajowi 588
o z tego Skar Pa st a 4
Inwestorzy zagraniczni 59
Naj ięksi i estorz zagra i z i:
Liczba kontrolowanych a kó
i oddziałó i st tu ji kred to h Udział akt a h %
WÅ‚o h 5 14,1
Niemcy 10 9,9
Holandia 5 9,7
USA 5 6,7
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Prawo finansowe i fin publ OPRACOWANIE 1Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym opracowanieMateriały dodatkowe do egzaminu z finansów publicznych Huterski 2016Finanse publiczne kolokwium opracowane pytania by MakerS Owsiak opracowanie ksiazki finanse publicznegórski, zarządzanie finansami, opracowanie zagadnieńOpracowanie zadań egzaminacyjnych z finansówEgzamin licencjacki Opracowane pytania finanse i rachunkowość collegium mazowiaZARZĄDZANIE FINANSAMI cwiczenia zadania rozwiazaneEFinanse Konstrukcja podatku 1Elektroenergetyka opracowanie1pytania rynek finansowy egzaminprzetworniki II opracowanewięcej podobnych podstron