Rola epidemiologii w określaniu przyczyn chorób Ocena czynników ryzyka Poznanie przebiegu naturalnej historii choroby wpływających na stan zdrowia populacji i jednostki Określanie związków przyczynowo- skutkowych - poszukiwanie czynników etiologicznych, czynników ryzyka. Reakcja biologiczna w odpowiedzi na PRZYCZYNA ekspozycję Przez przyczynę choroby rozumiemy zdarzenie lub stan, który albo sam, albo Zgony w połączeniu z innymi czynnikami inicjuje pewną sekwencję zmian patologicznych prowadzących do Chorobowość określonego skutku (choroby). Biochemiczne wskazniki choroby Zmiany biochemiczne o niepewnym znaczeniu Dawka wewnętrzna Ekspozycja Postulaty Henlego-Kocha dla potwierdzenia związku infekcji z daną chorobą Przez związek przyczynowy należy rozumieć takie 1. Patogen musi byd obecny w każdym przypadku danej współwystępowanie zdarzeń, w których zmiana choroby ilości lub jakości jednego z nich, powoduje 2. Patogen można wyizolowad i hodowad w czystej kulturze odpowiednią zmianę ilościową lub jakościową 3. Patogen wszczepiony podatnemu zwierzęciu musi drugiego zdarzenia, przy czym za przyczynę wywoład daną chorobę uważamy to zdarzenie lub takie warunki, które 4. Patogen musi byd odzyskany od tego zwierzęcia i rozpoczynają lub wywołują wystąpienie określonego zidentyfikowany skutku. 1 Zależnośd przyczynowa dla chorób Zależnośd bezwarunkowa i warunkowa niezakaznych 1. zdarzenie X jest warunkiem wystarczającym dla powstania 1. Logiczna sekwencja zdarzeo (przyczyna zawsze poprzedza w zdarzenia Y, co oznacza, że Y pojawia się zawsze wtedy, jeśli czasie skutek) uprzednio pojawiło się zdarzenie X 2. Zgodnośd występowania związku statystycznego pomiędzy X(+)---------> Y(+) badanymi zjawiskami w wielokrotnych obserwacjach 3. Odpowiednia siła asocjacji pomiędzy badanymi zjawiskami 2. zdarzenie X jest warunkiem koniecznym dla Y, co oznacza, że zdarzenie Y nie pojawia się nigdy, jeśli uprzednio nie pojawi się 4. Jednoczesna zmiennośd współwystępowania obu zdarzeo zdarzenie X (gradacja ekspozycji z gradacją skutków) X(-)---------> Y(-) 5. Swoistośd związku pomiędzy badanymi zjawiskami 6. Biologiczna spójnośd hipotezy 3. zdarzenie X jest warunkiem koniecznym i wystarczającym, co oznacza, że Y pojawia się zawsze wtedy, jeśli uprzednio pojawiło się X, a nie występuje nigdy, gdy nie ma X X(+) ----------> Y(+) ; X(-) ----------> Y(-) Badania epidemiologiczne Czynnik etiologiczny biologiczny, chemiczny , fizyczny lub inny czynnik wywołujący określoną chorobę. (ale również brak, niedobór lub nadmiar jakiegoś Obserwacyjne Eksperymentalne składnika) Czynnik ryzyka - cecha lub ekspozycja zwiększająca Opisowe Analityczne " Losowe badanie prawdopodobieństwo określonego zdarzenia np. choroby kontrolowane " B. terenowe " Ekologiczne " B. środowiskowe " Przekrojowe " Kliniczno-kontrolne " Kohortowe Badania ekologiczne Badania opisowe " Kto? (charakterystyka osób) - wiek - wykształcenie " CEL: - płed - zawód 1. Określenie czy wysoki poziom ekspozycji w populacji prowadzi do - grupa etniczna - status społeczno- wysokiej zapadalności na chorobę - stan cywilny ekonomiczny 2. Porównanie danych między populacjami różnych krajów w tym samym czasie " Gdzie? (zmiennośd w zależności od miejsca) 3. Porównanie danych w obrębie populacji w różnych okresach czasu - wieś - kraj - miasto - rejon geograficzny - województwo " METODA: badamy średnią ekspozycję w populacji i współczynnik chorobowości w tej populacji " Kiedy? ( zmiennośd w czasie) - godzina - inne zmiany sezonowe - dzieo - zmiany długofalowe - zmiany sezonowe 2 Badania ekologiczne ZALETY: " Aatwe do przeprowadzenia " Tanie WADY: " Obserwowany związek między ekspozycją a chorobą na poziomie populacji wcale nie musi istnied na poziomie jednostki " Trudne do interpretacji rzadko możliwe znalezienie związku przyczynowo-skutkowego " Nie jesteśmy w stanie kontrolowad czynników zakłócających " Duży błąd wprowadza brak uwzględnienia statusu społeczno- ekonomicznego w populacji Badania przekrojowe Badania przekrojowe (cross - sectional study) (cross - sectional study) ZALETY: " CEL: badanie związku między chorobą a innymi zmiennymi, jeśli " Szybkie uzyskanie wyniku istnieją w zdefiniowanej populacji w jednym czasie " Określenie częstości występowania danego zjawiska / stanu klinicznego w populacji (chorobowośd) " METODA: równoczesny pomiar narażenia na działanie " Mogą posłużyd do generowania hipotez (dopuszcza się pytania o potencjalnego czynnika ryzyka i jego potencjalnych skutków przeszłośd w celu ustalenia stałości poziomu ekspozycji) (choroby) na poziomie osób " Tanie 1. wybór grupy osób (definiujemy populację) WADY: 2. badanie wszystkich wybranych (znalezienie przypadków) " Ryzyko niewłaściwego kontrolowania przebiegu narażenia w czasie 3. Zbieranie informacji od wszystkich (ekspozycja) (ekspozycja poprzedziła chorobę czy choroba ekspozycję?) 4. porównanie: " Działanie szkodliwego czynnika nie musi prowadzid do wskazania porównanie ekspozycji: chorzy vs zdrowi choroby (okres latencji) porównanie choroby: eksponowani vs nieeksponowani Badania kliniczno-kontrolne Badania kohortowe (case control study) (prospektywne) " CEL: określenie związku przyczynowo-skutkowego " CEL: określenie związku przyczynowo-skutkowego " METODA: pomiar ekspozycji w przeszłości w grupie osób chorych " METODA: pomiar zapadalności w grupie eksponowanej i i zdrowych nieeksponowanej 1. Punkt wyjścia JEDNOSTKA CHOROBOWA 1. Punkt wyjścia EKSPOZYCJA - definiujemy przypadki i grupę kontrolną - dobór grupy eksponowanej i nieeksponowanej 2. Pomiar ekspozycji w przeszłości 2. Obserwacja stanu zdrowia obu grup wywiad, dokumentacja medyczna 3. Punkt koocowy stan kliniczny (choroba) 3. Porównanie: 3. Porównanie: ekspozycja vs ekspozycja zapadalnośd vs zapadalnośd w grupie przypadków w grupie kontrolnej w grupie eksponowanej w grupie nieeksponowanej 3 Interwencja populacyjna Eksperyment medyczny (losowe (randomizowane) badanie kontrolowane) " Ocena skuteczności interwencji na Badanie polegające na wprowadzeniu interwencji w grupie osób poziomie populacji (np. szczepienia) chorych i porównaniu jej wyników z rezultatami w grupie odniesienia (kontrolnej) Ograniczenia Zastosowanie: " Trudność kontrolowania w aspekcie " Ocena interwencji leczniczych nowe leki, procedury medyczne zmiennych zakłócających " Wysokie koszty interwencji " Ocena nowych procesów diagnostycznych i profilaktycznych, np. skutecznośd szczepieo działanie programów profilaktycznych Strategia badao epidemiologicznych 1. Określenie celu badao 2. Wybór planu badania najbardziej odpowiedniego (i możliwego do realizacji) dla realizacji wyznaczonego celu 3. Przygotowanie i przeprowadzenie badania 4. Analiza rezultatów, wyciąganie wniosków 5. Dyskusja czynników, które mogą mied wpływ na wyniki badania trafnośd wewnętrzna i zewnętrzna badania 6. Podjęcie działao zmierzających do upowszechnienie oraz praktycznego wykorzystania wyników 4