Pedagogika Ellen Key
Wprowadzenie
Według Ellen Key  największa tajemnica polega właśnie na tym żeby nie
wychowywad . IstotÄ™ wychowania upatruje w rozwijaniu indywidualnej natury dziecka
poprzez delikatne i niedostrzegalne wspieranie pracy samej natury, celem wychowania
powinno byd wzmocnienie indywidualności dziecka. W tekście zapoznad będzie się można m.
in z:
Istotą wychowania według Ellen Key
Postulatami Ellen Key dotyczącymi przyszłej szkoły
Przygotowaniem i pracÄ… nauczyciela
1
Istota wychowania według Ellen Key
·ð celem edukacji jest rozwój dziecka w kierunku wolnej i niezależnej indywidualnoÅ›ci;
jednocześnie jednak dbającej o dobro innych
·ð każde wychowanie wymaga posÅ‚uszeostwa, w którego osiÄ…gniÄ™ciu pomaga system
nagród i kar, nie należy jednak nagradzad przypadkowych sukcesów dziecka ani też karad
takich porażek, celem bowiem jest wysiłek, walka, praca
·ð protestuje przeciwko rywalizacji wywoÅ‚anej ocenami i nagrodami
·ð byÅ‚a przeciwna nagradzaniu w procesie nauczania
·ð szczególnie ostro sprzeciwiaÅ‚a siÄ™ karom cielesnym, domagaÅ‚a siÄ™ prawnego zakazu bicia
dzieci w szkole i w domu
·ð akceptowaÅ‚a inny rodzaj kar, a mianowicie  kary naturalne , uważaÅ‚a, że dziecko musi
pogodzid się z przykrymi nieraz następstwami swoich działao, z jednym zastrzeżeniem,
jeżeli grozi mu nienaprawialna szkoda wychowawca powinien interweniowad i je
powstrzymad, zastrzega jednak iż dziecka nie powinno się przestrzegad przed
niebezpieczeostwem,  pozwoliwszy mu siÄ™ raz oparzyd, na zawsze usuwamy je od ognia
·ð w wychowaniu ważny jest przykÅ‚ad: wychowawca powinien byd wzorem, który dziecko
może naśladowad. Niezbędne jest także posłuszeostwo, egzekwowane nie karą lecz siłą
perswazji do dobrowolnego posłuszeostwa, którego podstawą są pozytywne wzorce
zachowao. Jej zdaniem w pierwszych 3 latach życia dziecka, tworzą się takie dobre
nawyki, dlatego też jest to okres szczególnie ważny
·ð najbardziej budujÄ…cym czynnikiem wychowawczym jest staÅ‚y porzÄ…dek w domu, jego
spokój i piękno, z tego względu matki nie powinny zajmowad się inna pracą tylko
poświęcad się domowi i dzieciom
Podstawy ówczesnych koncepcji wychowawczych Ellen Key:
1. nigdy nie pozwól dziecku wymusid czegoś płaczem
2. nie nagradzaj ani nie przekupuj dziecka by wypełniło swoje obowiązki
3. nigdy nie oszukuj ani nie zastraszaj dziecka
4. nigdy nie bij dziecka
5. pozwól dzieciom pomagad sobie nawzajem
6. mało rozkazów lecz bezwarunkowe posłuszeostwo: mało gróz
b lecz zawsze spełnionych
2
7. kara jako środek wychowawczy pogłębia tylko zwierzęcą niegodziwą naturę człowieka,
którą wychowanie ma wykorzenid
Szkoła przyszłości wg Ellen Key i jej koncepcje edukacyjne:
·ð domaga siÄ™ systemu ksztaÅ‚cenia który uwzglÄ™dniaÅ‚by zarówno nauczanie indywidualne
jak i samodzielne studia
·ð szkoÅ‚a powinna mied jeden cel a mianowicie umożliwid uczniom rozwój ich osobowoÅ›ci
w satysfakcjonujący ich sposób. Konieczna bliska współpraca szkoły i domu w procesie
wychowania
·ð proponuje zastÄ…pid nauczanie podstawowe kursami domowymi
·ð szkoÅ‚a zbiorowa zaczynaÅ‚aby siÄ™ w wieku 9-10 lat i obejmowaÅ‚aby wszystkie dzieci, byÅ‚aby
koedukacyjna. W ten sposób nie negując obu płci, szkoła uczyłaby dziewczynki
i chłopców współdziałania, postulowała zapewnienie wszystkim dzieciom bez względu na
płed czy przynależnośd klasową te same warunki nauczania
·ð przeciwstawiaÅ‚a siÄ™ podziaÅ‚owi materiaÅ‚u na przedmioty, jej zdaniem nauczanie powinno
koncentrowad się około pewnych przedmiotów w pewnych okresach czasu: np. historia
obejmowałaby też historię literatury, religii i sztuki
·ð w jednej klasie mogÅ‚o by uczyd siÄ™ nie wiÄ™cej niż 12 dzieci, miaÅ‚yby one wspólny kurs
podstawowy uzupełniany  samodzielną pracą w ciągu całego wieku szkolnego
·ð prace domowe odrabiano by w szkole
·ð po szkole domowej wszyscy uczniowie powinni aż do 15 roku życia uczyd siÄ™
w zbiorowej szkole koedukacyjnej, która obejmowad by miała nauczanie teoretyczne
i praktyczne, po niej następowała by szkoła uzupełniająca lub specjalna- rodzaj szkoły
średniej ze różnicowanym programem nauczania i możliwością wyboru przedmiotów
teoretycznych i praktycznych przez ucznia
·ð zamiast tradycyjnych klas proponuje specjalistyczne pracownie oraz sale do
indywidualnej nauki, uczniów obejmowałby program podstawowy np. głośne czytanie,
literowanie, postuluje ograniczenie nauki gramatyki na zajęciach językowych na korzyśd
 mówienia językiem , akcentuje tez znaczenie literatury, codziennie również odbywałyby
się lekcje śpiewu
3
·ð Key sprzeciwia siÄ™ wychowaniu religijnemu hodujÄ…cemu klerykalizm, pragnie je zastÄ…pid
przez nauczanie religii międzyludzkiej solidarności i miłości
·ð w szkoÅ‚ach zawodowych obowiÄ…zywad by miaÅ‚a zasada  samouctwa , rozwijano by tam
pozytywne cechy by uczniowie sami zdobywali wiadomości na podstawie doświadczenia
·ð uważaÅ‚a, że należy zaÅ‚ożyd  szkoÅ‚y powszechne dla nauki kultury gdzie mógÅ‚by uczyd siÄ™
każdy, w ten sposób wspomagany byłby naturalny proces mieszania się klas społecznych,
postulowała także dad wiejskim dzieciom możliwośd do pobierania nauki na wsi.
·ð W wymarzonej szkole Ellen Key nie bÄ™dzie Å›wiadectw ani nagród, nie bÄ™dzie tez
egzaminów dojrzałości oprócz tych przeprowadzonych za pomocą rozmowy
·ð Nauczyciel ma zmuszad uczniów do czynienia wÅ‚asnych spostrzeżeo, pomagad
w wyborze literatury, wskazywad sposoby pracy ale nie może podawad gotowych
wiadomości
·ð Może czasami zażądad od ucznia pisemnego lub ustnego referatu w celu sprawdzenia
wiadomości
·ð UdostÄ™pnienie uczniom książek z biblioteki szkolnej, Ellen Key uważaÅ‚a, że dobieranie
książek odpowiednich do wieku wychowanka jest nieporozumieniem. Dzieci powinny
mied całkowicie swobodny dostęp do biblioteki i sięgad po lekturę, na jaką tylko będą
mieli ochotÄ™
·ð Każda szkoÅ‚a powinna byd otoczona wielkim ogrodem, aby uwrażliwid zmysÅ‚ estetyczny
uczniów, zmysłu tego nie kształtuje się przez nauczanie - należy otoczyd dzieci pięknem,
a one same je dostrzegą i będą przeżywad. Nie należy uczyd sztuki, ona musi dzieci
otaczad, by mogły się nią swobodnie rozkoszowad.
·ð W ogrodzie znajdowad siÄ™ bÄ™dzie boisko do gier i taoców, w szkole nie bÄ™dzie klas tylko
sale zaopatrzone w materiały do wykładów z różnych przedmiotów, będą również pokoje
do pracy w których każdy będzie miał miejsce do samodzielnej nauki.
Ellen Key dokonała miażdżącej krytyki szkoły tradycyjnej. Potępiała ówczesną szkołę
z jej programem ogólnego wykształcenia, z jej formalizmem. Domagała się takiej szkoły,
która umożliwiałaby dzieciom samodzielną pracę, samodzielny rozwój i odkrywała ich
zdolności. Szkoła powinna dawad wykształcenie ogólne według planu odmiennego dla
każdej jednostki i przygotowywad dzieci do samokształcenia przez całe życie. Sprzeciwiała
4
się tuzinkowej fabrykacji jaka jej zdaniem występuje w szkołach i ogródkach dziecięcych
gdzie dzieci traktuje się jak materiał do przerobienia. Stwierdziła, że szkoła jest miejscem
nieustannej musztry, miejscem, gdzie zabija siÄ™ charakterystycznÄ… dziecku energiÄ™
i spontanicznośd. Dzieci uczęszczające na szkolne zajęcia muszą wykonywad te same mało
pożyteczne czynności, na polecenie - rozkaz. Metody i systemy szkolne tworzą szablonowośd,
dzięki tym samym pracom, tym samym wrażeniom, prawidłom i porządkom. Szkoła, nie
dzieli klas według skłonności, uzdolnieo i temperamentu dzieci lecz według wieku
i wiadomości, nie jedno dziecko jest skazane na nudy gdy musi czekad na inne aby się z nim
zrównało.
Postulaty Ellen Key dotyczące przyszłej szkoły
Najistotniejsze dla pedagogiki Ellen Key były jej postulaty dotyczące szkoły:
·ð SzkoÅ‚a wedÅ‚ug Key jest sposobem na zwolnienie matek z obowiÄ…zku opieki nad
dzieckiem i jego wychowania, co jest bardzo niekorzystne. Uważa życie rodzinne za
bardzo wysoką wartośd, a szkołę za czynnik, który tę wartośd osłabia. Nie znaczy to
wcale, że autorka nie dostrzega rzeczywistości; zdaje sobie sprawę z tego, że kobiety
podejmują pracę zawodową, a częśd po prostu nie chce lub nie potrafi właściwie zająd się
dzieckiem. Rozumie, że na ówczesne czasy zadaniem nie tyle karkołomnym, co
niemożliwym, byłaby próba uczenia matek lub przyszłych rodzicielek sztuki wychowania
i opieki. Jednakże wybiegając daleko w przyszłośd, snuje marzenia na temat
społeczeostwa, które wychowuje kobiety w taki sposób, aby w przyszłości poświęcały się
one wychowaniu i opiece nad dzieckiem na taką skalę, że pozwoliłoby to zlikwidowad
wiÄ™kszÄ… częśd fröblowskich ogródków, które nie bÄ™dÄ… już wtedy potrzebne. JeÅ›li jednak
nawet za wiele lat okazałoby się, że funkcja ośrodków autorstwa niemieckiego pedagoga
jest nadal niezbędna, należy uczynid z nich przybytek swobody, który będzie przede
wszystkim stwarzał warunki do niczym nieuciskanego rozwoju.
·ð postulatem Ellen Key byÅ‚o zastÄ…pienie ogródków dzieciÄ™cych i szkółek przygotowawczych
nauczaniem domowym. Szkoła przyzwyczaja dzieci żyd w gromadzie, hoduje jak pisze
autorka słabych dyletantów i uległych członków gromady.
5
·ð Ogródek dzieciÄ™cy jest fabrykÄ… gdzie przerabia siÄ™ materiaÅ‚, którym sÄ… dzieci
·ð Mówi o tym, że wychowawcy majÄ… czuwad nad dziedmi, przyglÄ…dad siÄ™ im by w razie
niebezpieczeostwa wyrzÄ…dzenia sobie przez nie krzywdy mogli zareagowad, wychowawca
ma zachowywad się na pozór biernie, ma śledzid skłonności dzieci i ich rysy charakteru
ujawniajÄ…ce siÄ™ podczas zabawy
·ð Matka ma również bacznie obserwowad zabawy dzieci, sposób postÄ™powania ich
z towarzyszami, ich skłonności, ma zebrad jak najwięcej materiału, jak najmniej się
wtrącając, to doprowadzi matkę do dokładnej znajomości dziecka, rodzice mają
szanowad indywidualnośd dzieci w ciągu całego życia, bacznie je obserwując, nie stwarzad
tego do czego nie ma odpowiedniego materiału ale rozwijad te cechy, które tkwią w głębi
natury dziecka
·ð Key proponuje aby każda matka uczyÅ‚a swe dzieci podstaw wiedzy
·ð Matka i nauczycielka powinny uczyd dzieci patrzed na przyrodÄ™ i na wszystko co je otacza,
by czynności ich połączyd z jakimś pożytecznym celem
·ð Postuluje zwolnid dzieci od tresury i wyuczania, od ucisku gromady
·ð Dom rodzinny jest bardziej wartoÅ›ciowy dla rozwoju indywidualnego i kultury uczud niż
ogródek freblowski. W małym zamkniętym kółku uczucia potęgują się, przywiązanie
może się rozwijad i umacniad przez czynności wynikające z rzeczywistych okoliczności
życia, podczas gdy ogródek zwalnia dzieci od prywatnych obowiązków a narzuca im takie
jakich wymaga życie w gromadzie. Dziecko nawiązuje tam wiele powierzchownych
stosunków.
·ð Ze wzglÄ™du na swój masowy, zbiorowy charakter nie może skutecznie eksponowad
indywidualności dziecka, jak też nie potrafi przeniknąd indywidualnych jego właściwości.
·ð W nauczaniu domowym można podejÅ›d do dziecka indywidualnie, można jedno dziecko
uczyd czytad wcześniej, inne póz
niej, zaspokajad ruchliwośd jednego a zamiłowanie do
książek drugiego. Dopiero wtedy trzeba uczyd dzieci gdy same pragną się czegoś
dowiedzied. Szkoła nigdy nie potrafi przeniknąd zupełnie indywidualnych właściwości
dziecka, trafid na właściwy sposób udzielania wiadomości. Dlatego tylko szkółka
domowa, w kółku dobrze dobranych kolegów może uwzględniad indywidualnośd bez
uwzględniania programów i planów naukowych.
6
·ð Dom jest naturalnym spoÅ‚eczeostwem w którym dziecko może peÅ‚nid poważne obowiÄ…zki
społeczne, uczyd się wymiany usług i obowiązków
Zadaniem szkoły jest uczynid się zbyteczną: w miejsce systemu i schematu
wprowadzid życie i szczęście, co znaczy także czynnośd samodzielną .
Celem szkoły powinno byd rozwijanie życia do coraz wyższych form przez wzmaganie
i potęgowanie szczęścia, przez nieustanne zwalczanie tych wpływów które życie ubożą.
Szkołą przyszłości powinna byd szkołą dającą wykształcenie ogólne według
odmiennego planu dla każdej jednostki przygotowującą młodzież do samokształcenia
Dom idealny
·ð rodzice równoprawnymi partnerami
·ð partnerskie relacje miÄ™dzy rodzeostwem
·ð rodzice pomagajÄ…cy dzieciom w ksztaÅ‚towaniu prawdziwie ludzkiej osobowoÅ›ci 
traktowanie dzieci jako istoty ludzkie
·ð dzieci biorÄ…ce udziaÅ‚ w obowiÄ…zkach domowych, uczÄ…ce siÄ™ respektowad rodziców
i siebie nawzajem
·ð konfrontowanie dzieci z realiami życia codziennego  nauka pomocy w domu,
wymyślania sobie rozrywek, akceptowania kar, cierpienia wywołanego naturalnymi
konsekwencjami zachowania
·ð nauka odpowiedzialnoÅ›ci
·ð staÅ‚y porzÄ…dek, spokój i piÄ™kno
·ð matki nie zajmujÄ… siÄ™ innÄ… pracÄ…  poÅ›wiÄ™cajÄ… siÄ™ domowi i dzieciom
Relacja matka-dziecko punktem wyjścia do tworzenia altruistycznych bodz
ców
w społeczeostwie, dla realizacji póz
niejszych celów dziecka;
Przygotowanie i praca nauczyciela wg Ellen Key
·ð bÄ™dÄ… musieli ksztaÅ‚cid siÄ™ w seminariach zupeÅ‚nie nowego typu
·ð nauczycielem bÄ™dzie mógÅ‚ zostad czÅ‚owiek, który z natury i przez samoksztaÅ‚cenie
doszedł do tego, że umie z dziedmi żyd, od nich się uczyd, z nimi bawid
7
·ð mianowanym nauczycielem w szkole bÄ™dzie mógÅ‚ byd dopiero po pół roku praktyki,
a jego kwalifikacje oceniad będą nie tylko egzaminatorzy ale także dzieci, SD dzieci nie
może mied wartości bezwzględnej lecz względnie dośd wysoką gdyż umieją one wybrad
co najdoskonalsze
·ð nauczyciele powinni mied krótki dzieo roboczy, dużo wypoczynku, wysokie
wynagrodzenie, możnośd dalszego się kształcenia i najwyżej dwudziestoletni czas służby,
po upływie tego czasu wstępują do rady szkolnej albo zostają cenzorami przy egzaminach
dojrzałości, które będą odbywały się w ten sposób, że każdy cenzor z pięciu najwyżej
kandydatami  przepędzi lato w kraju lub za granicą .
Próba oceny twórczości i poglądów Ellen Key:
Jest to rodzaj utopii, która raczej nie ma szansy się spełnid w takiej formie, jak
przedstawiona przez autorkÄ™ Stulecia dziecka. Nauczanie domowe w atmosferze tak daleko
posuniętego liberalizmu i luz
nych zasad wychowawczych może spowodowad, że dziecko nie
będzie przygotowane do życia w strukturach społecznych, nie będzie potrafiło
podporządkowad się normom w społeczeostwie panującym, nie będzie potrafiło znalez
d
w nim swego miejsca. Wydaje się, że postulaty Key pozostaną tylko marzeniem, wizją, która
miałaby rzekomo spowodowad wytworzenie nowego typu społeczeostwa - szczęśliwego
i lepszego.
Są w jej poglądach również takie elementy, które warte są nie tylko rozwagi, ale
także adaptacji do współczesnych systemów oświatowych. Bardzo pożytecznym postulatem
jest propozycja, aby dziecko już od najwcześniejszych lat uczyd samodzielności. Autorka
swoje poglądy głosiła na początku ubiegłego stulecia, lecz wartośd samodzielności jest dziś
niezaprzeczalna, a może i nawet większa niż kiedyś. Żyjemy w czasach, kiedy wszystko
bardzo szybko się zmienia, utrudniając adaptację człowieka do panujących warunków.
Potrzebne jest tu konkretne wzmocnienie osobowości już na etapie wychowania małego
dziecka, które powinno od najmłodszych lat, podczas wykonywania rozmaitych czynności
znajdowad własne sposoby radzenia sobie z przeciwnościami losu i różnego rodzaju
barierami. W szkole nauczyciel powinien byd rodzajem przewodnika. Nauczyciel pomaga,
podsuwa literaturę, obserwuje swoich podopiecznych i stara się wyodrębnid z nich to, co
8
najlepsze. Możliwe, że taka szkoła wydawałaby bardziej pewne siebie i rozwinięte przede
wszystkim względem indywidualnych predyspozycji dzieci.
InnÄ… godnÄ… uwagi i dziÅ› coraz szerzej dostrzeganÄ… i stosowanÄ… zasadÄ… jest
przygotowanie do uczenia się przez całe życie. Edukacja ustawiczna jest coraz bardziej
powszechnym faktem, a potrzeby jej istnienia niewielu kwestionuje. Permanentny rozwój
jest niezbędny do tego, aby radzid sobie na rynku pracy, w życiu zawodowym, ale też
dlatego, by człowiek stawał się coraz doskonalszy. Coraz szersza wiedza, coraz więcej
umiejętności - to powoduje, że globalnie społeczeostwom żyje się coraz lepiej. Już ponad sto
lat temu szwedzka pedagog dostrzegała znaczenie uczenia się przez całe życie. Dziś jest to
faktem, a obserwowane tendencje wskazują na to, że oferta edukacyjna dla coraz szerszego
względem wieku grona będzie się szybko poszerzad.
Poza praktycznymi ciekawymi propozycjami Key dodatkową wartością jej książki jest
to, że autorka dostrzegała w nauczaniu i wychowaniu pewne niekorzystne czynniki,
wskazywała na nie i starała się znalez
d sposób na ich niwelowanie czy eliminację.
Podsumowując  najważniejszym postulatem Ellen Key było rozwijanie
indywidualnej natury dziecka w życiu społecznym i rodzinnym.
Cel edukacji, system nagród i kar, stały porządek,
szkoła przyszłości, postulaty Ellen Key, dom idealny.
9