Emic (z perspektywy osoby wierzącej) vs. Etic (z perspektywy bezstronnego obserwatora).
Drugim problemem jest określenie definiensum terminu religia.
Wraz z uwzględnieniem perspektywy emicznej zaczęto poszerzać definiensum. W pewnym
momencie jednak zaczęto definiować religię z perspektywy tylko osób wierzących.
Pawelczuk  religią jest to, co ludzie za religię uważają.
M Webber  zachowania religijne są na tyle zróżnicowane, że mogą być zidentyfikowane jako
religijne tylko na mocy subiektywnych odczuć wierzących.
Karol Marks
Ważna postać z zakresu socjologii religii. Uważał, że ideologię są wynikiem warunków
społecznych. Odwrotną tezę postawił Max Webber.
Marks studiował pochodził z rodziny zsekularyzowanych rabinów. Studiował on prawo oraz
filozfię. Na studiach związał się z lewicą heglowską.
Fraza o religii jako opium ludu wypłyneła podczas polemiki z Ludwikiem Feuerbachem, który
uważał, że religia jest ukrytą antropologią, jest systemem przekonań, który więcej mówi o
człowieku, niż o bogu. Feurbach badał religię jak przyrodoznawca, traktował ją jako wyraz
pewnych cech człowieka. Religia mówi o istocie człowieczeństwa. Siły będące w człowieku są
eksternalizowane, absolutyzowane oraz tworzy ich hipostazę w religii. Człowiek czci te siły jako
inną istotę  boga. Bóg jest zwierciadłem człowieka, sposobu, w jaki on rozumie samego siebie.
Bóg jest wyuartykułowaną istotą boga.
Od tego punktu wychodzi w swej polemice Marks. Stwierdza on, że człowiek tworzy religię.
Religia jest samowiedzą człowieka. Człowiek jest natomiast istotą społeczną, żyje w określonym
czasie, miejscu. Społeczeństwo, sytuacja społeczno-ekonomiczna tak naprawdę tworzy religię.
Religia jest zatem odzwierciedleniem stosunków społecznych. Nędza religijna  wyraz ludzkich
potrzeb, którym jest religia  jest jednocześnie wyrazem nędzy rzeczywistej, niemożliwych do
zniesienia warunków do życia w społeczeństwie. Religia jest protestem przeciwko społecznej
nędzy, zniewoleniu człowieka.
Krytyka (a raczej jej analiza) religii jest tu krytyką rzeczywistości. Jest to analiza społeczeństwa,
stosunków społecznych. Rozprawienie się z religią ma spowodować powrót sił drzemiących w
człowieku, by znowu kreował on swoją własną rzeczywistość.
Max Webber
Dzieła na temat religii: Etyka protestancka jako dzieło kapitalizmu (1904-1905), Etyka gospodarcza
religia światowych I-III (Chiny, Indie, Starożytny Judaizm) (1912), Gospodarka i społeczeństwo:
zarys socjologii rozuemijącej (1922).
Socjologia ma dążyć do rozuminia działania społecznego na drodze interpretacji. Nie stworzył on
definicji religii, gdyż uważał, że powinna ona powstać dopiero po zakończenia badań. Weber
ujmował religię w kategoriach sensu, miała ona nadawać życiu sens (zdaniem Kivisto). Svatos i
Gustavson poszerzyli tę definicję: religia to układ relacji społecznych zorganizowanych wokół
wiary w siły nadprzyrodzone, który kreuje refleksje etyczne.
Typologia ludzi religijnych:
" wirtuozi religijni  ludzie obdarzeni charyzmą, założyciele wielkich religii;
" przeciętnie muzykalni religijnie  zinstytucjonalizowana religijność, nierefleksyjna;
Zakładał on ewolucje religii od form teurgii, czy magii (przymuszanie sił przyrody), po etyczne
religie zbawienia, gdzie człowiek pełni służbe bóstwom.
Dwa główne typy religii zbawienia:
" azjatycka religijność zbawienia  kontemplatywna ucieczka od świata, unia z bóstwem,
tendencje mistyczne, wierny odrzuca świat by stać się naczyniem boga;
" zachodnia religijność zbawienia  wyraża się w ascezie odrzucającej świat, która ma
charakter aktywny, wierny jest narzędziem boga, musi wykonać zadanie otrzymane przez
boga;
1. asceza wewnątrzświatowa;
2. anachoretyzm;