Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Najważniejsi badacze:
Uczniowie Boasa: Alfred L. Kroeber, Ruth F.
Benedict, Ralph Linton
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Słowa kluczowe:
v�konfiguracja
v�kultura
v�łuk kulturowy
v�wzór kultury
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Podstawowe zagadnienia:
v�kultura jako zjawisko spójne i całościowe
v�odrzucenie porównywania kultur
v�zmiana kulturowa jako siła destrukcyjna
v�zróżnicowanie kulturowe jako elementarna
cecha człowieka
v�relatywizm kulturowy
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Hasło przewodnie konfiguracjonizmu:
Koncepcja kultury jako pewnej
nieprzypadkowej, określonej przez wzór
konfiguracji.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Konfiguracjonizm był jednym z nurtów
amerykańskiej szkoły antropologii
kulturowej.
Ą� Nurt ten ukształtował się na przełomie lat 20.
i 30. XX w.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
ż� Główne założenia:
v�kultura  zestaw wierzeń, zwyczajów i instytucji
społecznych, które charakteryzowały określoną
zbiorowość, dane społeczeństwo.
v�partykularystyczne (dystrybutywne) podejście do
kultury  kultury to odrębne samodzielne jednostki,
które winny być poddane osobnym analizom.
v�kultury to odrębne całości posiadające swą
wewnętrzną logikę  zasadę spinającą wszystkie
elementy kultury i łączącą je w konfigurację. Kultura
to zatem konfiguracja elementów odnoszących się do
różnych sfer życia.
Kultura = konfiguracja cech
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
v�konfiguracja jest niezmienna  zasada
spajająca elementy kultury nadaje charakter
tej kulturze;
v�zmiana któregokolwiek elementu kultury jest
podważeniem zasady spajającej i kończy się
dezintegracją kultury i jej zagładą;
v�kultury mogą istnieć tylko jako całości , które
stanowią nową jakość (nie są tylko prostym
zbiorem elementów składowych);
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
v�relacje między kulturą a jednostką ludzką oraz
poszukiwanie metod badania i sposobów opisywania
kultur;
v�A. L. Kroeber  kultura rządzi się własnymi prawami,
jest niezależna od psychologii, jak i biologii
poszczególnych ludzi. Odrzucenie metod
psychologicznych i metod nauk biologicznych.
v�Inni uczniowie Boasa  badali związki między kulturą
a osobowością żyjących w jej obrębie jednostek
ludzkich, a nawet postrzegali poszczególne kultury w
kategoriach pewnych typów psychologicznych.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
v�2 nurty koniguracjonizmu:
��psychologizujące nachylenie konfiguracjonizmu
sprawiło, że niektórych badaczy trudno jednoznacznie
zaliczyć do konfiguracjonistów lub
psychokulturalistów (jak np. Ralph Linton);
��u podstaw psychokulturalistycznych koncepcji leży
konfiguracjonistyczna definicja kultury,
konfiguracjoniści nie stosowali jednak
psychologicznych metod badawczych, a o typach
psychologicznych wnioskowali na podstawi zachowań
ludzi i uznawanych w danej grupie norm kulturowych.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Ruth Benedict (1887-1948), Wzory kultury (1934) 
v� prowadziła badania kulturowe (głuchota je przerwała); działaczka
stowarzyszenia antyrasistowskiego;
v� determinizm kulturowy  wpływ kulturowy jest jedyną i
bezpośrednią determinantą kształtującą osobowość;
v� kultura  syntetyczna i zintegrowana konfiguracja wzorów
zachowania i myślenia o jednolitym charakterze, owa konfiguracja
jest swoistą całością zorganizowaną wokół wzoru dominującego i
określa zasadnicze cechy osobowości jednostek uczestniczących
w danej kulturze;
v� wzór dominujący (podstawowy)  wzór zachowania, który
przesądza o charakterze danej kultury i nadaje jej swoisty styl, a
przez to odgrywa zasadniczą rolę w kształtowaniu
charakterystycznego dla danego społeczeństwa typu osobowości.
Konfiguracje (wzory) są typami psychologicznymi.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
�� Relacje między kulturą a osobowością:
v� poszczególne jednostki włączone w ramy kultury rozumianej jako
ponadindywidualna całość sui generis od dzieciństwa przejmują
cechy, w których odbija się wzór podstawowy kultury, stając się jej
reprezentacjami;
v� żaden antagonizm nie zakłóca relacji jednostka-społeczeństwo,
ponieważ takich antagonizmów między tymi podmiotami nie ma;
v� zachowanie jednostki, każdy nowy sposób postępowania
przystosowuje się na drodze ewolucji czy asymilacji do
dominującego standardu, w którym wyrażona jest zasadnicza
tożsamość danej kultury;
v� zachowania niezgodne ze wzorem kultury nie mogą zaistnieć;
v� pełna socjalizacja jednostek jest rezultatem wychowania, gdzie
system kar i nagród wspomaga internalizację tradycyjnych
motywów kultury.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
�� We Wzorach kultury Ruth Benedict przeanalizowała 3
prymitywne kultury:
v� Indian Kwakiutlów (północno-zachodnie wybrzeże Kanady) 
kultura dionizyjska, brak umiaru, gwałtowność, porywczość,
współzawodnictwo o prestiż, nastawienie na emocje i
konkurencję;
v� Indian Zuni z grupy Pueblo (Nowy Meksyk)  kultura apollińska,
spokojni, łagodni, pokojowi, powściągliwi, nie cenią
indywidualizmu, pozbawieni elementów rywalizacji;
v� Indian z wyspy Dobu (Dobuańczycy)  paranoidalni, podejrzliwi,
lękliwi, niezrównoważeni, wrogość i zdrada, podstępna i ukryta
rywalizacja.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
o Opisane przez Benedict kultury rozumie jako konfigurację
cech stanowiących wzór , który przenika wszystkie sfery
życia danej społeczności, stanowi rdzeń osobowości jej
członków, określa psychologiczno-behawioralną normę i
spaja kulturowo w jedną całość.
o Istnieją kultury, które mają więcej niż jeden wzór  np.
kultura japońska ( Chryzantema i miecz , 1946) ma dwa
wzory: harmonia, piękno, doskonałość a wojowniczość i
honor.
o Kultura amerykańska to kultura społeczeństwa bardzo
wewnętrznie zróżnicowanego, której nie da się opisać za
pomocą kategorii wzorów kulturowych.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Najważniejsi badacze:
Ruth Benedict, Edward Sapir, Abram Kardiner,
Ralph Linton, Cora DuBois, Margaret Mead,
Benjamin Lee Whorf
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Słowa kluczowe:
v� instytucje pierwotne
v� instytucje wtórne
v�osobowość podstawowa
v�osobowość statusowa
v�podświadomość
v�socjalizacja
v�systemy projekcji
v�normalność i anormalność
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Podstawowe zagadnienia:
v�kształtowanie psychiki jednostki przez życie
społeczne i kulturę
v�związek między kulturą i osobowością
v�kulturowe uwarunkowania cech i zjawisk
traktowanych jako naturalne
v�przebieg socjalizacji w różnych kulturach
v�wpływ życia społecznego na podświadomość
v�mechanizm kształtowania się osobowości
podstawowej
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Hasło przewodnie psychologizmu:
v�Ludzka osobowość kształtuje się w procesie
socjalizacji. Sposoby socjalizowania są
kulturowo określone i niezróżnicowane.
Nierozerwalny związek istnieje między
kulturą a osobowością  kształtują się
nawzajem.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Amerykańska Szkoła Kultury i Osobowości
zwana była też etnopsychologizmem,
psychokulturalizmem, konfiguracjonizmem,
szkołą wzorów kulturowych.
Ą� Na styku szkoły Franz Boasa oraz koncepcji
psychoanalitycznych i
neopsychoanalitycznych wykształciła się
nowa orientacja antropologiczna, za Jerzym
Szackim nazywana psychokulturalizmem.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� y
ródła Amerykańskiej Szkoły Kultury i Osobowości:
v�wpływ Franza Boasa:
- podkreślał znaczenie czynników psychologicznych w
badaniu plemion kulturowych,
- poszukiwał wzorów kultury przejawiających się w mitach,
rytuałach, legendach i języku;
v� krytyka funkcjonalizmu dokonywana z perspektywy
nominalizmu:
- zarzut braku miejsca na ideę aktywnego podmiotu
świadomego,
- analiza problemu jedności kultury ma być rozpatrywana na
gruncie badań nad osobowością, a nie jako kwestia
bezosobowych wymogów systemu społecznego czy
nawet biologicznych potrzeb podstawowych;
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
v�analiza charakteru danej kultury nie może
opierać się wyłącznie na biologii i psychologii,
należy zwracać uwagę na kontekst
historyczny;
v�freudyzm - pojawia się powiązanie między
psychoanalizą a refleksją antropologiczną,
rozpatrywanie kulturowej genezy
osobowości.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Ogólne założenia Amerykańskiej Szkoły Kultury i
Osobowości:
1.skupienie na psychologicznej charakterystyce konfiguracji
kulturowych i identyfikacji typów osobowości z nimi
związanych;
2. wyjaśnianie typów osobowości jako produktów
ukształtowanych kulturowo, zwłaszcza w okresie
dzieciństwa (nacisk na analizę procesu socjalizacji);
3. odrzucenie introspekcji w badaniach nad osobowością;
4. odrzucenie determinizmu biologicznego i psychicznego
zakładającego jedność natury ludzkiej;
5. podejście empiryczne w badaniu kultury ludzkiej oparte na
materiale badawczym pochodzącym z terenu
(szczególnie obserwacja uczestnicząca);
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
6. podstawowa metoda badawcza  międzykulturowe badania
porównawcze polegające na zbieraniu danych dotyczących różnych
kultur świata, celem sprawdzenia bądz
udowodnienia hipotez
dotyczących ludzkiego zachowania (w praktyce metoda ograniczyła
się do wykorzystania i sprawdzenia w terenie teorii
psychologicznych wypracowanych na gruncie zachodniej
psychologii);
7. całościowe ujmowanie kultury oparte na rozróżnieniu między
integracją funkcjonalną a logiczną kultury i naciskiem na tę ostatnią,
czyli wewnętrzną spójność idei, wartości i wierzeń, która sprawia, że
układają się one w pewien niepowtarzalny wzór kulturowy;
8. rzeczywistą jednostką analizy są wzory kultury, wartości, motywy,
normy, role społeczne, obyczaje i zwyczaje;
9. metody  właściwe dla psychologii i psychoanalizy: testy osobowości,
analizy snów, zbierania historii życia itp.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� 3 główne kategorie determinant służących
wyjaśnianiu regularności i zróżnicowań w
ludzkim zachowaniu:
v�dziedzictwo biologiczne,
v�środowisko geograficzne i społeczne,
v�kultura (system symboli, wartości, wzorów
zachowań)  podstawowy czynnik
kształtujący ludzką osobowość.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Badanie wpływu kulturowego odbywa się
dwiema drogami:
1. poprzez analizę zachowań osobników dojrzałych  jest to
postępowanie mniej poprawne metodologicznie, biorąc
pod uwagę, że jednostki wchłaniają niejako wzory
własnej kultury wraz z powietrzem;
2. poprzez analizę technik wychowawczych i systemu
edukacyjnego, w wyniku którego następuje socjalizacja
jednostki  jest to ujęcie genetyczne, doszukujące się
właśnie w procesie wychowania pomostu między kulturą
a osobowością (Ruth Benedict).
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
Ą� Badacze związków między kulturą a osobowością
reprezentowali 2 podejścia:
1. podejście konfiguracjonistyczne  kultura definiowana
przez system (konfigurację) jej elementów: wartości,
idei, wierzeń, przekonań (Ruth Benedict, Edward Sapir);
2. podejście operujące pojęciem osobowości podstawowej
 porównywanie między sobą ludzi pochodzących z
jednej kultury i ukazywanie ich osobowościowych cech
wspólnych; w obrębie danego społeczeństwa i pod
wpływem jego norm i wartości kształtują się ludzkie
osobowości (Abram Kardiner, Ralph Linton, Margaret
Mead).
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
1. Podejście konfiguracjonistyczne:
Ą� Ruth Benedict  charakteryzuje pewne typy
psychologiczne do opisu całości kulturowych;
Ą� Edward Sapir (1884-1939), Kultura Język, osobowość
v�badał języki indiańskie;
v�człowiek to istota nieświadomie poddająca się
modelowaniu przez kulturę w sferze zachowań, jak i
myślenia, które jest kształtowane i możliwe tylko za
pomocą języka;
v�Hipoteza Sapira-Whorfa  język określa sposób, w jaki
myślą ludzie, struktury języka są strukturami myślenia i
postrzegania świata.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
2. Podejście operujące pojęciem osobowości
podstawowej
Ą� Osobowość podstawowa  trzy podstawowe
sposoby definiowania pojęcia:
I. Abrama Kardinera (1891-1981), The Individual and
his Society  osobowość podstawowa to głębinowa
struktura osobowości, czyli zbiór najgłębszych i
najogólniejszych reakcji ludzkich; w czasie socjalizacji
pierwotnej kształtowana jest głębinowa struktura
osobowości, a dopiero na niej budowana jest
osobowość podstawowa , wykształcająca się w trakcie
socjalizacji wtórnej.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
II. Ralpha Lintona (1893-1953), Kulturowe
podstawy osobowości 
v�osobowość podstawowa to osobowość
uśredniona, czyli pewna konstrukcja
tworzona przez badacza z różnych cech
osobowościowych, które zaobserwował jako
najczęściej występujące w danej
społeczności.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
v�Linton wprowadził też pojęcie osobowości
statusowej:
" zbioru cech osobowościowych powiązanych z określoną
pozycją społeczną;
" są one nadbudowane na osobowości podstawowej i nie mogą
być z nią sprzeczne, często jednak wprowadzają znaczne
zróżnicowanie typów osobowości w jednej kulturze;
" doświadczenie osób z klasy wyższej jest inne niż w klasach
niższych;
" zakładamy, że wszyscy członkowie danej kultury posiadają taką
samą osobowość podstawową;
" nie mniej każdy członek kultury zmienia swoje grupy (np.
wiekowe), każde społeczeństwo organizowane jest tak, że po
przejściu z grupy każdy uczy się osobowości statusowych
obowiązujących w danej podgrupie społecznej.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
III. Cory DuBois (uczennicy Kardinera) 
Osobowość podstawowa to nie tyle kompleks
najczęściej występujących cech osobowości,
ale najczęściej występujący kompleks tych
cech; to poszukiwanie statystycznie
najczęściej występującego zestawu cech
charakterologicznych  osobowość modalna.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
IV. Margareth Mead (1901-1978) 
v� kultura  całość będąca konfiguracją wzorów zachowań, którą
wyznaczają wzory internalizowane przez uczestników kultury, a
wśród nich decydujące znaczenie odgrywa wzór dominujący.
v� Prace:
- Dojrzewanie na Samoa  zwraca uwagę na wpływ warunków
społecznych na kształt i treść dojrzewania, decydującą w procesie
dojrzewania rolę odgrywają procesy wychowawcze
uwarunkowane kulturowo; zmiana procesu wychowawczego
prowadzi do zmiany osobowości;
- Płeć i charakter w trzech społeczeństwach pierwotnych  jeden ze
sztandarowych tekstów feministycznych.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
�� W pracy Płeć i charakter w trzech społeczeństwach pierwotnych
przedstawiła badania plemion z Nowej Gwinei:
o Arapesh  mężczyz
ni, jak i kobiety wykazują porównywalną wolę
współpracy, nieagresywni i uczuciowi (zachowania  kobiece );
o Mundugumor  łowcy głów i kanibale, mężczyz
ni, jak i kobiety są
samolubni, agresywni i pozbawieni empatii (zachowania
 męskie );
o Tchambuli  cechy przypisywane przez kulturę zachodnią
kobietom i mężczyznom: kobiety dominujące, nie noszą ozdób,
nie okazują uczuć, mężczyz
ni ulegli, uczuciowi, troskliwi,
plotkujący; role związane z płcią są oczywiste, ale mamy tutaj do
czynienia z przypisaniem wartości do płci, osobowość jest
determinowana kulturowo.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
�� W książce Kultura i tożsamość M. Mead wskazuje, że kultura
warunkuje typy stosunków relacji pokoleń.
Wymienia trzy typy kultury:
1. postfiguratywna  kultura  nieocenionych przodków ,
charakteryzuje się poczuciem niezmiennej ciągłości
przekazywanych wzorów kultury, starsze pokolenia przekazują
młodszym wzorce kulturowe.
�� Trzy ważne czynniki:
- przeszłość,
- posłuch,
- przodkowie.
�� Kultury tego typu charakterystyczne są w społeczeństwach
tradycyjnych, w społecznościach chłopskich.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej
2. kofiguratywna  pokolenia różnią się wzorami
kultury, wzory różnych pokoleń (starszych i
młodszych) współwystępują. Uczymy się od
rówieśników. Typ charakterystyczny dla
społeczeństwa przemysłowego;
3. prefiguratywna  kultura  zagadkowych dzieci ,
model przyszłości, w którym nie istnieje rola
przewodnika, charakteryzuje go uwolnienie od
przeszłości. Uczymy się od przyszłych pokoleń, czyli
młodsze pokolenie uczy starsze, ze względu na szybką
ewolucją kulturową i technologiczną.
Z dziejów kulturoznawstwa i antropologii kulturowej