ARCH. MED. S
D. KRYM., 2008, LVIII, 205-207 pRACE pogL
DowE
Elżbieta Bloch-Bogusławska 1, Bogusław Sygit 2
ocena stanu zdrowia, a typowanie sprawcy przestępstwa
Offender s health state and his typing process
1
Z Katedry Medycyny Sądowej UMK w Toruniu, Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera
w Bydgoszczy
Kierownik: prof. dr hab. med. K. Śliwka
2
Z Zakładu Kryminalistyki, wydział prawa i Administracji Uniwersytetu A
ódzkiego
Kierownik: prof. dr hab. B. Sygit
w literaturze kryminalistycznej już niejednokrotnie
mieć decydujące znaczenie w procesie identy-
poruszano zagadnienia typowania sprawcy przestęp- fikacji osobniczej [5].
stwa. wnioskowanie o stanie zdrowia fizycznego lub
o stanie zdrowia nieznanego sprawcy
psychofizycznego nieznanego sprawcy przestępstwa
przestępstwa wnioskować można nie tylko na
może znacząco przyspieszyć jego identyfikację.
podstawie śladów biologicznych, ale również
w tym celu wykorzystywano nie tylko badania sero- w oparciu o zeznania uczestników zdarzenia
logiczne, ale również i bakteriologiczne. ogromny
i analizę modus operandi sprawcy [6].
postęp w naukach przyrodniczych wskazuje na
Spośród śladów biologicznych na znaczenie
możliwość wykorzystania badań genetycznych do
płynów ustrojowych zwracał uwagę popielski
określenia stanu zdrowia sprawcy przestępstwa.
[7]. Z punktu widzenia ich użyteczności dla
potrzeb praktyki śledczej płyny ustrojowe, które
The problem of offender typing has been repeatedly
mogą być użyteczne dla ustalenia stanu zdrowia
discussed in criminalistic literature. The inference
to przede wszystkim krew, kał, mocz, ślina, pot,
about physical health or psychophysical health of
treść ropna, mleko, sperma, plwocina [8].
an unknown offender may significantly accelerate
Z innych śladów, czy właściwości ustroju
his identification. To achieve this objective, both
człowieka, które mogą być pomocne do usta-
serological as well as bacteriological tests have been
lenia jego stanu zdrowia są: włosy, zęby, linie
used. The considerable progress in natural sciences
papilarne, głos, ślady stop, ślady czerwieni
indicates a possibility of employing genetic research
wargowej lub małżowin usznych [9]. Filar [10]
to define the offender s health state.
podkreślał możliwość identyfikacji sprawcy
gwałtu na podstawie zagrożenia ofiary chorobą
Słowa kluczowe: zdrowie, przestępstwo,
weneryczną. Jędrzejczyk i wsp. [11] zwracali
identyfikacja
uwagę na możliwość stwierdzenia choroby
Key words: health, crime, identification
zrogowacenia naskórka w czasie badania za-
bezpieczonych śladów linii papilarnych.
Bezpośrednio, a więc głównie w oparciu
o zeznania świadków lub ocenę wyników oglę-
w literaturze kryminalistycznej już niejed- dzin miejsca zdarzenia, wnioskować można
nokrotnie poruszano zagadnienia typowania
o wadach budowy i stanach chorobowych
sprawcy przestępstwa [1, 2, 3, 4]. w rozwa- sprawcy, takich jak: krzywica (deformacja guzów
żaniach na ten temat uwzględniano również
czołowych lub kończyn); choroby skóry i zmia-
możliwości ustalenia stanu zdrowia nieznanego
ny skórne (wysypki, pokrzywki, owrzodzenia,
sprawcy przestępstwa, jako środka mogącego
torbiele, bliznowce itp.); wada zgryzu lub war-
206 Elżbieta Bloch-Bogusławska Nr 4
ga zajęcza; choroby włosów (łupież); choroby grupowej. Można stwierdzić, że nieznany sprawca
tarczycy (wole); próchnica zębów; choroba przestępstwa ma np. określoną grupę krwi, choruje
nerek (zapach amoniaku i acetonu z ust); wada na pasożyty przewodu pokarmowego, jest chory
wymowy (jąkanie, seplenienie); anemia; astma wenerycznie, wypadają mu włosy, jest kobietą
(utrudniony oddech); choroby psychiczne (spo- w okresie menstruacji itp. Te ogólne informacje
sób popełnienia przestępstwa); wada wzroku; mogą być poszerzone o stwierdzenie, że np.
płaskostopie (ślad bosych stóp). sprawca choruje na konkretną chorobę (cukrzycę,
Badania laboratoryjne zabezpieczonego ma- gruz
licę, hemofilię, dychawicę oskrzelową, choro-
teriału dowodowego pozwalały na wnioskowanie bę infekcyjną, aspermię itd.). w efekcie może to
o chorobach krwi (hemofilia); skóry (z badań linii doprowadzić do zawężenia kręgu osób podejrza-
papilarnych); układu pokarmowego (pasożyty); nych o popełnienie danego przestępstwa, np. do
układu płciowego (weneryczne, aspermia, itp.); maksimum, gdy ustalona zostanie choroba rzadko
przemiany węglowodanowej (cukrzyca); układu spotykana, niecodzienna (hemofilia) lub w razie
oddechowego (gruz
lica) [7, 11]. zbiegu wielu ustaleń jednoczesne, występowanie
postęp techniczny w badaniach laborato- np. cukrzycy i choroby wenerycznej. Dysponując
ryjnych pozwolił na wykorzystanie do oceny takimi informacjami należało poszukiwać osoby
stanu zdrowia nieznanego sprawcy metody odpowiadającej tym cechom w rejestrach pla-
krystalografii. wykorzystanie krystalografii do cówek służby zdrowia lub w innych punktach
analizy płynów ustrojowych opierało się na zróż- zajmujących się lecznictwem. Nie można było przy
nicowanej strukturze krystalicznej płynów takich tym wykluczyć negatywnego wyniku poszukiwań,
jak opór elektryczny, rozszerzalność cieplna, po- ponieważ nie wszyscy cierpiący na różnego rodza-
datność magnetyczna oraz sprężystość [12]. ju schorzenia  podejmują leczenie.
oczywiste jest, że w płynach ustrojowych odkrycie struktury i sposobu replikacji DNA
odzwierciedla się stan chorobowy człowieka, dokonane przez J. watsona oraz F. Cricka w 1953
jak również używanie różnego rodzaju środków roku stało się podstawą dynamicznego rozwoju
terapeutycznych. w efekcie tego struktura krysz- genetyki, co zaowocowało rozpracowaniem
tałów w tych płynach nie może być dla poszcze- molekularnych podstaw identyfikacji osobniczej
gólnych jednostek chorobowych jednakowa, w oparciu o analizę kodu genetycznego ale
w przeciwnym bowiem razie informacje prze- również wielu chorób dziedzicznych. opraco-
kazywane płynom ustrojowym byłyby fałszywe, wano również nowe sposoby ich diagnozowania
nie odpowiadające stanowi zdrowia organizmu. opierające się na analizie genetycznej, a nie jak
Jak wykazują badania nawet nieznaczne pogor- dotąd na podstawie cech fizycznych osób bądz

szenie się stanu zdrowia wywołuje dostrzegalne analizie biochemicznej płynów ustrojowych.
zmiany struktury kryształów. Zatem skład dane- postęp w genetycznej analizie pojedynczych
go rodzaju płynów ustrojowych u ludzi zdrowych komórek powiększył równocześnie wiedzę o wie-
 jest podobny. Indywidualny, odrębny kształt lu chorobach powodowanych przez jednogeno-
kryształów jednostek chorobowych pozwala we mutacje (technika pCR), czy o ilościowych
więc w przyszłości na opracowanie atlasu tzw. i strukturalnych zaburzeniach chromosomów
krystalogramów, czyli  wykazu struktur i kształ- (technika FISH) [13]. w związku z tym możliwym
tu kryształów dla poszczególnych chorób . stało się wykrywanie chorób jednogenowych.
To z kolei sprawia, że niemal automatycznie, po raz pierwszy tego typu test, skierowany na
poprzez porównanie uzyskanego w procesie wykrycie specyficznej mutacji niesprzężonej
odparowania kształtu kryształu z kształtem opi- z płcią (mukowiscydoza), przeprowadził w 1992
sanym w atlasie, można będzie określić rodzaj roku Alan Handyside i wsp. [13].
jednostki chorobowej. Dzięki postępom genetyki już w 60 choro-
Tym samym więc analiza krystalograficzna bach dziedzicznych udało się ustalić, który gen
daje możliwość pełniejszego odczytywania infor- czy odcinek genu lub genów jest odpowiedzial-
macji o stanie zdrowia na podstawie badanych ny za określoną chorobę [14]. Diagnostyka
płynów ustrojowych, niż przy stosowaniu do- chorób u sprawców przestępstwa, takich jak
tychczasowych badań laboratoryjnych, a opra- np. anemia, nie musi się już opierać na ocenie
cowanie krystalogramów pozwoli na określenie bladości powłok, a hemofilia na rozległości czy
nawet rodzaju choroby. intensywności wysycenia plam krwawych.
Dotychczasowe wykorzystanie śladów biolo- Badania cytogenetyczne wykorzystane w ba-
gicznych, w procesie typowania sprawcy prze- daniach klinicznych zaburzeń spermatogenezy
stępstwa, doprowadza do identyfikacji wyłącznie [15] mogą być również wykorzystane do badań
Nr 4 oCENA STANU ZRowIA A TYpowANIE SpRAwCY pRZESTępSTwA 207
zabezpieczonych na miejscu zdarzenia śladów 6. Moczulski w.: Zarys psychopatologii kry-
nasienia. minalnej. wydawnictwo MSw, warszawa, 1974,
Rekapitulując należy stwierdzić, że dążenie 170.
do ustalania stanu zdrowia nieznanego sprawcy 7. popielski B.: Znaczenie wydzielin i wydalin
przestępstwa przynosić może jedynie korzyści ciała ludzkiego w praktyce śledczej. wydawni-
dla procesu typowania, wykrywania i udowad- ctwo KgMo, warszawa, 1958.
niania sprawstwa przestępstwa danej osobie. 8. Sagan Z.: Zabezpieczanie plam krwi, nasie-
Dlatego więc, nie tylko trzeba upowszechniać nia męskiego, śliny i potu na miejscu zdarzenia.
w praktyce potrzebę dostrzegania wartości problemy Kryminalistyki 106, 733.
dowodowej śladów biologicznych, ale należy 9. Kasprzak J.: otoskopia kryminalistyczna.
doskonalić metody określania stanu chorobo- wydawnictwo Uniwersytetu warmińsko-Mazur-
wego na podstawie produktów znajdujących skiego, 2003.
się w wydalinach i wydzielinach ustroju ludzkie- 10. Filar M.: przestępstwo zgwałcenia w polskim
go, pozostawianych na miejscu przestępstwa. prawie karnym. warszawa  poznań, 1974, 160.
Należy też przyznać, że konieczność poszuki- 11. Jędrzejczyk J. i wsp.: Zmiany w obrazie
wania śladów, wskazujących na stan zdrowia linii papilarnych wywołane chorobami. problemy
nieznanego sprawcy przestępstwa, zapobiega Kryminalistyki, 167, 91.
zaprzepaszczaniu wielu nie docenianych dotąd 12. Kelly A., groves g. w.: Crystallography
informacji, pozostawionych przez sprawców and crystal defects. London, 1970, 255.
(najczęściej nieświadomie) na miejscu zda- 13. watson J.: Dna the secret of life. London,
rzenia na ciele lub odzieży ofiary lub w innych 2004.
miejscach mających związek z dokonaniem 14. Latos-Bieleńska A., Hammeister H.: High-
czynu przestępczego, lub zacieraniem śladów, er resolution banding technique in the clinical
zwłaszcza w dobie badań genetycznych. routine. Clinical genetics, 1988, 33, 325.
15. wojda A. i wsp.: Znaczenie badań cyto-
pIŚMIENNICTwo genetycznych u pacjentów z azoospermią lub
ciężką postacią oligozospermii, korzystających
1. Szczepaniak S.: Typowanie sprawcy prze- z zapłodnienia in vitro. ginekologia polska,
stępstwa. Służba Mo, 1960, 3, 18, 423. 2001, 72, 847.
2. Jagiełło J.: Znaczenie koordynującej kar-
toteki ewidencyjnej w walce z przestępczością.
problemy Kryminalistyki, 5, 96.
3. Solarz A.: Aktualne problemy służby infor-
macyjno-rozpoznawczej. problemy Kryminali-
styki, 10, 556. Adres do korespondencji:
4. Kanigowski p.: Koordynacja wg modus dr med. Elżbieta Bloch-Bogusławska
operandi. problemy Kryminalistyki, 11, 60. Katedra Medycyny Sądowej UMK w Toruniu
5. Sygit B.: Typowanie sprawcy przestępstwa Collegium Medicum w Bydgoszczy
na podstawie oceny jego stanu zdrowia. prob- ul. M. Skłodowskiej-Curie 9
lemy Kryminalistyki, 173, 365. 85-094 Bydgoszcz