Instrumentem finansowym ściśle związanym z akcją jest prawo poboru (subscription right). Prawo poboru
występuje przy emisji nowych akcji i oznacza prawo do zakupu nowych akcji po cenie emisyjnej w określonej
proporcji. Jako instrument finansowy prawo poboru mo\
e być sprzedawane lub kupowane na rynku.
1. Rynek pierwotny i wtórny, giełdy i obrót pozagiełdowy.
Rynek pierwotny (primary market) występuje w momencie sprzeda\
y instrumentu finansowego pierwszemu
jego posiadaczowi. Zwykle emitent instrumentu dokonuje tego za pośrednictwem instytucji finansowej. Rynek wtór-
ny (secondary market) jest to właściwy rynek, na którym odbywają się transakcje kupna i sprzeda\
y instrumentów
finansowych zawierane między inwestorami.
Istnieją dwa segmenty rynku wtórnego: giełda i rynek pozagiełdowy, tzw. OTC (over-the-counter market).
Giełdę mo\
na zdefiniować jako regularne, odbywające się w określonym czasie i miejscu, podporządkowane
określonym normom i zasadom, spotkanie stron zawierających transakcje kupna- sprzeda\
y.
Ogólnie rzecz traktując, mo\
na wyró\
nić dwa podstawowe rodzaje giełd (poza giełdami towarowymi).
Pierwszy rodzaj to giełdy, na których dokonuje się obrotu podstawowymi papierami wartościowymi, przede
wszystkim akcjami i obligacjami. Drugi rodzaj to giełdy, na których dokonuje się obrotu instrumentami pochodnymi,
tzn. opcjami i kontraktami futures (czasem nazywane giełdami terminowymi). Nale\
y dodać, \
e niektóre giełdy
wią\
ą funkcje obu wymienionych rodzajów giełd.
Bardzo du\
a część obrotu na rynku wtórnym odbywa się poza giełdami. Jest to rynek pozagiełdowy, na
którym obrót polega na tym, \
e nie ma ustalonego miejsca transakcji. Transakcje odbywają się między stronami przy
zastosowaniu środków elektronicznych i telekomunikacyjnych. W przypadku podstawowych papierów
wartościowych, takich jak akcje i obligacje, obrót pozagiełdowy z reguły dotyczy tych papierów, które nie spełniają
warunków dopuszczenia do obrotu giełdowego.
W odniesieniu do instrumentów pochodnych widać, \
e w ostatnich latach obrót przenosi się coraz bardziej na
rynek pozagiełdowy, głównie z tego powodu, \
e wzrasta zapotrzebowanie inwestorów na instrumenty pochodne
dostosowane do ich indywidualnych potrzeb, specjalnie skonstruowane, nie standaryzowane (tailor-made). Na
giełdzie zaś z natury rzeczy mo\
e się odbywać obrót jedynie instrumentami standaryzowanymi, o ściśle określonych
charakterystykach (takich jak np. wartość nominalna).
2. Inwestorzy i uczestnicy giełd.
Jakkolwiek giełdy i rynki pozagiełdowe występujące w ró\
nych krajach ró\
nią się sposobami
funkcjonowania, mają pewne cechy wspólne. Wspólni są na przykład inwestorzy. Są dwa typy inwestorów:
indywidualni i instytucjonalni. Inwestorzy indywidualni to w du\
ej części drobni inwestorzy. Ich rola staje się coraz
mniejsza. Dominującą siłę na rynku stanowią inwestorzy instytucjonalni. Ró\
nią się oni od większości
indywidualnych inwestorów, po pierwsze, skalą inwestowanych środków, a po drugie tym, \
e środkami tymi
zarządza się w sposób profesjonalny.
Najwa\
niejszymi instytucjonalnymi inwestorami są:
- banki, głównie banki inwestycyjne,
- fundusze emerytalne (pension funds),
1
- towarzystwa ubezpieczeniowe (insurance companies),
- otwarte fundusze powiernicze {open-end funds, unit trust),
- zamknięte fundusze powiernicze (closed-end funds, investment funds).
Otwarte fundusze powiernicze mają zmienną liczbę uczestników i zmienną
wielkość zaanga\
owanego kapitału. Udziały funduszu są w dowolnym momencie wydawane i w dowolnym
momencie umarzane. Wartość jednostki uczestnictwa jest wyceniana co pewien krótki okres jako wartość aktywów
netto funduszu podzielona przez liczbę wydanych jednostek. Wartość ta zale\
y przede wszystkim od dochodów z
kapitału zainwestowanego przez zarządzających funduszem.
Zamknięte fundusze powiernicze są to spółki akcyjne, których celem jest równie\
inwestowanie na rynku
finansowym. Mają one stałą liczbę uczestników, którymi są akcjonariusze funduszu. Uzyskują oni dochód z
dywidendy oraz ze wzrostu kapitału spółki.
Uczestnicy rynku (giełdy) są to strony, które dokonują bezpośrednio transakcji na tym rynku. Upraszczając
nieco, mo\
na wyró\
nić dwie grupy uczestników giełdy:
- maklerzy giełdowi, inaczej brokerzy (brokers),
- samodzielni uczestnicy rynku (dealers, market makers).
Maklerzy są pośrednikami inwestorów dokonującymi w ich imieniu transakcji kupna i sprzeda\
y. Ich dochód
pochodzi głównie z prowizji. Z kolei samodzielni uczestnicy rynku dokonują na giełdzie transakcji na własny
rachunek. Są oni w ka\
dej chwili gotowi do przeprowadzenia transakcji, podając oferty cenowe kupna i sprzeda\
y. W
ten sposób gwarantują płynność rynku. Ich dochód pochodzi przede wszystkim z ró\
nicy między ceną sprzeda\
y i
ceną kupna.
2