Wyrok Trybunau Sprawiedliwoci Wspólnot Europejskich
z dnia 9 marca 1978
Amministrazione della Finanze dello Stato przeciw Simmenthal SpA
C-106/77
[1978] ECR 0629
Tezy:
Trybuna uznaje wniosek o wydanie orzeczenia wstpnego na podstawie art.177 [234] TWE za wniesiony zgodnie z prawem, tak dugo jak dugo nie zosta on cofnity przez sd, który go wniós lub przez sd wyszej instancji.
Bezporednie stosowanie przepisów prawa wspólnotowego oznacza, e musz by one cakowicie i jednolicie stosowane we wszystkich pastwach czonkowskich, od dnia wejcia w ycie do momentu utraty mocy obowizujcej. Bezporednio stosowalne przepisy wspólnotowe s bezporednim ródem prawa i obowizków dla wszystkich adresatów bdcych stronami stosunków prawnych regulowanych przez prawo wspólnotowe, bez wzgldu na to czy s to pastwa czonkowskie czy podmioty indywidualne. Dotyczy to take sdu krajowego, którego zadaniem, jako organu pastwa, jest zapewnienie ochrony prawom przyznanym podmiotom indywidualnym przez prawo wspólnotowe.
Zgodnie z zasad prymatu prawa wspólnotowego relacja pomidzy postanowieniami Traktatu oraz bezporednio stosowanymi przepisami wydawanymi przez instytucje z jednej strony, a prawem krajowym pastw czonkowskich z drugiej jest taka, e z dniem wejcia w ycie tych postanowie i przepisów, nie tylko automatycznie nie stosuje si sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego ale take - w stopniu w jakim tworz one integraln cz porzdku prawnego obowizujcego na terytorium kadego pastwa czonkowskiego - wyklucza si moliwo przyjcia przez ustawodawc krajowego nowych przepisów, które byyby sprzeczne z prawem wspólnotowym. Uznanie, e krajowe przepisy naruszajce sfer, w ramach której Wspólnota wykonuje swoje prawotwórcze uprawnienia lub które w inny sposób s sprzeczne z postanowieniami prawa wspólnotowego, wywouj jakiekolwiek skutki prawne, prowadzioby do pozbawienia skutecznoci bezwarunkowych i nieodwoalnych obowizków przyjtych przez pastwa czonkowskie na mocy Traktatu, naraajc w ten sposób na szwank podstawy Wspólnoty.
Sd krajowy, który w ramach swojej jurysdykcji ma zastosowa przepisy prawa wspólnotowego, ma obowizek zapewni im pen skuteczno, nie stosujc z wasnej inicjatywy jakiekolwiek sprzecznego z nimi przepisu krajowego, nawet jeeli zosta on wydany póniej. Sd krajowy nie ma obowizku wystpowa z wnioskiem o ich uchylenie lub oczekiwa uchylenia takich przepisów przez ustawodawc lub inny kompetentny organ.
Podstawy wyroku:
Zarzdzeniem z dnia 28 lipca 1977, [...], Pretore di Susa przedoy Sdowi na podstawie art.177 [234] TWE dwa pytania dotyczce zasady bezporedniego stosowania prawa wspólnotowego, o której mówi art.189 [249] TWE, w celu okrelenia skutków tej zasady w sytuacji, gdy przepis prawa wspólnotowego pozostaje w sprzecznoci z wydanym póniej przepisem prawa krajowego.
Naley zwróci uwag na fakt, e w innym postpowaniu, Pretore przedoy w trybie przewidzianym dla orzeczenia wstpnego dwie kwestie, które miay pozwoli mu na ustalenie, czy opaty weterynaryjne i zdrowotne nakadane na importerów woowiny i cielciny przez przepisy woskie, których wysoko zostaa ustalona w zaczniku do Ustawy nr 1239 z dnia 30 grudnia 1970 byy zgodne z postanowieniami Traktatu oraz okrelonymi rozporzdzeniami - w szczególnoci Rozporzdzeniem Rady nr 805/68 z dnia 27 czerwca 1968 w sprawie wspólnej organizacji rynku woowiny i cielciny (OJ ESE 1968 (I), str.187).
Uwzgldniajc odpowied udzielon przez Trybuna w sprawie C-35/76 w wyroku z dnia 15 grudnia 1976, Pretore orzek, e naoenie wyej wymienionych opat byo sprzeczne z przepisami prawa wspólnotowego i nakaza Amministrazione delle Finanse dello Stato zwrot bezprawnie pobranych opat wraz z odsetkami.
Od tego orzeczenia Amministrazione wniosa odwoanie.
Pretore, biorc pod uwag zgoszone w toku postpowania apelacyjnego argumenty obu stron, uzna, e sprawa dotyczy konfliktu pomidzy okrelonymi przepisami prawa wspólnotowego a wydanymi w póniejszym okresie przepisami prawa krajowego, mianowicie wspominan Ustaw nr 1239/70.
Pretore wskaza, e w celu rozstrzygnicia kwestii tego rodzaju, zgodnie z niedawno wydanymi orzeczeniami Woskiego Sdu Konstytucyjnego (orzeczenia nr 232/75 i 205/76 oraz zarzdzenie nr 206/76), na podstawie art.11 Konstytucji naley skierowa pytanie w sprawie konstytucyjnoci wspomnianej ustawy do Sdu Konstytucyjnego.
Pretore, majc na wzgldzie z jednej strony orzecznictwo Trybunau dotyczce stosowania prawa wspólnotowego w krajowych porzdkach prawnych, z drugiej za niekorzystne skutki, jakie mogyby powsta gdyby sd krajowy, zamiast z wasnej inicjatywy orzec, e nie stosuje si przepisu prawa krajowego utrudniajcego pen skuteczno prawa wspólnotowego, by zmuszony podnosi kwesti jego konstytucyjnoci, wystpi do Trybunau z nastpujcymi pytaniami:
“A) Poniewa zgodnie z art.189 [249] TWE oraz utrwalonym orzecznictwem Trybunau, bezporednio stosowalnym przepisom wspólnotowym naley, nie zwaajc na jakikolwiek przepis lub praktyk pastwa czonkowskiego, zapewni pen, cakowit i jednolit skuteczno w krajowych systemach prawnych, tak by chroni prawa podmiotowe przyznane na ich podstawie podmiotom indywidualnym, czy zakres zastosowania wspomnianych przepisów naley interpretowa w taki sposób, e nie mona uwzgldni jakiegokolwiek wydanego póniej przepisu prawa krajowego, który pozostaje w sprzecznoci z tymi przepisami, bez koniecznoci oczekiwania na uchylenie tych przepisów przez ustawodawc krajowego lub inny konstytucyjnie uprawniony organ, zwaszcza e, w drugim przypadku, przepis prawa krajowego pozostaje skuteczny w caej rozcigoci w toku takiego postpowania, w konsekwencji czynic niemoliwym stosowanie przepisów prawa wspólnotowego oraz zapewnienie, e s one w caej rozcigoci i jednolicie stosowane a take ochrony praw podstawowych przyznanych przez te przepisy jednostkom?
B) Czy przepisy krajowe sprzeczne z przepisami wspólnotowymi zawsze powinny by uchylane ze skutkiem retroaktywnym, jeeli prawo wspólnotowe dopuszcza zawieszenie ochrony praw podmiotowych powstaych na mocy bezporednio stosowanych przepisów prawa wspólnotowego moe zosta zawieszona, do momentu uchylenia sprzecznego z nimi rodka krajowego przez kompetentne organy tego pastwa?”
Wniosek o wydanie orzeczenia wstpnego
Penomocnik rzdu woskiego zwróci uwag Trybunau na orzeczenie woskiego Sdu Konstytucyjnego nr 163/77 z dnia 22 grudnia 1977, wydane w odpowiedzi na pytania o konstytucyjno zadane przez sdy z Milanu i Rzymu, w którym uzna on za niekonstytucyjne okrelone postanowienia Ustawy nr 1239 z dnia 30 grudnia 1970, w tym te powoywane w postpowaniu przed Pretore di Susa.
Sugeruje si, e ze wzgldu na utrat mocy obowizujcej omawianych przepisów na skutek stwierdzenia ich niekonstytucyjnoci, pytanie Pretore utracio znaczenie, poniewa nie ma koniecznoci udzielenia na nie odpowiedzi.
Rozpatrujc t kwesti naley mie na uwadze, e Trybuna niezmiennie uznaje wniosek o wydanie orzeczenia wstpnego na podstawie art.177 [234] TWE za wniesiony zgodnie z prawem, tak dugo jak dugo nie zosta on cofnity przez sd, który go wniós lub przez sd wyszej instancji.
Orzeczenie woskiego Sdu Konstytucyjnego, wydane w postpowaniu nie majcym jakiegokolwiek zwizku z procesem, który da podstaw do wystpienia z wnioskiem o wydanie orzeczenia wstpnego, nie wywouje wspomnianych wyej skutków. Trybuna nie jest wadny okreli skutków tego orzeczenia dla stron trzecich.
Wstpne zastrzeenia podniesione przez rzd woski zostaj niniejszym oddalone.
Meritum sprawy
Pierwsze pytanie dotyczy przede wszystkim tego, jakie konsekwencje wynikaj z bezporedniego stosowania przepisów prawa wspólnotowego, w przypadku niezgodnoci z nimi póniejszych przepisów prawnych pastwa czonkowskiego.
W takiej sytuacji, bezporednie stosowanie przepisów prawa wspólnotowego oznacza, e musz by one cakowicie i jednolicie stosowane we wszystkich pastwach czonkowskich, od dnia wejcia w ycie do momentu utraty mocy obowizujcej.
Z tego powodu, przepisy te s bezporednim ródem prawa i obowizków dla wszystkich adresatów bdcych stronami stosunków prawnych regulowanych przez prawo wspólnotowe, bez wzgldu na to, czy s to pastwa czonkowskie czy podmioty indywidualne.
Konsekwencja ta dotyczy take kadego sdu krajowego, którego zadaniem jako organu pastwa czonkowskiego, jest ochrona w ramach swojej jurysdykcji, praw przyznanych podmiotom indywidualnym przez prawo wspólnotowe.
Zgodnie z zasad prymatu prawa wspólnotowego, relacja pomidzy postanowieniami Traktatu oraz bezporednio stosowanymi przepisami wydawanymi przez instytucje z jednej strony, a prawem krajowym pastw czonkowskich z drugiej jest taka, e z dniem wejcia w ycie tych postanowie i przepisów, nie tylko automatycznie nie stosuje si sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego ale take - w stopniu w jakim tworz one integraln cz porzdku prawnego obowizujcego na terytorium kadego pastwa czonkowskiego - wyklucza si moliwo przyjcia przez ustawodawc krajowego nowych przepisów, które byyby sprzeczne z prawem wspólnotowym.
W rzeczy samej, uznanie, e krajowe przepisy, które naruszaj sfer w ramach której Wspólnota wykonuje swoje prawotwórcze uprawnienia lub które w inny sposób s sprzeczne z postanowieniami prawa wspólnotowego, wywouj jakiekolwiek skutki prawne, prowadzioby do pozbawienia skutecznoci bezwarunkowych i nieodwoalnych obowizków przyjtych przez pastwa czonkowskie na mocy Traktatu, oraz mogoby narazi na szwank w ten sposób podstawy Wspólnoty.
Taki sam wniosek wynika z analizy art.177 [234] TWE, który stanowi, e kady sd lub trybuna pastwa czonkowskiego ma prawo wystpowa z wnioskiem do Trybunau jeeli uzna, e do rozstrzygnicia toczcego si przed nim postpowania konieczne jest uzyskanie odpowiedzi w sprawie interpretacji lub wanoci prawa wspólnotowego.
Skuteczno tego przepisu zostaaby naruszona, gdyby sd krajowy nie móg stosowa prawa wspólnotowego zgodnie z decyzjami lub orzeczeniami Trybunau.
Z powyszego wynika, e kady sd krajowy musi, w ramach swojej jurysdykcji, stosowa prawo wspólnotowe w caej rozcigoci oraz chroni prawa, które prawo to przyznaje podmiotom indywidualnym. W konsekwencji nie moe stosowa przepisów prawa krajowego, który s sprzeczne z prawem wspólnotowym, bez wzgldu na to czy zostay one wydane przed, czy po wydaniu przepisów wspólnotowych.
Zgodnie z powyszym, z prawem wspólnotowym sprzeczny jest jakikolwiek przepis prawa krajowego lub praktyka legislacyjna, administracyjna lub sdowa która mogaby obniy efektywno prawa wspólnotowego, pozbawiajc sd uprawniony do stosowania tego prawa moliwoci niezastosowania przepisów prawa krajowego, które mogyby pozbawi przepisów prawa wspólnotowego ich penej mocy i skutecznoci.
Taka sytuacja miaaby miejsce, gdyby rozstrzygnicie konfliktu midzy postanowieniami prawa wspólnotowego a wydanymi póniej przepisami prawa krajowego naleao do kompetencji organu innego ni sd wezwany do zastosowania prawa wspólnotowego, nawet jeeli takie ograniczenie penej efektywnoci prawa wspólnotowego byoby tylko czasowe.
W zwizku z powyszym, na pierwsze pytanie naley odpowiedzie nastpujco: sd krajowy, wezwany do zastosowania w ramach swojej jurysdykcji przepisów prawa wspólnotowego, ma obowizek zapewni pen skuteczno tych przepisów, nie stosujc, jeeli jest to konieczne, jakichkolwiek sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego, bez wzgldu na dat ich wydania. Nie jest konieczne, by sd najpierw domaga si lub oczekiwa uchylenia takich przepisów na drodze ustawodawczej lub w inny przewidziany w Konstytucji sposób.
Najwaniejszym elementem drugiego pytania jest - zakadajc, e dopuszczalne jest zawieszenie ochrony praw przyznanych przez prawo wspólnotowe do momentu uchylenia przez kompetentne organy sprzecznych z nimi przepisów prawa krajowego - czy do naley zawsze uchyla je ze skutkiem retroaktywnym, tak by unikn nieodwracalnych skutków dla praw przyznanych przez prawo wspólnotowe.
Z odpowiedzi na pierwsze pytanie wynika, e sdy krajowe musz chroni prawa przyznane przez wspólnotowe porzdek prawny oraz, e nie jest konieczne by sdy te domagay si lub oczekiway na faktyczne uchylenie przez uprawnione do tego organy krajowe jakiegokolwiek przepisu krajowego, który mógby naruszy bezporednie i natychmiastowe zastosowanie przepisów prawa wspólnotowego.
W zwizku z powyszym nie ma sensu udziela odpowiedzi na drugie pytanie.