Zajecia 3
1. swobodny przepływ pracowników
Wynika z konieczności zapewnienia wewnątrz UE równowagi na rynku pracy poprzez umożliwienie osobom nie mogącym znaleźć jej w swoim kraju pochodzenia, przemieszczania się w celu podjęcia zatrudnienia w miejscu, gdzie tej pracy nie brakuje. Możliwość zapewnienia sobie godnej egzystencji w kraju, gdzie warunki ku temu są najkorzystniejsze.
Pracownik jest osobą, która:
wykonuje efektywną i rzeczywistą pracę
pod kierownictwem innej osoby
za wynagrodzeniem.
Swoboda przepływu pracowników obejmuje prawo do opuszczenia kraju ojczystego, udania się do innego państwa członkowskiego, zamieszkania na jego terytorium, podjęcia tam pracy oraz do pozostania tam po ustaniu zatrudnienia. Prawo do swobodnego przemieszczania się pracowników traktuje się jako podstawowe prawo pracowników i ich rodzin. Mobilność siły roboczej ma być jednym ze środków gwarantujących możliwość poprawy warunków życia i pracy, a tym samym ułatwienia awansu społecznego, jednocześnie pomagając państwom członkowskim w zaspokajaniu potrzeb gospodarczych. Zasada ta wynika z konieczności zapewnienia wszystkim pracownikom unijnym prawa do wykonywania wybranej przez siebie działalności w obrębie Wspólnoty.
Oznacza także zniesienie wszelkiej dyskryminacji wobec pracowników państw członkowskich ze względu na obywatelstwo w dziedzinie zatrudnienia, płac oraz innych warunków pracy (szkolenia, ulgi podatkowe, uczestnictwo w związkach zawodowych). Stosowanie zasady równego traktowania pracowników może prowadzić do pogorszenia sytuacji pracowników krajowych w stosunku do pracowników migrujących (dyskryminacja w odwrotnym kierunku), albowiem przepisy dotyczące swobody przemieszczania się nie mogą być stosowane w odniesieniu do spraw wewnątrzkrajowych. Dlatego też pracownik krajowy nie może powołać się w danej sytuacji na uregulowania wspólnotowe, które są dla niego korzystniejsze niż przepisy własnego kraju, natomiast pracownik migrujący będzie mógł skorzystać z tej możliwości.
Zasadą jest, iż swoboda przypływu pracowników dotyczy tylko osób będących obywatelami jednego z państw członkowskich i nie obejmuje ona osób pracujących na terenie Wspólnoty, będących obywatelami państw trzecich - przy czym każde państwo samo określa, kto jest jego obywatelem. Wymóg posiadani obywatelstwa nie dotyczy członków rodziny pracownika, którzy niezależnie od narodowości korzystają ze swobody przemieszczania się. Szczególnie podkreślona jest konieczność wyeliminowania przeszkód mogących ograniczyć mobilność pracowników, w szczególności gdy chodzi o prawo do połączenia się z rodziną oraz integracji tej rodziny w środowisku państwa członkowskiego. Członkowie tej rodziny uprawnieni są do połączenia się z pracownikiem, podjęcia pracy oraz zdobywania wykształcenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Członkami rodziny pracownika są:
- małżonek oraz zstępni, którzy nie ukończyli 21 lat lub są na utrzymaniu pracownika.
- zstępni - dzieci naturalne i adoptowane, dzieci małżonka jeżeli mieszkają wspólnie z małżonkiem pracownika
- krewni wstępni pracownika lub jego małżonka, jeżeli są na utrzymaniu pracownika
Możliwość zamieszkania z pracownikiem jego rodziny została obwarowana jednym warunkiem - koniecznością zapewnienia członkom rodziny mieszkania, odpowiadającego przeciętnym warunkom mieszkaniowym obywateli w regionie, w którym pracownik podjął zatrudnienie. Wymóg ten jest brany pod uwagę tylko przy ocenie decydującej o możliwości połączenia się pracownika przebywającego już na terenie Wspólnoty z rodziną. Po wspólnym zamieszkaniu pracownik nie ma obowiązku spełniania żadnych warunków dotyczących mieszkania, odmiennych od tych, jakie obowiązują obywateli państwa przyjmującego. Członkowie rodziny przybywający do pracownika nie muszą z nim stale mieszkać. Współmałżonek oraz dzieci do 21 roku życia lub będących na utrzymaniu pracownika, będący obywatelami państw trzecich, korzystają z możliwości zatrudnienia na terytorium państwa, w którym zamieszkali wraz z pracownikiem, na takich samych zasadach jak obywatele wspólnotowi. Dzieci są uprawnione do korzystania z dostępu do edukacji na takich samych warunkach jak obywatele państwa członkowskiego. Oznacza to również możliwość korzystania ze stypendiów, zasiłków i innych środków wspierających naukę, jakie przewiduje prawo państwa członkowskiego. Dziecko, które podjęło edukację w państwie członkowskim, uzyskuje możliwość pozostania w nim w dalszym ciągu w celu kontynuacji nauki, nawet po powrocie całej rodziny do kraju ojczystego.
Członek rodziny pracownika może przebywać w państwie członkowskim na takich samych warunkach jak pracownik. Jednak jego wjazd do państwa członkowskiego może być uzależniony od posiadania wizy wjazdowej bądź podobnego dokumentu. Państwo to również wydaje mu pozwolenie na pobyt, którego termin ważności jest taki sam jaki przyznany został migrującemu pracownikowi.
Prawo pobytu przysługuje nie tylko osobom, które znalazły już pracę w innym państwie członkowskim, ale także osobom, które jej dopiero szukają. Prawo to gwarantowane jest osobom poszukującym pracy przez okres 6 miesięcy. Po upływie tego czasu nie musza opuszczać kraju jeśli udowodnią, że rzeczywiście starają się o pracę i mają realną możliwość uzyskania zatrudnienia.
Obywatel państwa członkowskiego zobowiązany jest do wystąpienia o wydanie mu karty stałego pobytu obywatela państwa członkowskiego. Jest ono wydawane i odnawiane bezpłatnie. Odnowienie dokonywane jest automatycznie co pięć lat. Osoby szukające pracy nie są zobowiązane do posiadani karty stałego pobytu. Państwa członkowskie wydają kartę stałego pobytu po przedstawieniu przez pracownika dokumentu, na podstawie którego wjechał on na terytorium państwa oraz zobowiązani pracodawcy do zatrudnienia danej osoby lub świadectwa zatrudnienia. Członkowie rodziny pracownika otrzymują kartę po przedstawieniu dokumentu, na podstawie którego wjechali do państwa członkowskiego oraz dokumentu stwierdzającego ich związki rodzinne z pracownikiem.
Karta pobytu nie może być cofnięta z powodu choroby pracownika lub jego niezdolności do pracy. Niedopuszczalne jest także uchylenie karty z tego powodu, że dana osoba z przyczyn od niej niezależnych stała się bezrobotna lub powołana została do służby wojskowej. Możliwe jest jednak unieważnienie tego dokumentu, jeżeli pracownik stanie się bezrobotny ze swej winy lub tez przerwie swój pobyt w danym państwie na okres przekraczający 6 miesięcy. Cofnięcie pozwolenia na pobyt może być usprawiedliwione względami bezpieczeństwa, porządku publicznego lub zdrowia publicznego.
Osoby, których spodziewany pobyt i podjęcie pracy nie będzie przekraczał 3 miesięcy nie potrzebują pozwolenia na pobyt. W przypadku podjęcia pracy przekracza 3 miesiące ale nie przekracza 1 roku pracownik otrzymuje pozwolenie na pobyt tymczasowy, którego trwanie uzależnione jest od długości okresu zatrudnienia.
Pozwolenia nie są wymagane także w przypadku pracowników sezonowych i przygranicznych. Za pracownika przygranicznego uważa się osobę, która pracuje w jednym państwie członkowskim, a mieszka w innym, do którego wraca przynajmniej raz w tygodniu. Państwo członkowskie może jednak zażądać zgłoszenia pobytu.
Po zaprzestaniu pracy byli pracownicy mają możliwość pozostania na terytorium państwa przyjmującego. Przyznaje się prawo do pozostania w państwie członkowskim osobom, które osiągnęły wiek emerytalny i przepracowały w danym państwie co najmniej 12 ostatnich miesięcy i zamieszkiwały tam ponad 3 lata. Prawo to przysługuje również osobom, które zaprzestały świadczenia pracy z przyczyny stałej niezdolności do pracy. Warunkiem uzyskania prawa jest zamieszkiwanie na stałe na terytorium tego państwa przez okres nie krótszy niż dwa lata. Wymóg 2 lat nie ma zastosowania w sytuacji, gdy niezdolność do pracy powstała na skutek wypadku przy pracy lub choroba zawodową. Kolejną grupą pracowników, którzy po ustaniu zatrudnienia zachowują nadal prawo pobytu, są osoby, które pracowały w danym państwie przez co najmniej 3 lata i ciągle tam mieszkają, natomiast podjęły zatrudnienie w innym państwie wspólnotowym, przy czym regularnie powracają do miejsca zamieszkania. Członkowie rodziny, wspólnie z nim mieszkający, korzystają z tego samego prawa także po śmierci pracownika.
2. Ograniczenia zasady swobodnego przepływu pracowników
Administracja publiczna
Uregulowania dotyczące swobodnego przemieszczania się pracowników nie znajdują zastosowania w przypadku zatrudnienia w administracji publicznej. W związku z tym, pojęcie administracji publicznej powinno być we wszystkich krajach wspólnoty rozumiane w taki sam sposób oraz w sposób ograniczający do minimum środki stosowane dla ochrony interesów państwa członkowskiego, objętych tym pojęciem. Poprzez administrację rozumieć należy zajęcia, które obejmują sprawowanie bezpośredniego lub pośredniego udziału we władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę interesu państwa lub innych zbiorowości publicznych. Wykonywanie tego typu pracy stwarza bowiem szczególny stosunek solidarności oraz wzajemności praw i obowiązków, które stanowią podstawę więzi obywatelstwa. Do takich zajęć możemy zaliczyć np. zatrudnienie w policji, siłach zbrojnych, sądownictwie, korpusie dyplomatycznym, administracji socjalnej lub skarbowej. O ile wyróżnienie pewnych grup zawodów wiążących się z bezpośrednim udziałem w sprawowaniu władzy publicznej nie napotyka poważniejszych trudności, o tyle powstaje problem ścisłego ustalenia, kiedy mamy do czynienia z pośrednim władztwem. Uznano, że zajmowanie stanowiska kontrolera, pracownika służby bezpieczeństwa czy architekta zatrudnionego w administracji miejskiej należy zakwalifikować jako zatrudnienie w administracji publicznej, natomiast nie należy uznawać za takie zatrudnienie pracy na kolei, na poczcie, w telekomunikacji, wodociągach miejskich, jako pielęgniarki i położne w szpitalach publicznych czy w państwowych ośrodkach badawczych. W związku z licznymi problemami w tej kwestii, Komisja Europejska wypracowała wykaz stanowisk, które zaliczyć należy do administracji publicznej. Za stanowiska związane z wykonywaniem administracji publicznej Komisja uznała zatrudnienie w policji, wojsku, wymiarze sprawiedliwości, urzędach skarbowych czy służbie granicznej. Wyłączenie dotyczącemu zatrudnienia w sektorze publicznym nie podlegają osoby pracujące w służbie zdrowia, handlu, oświacie i nauce oraz w państwowych ośrodkach badawczych, jeżeli tylko ich działalność nie jest związana z celami militarnymi.
Porządek publiczny - wynikają z osobistego zachowania danej osoby.
bezpieczeństwo publiczne - działalność terrorystyczna, wywrotowa, szpiegostwo
Zdrowie publiczne - ma zastosowanie, gdy dana jednostka jest dotknięta jedną z przewidzianych prawem chorób (choroby podlegające kwarantannie wymienione przez Światową Organizację Zdrowia - gruźlica systemu oddechowego w fazie aktywnej, kiła, niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze). Do chorób i dolegliwości, które mogą zagrozić porządkowi i bezpieczeństwu publicznemu zalicza się między innymi narkomanię, głębokie zaburzenia umysłowe, widoczne przejawy zaburzenia psychotycznego ze stanami niepokoju, halucynacjami lub pomieszaniem zmysłów.
Posłużenie się wyżej wymienionymi ograniczeniami nie może być uzasadnione względami ekonomicznymi, a jedynym powodem ich zastosowania może być tylko indywidualne zachowanie się określonych osób.
Ochrona proceduralna
Europejski Trybunał Sprawiedliwości nałożył na państwa członkowskie obowiązek natychmiastowego informowania osoby, w stosunku do której zastosowano środek restrykcyjny, o podstawach podjętej decyzji w celu umożliwienia jej skorzystania z ochrony prawnej. Uzasadnienie wydalenia lub odmowa wydania zezwolenia na pobyt powinny być wystarczająco precyzyjne i szczegółowe, by umożliwić zainteresowanej osobie ochronę jej interesów. Doręczenie zaś decyzji powinno odbyć się w warunkach umożliwiających zainteresowanemu zapoznanie się z jej treścią i skutkami, chyba że byłoby to sprzeczne z interesem bezpieczeństwa danego państwa. Z wyjątkiem nagłych wypadków, czas, który pozostawiono danej osobie na opuszczenie kraju, nie powinien być krótszy niż 15 dni - w przypadku gdy osoba ta po raz pierwszy ubiega się o zezwolenie na pobyt, a we wszystkich innych przypadkach - nie krótszy niż jeden miesiąc. Sam fakt, że zainteresowany wniósł powództwo o uchylenie zastosowanego wobec niego środka, nie pozwala mu na przebywanie na terytorium państwa, które zastosowało środek, chyba że prawo tego państwa w takim wypadku przewiduje skutek zawieszający.
2. System uznawania kwalifikacji zawodowych
Niektóre zawody wymagają zdobycia odpowiednich kwalifikacji, potwierdzonych dyplomem lub certyfikatem. W celu zharmonizowania prawa poszczególnych państw członkowskich, Unia Europejska wydała dyrektywy na temat wzajemnej uznawalności kwalifikacji zawodowych. Akty te określają poziomy kwalifikacji oraz definiują, jakiego typu szkolenie jest konieczne dla danego poziomu kwalifikacji. W ten sposób można ocenić, czy szkolenie, które dana osoba przeszła w jednym z krajów członkowskich, spełnia wymogi stawiane przed pracującymi w drugim z krajów.
Dyrektywy te są regulacjami ogólnymi i mają zastosowanie do wszystkich zawodów z wyjątkiem siedmiu uregulowanych odrębnie. Są to zawody: lekarza, pielęgniarki, położnej, aptekarza, dentysty, weterynarza i architekta. W zakresie tych zawodów obowiązują tzw. dyrektywy sektorowe.
Ogólny system uznawania dyplomów
Dyrektywy określają tryb występowania o uznanie kwalifikacji - ma to jednak zastosowanie tylko wtedy, gdy zawód, który chcemy wykonywać, jest zawodem regulowanym, to znaczy wymagającym specjalnych kwalifikacji. Jeżeli natomiast nie ma obowiązku posiadania szczególnych kwalifikacji dla wykonywania danego zawodu (np. sprzedawcy), to nie ma również powodu starać się o ich uznanie.
Procedura uznania kwalifikacji
Kwalifikacje zawodowe nie są uznawane automatycznie. Wniosek o ich uznanie musi być skierowany do urzędu kraju, w którym dana osoba zamierza wykonywać zawód. Wniosek może dotyczyć tylko jednego określonego zawodu. Nie ma natomiast przeszkód dla złożenia kilku wniosków w różnych krajach, bądź kilku wniosków w celu uznania różnych kwalifikacji zawodowych.
Osoba składająca wniosek musi być w pełni uprawniona do wykonywania zawodu w kraju, w którym swoje kwalifikacje zawodowe osiągnęła. Oznacza to, że nie może starać się o uznanie swoich kwalifikacji osoba, która nie spełnia jeszcze wszystkich wymagań w kraju uzyskania dyplomu, nawet jeżeli spełnia już wszystkie wymagania kraju, w którym ten zawód zamierza wykonywać.
Elementy uwzględniane przez władze krajowe przy rozpatrywaniu wniosku
Właściwy organ krajowy sprawdzi, czy:
zawód regulowany, który wnioskodawca pragnie wykonywać w państwie przyjmującym jest taki sam jak zawód, do wykonywania którego wnioskodawca ma pełne uprawnienia w kraju pierwotnego pochodzenia,
czas trwania i zawartość kształcenia nie odbiegają w sposób istotny od czasu trwania i zawartości szkolenia wymaganego w państwie przyjmującym.
Jeżeli władze danego kraju uznają, że przebyte kursy i szkolenia znacząco odbiegają poziomem od kryteriów stosowanych lokalnie, uznanie może nastąpić pod warunkiem spełnienia dodatkowych warunków. Tymi dodatkowymi wymaganiami mogą być:
- żądanie wykazania się praktyką w wykonywaniu zawodu w kraju dotychczasowego zamieszkania (w razie różnicy przynajmniej jednego roku w okresie kształcenia właściwy organ może wymagać zdobycia doświadczenia zawodowego trwającego od roku do czterech lat) lub
- przejście dodatkowego testu umiejętności, czy też poddanie się okresowi próbnemu (odbycie stażu adaptacyjnego) w kraju goszczącym. Na ogół wybór pomiędzy tymi formami zależy od starającego się o uznanie swoich kwalifikacji. Jednakże odpowiedni organ może narzucić odbycie stażu adaptacyjnego lub przeprowadzenie testu umiejętności, jeżeli zawód wymaga dokładnej znajomości prawa krajowego. W żadnym razie właściwy organ nie może zażądać zastosowania więcej niż jednego środka wyrównawczego. Ponadto organ musi w razie konieczności uwzględnić wszelkie doświadczenie zawodowe uzyskane w kraju pierwotnego pochodzenia lub w innym Państwie Członkowskim. Posiadane doświadczenie zmniejsza lub eliminuje konieczność zastosowania środka wyrównawczego.
Jeżeli władze kraju goszczącego odmówią uznania kwalifikacji, aplikantowi przysługuje odwołanie zgodnie z zasadami prawa administracyjnego danego kraju.
Kryterium posługiwania się językiem kraju goszczącego może być stosowane wyłącznie wtedy, gdy wymaga tego natura zawodu (np. prawnik) oraz tylko w stopniu, który jest konieczny dla prawidłowego wykonywania zawodu. W przypadku np. optyków wymagana może być znajomość języka fachowego i umiejętność komunikowania się na podstawowym poziomie.
Władze mogą zażądać tłumaczenia na język urzędowy danego kraju przedstawianych dokumentów, a także tłumaczenia dokonanego przez tłumacza przysięgłego.
Władze powinny podjąć decyzję w ciągu 4 miesięcy od otrzymania kompletnego wniosku.
Władze uprawnione są także do pobierania opłat za uznanie kwalifikacji. Ich wysokość musi wynikać z kosztów postępowania i nie może być wygórowana.
System automatycznego uznawania dyplomów dla określonych zawodów
Obowiązuje w zakresie zawodów: lekarza, pielęgniarki, położnej, aptekarza, dentysty, weterynarza i architekta. W tym zakresie występują oddzielne dyrektywy zw. Dyrektywami sektorowymi.
W przypadku zawodów objętych tym systemem prawo do ustanowienia jako osoba samozatrudniona lub pracownik w Państwie Członkowskim UE nabywa się na podstawie automatycznego uznania dyplomu wydanego przez Państwo Członkowskie. Należy pamiętać, że uznanie dyplomu jest obowiązkowe i automatyczne, wyłącznie jeśli został on uzyskany w Państwie Członkowskim i jeśli dotyczy wyszczególnionych zawodów. W razie uzasadnionych wątpliwości przyjmujące Państwo Członkowskie może poprosić właściwy organ kraju pochodzenia lub pierwotnego pochodzenia wnioskodawcy o potwierdzenie autentyczności dyplomu oraz o potwierdzenie, że jego posiadacz spełnił minimalne warunki kształcenia określone w dyrektywach.
Właściwy organ ma trzy miesiące na rozpatrzenie wniosku i podjęcie decyzji.
Decyzja odmowna musi zawierać uzasadnienie, a droga odwoławcza musi być otwarta dla wnioskodawcy.
Jeśli decyzja nie zostanie podjęta w ciągu trzech miesięcy, wnioskodawca może się odwołać stosując procedury obowiązujące w kraju przyjmującym i powołując się na niedotrzymanie terminu.
Kompetencje instytucji europejskich
Instytucje europejskie nie są uprawnione do anulowania decyzji administracyjnej podjętej przez organ krajowy w związku ze złożonym wnioskiem. Decyzję mogą unieważnić jedynie właściwe organy krajowe. Wyroki Trybunału Sprawiedliwości ograniczają się do orzeczenia naruszenia przez dane państwo jego obowiązków albo z powodu nieprawidłowego zastosowania prawa wspólnotowego, albo z powodu niezgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym. W gestii właściwych organów Państwa leży zmiana poszczególnych decyzji podjętych zgodnie z praktyką administracyjną lub elementów ustawodawstwa, które zdaniem Trybunału są niezgodne z prawem.