STOSOWANIE PRAWA CYWILNEGO polega na (bierzemy pod uwagę normę prawną, a nie przepis prawny):

1. ustaleniu stanu faktycznego, czyli określeniu zdarzenia cywilno-prawnego, które ma być przedmiotem rozstrzygnięcia;

2. wyszukaniu normy prawnej, która ma być podstawą oceny zdarzenia cywilno-prawnego;

3. wyznaczeniu konsekwencji prawnych zdarzenia cywilno-prawnego, które było przedmiotem oceny.

USTALENIE STANU FAKTYCZNEGO - fakty podlegające ocenie prawnej, ustala się na podstawie dowodów. Udowodnieniu w postępowaniu sądowym podlegają tylko fakty istotne tylko dla rozstrzygnięcia danej sprawy (fakty nieistotne nie mogą być przedmiotem dowodzenia). Udowodnieniu podlegają fakty trojakiego rodzaju:

1. FAKTY PRAWOTWÓRCZE - tzn. fakty, które są źródłem stosunku cywilno-prawnego; do takich faktów zalicza się np. zawarcie umowy (rodzi stosunek cywilno-prawny, więc jest źródłem praw i obowiązków stron; powstaje określone prawo podmiotowe strony upoważnionej);

2. FAKTY „TAMUJĄCE” PRAWO - do takich faktów zalicza się np. nieważność umowy (jeśli strona uważa, że umowa jest nieważna, choć została zawarta);

3. FAKTY NIWECZĄCE PRAWO - np. przedawnienie roszczenia (powstał fakt, umowa była ważna, ale upłynął określony czas, w którym dłużnik może uchylić się od wypełnienia zobowiązania, a wierzyciel musi to zaakceptować; roszczenie nie wygasa zamienia się w roszczenie naturalne, dłużnik może, ale nie musi je spełnić).

USTALANIE FAKTÓW - fakty ustala się na podstawie dowodów;

kodeks postępowania cywilnego określa środki dowodowe:

• PODSTAWOWE ŚRODKI DOWODOWE - dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych, protokoły oględzin, wyjaśnienia stron;

• poza podstawowymi środkami dowodowymi kodeks postępowania cywilnego dopuszcza wyniki badania krwi, filmy, zdjęcia, nagrania głosu, rysunki, szkice itp.;

• oprócz tego kpc dopuszcza możliwość skorzystania z każdego innego środka dowodowego, który pozwala na stwierdzenie istnienia lub nieistnienia faktu, jeżeli środek ten nie jest prawnie wyłączony;

• wymienienie środków dowodowych w kpc ma charakter przykładowy, a nie wyczerpujący.

ROZKŁAD CIĘŻARU DOWODU - ogólne reguły rozkładu ciężaru dowodu określa art. 6 kc fakt obowiązana jest udowodnić osoba, która z faktu tego wywodzi skutki prawne (w świetle tego przepisu najczęściej dowodzić faktu obowiązana będzie strona powodowa), tzn. wierzyciel, który dochodzi określonego roszczenia;

przepis prawa może nakładać jednak obowiązek dowodzenia także na stronę pozwaną i tak np. wg art. 471 kc dłużnik (pozwany), który zmierza do uchylenia się odpowiedzialności za szkodę, obowiązany jest udowodnić, że powstała ona na skutek takiej okoliczności, za którą on nie odpowiada (np. magazynier powołuje się na włamanie do obiektu prawne domniemanie odpowiedzialności magazyniera);

w świetle art. 6 kc udowodnieniu podlegają tylko pozytywne twierdzenia o zaistnieniu lub niezaistnieniu danego faktu, natomiast nie podlegają udowodnieniu zaprzeczenia strony przeciwnej

POŻYCZKODAWCA ------------------------------------------------------------------------- POŻYCZKOBIORCA

żąda zwrotu pożyczki; z może zaprzeczyć temu,

tego wywodzi skutki prawne że pożyczka została mu

i musi udowodnić, że taką udzielona

udzielił

ciężar dowodu wraca do pożyczkodawcy

pożyczkobiorca pożyczkę

otrzymał, ale ją zwrócił

(wywodzi tym skutki prawne)

i musi udowodnić, że zwrócił

(jest to pozytywne

twierdzenie, które musi

udowodnić)

DOMNIEMANIA W POSTĘPOWANIU SĄDOWYM - przepisy o postępowaniu cywilnym dopuszczają możliwość stosowania domniemań wtedy, gdy brak jest dowodów ścisłych; wyróżnia się dwa rodzaje domniemań:

1. DOMNIEMANIA FAKTYCZNE;

2. DOMNIEMANIA PRAWNE.

Ad. 1. DOMNIEMANIE FAKTYCZNE polega na tym, że sąd może uznać dany fakt za udowodniony mimo braku środków ścisłych, jeżeli fakt ten może być wywnioskowany z faktu udowodnionego wcześniej dowodami ścisłymi, np. w sklepie ujawniono niedobór, kierownik sklepu broni się przed odpowiedzialnością, wskazując włamanie jako przyczynę niedoboru, jeżeli fakt włamania został udowodniony, ale brak ścisłych dowodów co do tego, czy włamywacz spowodował cały niedobór, sąd może przyjąć w drodze domniemania, że przyczyną niedoboru jest kradzież z włamaniem, a nie przywłaszczenie towaru przez kierownika sklepu; DOMNIEMANIE FAKTYCZNE jest możliwe tylko wtedy, gdy przepisy prawne go nie uchylają;

Ad. 2. DOMNIEMANIE PRAWNE polega na tym, że określony przepis prawa nakazuje sędziemu uznać dany fakt za udowodniony, jeżeli fakt ten można wywnioskować z faktu wcześniej udowodnionego, np. przepis kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przyjmuje, że ojcem dziecka, urodzonego w czasie trwania małżeństwa, jest mąż matki jest to domniemanie prawne, które może być obalone przez męża matki, jeżeli wykaże on, że nie jest biologicznym ojcem dziecka; wyróżnia się dwa rodzaje DOMNIEMAŃ PRAWNYCH:

• DOMNIEMANIA WZRUSZALNE (PRAESUMPTIO IURIS TANTUM) - np. w/w przepis dot. ojcostwa domniemany ojciec może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa i obalić domniemanie w procesie sądowym;

• DOMNIEMANIA NIEWRUSZALNE (PRAESUMPTIO IURIS AC DE IURE) - nie mogą być obalone przeciwdowodem, np. art. 5 o ustawach wieczystych w związku z art. 3 tejże ustawy w prawie cywilnym istnieje zasada, w myśl której nikt nie może przenieść na drugą osobę prawa, które jemu samemu nie przysługuje (nemo plus iuris in alienum transfere potest, quam ipse habet), od tej zasady są pewne wyjątki i tak: osoba nie będąca właścicielem nieruchomości wpisana do księgi wieczystej jako właściciel może przenieść własność tej nieruchomości na inną osobę, a nabywca staje się wówczas właścicielem nieruchomości, jeżeli nabył ją w dobrej wierze (tzn. w przeświadczeniu, że osoba wpisana wcześniej do księgi wieczystej jest właścicielem); ustawa o księgach wieczystych wprowadza domniemania prawne (art. 3), że osoba wpisana do księgi wieczystej jest właścicielem nieruchomości, jeżeli nabywca nieruchomości był w dobrej wierze domniemania tego nie można obalić, jest ono niewzruszalne; nabywcę nieruchomości chroni zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

WYSZUKIWANIE NORMY PRAWNEJ - normy prawne, potrzebne do oceny faktu, wyszukiwane są w następujący sposób:

• najpierw wyszukiwany jest akt prawny (konstytucja, ustawa, rozporządzenie), w którym zawarte są odpowiednie przepisy;

• następnie w akcie prawnym wyszukuje się właściwy przepis, odnoszący się do danego zdarzenia prawnego;

• z kolei przepis poddawany jest wykładni w celu wydobycia z niego normy prawnej;

• po wyszukaniu normy prawnej, dokonuje się subsumcji, tzn. podciągnięcia danego faktu pod właściwą normę prawną i wyciągnięcia wniosków.

WNIOSKOWANIA PRAWNE (REGUŁY INFERENCYJNE):

1. ważną regułą inferencyjną jest WNIOSKOWANIE „Z CELU NA ŚRODKI” - wnioskowanie to oparte jest na założeniu, że prawodawca jest racjonalny; jeżeli więc ustalił normę prawną, która nakazują wykonanie określonego zadania, a nie ustalił normy, która nakazuje lub zezwala na użycie określonego środka, należy przyjąć, że ta druga norma także obowiązuje, chociaż nie została wyraźnie wysłowiona przez prawodawcę;

2. 
   
   WNIOSKOWANIE Z ANALOGII - polega ono na tym, że przypadki podobne mogą być rozstrzygane na podstawie przepisów dot. jednego z tych przypadków, jeżeli drugi przypadek nie jest określonym wyraźnym przepisem prawnym

WNIOSKOWANIE LEGIS WNIOSKOWANIE IURIS

rozstrzyganie sprawy w ramach tej samej stosowanie różnych aktów prawnych do

ustawy rozstrzygnięcia danej sprawy (w ramach

całego systemu prawnego)

3. WNIOSKOWANIE „Z WIĘKSZEGO NA MNIEJSZE” - polega ono na tym, że jeżeli norma nakazuje czynić więcej to należy przyjąć, że nakazuje też czynić mniej, np. jeżeli prawo rodzinne nakazuje zapewnić dziecku odpowiednie warunki bytowe, to tym samym nakazuje zapewnić dziecku wyżywienie czy ubranie;

4. WNIOSKOWANIE „Z MNIEJSZEGO NA WIĘKSZE” - polega na tym, że jeśli norma prawna zabrania czynić mniej to należy przyjąć, że zabrania też czynić więcej, np. jeśli norma prawna zabrania dokonywania wykopów, które mogą zagrażać zawaleniem się sąsiedniej budowli, to tym samym zabrania ona robienia wykopów prowadzących bezpośrednio do zawalenia się budowli.

REGUŁY KOLIZYJNE - umożliwiają usunięcie sprzeczności między formalnie obowiązującymi przepisami prawnymi; sprzeczności te mogą być usunięte w dwojaki sposób:

• przez prawodawcę;

• przez organ stosujący prawo w drodze zastosowania reguł kolizyjnych.

trzy rodzaje reguł kolizyjnych:

1. reguła oparta na KRYTERIUM HIERARCHICZNYM;

2. reguła oparta na KRYTERIUM CHRNOLOGICZNYM;

3. reguła oparta na KRYTERIUM TREŚCIOWYM.

Ad. 1. REGUŁA OPARTA NA KRYTERIUM HIERARCHICZNYM - w myśl tej reguły norma prawna wyższej rangi (np. norma ustawowa) wyłącza zastosowanie normy niższej rangi (np. rozporządzenie sprzeczne z tą normą ustawową).

Ad. 2. REGUŁA OPARTA NA KRYTERIUM CHRONOLOGICZNYM - wg tej reguły norma prawna później ustanowiona wyłącza zastosowanie normy wcześniej ustanowionej, która reguluje to samo zagadnienie; wyjątki:

• norma późniejsza niższej rangi nie wyłącza stosowania normy wcześniejszej o niższej randze;

• norma późniejsza o charakterze ogólnym nie wyłącza stosowania normy wcześniejszej o charakterze szczególnym, np. zmiany kodeksu pracy, który ma charakter aktu prawnego ogólnego, nie wyłączają stosowania sprzecznych z tym kodeksem przepisów pragmatyki służbowej, jeżeli te przepisy nie zostały objęte nowelizacją, np. nauczyciele akademiccy mają ustawę o szkolnictwie wyższym i w tej ustawie został uregulowany zakres pracy i nim się właśnie kierują, a w sprawach tam nie uregulowanych stosuje się przepisy kodeksu pracy.

Ad. 3. REGUŁA OPARTA NA KRYTERIUM TRESCIOWYM - wg tej reguły norma szczególna wyłącza zastosowanie normy ogólnej i tak np. norma wynikająca z karty nauczyciela dot. stosunku pracy wyłącza normy wynikające z kodeksu pracy; od tej zasady jest jeden wyjątek:

• norma szczególna niższej rangi nie wyłącza stosowania normy ogólnej wyższej rangi.

STOSUNEK CYWILNO-PRAWNY - składa się z trzech elementów:

1. PODMIOTY stosunku cywilno-prawnego;

2. PRZEDMIOT stosunku cywilno-prawnego;

3. TREŚĆ stosunku cywilno-prawnego.

Ad. 1. PODMIOTAMI stosunku cywilno-prawnego mogą być:

• OSOBY FIZYCZNE, tzn. jednostki ludzkie od chwili urodzenia do chwili śmierci; w tym okresie osoby fizyczne mogą być uczestnikami ogrodu cywilno-prawnego, tzn. nabywać prawa podmiotowe i zaciągać zobowiązania;

• OSOBY PRAWNE, tzn. jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje osobowość prawną (Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, szkoły wyższe, przedstawicielstwa, spółdzielnie, spółki kapitałowe, fundacje, stowarzyszenia);

• UŁOMNE OSOBY PRAWNE, tzn. jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej, ale którym przepisy prawa przyznają zdolność do czynności prawnych (spółki osobowe prawa handlowego, wspólnoty mieszkaniowe).

Ad. 2. PRZEDMIOTEM stosunku cywilno-prawnego jest zachowanie się podmiotu prawa ze względu na obowiązującą normę prawną, np. jeżeli podstawą stosunku cywilno-prawnego jest umowa kupna-sprzedaży to sprzedawca obowiązany będzie przenieść własność rzeczy na kupującego, a kupujący obowiązany będzie za nią zapłacić; jeżeli zachowania podmiotu stosunku cywilno-prawnego dotyczą określonych dóbr majątkowych lub niemajątkowych, to przedmiotem tego stosunku są także owe dobra.

Ad. 3. przez TREŚĆ stosunku cywilno-prawnego rozumie się prawa i obowiązki stron tego stosunku; jeżeli podstawą stosunku cywilno-prawnego jest czynność prawna (np. umowa), to treść tego stosunku cywilno-prawnego może być szersza niż treść samej czynności prawnej (umowy); wg art. 56 kc bowiem czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wypowiedziane (wyrażone), lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.

ZDARZENIA CYWILNO-PRAWNEleżą u podstaw każdego stosunku cywilno-prawnego; bez zdarzenia cywilno-prawnego nie może zaistnieć stosunek cywilno-prawny; przez ZDARZENIE cywilno-prawne rozumie się taki stan faktyczny, z którym ustawa wiąże skutki prawne w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego (np. zawarcie umowy, zmiana jej treści lub rozwiązanie);

w niektórych przypadkach obok zdarzenia cywilno-prawnego, tzn. określonego stanu faktycznego, musi zaistnieć także określony stan prawny oraz stan osobisty, by mogły powstać skutki cywilno-prawne;

przez określony stan prawny rozumieć należy zdarzenie prawne podmiotu dokonującego czynności prawnej; jeżeli podmiot nie ma zdolności prawnej to nie może nabyć praw ani zaciągnąć zobowiązań ze skutkiem prawnym, tzn. ważnym;

stan osobisty dotyczy takich zagadnień jak „dobra wiara” czy „zła wiara”, „brak świadomości przy dokonywaniu czynności prawnych” lub „brak swobody przy podejmowaniu czynności prawnych”, „działania pod wpływem błędu” czy „działania pod wpływem groźby”;

jeżeli ustawa wiąże negatywne skutki z wystąpieniem lub niewystąpieniem określonej wady, to czynność taka nie wywoła skutków prawnych, mimo iż - z czysto formalnego punktu widzenia - zachowane zostały inne rygory przy jej dokonaniu;

rodzaje zdarzeń cywilno-prawnych:

• W ŚCISŁYM TEGO SŁOWA ZNACZENIU - te zdarzenia, które wywołują skutki prawne i powstają niezależnie od woli człowieka, np. urodzenie, śmierć, upływ czasu, klęska żywiołowa itp.

• DZIAŁANIA - jako wynik woli podmiotów prawa; działania dzielimy na:

• CZYNNOŚCI ZMIERZAJĄCE DO WYWOŁANIA SKUTKÓW PRAWNYCH - należą do nich:

• czynności prawne,

• konstytutywne orzeczenia sądowe,

• konstytutywne decyzje administracyjne;

• CZYNY - wyróżniamy:

• czyny ZGODNE Z PRAWEM;

• czyny NIEZGODNE Z PRAWEM.

CZYNNOŚCI PRAWNE - przez czynność prawną rozumie się taki stan faktyczny, którego niezbędnym elementem jest

co najmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do wywołania skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub

ustania stosunku cywilno-prawnego;

KONSTYTUTYWNE ORZECZENIA SĄDOWE - to takie, które rodzą prawa podmiotowe lub obowiązki stron, czyli stwarzają nową sytuację podmiotu prawnego; do konstytutywnych orzeczeń sądowych zaliczają się np. orzeczenia rozwiązujące małżeństwa, orzeczenia określające wysokość wynagrodzenia przy umowie o dzieło, orzeczenia rozwiązujące umowę, orzeczenia stwierdzające obowiązek zawarcia umowy itp.

KONSTYTUTYWNE ORZECZENIE DEKLATORYJNE - orzeczenie to nie jest zdarzeniem cywilno-prawnym, ponieważ nie rodzi żadnych praw i obowiązków, lecz jedynie stwierdza, że prawa te i obowiązki wynikają z wcześniej zaistniałego zdarzenia prawnego, np. z czynu niedozwolonego, który doprowadził do szkody zdarzeniem cywilno-prawnym jest owa szkoda, a nie wyrok sądowy, zasądzający odszkodowanie;

KONSTYTUTYWNE DECYZJE ADMINISTRACYJNE - mamy z nią do czynienia w dwóch przypadkach:

• wtedy, gdy decyzja ta jest konieczną przesłanką zaistnienia stosunku cywilno-prawnego (np. zawarcia umowy);

• wtedy, gdy decyzja wywołuje bezpośredni skutek w postaci stosunku cywilno-prawnego, np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości;

CZYNY ZGODNE Z PRAWEM, tj. wezwanie dłużnika do zapłaty, uznania roszczenia wierzyciela przez dłużnika, zawiadomienie sprzedawcy o ujawnieniu wady towaru czyny te są podobne do czynności prawnych, ale nie są nimi, bo nie wywołują bezpośrednio skutków prawnych, lecz są jedynie warunkiem zaistnienia określonych skutków prawnych i tak wezwanie dłużnika prowadzi do tego, że roszczenie wierzyciela staje się wymagalne, uznanie długu powoduje przerwę w biegu przedawnienia; wada towaru jest warunkiem dochodzenia roszczeń z tytułu rękojmi; CZYNAMI ZGODNYMI Z PRAWEM są także takie działania faktyczne, jak stworzenie dzieła naukowego, artystycznego czy literalnego;

CZYNY NIEZGODNIE Z PRAWEM należy rozumieć jako niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy oraz wyrządzenie szkody przez popełnienie czynu niedozwolonego.

1

(prawo cywilne - część ogólna - 16 październik 2010 r.)

---