Wykład 1. Podstawowe problemy psychologii rozwoju człowieka

Założenie 1: „psychologia musi odrzucić obojętność i aktywnie uczestniczyć w życiu człowieka, pomagać w jego formowaniu” (cyt. za: L. S. Wygotskim)

Założenie 2: rozwój człowieka należy rozpatrywać w kontekście wszelkich wpływów społecznych, jakim podlega od początku swego życia (czyli w kontekście socjalizacji) oraz na tle oddziaływań podejmowanych świadomie przez osoby znaczące ( significant others) w jego otoczeniu (czyli w kontekście edukacji,
tj. procesów wychowania i nauczania naturalnego, realizowanego w rodzinie
i grupie rówieśniczej oraz instytucjonalnego, sformalizowanego, np. w szkole)

Założenie 3: człowiek rozwija się na przestrzeni całego swego życia (life-span development), tj. w każdym okresie życia realizuje tzw. zadania rozwojowe, będące rezultatem „nacisków” (określenie E. H. Eriksona) wewnętrznych - biologicznych, płynących z własnego ciała (działa tzw. zegar biologiczny - wg Helen Bee) oraz „nacisków” zewnętrznych - społecznych, płynących w formie wymagań i oczekiwań od innych ludzi (działa zegar społeczny)

Założenie 4: w każdym okresie życia zmiany rozwojowe dotyczą trzech sfer (tzw. triada Arystotelesa): (1) sfera Soma - „natura biologiczna” człowieka czyli sprawność fizyczna związana z jakością funkcjonowania jego ciała; (2) sfera Polis - „natura społeczna” człowieka czyli jego kompetencje społeczne; (3) sfera Psyche - „natura psychiczna” (umysłowa) człowieka czyli jego kompetencje „osobiste” - poznawcze i emocjonalno - motywacyjne; te trzy sfery są ściśle ze sobą powiązane, tj. zmiana w jednym obszarze pociąga za sobą zmianę w pozostałych obszarach (założenie psychologii Gestalt o prymacie całości nad częściami)

Założenie 5: w każdym kolejnym okresie życia człowiek realizuje inne zadania rozwojowe,
z tego powodu badacze rozwoju dzielą życie człowieka na fazy (etapy, stadia, okresy); przyjmuję następujący podział (periodyzację) życia człowieka na okresy:

Założenie 6: w każdym kolejnym okresie życia człowieka zmienia się sposób jego uczestniczenia w świecie - jest to efekt kompetencji nabytych w okresach poprzednich, a jednocześnie otoczenie stawia jednostce nowe - wyższe - wymagania, zatem przebieg procesu rozwoju i osiągane efekty (osiągnięcia rozwojowe) to rezultat dynamicznej interakcji między jednostką a otoczeniem: (a) zmiana wymagań tworzy nową sytuację psychologiczną, wymagającą - by sobie z nimi poradzić - opanowania nowych kompetencji, z kolei
(b) opanowanie nowych kompetencji powoduje - zwrotnie - spostrzeganie jednostki przez otoczenie jako bardziej kompetentnej niż wcześniej i zmianę wymagań / oczekiwań

Założenie 7: wyróżnia się (Helen Bee) trzy rodzaje zmian rozwojowych: (1) zmiany uniwersalne - podlegają im wszyscy ludzie w danej warstwie (grupie) wiekowej - są one determinowane biologicznymi procesami dojrzewania i jakością otoczenia fizycznego (środowisko geograficzne i tego konsekwencje), (2) zmiany wspólne - podlegają im ludzie podzielający podobne doświadczenia i przeżycia, a więc jest to efekt wpływu środowiska społeczno-kulturowego, ludzie ci tworzą grupę pokoleniową (pokolenie, kohortę), (3) zmiany indywidualne - dotyczące tylko jednostek, zmiany są efektem specyficznych zdarzeń życiowych: (a) zdarzeń niepunktualnych (określenie Helen Bee)
w sensie biologicznym (przyspieszone / opóźnione dojrzewanie) lub w sensie społecznym (znacznie wyższe niż posiadane kompetencje czyli trudniejsze lub znacznie niższe= łatwiejsze wymagania i oczekiwania innych ludzi) i (b) zdarzeń o charakterze traumatycznym (śmierć bliskiej osoby, katastrofa, wypadek, kataklizm)

© Brzezińska, A. (2003/2004). Wykłady z psychologii rozwoju człowieka w pełnym cyklu życia.
Warszawa: Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej.

I. Okres dzieciństwa:

do 10/12 r. ż.

1. okres prenatalny
   (od poczęcia do narodzin)

2. okres perinatalny (okołoporodowy)

3. okres postnatalny
   (ok. 2 - 4 tyg. po narodzinach)

4. wiek niemowlęcy
   (do końca 1 r. ż.)

5. wiek poniemowlęcy
   (do końca 3 r. ż.)

6. wiek przedszkolny
   (do 6/7 r. ż.)

7. wiek szkolny
   (6/7 - 10/12 r. ż.)

II. Okres dorastania:

10/12 - 18/20 r. ż.

1. wczesna adolescencja czyli dojrzewanie:
   10/12 - 15/16 r. ż.
   dominacja zmian
   w sferze Soma
   i w konsekwencji
   w sferze Psyche

2. późna adolescencja
   czyli dorastanie:
   15/16 - 18/20 r. ż.
   dominacja zmian
   w sferze Psyche
   i w konsekwencji
   w sferze Polis

III. Okres dorosłości:

od 18/20 r. ż.

1. wczesna dorosłość
   czyli młodość
   18/20 - 30/35 r. ż.

2. średnia dorosłość
   czyli wiek średni
   30/35 - 60/65 r. ż.
   kryzys środka życia
   w wieku ok. 45/55 lat

3. późna dorosłość
   czyli wiek senioralny (wiek podeszły)
   60/65 ⇒ ............
   
   

Wszyscy ludzie - zmiany uniwersalne związane z wiekiem

Grupa pokoleniowa I - zmiany wspólne związane z doświadczeniami społecznymi

Grupa pokoleniowa II

Jednostki
- zmiany indywidualne jako efekt specyficznych doświadczeń życiowych

• Słowa - klucze:

grupa (warstwa wiekowa), grupa pokoleniowa (pokolenie, kohorta), zmiany uniwersalne, zmiany wspólne, zmiany indywidualne, zegar biologiczny, zegar społeczny, wydarzenia życiowe punktualne i niepunktualne, specyficzne zdarzenia / doświadczenia życiowe,
naciski biologiczne, naciski społeczne, Psyche - Soma - Polis, interakcja jednostka - otoczenie, jednostka - diada - poliada - grupa

---