Wybrane zagadnienia z zakresu pedagogiki społecznej
W poniższym tekście przedstawię państwu główne zagadnienia z pedagogiki społecznej. Naturalnie należy przyznać, iż to czego będziecie państwo uczyć się w ramach swoich zajęć z pedagogiki społecznej może nieco się różnic. Zależy to bowiem od zakresu treści jaki postanowi objąć prowadzący. Poniższe zagadnienia są jedynie namiastką wiedzy jaka może być poruszana na przedmiocie o tak rozległej tematyce, jakim jest pedagogika społeczna.
*Po pierwsze należałoby podać definicję pedagogiki społecznej. Zapewne wielu autorów podałoby tu swoje propozycje. Ja w tym miejscu odwołam się do definicji Heleny Radlińskiej- znanej polskiej działaczki na polu tej dziedziny nauki. Według H. Radlińskiej pedagogika społeczna jest nauka praktyczną. Umiejscowić ją można na skrzyżowaniu biologicznych i społecznych nauk o człowieku, a także zagadnień związanych z etyka, kulturą. Pedagogika społeczna interesuje się wpływem jaki wywiera jednostka na środowisko i odwrotnie, bada oddziaływania środowiskowe na człowieka i odnosi je do różnych faz życia. Zwraca także uwagę na kulturę i tradycje, wartości, które są podtrzymywana dzięki siłom ludzkim oraz na zmienianie środowiska przez człowieka w imię światłych myśli. Jeżeli pragną państwo przeczytać dokładną definicje pedagogiki społecznej według H. Radlińskiej, odwołuje państwa do pozycji S. Kawuli (red) pt. "Pedagogika Społeczna, Dokonania- Aktualność- Perspektywy" (s. 30)
Natomiast według Aleksandra Kamińskiego, kolejnego znanego i zasłużonego naukowca dla pedagogiki społecznej, owa pedagogika jest:
nauką praktyczną;
nauką mającą służyć ludzkim potrzebom zarówno w kategorii jednostki jak i społeczeństwa;
nauką skupiającą się na warunkach środowiska wychowawczego, z uwzględnieniem faktu, iż są to czynniki wpływające na rozwój i efekty, które mogą zostać uzyskane poprzez szereg oddziaływa dydaktyczno wychowawczych;
nauką współpracującą z naukami biologicznymi i humanistycznymi, społecznymi.
Ponadto, mówiąc o definicjach pedagogiki społecznej, należy zaznaczyć, iż może być ona rozumiana w znaczeniu szerszym, oraz zawężonym. W ujęciu szerszym pedagogika społeczna jest dziedziną nauki, która zajmuje się środowiskiem, jednostką oraz ich wzajemnymi oddziaływaniami na siebie. W oparciu o obserwowane oddziaływania nauka ta koncentruje się na powstających w ich wyniku czynnikach powodujących sukcesy, powodzenie, bądź porażki w oddziaływaniach wychowawczych i dydaktycznych. W ujęciu węższym pedagogika społeczna rozumiana jest jako dyscyplina naukowa zajmująca się praca socjalną. Tym samym obejmuje swymi oddziaływaniami ludzi w każdym wieku.
*Następnie warto zaznajomić się z czołowymi przedstawicielami zarówno polskiej, jak i światowej pedagogiki społecznej. W dorobek polskiej pedagogiki wkład swój włożyli tacy jak:
Helena Radlińska;
Aleksander Kamiński;
Ryszard Wroczyński;
Stanisław Kowalski;
Stanisław Szacki;
Zygmunt Mysłakowski;
Czesław Babicki;
Kazimierz Jeżewski;
Kazimierz Lisiecki.
*W dorobku pedagogiki społecznej na gruncie światowym, możemy wymienić takie nazwiska jak:
J. H. Pestalozzi;
Friedrich Disterweg;
Robert Owen;
Paul Bergemann;
Paul Natorp;
Mary Richmond;
Alice Salomon.
*Gdy jesteśmy już przy pedagogice społecznej na świecie, można by zainteresować się okresami jakie można wyróżnić w trakcie rozwoju pedagogiki społecznej na świecie. Podczas rozwoju tej pedagogiki możemy wymienić następujące okresy:
okres praktycznej działalności wychowawczej, który był pozbawiony dogłębnej myśli pedagogicznej i rozważań towarzyszących wychowaniu;
okres stosowania pedagogiki społecznej bez powiązania z badaniami empirycznymi;
okres praktykowania w pedagogice społecznej badań empirycznych, to czas umacniania się tej pedagogiki w oparciu o wiedzę empiryczną czerpaną z badań;
okres znacznego wzrostu ilości empirycznych badań pedagogicznych, stosowanie różnych podejść metodologicznych, w większości jednak podążających w kierunku socjologii wychowania (W Polsce okres ten miał miejsce w latach 50'.);
okres syntezy wśród znacznej ilości badań empirycznych, budowanie metodologii, oraz wybieranie zjawisk jakie jeszcze trzeba zbadać;
*W Polsce okresy rozwoju pedagogiki społecznej możemy wydzielić na lata:
1908 - 1939, 1939- 1945. Pierwszy okres rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce jak podają daty rozpoczyna się w 1908 rok i trwa do 1939. Pewna jego kontynuacja trwa w latach 1939- 1945, trzeba sobie jednak zdać sprawę z faktu, iż jest to okres wojenny. Początkowy etap tego okresu to czas tworzenia podstaw teoretycznych pedagogiki społecznej. Dużą rolę w dziedzinie ustalania zadań i celów pedagogiki społecznej pełniła, wyżej już wymieniana, Helena Radlińska. Głównym ośrodkiem naukowym, w którym rozwijała się polska myśl pedagogiki społecznej było Studium Pracy Społeczno-Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie, naturalnie pod kierownictwem Heleny Radlińskiej. Powstało ono w 1925 roku. H. Radlińska formułowała główne podstawy pedagogiki społecznej w takich pozycjach jak, „Podstawy wychowania narodowego”(1909r, 1910r.). oraz wydała dzieło zbiorowe pod tytułem „Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja” (Kraków 1913). Ta publikacja zbiorowa była pierwszym podręcznikiem edukacji pozaszkolnej w Polsce. Helena Radlińska wydała także publikację pod tytułem „Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego” (1935r.), w której to zawarła twierdzenie, iż głównym punktem uwagi pedagogiki społecznej winno być zwrócenie uwagi na współoddziaływanie na siebie środowiska i jednostki. H. Radlińska, jak widać, bardzo prężnie działała, można wspomnieć także o jej rozprawie „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych, (1937 r.) w której to autorka wykazała środowiskowe ograniczenia w dostępie dzieci do edukacji. Należy zwrócić uwagę, iż prężne oddziaływania H. Radlińskiej, a więc tworzenie się jej myśli pedagogiki społecznej, przypadają na 4 okresy w dziejach historycznych Polski. Jej myśl dydaktyczna zaczyna rozwijać się bowiem w czasach zaborów, poprzez czasy II Rzeczypospolitej, okres okupacji, a kończy w czasach Polski Ludowej. Pomimo tak długiego okresu działalności H. Radlińskiej, w jej myśli pedagogicznej możemy zauważyć pewną spójność. We wszystkich swych poglądach dążyła ona do wykształcenia aktywnego człowieka. Poprzez działalność edukacyjna w jednostce winny się wykształcić wartości, a także siła i chęć do współpracy w państwie i w społeczności lokalnej z innymi ludźmi. W poglądach H. Radlińskiej możemy upatrywać tez wizji niepodległościowej i patriotyzmu narodowego. Dążyła ona do propagowania kultury narodowej, by nie zaginęła a Polska mogła się odrodzić. Wymieniana działaczka pedagogiki społecznej w swych myślach odwoływała się do dawnych twórców oświaty polskiej takich jak Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Karol Libelt. Czerpała ona więc głęboce z polskiej tradycji. Główne podstawy do działania pedagogiki społecznej upatrywała ona w aktualnych potrzeb społeczeństwa. By dobrze zinterpretować te potrzeby powoływała się na takich jak Krzywicki i Abramowski. H. Radlińska jak podałam na samym początku stworzyła również polska definicję pedagogiki społecznej. Zaczerpnęła ją z myśli niemieckich dydaktyków Paula Bergemanna i Paula Natorpa.
Ryszard Wroczyński, który analizował myśl pedagogiczną H. Radlińskiej doszukał się w niej natomiast dwóch nurtów. Z jednej strony widział w jej myśli elementy pedagogiki kultury, która w tamtych czasach reprezentowali B. Nawroczyńskiego, B. Suchodolskiego, S. Hessena. Z drugiej strony w teorii pedagogicznej Radlińskiej, Wroczyński dopatrzył się elementów pedagogiki socjologicznej reprezentowanej licznie przez W. Dawida, S. Karpowicza, F. Znanieckiego, Z. Mysłakowskiego, J. Chałasińskiego.
Należy zadać sobie pytanie, co takiego odróżniało H. Radlińską od innych pedagogów społecznych tamtych czasów. Główna różnica w jej myśli polegała na tym, iż nie tylko zwracała ona uwagę na wzajemne współoddziaływanie środowiska i jednostki, unaoczniała elementy hamujące rozwój jednostki. H. Radlińska kładła w swej myśli duży nacisk na eliminowanie niesprzyjających czynników wpływających hamująco na rozwój jednostki. Zwracała uwagę na to, iż jednostka, oraz grupa społeczna własnymi siłami może doprowadzić do polepszenia się warunków środowiskowych.
Lata wojenne _1939- 1945 nie przerwały działalności Wolnej Wszechnicy Polskiej, działała ona jednak w postaci tajnego Studium Pracy Społeczno-Oświatowej, którego kierownikiem bez zmian pozostawała Helena Radlińska.;
1945 -1980. Drugi okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej przypada właśnie na te lata. Kilka słów wyjaśnienia należy się w związku z datą końcową tego okresu. Dlaczego bowiem kres drugiego etapu rozwoju pedagogiki społecznej przypada na 1980 rok? Jest to nierozerwalnie związane z ówczesnymi wydarzeniami politycznymi. Sierpień 1980 rok, zapoczątkował bowiem upadek ustroju socjalistycznego. W związku z tym pedagodzy zaczęli się zastanawiać jaką rolę pedagogika społeczna odegrała w czasach minionych oraz jaką postać może i powinna przyjąć w okresie nadchodzącym.
Aleksander Kamiński opisując dorobek II okresu pedagogiki społecznej w Polsce twierdzi, iż początkowe 5 lat (1945 - 1950) były okresem kontynuacji myśli pedagogicznej z okresu II Rzeczypospolitej. Z biegiem czasu zaczęto się zastanawiać jakie zadania i jakie role winna spełniać pedagogika społeczna w czasach aktualnych. Jednak lata 1950- 1956 okazały się czasem, w którym rozwój pedagogiki społecznej został zahamowany. Miały na to wpływ naturalnie ówczesne władze, które nakazały zamknięcie Katedry Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. By zrozumieć dlaczego doszło do zahamowania myśli pedagogiki społecznej, należy sobie uzmysłowić, iż w tamtych czasach był to główny ośrodek sprzyjający rozwojowi tego nurtu pedagogiki.
Kolejny etap rozwoju pedagogiki społecznej to rok 1957, w którym został zorganizowany zjazd pedagogów społecznych, na którym to szumnie skrytykowano aktualne władze. Na zjeździe tym zainicjowano także powstanie Uniwersytecie Warszawskim Katedry Pedagogiki Społecznej pod kierownictwem R. Wroczyńskiego. Rok 1962 natomiast stał się czasem reaktywowania katedry pedagogiki społecznej na Uniwersytecie Łódzkim. Kolejno zaczęły powstawać następne ośrodki naukowe, w których znalazły swe miejsce katedry pedagogiki społecznej. Pedagogika społeczna stała się istotnym elementem na następujących uczelniach w 1970 roku na UAM w Poznaniu, w 1972 r. 9. w WSP w Bydgoszczy, w 1974 r. w UŚI w Katowicach, w 1976 r. w UMK w Toruniu, w 1978 r. w Filii UW w Białymstoku.
Od roku 1957 rozpoczął się w Polsce na nowo okres rozwoju pedagogiki społecznej. Kolejne lata bogate są w publikacje na ten temat. Uczniowie H. Radlińskiej przyczynili się do publikacji jej prac pod tytułem „Pedagogika społeczna”(1961), „Zagadnienia bibliotekarstwa i czytelnictwa” (1961), „Z dziejów pracy społecznej i oświatowej” (1964). Poza tym został opublikowany dorobek R. Wroczyńskiego w postaci czterech pozycji. Ich tytuły to:
„Wprowadzenie do pedagogiki społecznej”(1966r) pozycja ta ulegała licznym zmianom i uzupełnieniom, by w końcu zostać wydaną ponownie pod tytułem „Pedagogika społeczna” (1974r.)
„Wychowanie poza szkołą” (1963r);
„Praca oświatowa. Rozwój, systemy, problematyka” (1965r);
„Edukacja permanentna. Problemy - perspektywy” (1973r.).
Podczas drugiego okresu rozwoju pedagogiki społecznej ukazały się także trzy publikacje Aleksandra Kamińskiego. Były to następujące pozycje: „Funkcje pedagogiki społecznej” w 1972r, „Czas wolny i jego problematyka społeczno -wychowawcza” w 1965r.oraz „Analiza teoretyczna związków młodzieży do polowy XIX wieku” w 1971roku. Bogata publikacja na ten temat na tym się nie kończy w „Studiach Pedagogicznych” zagadnieniu pedagogiki społecznej poświęcono aż 7 tomów. Mimo tak dużej liczby publikacji to jeszcze nie koniec dorobku literackiego w drugim okresie rozwoju polskiej pedagogiki społecznej. W tym czasie ukazały się jeszcze następujące publikacje:
„Integracja podstawowych środowisk wychowawczych a rezultaty pracy pedagogicznej szkoły” autorstwa E. Trempały (1969 rok);
„Teoria i organizacja pracy środowiskowej w osiedlu mieszkaniowym” I. Lepalczyk i W. Pawłowska (red), (1970 rok);
„Pałac młodzieży jako placówka wychowania.” B. Chmielowski (1971 rok);
„Wykolejenia dzieci i młodzieży w małym mieście - wybrane zagadnienia pedagogiczno-społeczne.” I. Lepalczyk (1972 rok);
„Odpad szkolny na wsi”, Z. Kwieciński (1972 rok);
„Rodzina wiejska a wychowanie” S. Kawula (1973 rok);
„Wychowanie pozaszkolne a kultura czasu wolnego uczniów w ośrodku wielkoprzemysłowym” H. Gąsior (1973 rok);
„Stowarzyszenia społeczne jako środowisko wychowawcze” I. Lepalczyk (red) 1974 rok.;
„Pedagogika i potrzeby społeczne”, J. Wołczyk, R. Wroczyński, (1974 rok);
„Szkoła otwarta - rzeczywistość i perspektywy.” M. Winiarski, 1975 rok;
„Zasady badań pedagogicznych” T. Pilch, 1977 rok;
„Warsztat pracownika socjalnego. „ E. Marynowicz- Hetka, 1977 rok;
„Drogi szkolne młodzieży a środowisko.” Z. Kwieciński, 1980 rok
Należy sobie zdać sprawę z faktu, iż pomimo wymienienia sporej liczby pozycji, nie są to jeszcze wszystkie jakie zostały wydane w drugim okresie rozwoju polskiej pedagogiki społecznej.
- Lata 80'- Trzeci okres rozwoju polskiej pedagogiki społecznej to okres specyficznych sytuacji politycznych. Polscy pedagodzy społeczni starają się dystansować wobec panującego reżimu i spraw politycznych. Jednocześnie krytykują ówczesną koncepcję urabiania wychowanka i jego politycznej indoktrynacji. W 3 okresie rozwoju pedagogiki społecznej pedagogowie szukają nowych, w zmieniającym się świecie, obszarów stanowiących zagrożenie społeczne. W tym okresie także powstają pedagogiczne ośrodki naukowe są to :
WSP w Olsztynie pod kierownictwem S. Kawuli;
WSP w Zielonej Górze pod kierownictwem E. Hajduk
Oba te ośrodki powstały w 1983 roku.
Podczas trwania 3 okresu w rozwoju pedagogiki społecznej ukazały się również nowe publikacje. Do najważniejszych należą:
„Pedagogika societatis” A. Radziewicz - Winnicki (red) - 1985 rok;
„Elementy diagnostyki pedagogicznej.” I. Lepalczyk, J. Badura (red) -1987rok.;
„Studia z pedagogiki społecznej.” wyd. II poprawione S. Kawula - 1988 rok.;
„Sprawność działania socjalnego w pedagogice społecznej Heleny Radlińskiej ” E. A. Mazurkiewicz 1983 rok.;
„Edukacja równoległa w polskim systemie oświatowym” E. Trempała (red) 1985 rok;
„Pomoc w rozwoju dziecku i rodzinie” E. Marynowicz - Hetka;
„Pedagogiczna działalność wychowawców nieprofesjonalnych w środowisku lokalnym” E. Trempała - 1988 rok.
W okresie tym pojawiły się zatem prace zarówno o charakterze teoretycznym, empirycznym, jak i biograficznym (Tyczące się H. Radlińskiej.)
Lata 90'Czwarty okres pedagogiki społecznej to przełom wieków XX i XXI. Okres ten, zwłaszcza dla Polski jest czasem przemian społeczno kulturowych. W związku z tym myśl pedagogiki społecznej musi uwzględnić aktualne problemy i potrzeby. W czwartym okresie pojawiły się nowe ośrodki naukowe, otwierające się przed dyscypliną jaką jest pedagogika społeczna. Mowa tu o Uniwersytecie w Białymstoku, Wydziale Profilaktyki, Resocjalizacji i Problemów Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie Szczecińskim oraz o Wyższej Szkole Pedagogicznej w Częstochowie.
Czwarty okres rozwoju pedagogiki społecznej, w związku z nowymi problemami jakie w nowym dziesięcioleciu, stuleniu mają stanąć przed pedagogika społeczną, nie jest naturalnie pozbawiony literatury o tej tematyce. Do głównych pozycji wartych polecenia należą następujące publikacje:
„Pedagogika społeczna u schyłku XX wieku”, A. Radziewicz-Winnicki (red) - 1992r.;
„Problemy i tendencje rozwojowe we współczesnej pedagogice społecznej w Polsce”, A. Radziewicz - Winnicki (red) - 1995r.;
„Modernizacja niedostrzeganych obszarów rodzinnej edukacji” A. Radziewicz - Winnicki - 1995r.;
„Pedagogika społeczna. Człowiek w zmieniającym się świecie” T. Pilch, I. Lepalczyk (red) - 1995r.;
„Koncepcje pedagogiki społecznej” T. Frąckowiak (red) 1996 r.;
„Studia z pedagogiki społecznej' ( wyd. III rozszerzone), S. Kawula - 1996r.;
„Pedagogika społeczna. Kręgi poszukiwań” A. Przecławska (red) - 1996r.;
„Pedagogika społeczna jako dyscyplina akademicka. Stan i perspektywy” E. Marynowicz - Hetka, J. Piekarski i E. Cyrańska (red) - 1998r;
„Bezpieczeństwo człowieka w środowisku lokalnym” W. Ciczkowski (red) 1999r.;
„Pedagogika społeczna w Polsce - między stagnacją a zaangażowaniem.”, E. Górnikowska -Zwolak A. Radziewicz-Winnicki (red)- 1999;
„Panorama pedagogiki społecznej” E. Trempała 1999r.
Myślę, że na powyższych publikacjach zakończę podawanie przykładów. Zapewniam, iż publikacji o tej tematyce w czwartym okresie rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce jest bardzo dużo i nie sposób wszystkich wymienić.
*Dla rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce, duże znaczenie miały ośrodki naukowe, które w znacznej mierze przyczyniały się do rozwoju pedagogiki społecznej. Poniżej wymienię główne z nich, oraz osoby, które były odpowiedzialne za działalność tychże ośrodków.
Rok 1957 był okresem, w którym powstała Katedra Pedagogiki Społecznej w Uniwersytecie Warszawskim ,czuwał nad nią Ryszard Wroczyński.
W 1962 roku na Uniwersytecie Łódzkim została reaktywowana Katedra Pedagogiki Społecznej pod kierownictwem Aleksandra Kamińskiego.
1970 to rok kojarzony jest w pedagogice społecznej z powstaniem UAM w Poznaniu, oraz z postacią Stanisława Kowalskiego.
W 1972 roku natomiast mam miejsce powstanie WSP w Bydgoszczy pod kierownictwem Edmunda Trempały.
W 1976 mamy do czynienia z UMK w Toruniu oraz Stanisławem Kawulą.
W 1978 powstała natomiast Filia UW a Białymstoku pod opieka J. Izdebskiej.
Rok 1983 to okres rozpoczęcia działalności edukacyjnej WSP w Olsztynie pod opieką Stanisława Kawuli oraz
WSP w Zielonej Górze pod kierownictwem E. Hajduk.
*Jak, już wspomniano, H. Radlińska niewątpliwie przyczyniła się do rozwoju pedagogiki społecznej w Polsce. Prócz znajomości jej definicji pedagogiki społecznej, należy także mieć świadomość w jakie dziedziny, Helena Radlińska, ujmuje zakres pedagogiki społecznej. Są to następujące trzy obszary:
teoria pracy społecznej - Według autorki ta dziedzina pedagogiki społecznej winna zajmować się badaniem środowiska w jakim jednostka żyje Rozpoznaniem warunków wpływających na jej rozwój, oraz wyszukiwaniem sposobów na odkrywanie, wykształcanie sil jednostkowych i społecznych, w celu zmiany środowiska na korzystniejsze dla rozwoju.
teoria oświaty dorosłych - Zajmuje się zagadnieniem kształcenia i dokształcania dorosłych. Ta dziedzina wiedzy ma szczególne znaczenie w naszych czasach w związku z koncepcja edukacji permanentnej, ustawicznej.
historia pracy społecznej i oświatowej - zajmuje się poszukiwaniem pewnych powiązań, czynników ewolucji wymienionych zagadnień.
H. Radlińska podkreśla również, iż te dziedziny, wraz ze zmieniającym się środowiskiem, sytuacja społeczną przeistaczają, rozszerzają, bądź zwężają swój zakres.
* Kolejnym ważnym pojęciem w pedagogice społecznej jest szkołocentryzm. Pojecie to oznacza, iż pedagogika społeczna, a w tym nauczyciel, musi zająć się środowiskiem społecznym swoich uczniów. Oczywistym jest potrzeba poznania środowiska zżycia ucznia, a w przypadku, gdy wywiera ono nie korzystne wpływ na wychowanka, podjąć szereg działań naprawczych.
* Następnym zagadnieniem, którym się zajmę pokrótce jest myśl pedagogiczna E. Trempały. W szczególności zajmę się tu aspektem zadań pedagogiki społecznej, jakie wyróżnił Trempała. Podzielił on zadania pedagogiki na 3 grupy:
pierwszym zadaniem pedagogiki społecznej jest analiza, ocena, opis środowiska wychowawczego jednostek
drugim zadaniem jest proces projektowania zmian w środowisku, które zostało poznane;
trzecie zadanie pedagogiki społecznej to podjęcie rzeczywistych działań, które mają na celu polepszenie warunków środowisk wychowawczych.
* Kolejną dość ważną postacią w pedagogice społecznej jest Tadeusz Pilch. Jego dorobek jest zarówno teoretyczny, jak i metodologiczny. W tym tekście pragnę krótko opisać jego myśl pedagogiczną zawartą w jednym z tomów „Studiów Pedagogicznych” pochodzących z 1984 roku. W publikacjach tych Pilch zarzuca pedagogice społecznej, iż przypisuje zbyt dużą role kwestii metod i technik 72 badawczych. Twierdził bowiem, iż badania nie prowadzą do formułowania celów i zadań. Nie powodują często żadnych działań praktycznych. Pilch w tej sytuacji proponuje badania normatywne. Proponuje by w pedagogice społecznej znalazły się zarówno zadania o charakterze opisowym (empiryczne), o charakterze normatywnym ( polegające na stawianiu celów, wartości), o charakterze socjotechnicznym ( zasady kształtowania pożądanych cech, zjawisk).
Pilch w swych myślach pedagogicznych zwracał uwagę na fakt, iż występuje potrzeba rozszerzenia zarówno teorii jak i praktyki pedagogiki społecznej. Musi ona przyjąć charakter bardziej globalny, nie tylko skupiony na jednostce. Pilch zwraca również uwagę na to, iż nie wolno tworzyć ideałów, celi, zasad pedagogiki społecznej w oparciu o sytuację polityczną, która może ulec zmianie. Zadania i cele pedagogiki społecznej muszą mieć trwałą i mocną podstawę.
* W latach 90' niewątpliwie musiał ulec zmianie sposób pojmowania pedagogiki społecznej, jako, że zmieniać się zaczęły diametralnie [polskie warunki, społeczeństwo. Pedagogikę społeczną próbowano więc rozumieć jako:
dyscyplinę naukową, która zajmuje się tylko i wyłącznie czynnościami naprawczymi w środowiskach patologicznych, z niedomaganiami kulturalnymi. Uważano, iż ma ona za zadanie głównie profilaktykę i kompensację.
teorię i praktykę zajmującą się środowiskiem wychowawczym;
dyscyplinę naukową zajmującą się analizowaniem oddziaływań wychowawczych w różnych typach środowisk wychowawczych. Rozpatrywanie ich poczynań profilaktycznych, kompensacyjnych oraz przeobrażeniowych
* Aleksander Kamiński jest kolejnym pedagogiem społecznym powszechnie znanym i zasłużonym dla polskiej pedagogiki społecznej. W swej 1999;myśli dydaktycznej wyróżnia 3 typy działalności wychowawczej. Oddziaływania te mogą opierać się o:
kontakty wychowanek - wychowawca, mające charakter bezpośredni, indywidualny;
działalności podejmowane w grupie, zespołowo, oddziaływanie na cały zespół klasowy, koleżeński itp.;
czynności zmierzające do ulepszenia środowiska wychowawczego, poprzez siły jednostki, siły środowiska, społeczeństwa.
* Mówiąc jednak o środowisku należałoby sprecyzować co mamy przez to pojęcie rozumieć. Środowisko jest to zespół elementów, kultury przyrodniczej, społecznej, oraz kulturalnej. Elementy te otaczają jednostkę stale, bądź przez krótszy czas. Zawsze jednak wywierają na nią wpływ. Stanowią źródło powstawania, potrzeb, popędów itp.
Możemy wyróżnić przykładowo środowisko życia ludzkiego, wówczas jego wpływ na jednostkę jest samorzutny. Bądź środowisko wychowawcze jednostki, w takiej sytuacji wszelki wpływ środowiska ma charakter zamierzony.
Głównym elementem środowiska życiowego każdej jednostki jest rodzina. Jest to podstawowe miejsce socjalizacji i wychowania młodych ludzi. Możemy ja rozpatrywać, zarówno w kategorii środowiska życiowego jak i w kategorii środowiska wychowawczego. W rodzinie bowiem, prócz oddziaływań samorzutnych, podejmowane są zamierzone działania wychowawcze.
A Kamiński proponuje, by uwzględnić następujące czynniki w procesie organizowania środowiska:
najpierw powinno się zapoznać z potrzebami ludzi wchodzących w skład, żyjących w danym środowisku. Można tego dokonać przez liczne obserwacje, rozmowy, kontakty interpersonalne.
Następnie należy znaleźć siły środowiskowe, wyłuskać z niego ludzi, którzy są w stanie wpłynąć na rzeczywistość środowiskową, 5cechują się moralnością, siła działania, są wrażliwi na ludzkie potrzeby i pragnienia.
* Inaczej natomiast rozumiemy otoczenie. Jest ono rozumiane również jako zbiór elementów przyrody, kultury, społecznych. Rozpatrujemy to jednak w szerszym zakresie. Ponadto w przeciwieństwie do środowiska, otoczenie może wywierać wpływ na jednostkę, ale w skład otoczenia wchodzą również elementy, które nań nie oddziaływają.
* W pedagogice społecznej bardzo istotny jest człowiek. Wszak on jest głównym podmiotem działań tej dyscypliny naukowej. Pedagogika społeczna ujmuje człowieka i jego osobowość jako rezultat właściwości fizycznych, psychicznych, na to jakim człowiek się staje ma również wpływ środowisko życia jednostki, praca dydaktyczno - wychowawcza, oraz, co jest bardzo ważne, aktywność indywidualna jednostki.
W odniesieniu do działalności własnej człowieka można przejść do zagadnienia sił twórczych. Według Heleny Radlińskiej siły twórcze są to siły zarówno człowieka jak i środowiska. Mogą one być widzialne, lub ukryte. Jeśli natomiast je odkryjemy, dostrzeżemy i rozbudzimy, to dzięki aktywności społecznej można dokonać zmiany rzeczywistości środowiskowej.
Aleksander Kamiński natomiast ujmuje siły twórcze w trojaki sposób:
są to jednostki ludzkie charakteryzujące się moralnością, wrażliwością na ludzkie potrzeby, uzdolnione, posiadające aspiracje;
są to zespoły, instytucje bądź placówki, które mają na celu zaspakajanie potrzeb jednostki jak i społeczeństwa;
mogą one być również rozpatrywane w kategorii niematerialnej, są to wówczas idee, wartości, tradycje, kultura, plany, marzenia, wizje lepszego jutra.
W pedagogice społecznej istotne znaczenie ma także wzór. Jest on rozumiany jako struktura, która odtwarza regularne zachowania ludzkie, bądź działalność jakichś instytucji.
Wzorzec, według Heleny Radlińskiej, jest to pełen zespół norm, które są charakterystyczne i osiągalne w danym czasie. Dzięki wzorcowi, można dążyć do przebudowy pewnych stanów, do zmian w myśl zmierzania do określonego wzorca. Wzorzec jest obrazem, do którego należy dążyć, który wart jest naśladowania.
* Jako, iż pedagogika społeczna jest dyscyplina naukowa, musi posiadać pewne metody pracy. Dla tej dziedziny charakterystyczne są szczególnie trzy metody. Pierwsza z nich to metoda indywidualnego przypadku, następnie warto wspomnieć o metodzie pracy grupowej, oraz o metodzie organizowania środowiska.
Metoda indywidualnych przypadków.
Z powstaniem metody indywidualnego przypadku należy kojarzyć nazwisko Mary Richmond - amerykańskiej działaczki społecznej, która w swej publikacji pt. „Czym jest praca społeczna z przypadkiem indywidualnym?”( „What is social case work?” ) dała podstawy do opracowania metody indywidualnego przypadku w pracy socjalnej.
Mary Richmond podaje zasady, według, których należy pracować z indywidualnym przypadkiem. Apeluje by:
Uwzględniać zasadę indywidualizacji w pracy z jednostką, nie traktować jej jak książkowego modelu, ale analizować jej problem w sposób indywidualny. Przez co dostosować metody rozwiązania kłopotów jednostki w sposób indywidualny i najlepszy dla jednostki. Nie można dokonywać uogólnienia problemów klientów i traktować wszystkich jednako.
Pomagać z rozmysłem, nie pochopnie, nie przemyślawszy wpierw indywidualnych cech jednostki i jej środowiska.
Oprócz zadatków indywidualnych pracownik socjalny kształcił się i rozwijał swoje kompetencje wiedzą specjalistyczną.
Poza tym podczas pracy z jednostką pracownik winien uwzględniać następujące zasady:
Zasada akceptacji klienta, winien starać się go zrozumieć i dawać mu poczucie, iż jest akceptowany pomimo swych wad.
Zasada komunikacji. Jest ona niezmiernie ważna w kontakcie pracownika socjalnego ze swym klientem. Nie można oczekiwać, że klient będzie miał te same poglądy co caseworker, należy jednak dążyć do wspólnej komunikacji, dyskusji i otwartości na propozycje partnera w komunikacji.
Zasada indywidualizacji. Polega na konieczności podejścia do problemu człowieka w sposób indywidualny. Nie można bowiem uogólniać problemu i np. wszystkie depresje rozwiązywać w ten sam sposób, bo często przyczyny są odmienne. Należy więc dostosować oddziaływania do cech i możliwości jednostki.
Zasada akceptacji. Polega ona na tym, iż pracownik socjalny powinien darzyć szacunkiem swojego Zasada uczestnictwa. Należy dążyć do tego by klient zaangażował się w działania naprawcze tyczące jego problemu. Sam musi chcieć zmierzyć i przezwyciężyć swój problem. W przypadku, gdy takiej chęci nie będzie, wszelki oddziaływania pracownika socjalnego są nieskuteczne.
Zasada zaufania i poszanowania prywatności. Klient powinien mieć świadomość, iż jego problem nie zostanie ujawniony osobom trzecim, nie zaangażowanym w niesienie mu pomocy. Pracownika obowiązuje więc obowiązek tajemnicy, problemy klienta nie mogą być przedmiotem rozmowy poza miejscem pracy.
Zasada samoświadomości. Pracownik socjalny musi umieć oddzielić problemy swych podopiecznych od swego życia prywatnego. Nie może on się nimi ciągle zadręczać i wnosić ich w swe życie prywatne. Pomimo zaangażowania w pomoc pracownik winien cechować się pewnym dystansem wobec swojego klienta i jego problemów.
A Kamińskiego wyróżnia trzy etapy, według których pracownik socjalny winien podjąć pracę z jednostką. Etapy te mają następującą kolejność:
społeczna diagnoza przypadku (Pracownik musi dokonać dogłębnego wglądu w źródło problemu jednostki, w tym także zbadać sytuację środowiskową jednostki);
opracowanie planu działania (Po dogłębnym poznaniu jednostki i jej środowiska pracownik socjalny przystępuję do planowania oddziaływań naprawczych);
prowadzenie przypadku (Praca z osobą potrzebującą pomocy i wsparcia.).
Kolejną metodą jest metoda pracy grupowej.
Definicję, tej metody na polskim gruncie stworzył A. Kamiński cytując za nim „wychowawca ma przed sobą zespolony przez wspólne zadanie zbiór osób; wiąże go nie tylko dialog z pojedynczymi członkami tej zbiorowości - jego talent wychowawczy wyraża się w umiejętnościach przewodzenia lub przodowania grupie i takiego oddziaływania na grupę, aby na straży zadań i zwyczajów sugerowanych przez wychowawcę - stał nie tylko on, lecz także członkowie grupy”(Kamiński A. 1972, s. 221)
Aleksander Kamiński w powyższej pracy wymienia także klasyfikacje grup, jakie mogą być stosowane w pracy metoda grupowa. Są to grupy:
rozwojowo - wychowawcze (Grupy te są tworzone w celu wspierania wszechstronnego rozwoju jednostek. Poszczególni członkowie grupy mogą mniej lub bardziej odczuwać identyfikacje z grupą. Zespoły te tworzone są na potrzeby ludziom funkcjonującym bez poważniejszych problemów. Organizowane są liczne grupy np. w domach kultury.);
rewalidacyjne (Ten rodzaj grup jest organizowany na potrzeby jednostek społecznie lub fizycznie niedostosowanych. Mają na celu nauczenie członków grupy funkcjonowania wśród ludzi. Grupy takie organizowane są w instytucjach opiekuńczo - wychowawczych i kulturalno - edukacyjnych.);
psychoterapeutyczne (Organizowane są 982, w celu wspomożenia psychicznego i społecznego funkcjonowanie członków grupy. Wykorzystują doświadczenia z dziedziny psychologii ogólnej jak i klinicznej. W naszym kraju są one stosunkowo nowym rodzajem grup. Coraz częściej jednak spotyka się grupy zmierzające do rozwoju kreatywności, empatii, umiejętności komunikacyjnych itp.).
Przy opisie tej metody należy sobie uświadomić, iż nie tylko A. Kamiński podał typologię grup. Jest ich w literaturze naprawdę wiele. Można sięgnąć do klasyfikacji grup według Charlesa Zastrowa, A. Browna, Kena Heapa, L. Browna. W tym miejscu nie będę ich jednak podawała.
Ostatnia pokrótce omówiona metoda będzie metoda środowiskowa (organizowania środowiska).
Istotą pracy ta metodą jest aktywizowanie, wyłuskiwanie ze społeczeństwa, oraz jednostki sił twórczych, zmierzających do zmiany niekorzystnego środowiska, bądź poprawy na bardziej korzystne warunki.
Analizując metodę organizowania środowiska należy wymienić jej podstawowe cele. Warto tu wspomnieć o następujących zadaniach:
wspomaganie rozwoju;
opiekuńcze;
wyrównywanie braków, kompensacja;
tworzenie wspólnoty (Zapobieganie izolacji, osamotnienia, rozwój więzi emocjonalnych. Zmniejszanie anonimowości życia społecznego.);
rozbudzanie sił społecznych.
Praca metodą środowiskowa winna odbywać się według następujących etapów:
Rozpoznanie, diagnoza potrzeb.
Organizowanie zespołu i pracy.
Planowanie i koordynacja działań.
Wtórne pobudzanie - inspiracja i umacnianie zespołu.
Systematyczne poprawianie warunków życia.
Kontrola i doskonalenie działań.
* Kolejnym istotnym zagadnieniem w pedagogice społecznej jest pojęcie opieki. Opieka jest to szereg czynności pomocniczych w stosunku do ludzi dorosłych, znajdujących się w ciężkiej sytuacji życiowej, nie umiejących przezwyciężyć swoich problemów. Nie należy jednak identyfikować opieki z doraźną pomocą w sytuacjach nagłych, w których człowiek potrzebuje wsparcia. Opieka jest raczej kojarzona z pomocą długotrwała rodzinom wielodzietnym, patologicznym,.
Opieka może być rozumiana w ujęciu szerszym i węższym. W pojęciu węższym rozumiana jest jako pomoc społeczna, o charakterze materialnym i psychicznym. Udzielana jest ona ludziom znajdującym się w sytuacjach takich jak klęski żywiołowe, choroby psychiczne, samotność, nałogi.
W ujęciu szerszym opieka rozumiana jest jako pomoc nie jednostkom, określonym środowiskom, ale objęcie działaniami profilaktycznymi szerokiego kręgu społecznego, w celu uniknięcia dezintegracji społecznej, osamotnienia jednostek, biedy, uzależnień itp.
Mówiąc o pojęciu opieki w węższym znaczeniu wspomniałam o profilaktyce. Jest to kolejne działanie, ważki dla pedagogiki społecznej. Profilaktyka ma zapobiegać konieczności objęcia jednostek, grup społecznych opieka społeczną. Powinna starać się przewidzieć stany zagrożenia i przeciwdziałać im.
* Pedagogika społeczna jako dyscyplina naukowa musi prowadzić badania. Mogą one mieć charakter kompleksowy lub jednorodny. Badania kompleksowe prowadzone są wspólnymi siłami wielu specjalistów. Mamy tu do czynienia ze współpraca pedagogów, socjologów, lekarzy, psychologów. W związku z tak wielospecjalistycznymi badaniami, można świetnie poznać środowisko społeczne, wychowawcze i w związku z tym zaplanować oddziaływania dostosowane do potrzeb jednostek z danych środowisk. Można także opracować plany zmienienia rzeczywistości środowiskowej. W związku z prowadzeniem badań kompleksowych, można spodziewać się dokładniejszego, lepszego wglądu w środowisko jednostki, przez co lepiej można zaplanować oddziaływania dydaktyczno wychowawcze.
Badania jednorodne natomiast polegają na pracach badawczych przeprowadzonych jedynie przez pedagogów społecznych.
Gdy już jesteśmy tematem przy badaniach w pedagogice społecznej, warto wspomnieć o definicji badań społeczno pedagogicznych, według Heleny Radlińskiej. Badania społeczno - pedagogiczne zajmują się analizowaniem wzajemnych oddziaływań środowisk oraz jednostek, które wywierają na nie wpływ. W badaniach tych kładzie się nacisk na rozpoznanie czynników, które wpływają na zachowanie jednostki, na wszystko to co motywuje jednostki i społeczeństwa do zaangażowania sił twórczych.
Badania zespołowe mają swoje etapy poniżej wymieni i scharakteryzuje każdy z nich.
Te etapy to:
Obserwacja. Jest to podstawowe narzędzie badań według Heleny Radlińskiej. Powinna zachodzić podczas naturalnych, nie sztucznych sytuacji życiowych, dydaktycznych. Może trwać kilka miesięcy, a nawet kilka lat. Helena Radlińska wymienia 2 rodzaje obserwacji. Pierwsza z nich „z zewnątrz” polega na tym, iż obserwator nie wchodzi w środowisko, nie ma tam jego współpracy. Drugi typ obserwacji, „z wewnątrz” polega na tym, iż obserwacja i obserwator są uwikłani w życie obserwowanego środowiska. Celem etapu obserwacji jest:
zaobserwowanie związków i zależności między spostrzeganymi sytuacjami;
pomoc badaczowi w ustaleniu problemów, które należy rozwiązać.
Gromadzeni i krytyka materiałów. Na tym etapie także obowiązują pewne zasady. Po pierwsze należy dokładnie określić skąd pochodzi dany materiał, by w razie potrzeby móc sięgnąć do źródeł. Należy się również zapoznać z warunkami kulturalnymi, gospodarczymi, społecznymi, artystycznymi danego środowiska.
Techniki utrwalania materiałów. Na tym etapie trzeba stosować się do zasad takich jak:
staranne wypisywanie wyników, prosta struktura utrwalania danych;
zawarcie chronologii pracy, informacji o przedmiocie badań, protokoły dyskusji, opis wykonywanych działań;
do dziennika badawczego nie należy włączać żadnych załączników, należy jedynie zamieścić o nich notkę na marginesie. Załączniki winny stanowić osobną teczkę.;
każdy temat badawczy i osobne zagadnienie powinno znajdować się w osobnej teczce;
Podczas utrwalania materiałów należy pamiętać by:
nie nadużywać formularzy, kwestionariuszy;
używać arkuszy zbiorczych
podpisywać dokumenty, przy osobie, która dokonuje zebrania informacji;
podawać miejsce i datę badania na dokumencie stwierdzającym badanie;
czytelnie wypełniać kwestionariusze i inne materiały.
Opracowanie zebranego materiału. Podczas pracy nad analiza zdobytego materiału należy:
dokonać przeglądu zgromadzonych dokumentów, przeanalizować je pod kątem przydatności, dokładności, prawidłowości sporządzenia dokumentów;
podjecie decyzji o znaczeniu danego materiału i decyzja o formie dalszego go wykorzystania;
przystąpić do analizy posegregowanego materiału;
dokonać pewnych obliczeń statystycznych;
zachować ostrożność w wyciąganiu wniosków ze średniej;
Ponadto Helena Radlińska zwraca uwagę na fakt, iż niezmiernie istotne jest to jaki rodzaj miernika zastosujemy podczas badania danej populacji. Warunkuje to czasem wyniki naszych badań. Przykładowo dziecko głuche badane testem słownym może wykazać objawy niedorozwoju umysłowego. Gdy natomiast przebadamy go testem obrazkowym, może okazać się, iż jego inteligencja jest w normie, albo nawet powyżej normy.
Korzystanie z literatury. Podczas prowadzenia badań winno się korzystać z literatur, co prowadzi do ułatwienia postawieni celów badań. Należy także uwzględnić fakt, iż zagadnienia pedagogiki społecznej oscylują w obrębie takich dziedzin jak socjologia, praca socjalna i wychowawcza, psychologia wychowania, polityka. Jednak podczas korzystania z literatury należy unikać naśladownictwa, pozbawionego krytyki.
By badania społeczno - pedagogiczne zakończyły się sukcesem, trzeba dbać, by były spełnione następujące warunki:
odpowiedni dobór współpracowników;
merytoryczne i metodologiczne przygotowanie się zespołu badawczego;
dokładność;
rzetelność, uczciwość;
wszechstronna analiza faktów będących przedmiotem badań;
umiejętność nawiązania kontaktów interpersonalnych z ludźmi z badanego środowiska;
analiza faktów pomimo tego, iż często są one niezgodne z przyjętymi początkowo tezami.
By wywody na temat badań pedagogicznych nie były tylko czysto teoretyczne, omówię poniżej kilka badań przeprowadzonych na gruncie pedagogiki społecznej.
Pierwszym z przykładów badań, będą badania przeprowadzone przez Adama Karwowskiego. Tematyka badań tyczyła analizy warunków życia dzieci z miast, którym odroczono obowiązek szkolny. Badania ta miały charakter kompleksowy - współpraca naukowców z różnych specjalności. Zostały one przeprowadzone dwukrotnie. Za pierwszym razem bowiem, według Karwowskiego, badania lekarzy były zbyt powierzchowne. Co powodowało, iż całe badania nie były odpowiednio miarodajne i nie upoważniały do daleko idących wniosków. W przypadku ponowienia badań, analizy medycznej dzieci podjęli się słuchacze Studium Pracy Społeczno - Oświatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz uczennice Szkoły Pielęgniarstwa w Warszawie. Badania były przeprowadzone pod kierunkiem Heleny Radlińskiej i Marii Kaczyńskiej. Powtórne badania wykazały, iż Karwowski słusznie zakładał, iż wyniki i płynące z nich wnioski znacznie krzywdziły dzieci pochodzące ze środowisk biednych. Natomiast odraczanie im obowiązku szkolnego powodowało niekorzystne skutki dla ich rozwoju.
Kolejnymi badaniami jakie poniżej przedstawię są badania Heleny Radlińskiej nad reorganizacją zapisów szkolnych w 1933 roku. Jest to także, jak powyżej, przykład badań kompleksowych. Udział w nich wzięli lekarze, higienistki szkolne, psychologowie, asystenci Wolnej Wszechnicy Polskiej oraz studenci. Badaniu poddano 599 dzieci z dzielnicy Warszawy - Ochoty.
Główne cele jakie postawiono tym badaniom to:
zapoznanie się z warunkami materialne - bytowymi dzieci, które wstępowały do szkoły;
przeanalizowanie poziomu ich dojrzałości szkolnej;
ewentualna próba poprawy warunków życiowych niektórych dzieci.
Badani musiały być odpowiednio zorganizowane. Przyjęcie dzieci wraz rodzicami odbywało się na podstawie numerków, wcześniej rodzice mieli ustalone godziny wizyt. Na środku poczekalni znajdował się mały plac zabaw, na którym to studenci bawili się z dziećmi. Przy rozmowie z rodzicami dziecka na karcie zapisywano jego imię, nazwisko, zawód rodziców, czy dziecko zgłaszało się już do zapisu, oraz ewentualne skierowanie do dalszych badań i uzasadnienie tego faktu. Specjalnie do tego powołani członkowie zespołu badawczego przeprowadzali badania pedagogiczne, a także towarzyszyli podczas badań psychologicznych i lekarskich. W razie takiej potrzeby uzasadniali oni rodzicom, dlaczego ich dziecko poddawane jest badaniom. W trakcie kontaktu z rodzicami badacz przeprowadzał wywiad pedagogiczny z rodzicem. W nim zadawali między innymi pytania o warunki bytu, sposób pracy, mieszkanie, regularność i rodzaj spożywanych posiłków, czy rodzina korzysta z pomocy jakichś instytucji społecznych. Istotnym pytaniem było zapytanie matki o najważniejsze elementy dla poprawienia ogólnego rozwoju dziecka. W badaniach psychologicznych stosowano tu testy indywidualne, natomiast podczas badań lekarskich sprawdzano stan zdrowia, rozwój fizyczny w tym wagę, wzrost, obwód klatki piersiowej. W przypadku odroczenia obowiązku szkolnego u dziecka, rodziców informowano o przyczynach takiej sytuacji. Podawano im także informacje gdzie mogą znaleźć pomoc dla swego dziecka. Wszystkie karty badawcze dokładnie segregowano i określano odpowiednimi kolorami i cyframi (chłopcy - kolor czerwony, liczby nieparzyste, dziewczynki - kolor niebieski, liczby parzyste)
* Mówiliśmy już o pedagogach społecznych działających na gruncie polskim. Świat jednak dysponuje także sporym dorobkiem z zakresu pedagogiki społecznej. Ważną osoba, o której warto wspomnieć jest Alice Salomon. Żyła ona w latach 1872- 1948. Alice Salomon była narodowości żydowskiej i wpłynęło to bardzo na jej dokonania naukowe i myśli. Była ona prekursorką pedagogiki społecznej na gruncie europejskim. Jej dokonania zostały opisane w pozycji Bergera z 1998 roku. Alice Salomon działał na rzecz ruchu kobiet, była przeciwniczka obserwowanych w rozwijającym się europejskim kapitalizmie, nierówności. W roku 1933 Alice Salomon została zmuszona przez Gestapo do opuszczenia Niemiec. Znalazła się w Stanach Zjednoczonych, gdzie zmarła. Na przestrzeni lat A. Salomon angażowała się w:
program "Dziewczęta- Kobiety w pomocy społecznej" - 1893 rok;
przywództwo w Niemieckim Związku Organizacji Kobiecych - 1900 rok;
założenie społecznej szkoły dal kobiet - Berlin 1900; (wyżej wymieniona szkoła w 1925 roku przekształciła się w Niemiecką Akademię Pracy Socjalnej i Pedagogicznej);
powołanie międzynarodowej organizacji Komitetu Pracy Socjalnej.
Alice Salomon zostawiła po sobie dorobek w postaci około 450 publikacji. W swym życiu mówiła, iż praca nad pedagogiką społeczna była o tyle trudna, bo pionierska. Naukowcy współpracując ze sobą dopiero bowiem tworzyli cele, zadania, literaturę do tego zagadnienia. Książek o tej tematyce bowiem jeszcze nie było.
* Po krótki przedstawieniu Osiągnięć Alice Salomon, powracamy na grunt polski. W Polsce istotna osobą, poza opisywaną już wyżej Heleną Radlińską, dla pedagogiki społecznej był Aleksander Kamiński. Życie i twórczość Kamińskiego możemy podzielić na pięć etapów.
Pierwszy z nich przypada na lata 1928 - 1939. W tym etapie swej działalności Kamiński pisał publikacje dla dzieci i młodzieży. Jego teksty ukazywały się w takich czasopismach jak „Płomyk”, "Iskry;, "Na tropie, "Na przełaj”. W postaci książek pisał głównie teksty o tematyce harcerskiej, zuchowej np. „Antek Cwaniak- książka o zuchach „(1932). W pierwszym okresie swojej działalności A. Kamiński używał czasem pseudonimu Górecki Juliusz.
Etap drugi działalności A. Kamińskiego przypada na lata wojenne - 1939 - 1945. Aleksander Kamiński w tym okresie był działaczem ruchu oporu, walczył w szeregach armii krajowej, współtworzył Szare Szeregi. Napisał takie książki jak „Kamienie na szaniec” - kiedyś lektura szkolna, „Zośka”, „Parasol”.
Okres ten wywarł ogromny wpływ na działalność wychowawczą A. Kamińskiego.
Trzeci okres jego twórczości to lata 1946- 1950. Po skończeniu się wojny Aleksander Kamiński powrócił do swej pracy dydaktycznej, rozpoczął działalność na Uniwersytecie Łódzkim. Współpracował także ze znaną Helena Radlińską. W 1947 napisał on swą rozprawę doktorską o nauczaniu i wychowaniu metodą harcerską. W pracy tej uwidocznił swoje doświadczenie praktyczne i wiedzę teoretyczną jaką posiadał. Okres ten dla twórczości pedagogicznej Kamińskiego był dość krótki. W 1951 roku powrócił on do zajmowania się swym dawnym zainteresowaniem - archeologią.
Czwarty okres twórczości pedagogicznej Kamińskiego to lata 1957-1969. Po kilku letniej przerwie A. Kamiński nadrobił stracony czas, publikując wiele pozycji. Wydał on w tym okresie między innymi:
„Polskie związki młodzieży 1804-1831” - 1963 rok;
„Samorząd młodzieży jako metoda wychowawcza” -1965 rok;
„Czas wolny i jego problematyka społeczno-wychowawcza „ -1965 rok;
„Polskie związki młodzieży 1831-1848”- 1968 rok;
„Spółdzielnia uczniowska jako placówka wychowawcza” -1967rok.
Piąty okres życia i twórczości A. Kamińskiego to lata 1970- 1978. Był on szczególnie owocny w publikacje. Napisał on bowiem około 40 pozycji. Były to między innymi:
„Analiza teoretyczna polskich związków młodzieży do połowy XIX wieku” -1971;
„Pedagogika społeczna dla potrzeb pracowników socjalnych” - 1971;
„Funkcje pedagogiki społecznej. Praca socjalna i kulturalna - podręcznik akademicki”- 1972;
„Studia i szkice pedagogiczne” -1978;
W 1973 rok Aleksander Kamiński kończy swoja prace na Uniwersytecie Łódzkim i przenosi się do Warszawy, kończąc swą działalność zawodową. A. Kamiński umiera w marcu 1978 roku.
Gdy już jesteśmy przy osobie A. Kamińskiego warto wspomnieć jak pojmował on proces wychowania. Był to dla niego proces obejmujący wszystkie etapy życiowe i zachodzących w różnych sytuacjach życiowych. Zwraca także uwagę, iż czynności zamierzone zmierzające do wychowania powinny być rozszerzone. Nie winny się ograniczać do środowiska szkolnego, rodzinnego. Winien on się rozszerzyć na grupy rówieśnicze, ośrodki kulturalne, poradnie, szpitale, instytucje publiczne. Jeśli natomiast mówimy o procesie wychowawczym, to należy tez wspomnieć o wychowawcy. Wychowawcą nie jest tylko nauczyciel, jako, iż proces ten ma się odbywać w szerszym kręgu społecznym, każdy kto oddziałuje na jednostkę, w sposób intencjonalny może być nazywany wychowawcą.
* W pedagogice społecznej bardzo ważnym zjawiskiem jest edukacja permanentna. Według Heleny Radlińskiej pojęcie to oznacza samokształcenie. W dzisiejszych czasach jednak powinniśmy go jednak odnieść do edukacji ustawicznej, cało życiowej - life long education.
* Kolejnym istotnym zagadnieniem dla pedagogiki społecznej jest wsparcie społeczne i siec tego wsparcia.
Poczucie więzi społecznej jest bardzo ważne dla każdej jednostki. Wiąże się ono ze wsparciem jaki możemy uzyskać ze środowiska rodzinnego, koleżeńskiego, przyjacielskiego, szkolnego, sąsiedzkiego, kościelnego itp. Ważne jest byśmy nie tylko otrzymywali to wsparcie i pomoc, ale byśmy się także uczyli jej dawać. Wsparcie może mieć miejsce w różnych formach, postaciach i płaszczyznach. Możemy wymienić następujące rodzaje wsparcia:
Wsparcie emocjonalne - polega na dawaniu odczuć drugiej osobie, że jest lubiana, chciana w towarzystwie, że ma pewne mocne cechy, że chce się z nią współpracować i czuć jej obecność istotną. Może ono zachodzić na drodze komunikatów takich jak:
Lubię cię;
Jesteś kochany;
Masz mocne cechy charakteru;
Nie poddawaj się.
Wsparcie wartościujące - polega na tym, iż pozwalamy jednostce na to by czuła się osobą ważną, znaczącą, potrzebną do osiągnięcia pewnych celów grupowych, niezastąpioną.
Wsparcie instrumentalne - polega na zapewnieniu osobie konkretnej pomocy o charakterze materialnej, w formie pożyczki określonej kwoty pieniędzy, udzieleniu kredytu, załatwieniu mieszkania, ubrania czy też jedzenia, wskazaniu możliwych dróg leczenia.
Wsparcie informacyjne - polega na dostarczeniu jednostce pewnych informacji, porad, które pozwolą jej na przezwyciężenie problemu, trudności, podjęciu decyzji. Mogą to być porady prawne, lekarskie, czy też związane z modą, lub kontaktami interpersonalnymi.
Wsparcie duchowe - występuje w momencie, gdy jednostka, pomimo otrzymanej pomocy nie potrafi dać sobie rady z danym problemem, gdy przestaje wierzyć w sens jakichkolwiek działań, pojawia się uczucie apatii, rezygnacji, wyczekiwanie.
Pomoc, wsparcie społeczne jest niezmiernie ważne w naszym życiu, każda jednostka przy odrobinie pomocy łatwiej może pokonać swoje problemy. Udzielanie i uzyskiwanie wsparcia wpływa na wzmocnienie więc społecznych, zapobiega więc uczuciu alienacji i osamotnienia.
Bibliografia:
Kamiński Aleksander, „ Funkcje pedagogiki społecznej”, PWN, Warszawa 1982.
Pilch Tadeusz, Lepalczyk Irena (red), „Pedagogika społeczna”, wyd. Żak, Warszawa 1995.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.