21. Gry dydaktyczne
Metoda gier dydaktycznych ma wiele odmian. Ich wspólną cechę stanowi obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich. Gra jest taką odmianą zabawy która polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł.
W literaturze fachowej spotyka się różne definicje i pojęcia gier i zabaw dydaktycznych. Na przykład:
Gry dydaktyczne to rodzaj metod kształcenia należących do grupy metod problemowych i organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego. K. Kruszewski Gry dydaktyczne - zarys tematu. Kwartalnik Pedagogiczny 2/1984
Zabawa dydaktyczna to zabawa, która bazuje na podstawowej funkcji psychiki dziecka, na potrzebie zabawy - wywiera świadomie wpływ na jego czynności umysłowe. E. Talarczyk Zbiór gier i zabaw dydaktycznych Warszawa 1985
Zabawa dydaktyczna to taka zabawa, która prowadzi z reguły do rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania. Natomiast gra dydaktyczna to odmiana zabawy polegająca na respektowaniu ustalonych ściśle reguł i wymagająca wysiłku myślowego. W. Okoń Słownik pedagogiczny PWN Warszawa 1975
Gra spełnia ważne funkcje :
dydaktyczne: stanowią środek do wyrównania braków w rozwoju intelektualnym uczniów,
poznawcze: uczą formułowania i weryfikowania hipotez,
motywacyjne: chęć wygrania jest motywacją do zmaksymalizowania wysiłku intelektualnego,
wychowawcze: kształtują postawy koleżeńskie, uczą opanowania i cierpliwości, wyrabiają nawyki przestrzegania dyscypliny i reguł gry, uświadamiają graczom potrzebę współdziałania i potrzebę podporządkowywania się interesom grupy.
służą procesowi poznania
ISTOTA GRY (ZABAWY) DYDAKTYCZNEJ
Grę ogólnie można zdefiniować jako „aktywność, obejmującą interakcję między jednostkami lub grupami, dążącymi do realizacji określonych celów. Środki służące osiągnięciu tych celów, wyznaczane są przez reguły gry.” Korzystając z powyższej definicji możemy wskazać na główne cechy gry:
aktywność uczących się,
interakcję między nimi,
celowo organizowaną sytuację dydaktyczną,
konkurencję między uczestnikami gry,
określenie reguł gry wyznaczających zakres i rodzaj czynności wykonywanych przez graczy.
Rywalizacja stanowi istotną motywację do gry. Zadaniem nauczyciela jest więc tworzenie takich sytuacji, aby zachęcić do działania, wysiłku intelektualnego (uczenia się) graczy. Ogólnie wygląda to następująco:
Nauczyciel przygotowuje sytuację wyjściową w której uczniowie działają w obrębie określonego przypadku. Obserwują efekty swojego działania. Jeżeli je rozumieją oznacza to, że nauczyli się jak mają działać w określonej sytuacji, aby osiągnąć cel.
Następnie nauczyciel może przejść do uogólnienia, ustalenia zasady ogólnej, która reguluje porządek w obrębie którego działają uczniowie.
Zrozumienie przez uczniów zasady ogólnej powoduje, że mogą tę zasadę zastosować w działaniu w nowych,
ROLA NAUCZYCIELA
Zajęcia lekcyjne organizowane metodą gry dydaktycznej muszą być starannie przygotowane. Nauczyciel powinien:
przygotować scenariusz gry dostosowany do celów dydaktycznych,
zaznajomić uczniów z sytuacją dydaktyczną w, której będą uczestniczyć tzn. scharakteryzować sytuacje wyjściową i opisać role które będą odgrywać,
wyjaśnić cele które mają być zrealizowane,
przydzielić role,
ustalić czas na przygotowanie się uczniów,
wyjaśnić wątpliwości, które mogą nasuwać się uczniom na etapie przygotowania do działania,
raczej nie ingerować w przebieg gry, tylko czuwać, żeby jej przebieg pozwolił na zrealizowanie przyjętych celów,
dokonywać z uczniami analizy problemu wokół którego toczy się gra i wyciągać wspólne wnioski,
dokonać z uczniami uogólnień,
ocenić zachowanie poszczególnych uczestników,
ocenić przyjęte rozwiązania.
RODZAJE GIER DYDAKTYCZNYCH
Skoro znamy zalety gier dydaktycznych zapoznajmy się z ich podziałem oraz krótką charakterystyką. Prof. T. Nowacki dzieli gry na funkcyjne i planszowe. W literaturze niemieckiej spotyka się podział na gry symulacyjne i gry roli. F. Szlosek dzieli gry na: symulacyjne, decyzyjne, psychologiczne, specjalistyczne i sportowe.
Gry planszowe - wg. prof. T. Nowackiego „gra planszowa od gry funkcyjnej różni się tym, że jej przebieg jest zaplanowany. Zmiany które następują w sytuacji są przewidziane przez autorów gier”. Uczeń otrzymuje opis sytuacji wyjściowej, przystępuje do gry której przebieg zależy w całości od niego. „Gra posiada własny horyzont czasowy, w którym zachodzą mniej lub bardziej istotne zmiany i uczestnicy muszą się liczyć z tymi zmianami, jak również z takimi które nie zostały zaplanowane przez autorów, ale które mogą się ujawnić”. Przykładem takiej gry może być gra polegająca na podejmowaniu decyzji w zakresie produkcji w zależności od sprzedaży w danym okresie.
Gry decyzyjne - gry te często zwane są grami kierowniczymi, grami przemysłowymi lub grami ekonomicznymi. Ich „właściwością jest to, że wykorzystuje się je do nabywania lub doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo krótkim czasie i w warunkach konkurencji”. Istotą gier decyzyjnych jest przydzielenie uczącym się, ról których „odegranie” nie polega na wypowiadaniu narzuconego tekstu, ale na prezentacji myśli, stwierdzeń, postaw i stanowisk formułowanych naprędce, stosownie do sytuacji.
Gry symulacyjne - „Łączą w sobie właściwości gier jako takich z właściwościami symulacji”. Są to gry, w których działania podejmowane przez graczy przypominają czynności, jakie ludzie wykonują w różnych rzeczywistych sytuacjach w normalnym życiu”. Franciszek Szlosek tak charakteryzuje gry symulacyjne:
odnoszą się do konkretnej rzeczywistości,
podejmują próbę odtworzenia tej rzeczywistości prowadzącą do ustalenia modelu symulacyjnego o charakterze słownym, matematycznym, przedmiotowym lub technicznym,
zmuszają do rozpatrywania modelu symulacyjnego „cech, związków, relacji, zdarzeń w nim zawartych w oderwaniu od rzeczywistego kontekstu”.
Gry funkcyjne - „gry roli”. Uczący się odgrywają role, przejmują osobowość lub tylko pewne cechy postaci, wyrażają je w zachowaniu lub dyskusji tak, jakby to miało miejsce w rzeczywistości. Elementy gry polegają głównie na tym, że uczestnicy starają się rzetelnie zachować tak, jakby to działanie odbywało się w realnych warunkach. Przyjmują różne role społeczne: kierowników, pracowników, klientów samorządowców. Ich zadaniem jest głównie wymiana zdań z innymi uczestnikami gry, takie przedstawianie stanowiska własnego, argumentowanie, przekonywanie, aby osiągnąć zamierzone cele zgodnie z przydzieloną rolą. Między uczestnikami zachodzi „konflikt”, każdy chce wygrać. Sytuacja taka tworzy motywacje do działania, zdobywania wiedzy, rozwijania umiejętności.
W opisanych rodzajach gier uczestnicy wypowiadają nie tylko wyuczony tekst, ale w dyskusji muszą odnieść się do argumentów współgraczy, często zmieniać wcześniej przyjęte postawy aby wspólnie podjąć decyzje. Granice między poszczególnymi rodzajami gier są bardzo płynne, wszystkie rodzaje gier mają bardzo wiele wspólnych cech, dlatego dyskusja która z nich jest lepsza jest bezprzedmiotowa.
Zastosowanie w procesie nauczania-uczenia się gier dydaktycznych niesie ze sobą wiele zalet. Właściwie dobrane gry mogą spełnić wiele pozytywnych funkcji w procesie nauczania i dać wiele korzyści uczniom. Gry dydaktyczne stanowią doskonałe narzędzie motywujące do pracy ucznia, szczególnie ucznia nieśmiałego lub przekonanego o swoim braku zdolności w danej dziedzinie. Ważne jest również to, że gry są prowadzone między uczniami, a nie w relacji uczeń - nauczyciel. Uczeń kontaktuje się ze swoim kolegą, równorzędnym partnerem, co w zdecydowany sposób ogranicza elementy stresu i lęku. Gra kojarzy się uczniowi z pewnymi elementami luzu, zabawy, co poprzez odpowiednie zaangażowanie emocjonalne pozwala przezwyciężyć obawy przed włączeniem się do wspólnego działania. Zaletą gier jest także to, że mogą w pewnym stopniu uwolnić nauczyciela od obowiązku ciągłego kontrolowania pracy ucznia. Rola nauczyciela ogranicza się głównie do rozstrzygania spornych sytuacji. Pomyłki i błędy są wyłapywane przez uczestników gry.