Micha Owczarski
Sylwia Górzyska
Edukacja Dla Bezpieczestwa
II rok Studia Magisterskie Uzupeniajce
PORÓWNANIE SYSTEMÓW MYLI PEDAGOGICZNEJ I EUROPEJSKIEJ W XX WIEKU.
Polsk myl pedagogiczn analizuje si w obrbie przegldu wspóczesnych prdów i kierunków w pedagogice powszechnej. Pedagogika polska stanowi organiczn cz pedagogiki europejskiej i wiatowej.
Tradycje pedagogiki filozoficznej - europejskie i polskie.
Kultur edukacyjn nowoytnej Europy charakteryzuj wielkie filozoficzne systemy pedagogiczne:
myl p. angielskiego owiecenia reprezentowana przez J. Locke'a - XVII w. (czowiek - tabula rasa);
naturalistyczna filozofia wychowania swobodnego J. J. Russeau - XVIII w. ;
filozofia wychowania “czowieka” i pielgnowania jego godnoci J. H. Pestalozziego XVIII/XIX w. ;
filozofia postpu przez powszechn owiat publiczn J. A. Condorceta - XVIII w. ;
p. autonomii ludzkiej osoby oparta na krytycznej filozofii I.Kanta - XVIII/XIX w. ;
idealistyczna p. woli J. G. Fichtego - XVIII/XIX w.;
filozofia wychowania `midzypokoleniowego' F. D. E. Schleiermachera - XVIII/XIX w.;
dialektyczna filozofia wychowania `wolnej osobowoci' przez jej ksztacenie na obiektywnych dobrach ducha ludzkiego G. W. Hegla - XVIII/XIX w. ;
p. neohumanizmu W. von Humboldta - XVIII/XIX, który reformowa szkolnictwo pruskie;
filozofia panteistyczna - `nauka o wszystkim w Bogu' i w tym duchu realizowana p. wieku przedszkolnego (Kindegarten) F. W. A. Froebla XVIII/XIX w.;
filozoficzna p. J. F. Herbarta XVIII/XIX w., który pragn j uczyni naukow przez oparcie na etyce i psychologii.
Takie te s tradycje polskiej myli pedagogicznej w XIX w. wyraone systemach Bronisawa Trentowskiego, Karola Libelta oraz Ewarysta Estkowskiego.
II. Narodziny i rozwój empirystycznej pedagogiki naukowej.
W kocu XIX i w XX wieku nastpuje rozwój p. empirycznej i eksperymentalnej. Dy si do oparcia praktyki edukacyjnej - gównie pracy szkolnej i pracy nauczyciela - na naukowych podstawach i na rónorodnych osigniciach nauk szczegóowych. Denia te w XX w. przybieraj róne kierunki i formy. Najwczeniejszy z tych kierunków, w deniach do unaukowienia p., opar si na zdobyczach nauk biomedycznych i psychologicznych w zakresie wiedzy o czowieku, jego rozwoju fizycznym i psychicznym, rónicach miedzyosobniczych, strukturach osobowociowych itd. Kierunek ten zmierza wic do spsychologizowania p., jej redukcji do psychologii stosowanej. Rozwija si on zarówno w Europie, jak i w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pónocnej. W Niemczech, w Lipsku, W. Wundt w 1897 r. tworzy pierwsze psychologiczne laboratorium eksperymentalne. Rozkwitaj empiryczne i eksperymentalne badania p. nad procesem wychowawczym i nad szkolnym rozwojem dzieci i modziey oraz nad zagadnieniami dydaktyki i higieny nauczania (psychogramy, kwestionariusze, obserwacje, pomiary badanych zjawisk).Najgoniejszymi przedstawicielami tej psychologii i pedagogiki eksperymentalnej byli: Niemiec W. Preyer, we Francji J. G. Comprayre, w Szwajcarii E. Claparede, w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pónocnej G. S. Hall.
Now eksperymentaln wiedz o dziecku i jego wychowawczym rozwoju próbowano szybko zbudowa i nazwa pedologi. Miaa ona by empiryczn nauk o psychologicznym rozwoju i wzrastaniu dzieci i modziey odbywajcym si gównie na podou zadatków (predyspozycji) wrodzonych, oddzielonych od wpywów rodowiskowych (w tym wychowania). Prób polskiego podrcznika pedologii bya “Nauka o dziecku” P. Z. Dbrowskiego.
Równoczenie na przeomie stuleci rozwija si w Polsce pedagogika empiryczna i eksperymentalna na wzór europejskiej pedagogiki naukowej. Znamienny by tu wkad polskiego uczonego J. W. Dawida - XIX/XX w. Kontynuatorem jego bada nad `zasobem umysowym dziecka' bya A. Szycówna. Wiedz z zakresu psychologii i pedagogiki eksperymentalnej wnosz ju po I wojnie wiatowej J. Joteyko oraz M. Grzegorzewska, twórczyni w 1921 r. Instytutu Pedagogiki Specjalnej w Warszawie (dzisiejszej WSPS). J. Korczak swoje stanowisko zawodowe i naukowe do koca ycia okrela jako “pediatra - pedolog”, cho z czasem nazwa `pedologia' wysza z uycia.
III. Wielkie nurty teoretyczne - prdy, kierunki - w pedagogice XX w.
W Polsce najwaniejszym nurtami w naukach o wychowaniu w XX w. s:
nurt pedagogiki psychologicznej i zwizany gównie z nim wielki ruch `Nowego Wychowania` (wychowania progresywnego);
nurt p. socjologicznej (p. spoecznej);
nurt p. kultury (p. humanistycznej, personalistycznej)
nurt p. egzystencjalnej;
nurt p. marksistowskiej.
Ad.a.
P. psychologiczna - oddziayway na ni empiryczne nauki psychologiczne oraz inne kierunki psychologiczne jak psychoanaliza, psychologia indywidualna, behawioryzm. Tradycyjna apsychologina i antydemokratyczna skoszarowana szkoa biernej transmisji wiedzy z gowy nauczyciela do gów uczniowskich staa si przedmiotem krytyki. Jednym z przykadów tej krytyki staa si ksika E. Key (XIX/XX w) szwedzkiej pisarki i pedagoga pt. “Stulecie dziecka”, propagujca szko przyszoci z wychowaniem jak najbardziej zindywidualizowanym. Autorka marzya o `stuleciu dziecka', w którym znajdzie ono naleyt opiek rodzicielsk i szkoln. Reformatorskie próby zmian w szkole tradycyjnej podj amerykaski filozof i pedagog J.Dewey (XIX/XX w), ujmujcy wychowanie i edukacj nie jako `kierowanie i wymaganie', lecz - w przeciwiestwie do tradycji - jako proces wzrostu, `szukania i osigania', czyli proces dowiadczania i jego ekspresji. Zarówno w Stanach Zjednoczonych Ameryki Pónocnej jak i w Europie upowszechniy si rónorodne eksperymenty pedagogiczne i reformy w dziedzinie nauczania i wychowania. Najbardziej znane sporód nich to odmiany szkó aktywnych i szkó pracy Deweya, Kerchensteinera, Ferrierea i P. Boskiego, szkoa twórcza Rowida, metoda `orodków zainteresowa' Decroly'ego, nowe techniki dydaktyczne Freineta, metoda swobodnego wychowania przedszkolnego w `domach dziecicych' M. Montessori; skrajnie autorytarny system swobodnego samorzdnego samowychowania modziey w szkole i zakadzie A. S. Neilla (zm.1973 r.), system wychowania kolektywnego w komunach pracy A. Makarenki; system swobodnego wychowania B. Russella nastawiony na `napraw wiata' w duchu racjonalnego, pokojowego ycia przeciw nietolerancji i fanatyzmowi; system wychowawczy oparty na antropozofii - `ludzkich siach duchowych' - R. Steinera w zapocztkowanych przez niego tzw. `wolnych szkoach waldorfskich, rozwijanych w wiecie do dzi; cigle aktualny system skautingu lorda Baden-Powella, który sta si wzorem dla harcerstwa polskiego; system `p. serca' W. Suchomliskiego. Psychologi rozwojow i p. w Polsce rozwin prof. S. Szuman (zm. 1972 r.),a jego tradycje kontynuowali W. Szewczyk (ur. 1913 r.), M. Przetacznikowa (zm. 1995 r.) i inni. W okresie dwudziestolecia midzywojennego najbardziej znamienn teori wychowawcz - naturalistyczn bya koncepcja wychowania funkcjonalnego, która wychowanie pojmowaa jako funkcj rozwoju i naturalnych potrzeb dziecka: wychowanie ma towarzyszy naturalnemu rozwojowi i wzrostowi. 'Ojcem' tej teorii by szwajcarski lekarz, psycholog i pedagog E. Claparede (wychowanie nie od dyktatu dorosych, ale "od dziecka"). Z ducha nowej p. empirycznej i 'nowego wychowania' wyrós system wychowawczy J. Korczaka na gruncie pedagogiki opiekuczej. P. Korczaka przetrwaa i dzi jako jedna z ywych alternatyw p. humanistycznej - sprawdza si w praktyce wychowawczej rónych zakadów w Polsce i na wiecie (Izrael, Niemcy, Szwajcaria, Francja, Szwecja, Japonia, Rosja).
Na p. oddziayway takie kierunki psychologiczne, jak psychoanaliza, psychologia indywidualna i behawioryzm. P. psychoanalityczna próbowaa stosowa teorie i metody psychoanalizy do rozwizywania zagadnie wychowawczych. Psychoanaliza Z. Freuda bya najpierw metod terapii nerwic, póniej te metod dla osignicia celów wychowawczych (wszystkie szkodliwe zahamowania wytworzone przez niewiadome siy duchowe naley wywietli, ukazujc ich sens i ródo w podwiadomoci, a zarazem pokona poddajc owe siy wadzy woli, nalecej do osobowoci moralnej).
Szerokie zastosowanie w praktyce wychowawczej w latach midzywojennych znalaza teoria psychologii indywidualnej wiedeskiego psychologa A. Adlera, propagujcego koncepcj swoistego indywidualnego 'stylu yciowego' kadej jednostki, ksztatujcego si ju od niemowlctwa.
Przeciwstawnym psychoanalizie kierunkiem by behawioryzm, czyli psychologia zachowania dajca pocztek tzw. p. behawiorystycznej (psychologi czowieka naley wzorowa na obiektywnej i eksperymentalnej psychologii zwierzt).
Ad.b.
P. socjologiczna, spoeczna (socjologizm pedagogiczny, p. rodowisk wychowawczych).
P. socjologiczna jest nurtem teoretycznym ukazujcym spoeczny oraz kulturowy charakter wychowania. Twórc tej dyscypliny jest E. Durkheim, zaoyciel francuskiej szkoy socjologicznej (wychowanie jest dziaaniem wywieranym przez pokolenia dorose na te, które nie s jeszcze do ycia spoecznego dojrzae). Zrby p. spoecznej w Polsce tworzya H. Radliska. Myl polskiej socjologii wychowania rozwijali F. Znaniecki, M. Falski, J. Szczepaski, M. Kozakiewicz i inni.
Ad.c.
Nurt p. kultury - personalizm p. lub p. humanistyczna.
Wanym nurtem gównie w zachodnioeuropejskiej myli humanistycznej jest tzw. p. kultury. Jego najwikszymi przedstawicielami w Polsce byli B. Nawroczyski, S. Hessen (emigrant rosyjski), B. Suchodolski, Z. Mysakowski. W duchu nowego humanistycznego pojmowania nauki o czowieku i jego wytworach 'przeomu' w pedagogice dokonali tacy myliciele, jak W. Dilthey, E. Spranger, T. Litt, G. Kerschensteiner (w póniejszym okresie swojej twórczoci). To Dilthey pierwszy stwierdzi, e czowieka zrozumie mona nie przez psychologiczne eksperymenty, lecz przede wszystkim przez histori i kultur, która zaspokaja jego odpowiednie potrzeby duchowe. Wg S. Hessena na wychowanie skadaj si warstwy:
ycie biologiczne;
byt spoeczny;
kultura duchowa;
warstwa doskonaej wspólnoty moralnej.
W ten sposób Hessen zblia si do nurtu p. religijno-moralnej, a zwaszcza do tzw. personalizmu chrzecijaskiego. Nurt p. kultury z pierwszych dziesicioleci naszego wieku, nurt p. humanistycznej, jest kontynuowany w kocu naszego stulecia w narastajcym ruchu edukacji kulturalnej zarówno w szkole, jak i poza ni. Edukacja kulturalna powinna stawa si nowoczesn postaci ksztacenia ogólnego.
Ad.d.
Nurt p. egzystencjalnej.
Twórcami filozofii egzystencjalnej byli Niemcy M. Heidegger (zm. 1976 r.) i K. Jaspers. Egzystencjalizm jest filozofi sensu istnienia ludzkiego. Wyraa on jedn z postaw XX w. wobec ycia i wiata, a mianowicie - e znalazo w nim odbicie poczucie niepewnoci, zmiennoci, przypadkowoci losów, nastrój przygnbienia. Przedmiotem filozofii moe by jedynie egzystencja, pojta jako byt konkretny. Cech egzystencji jest wybór, wolno. Egzystencjalici chrzecijascy kad nacisk na to, e wiat jest tajemnic i problemem, którego ostateczne rozwizanie daje jedynie religia i wice si z ni cnoty: nadziei, mioci i wiary.
Ad.e.
Nurt p. marksistowskiej.
Humanizm staje si programem takiej przebudowy materialnych, spoecznych i duchowych warunków ycia ludzi, która by wszystkim stwarzaa i dawaa moliwo wszechstronnego rozwoju. Czyli humanizm ten jest nie tylko teori tworzenia "ludzkich" warunków ycia dla wszystkich ludzi, lecz jest i pedagogik wielostronnego i integralnego rozwoju i ksztatowania humanistycznej osobowoci kadego czowieka. Taki program propagowaa przez dziesiciolecia postpowa marksistowska publicystka pedagogiczna. Aktywnymi jej przedstawicielami byli S. Sempoowska (zm. 1944 r.), W. Spasowski, S. Rudniaski. Nie jest to nurt jednolity, jednak jego wspóln ide byo uwiadomienie, e w skutek postpów techniki praca ludzka wymaga bdzie coraz wyszych kwalifikacji, osiganych m. in. w drodze edukacji przez prac. W Polsce, w okresie PRL, rozwina si m. in. p. specjalna i rewalidacyjna, dziki twórczej dziaalnoci M. Grzegorzewskiej, J. Doroszewskiej, A. Hulka.
Nowe nurty ostatnich dziesicioleci.
Ruchy kontestacyjne i kontrkultura;
New Age - czy nowa wizja ycia ?;
Problemy pedagogiczne ery komputeryzacji i elektroniki - czy koniec ery Gutenberga ?
Nurt radykalnej krytyki szkoy;
Poszukiwanie nowych strategii edukacyjnych;
Koncepcja 'spoeczestwa wychowujcego' i edukacji ustawicznej;
Nowe alternatywy pedagogiki humanistycznej i antypedagogika;
P. hermeneutyczna;
Nurty postmodernistyczne;
Edukacja globalna - czy idea XXI w. ?
Ideologie wychowawcze.
Ad.a.
W latach 60-tych Ameryk i Europ wstrzsny wielkie modzieowe ruchy kontestacyjne i hippisowskie. Czoowymi przedstawicielami tzw. lewicy intelektualnej i krytykami wspóczesnego kapitalizmu i cywilizacji industrialnej byli Ch. Mills, D. Reisman, H. Marcuse, E. Fromm. Gone w latach 1967 - 68 demonstracje modziey w NRF i w Berlinie Zach. wspierane byy przez niemieckie orodki "Nowej Lewicy". Fala studenckiej rewolty we Francji 1968 r. atakowaa projekty reformy uniwersytetów, zarzucajc im biurokracj i technokratyzacj uczelni (w Polsce "wypadki marcowe" 1968 r. skierowane przeciwko nacjonalistycznemu i antysemickiemu nurtowi w polityce ówczesnych wadz komunistycznych). Przeciw dominacji techniki i technokratyzmu zwraca si ruch kontrkultury i optowa za odrodzeniem duchowym czowieka. Odrzuca on etos kultury zachodniej i przejawia si w rónych postaciach , np. by to ruch ycia w komunach w Stanach Zjednoczonych, RFN, krajach skandynawskich; byo to szukanie nowych praktyk religijnych - gównie wród religii Wschodu; byo to te poszukiwanie nowych form ekspresji artystycznej, co owocowao w nowych formach rock - muzyki, pop - muzyki, techno - muzyki itd.
Ad.b.
New Age.
Ostatnio szczególnie gone i modne s ruchy okrelone mianem 'New Age" - Nowej Ery czy Ery Wodnika, jako nowej ery 'owiecenia'. M. Ferguson zajmujca si badaniem mózgu - ruchy te nazwaa "sprzeniem Wodnika". Chodzi tu o przeciwstawienie si zracjonalizowanej i stechnokratyzowanej kulturze Zachodu (New Age to cig dalszy kontrkultury). S to rónorodne fascynacje religijno - mistyczne i teozoficzne zorientowanie na religie i filozofie Wschodu albo nawizanie do staroytnych i redniowiecznych gnostyków. S to te zainteresowania nowymi technikami leczniczymi, samodoskonaleniem, zgbianiem 'rzeczy tajemnych' (ezoteryzm, okultyzm), zainteresowanie 'szamanizmem' i 'wróbiarstwem'. Ruchy te znajduj wyraz m. in. w rónego rodzaju festiwalach i wdrownych obozach entuzjastów 'nowej muzyki' w Polsce ukazaa si w 1996 r. "Encyklopedia Nowej Ery 'New Age' " S. Bednarka i J. Jastrzbskiego.
Ad.c.
Wród zachodnich entuzjastów rozwoju i dominowania elektroniki w kadej dziedzinie cywilizacji wspóczesnej, w tym i na polu edukacji, szczególn popularno zdobyy sobie pogldy H. McLuhana, kanadyjskiego filozofa, zwanego 'prorokiem ery elektronicznej', który przewiduje koniec 'ery Gutenberga', a zdominowanie wszelkiej kultury (w tym i edukacji) przez rodki masowego przekazu, zwaszcza telewizj. Epoka rodków elektronicznych kieruje nas w stron pokojowej 'globalnej wioski', w jak wiat si zmieni. W ten sposób McLuhana formuowa 'optymistyczn teori kultury masowej, opartej na elektronicznych rodkach masowego przekazu.
Przykadem totalnej krytyki technokratyzmu jest koncepcja 'czowieka jednowymiarowego' H. Marcuse'go jako produktu takiej cywilizacji. Zblia si do tej koncepcji wizja 'scybernetyzowanego czowieka przyszoci' innego rewizjonisty marksizmu - francuskiego myliciela H. Lefebvrea, którego to czowieka nazwa 'cyberantroposem' (to czowiek, który definiuje i ocenia samego siebie w kategoriach struktury sztucznych mózgów; czowiek który wstydzi si swojego czowieczestwa bo jego 'parametry' wpadaj gorzej w porównaniu z precyzj maszyny.
Ad.d.
Krytyk cywilizacji przemysowej i zniewolonego przez technokratyzm spoeczestwa, prowadzon z pozycji Nowej Lewicy, ruchów kontestacyjnych i kontrkultury, dopenia nurt radykalnej krytyki szkoy, jako rodka 'represyjnego oddziaywania' cywilizacji technokratycznej i jej indoktrynacji ideologicznej. Najwikszego rozgosu nabray pogldy I. Illicha, ur. 1926 r. w Wiedniu, w rodzinie chorwackiej, dziaajcego w Ameryce Poudniowej. Uwaa on, e wspóczesny czowiek yje pod presj 'faszywej wiadomoci', tzw. 'zinstytucjonalizowanej', doprowadzajcej do destrukcji osobowoci, wtaczajcej j w ustalone stereotypy. Podejmuje krytyk skutków instytucjonalizacji w rodzinie, w owiacie, w subie zdrowia, komunikacji i transporcie itd. Proces wychowania szkolnego zapocztkowuje ksztatowanie si tzw. 'faszywej wiadomoci', zaszczepia bowiem i realizuje zasad 'przystosowania' do rodowiska, a nie 'przeksztacania' go. Zarzuca systemowi szkolnemu, e:
jest przymusowy;
nastawiony na wiadectwa;
opiera si na obowizkowych programowych nauczania;
dzieli i grupuje dzieci wg wieku;
jest struktur hierarchiczn, zbudowan od góry w dó, z uczniami na dole.
Ad.e.
Nurt ten nie neguje potencjalnych wartoci dzisiejszych systemów szkolnych, lecz poszukuje rodków, które 'uzdrowiyby' szkolnictwo, Szczególnie gony sta si raport Faure'a, przewodniczcego midzynarodowej komisji UNESCO "Uczy si, aby by", bdcy syntetycznym ujciem obecnych systemów owiatowo-wychowawczych na wiecie w drugiej poowie XX w. oraz zaoe ich przyszego rozwoju (chodzi gównie o ich niezaleno i swobod formuowania pogldów). W Polsce "Raport o stanie i kierunkach rozw. edukacji..." pod redakcj Cz. Kupisiewicza w latach 1987-89 oraz "Reforma systemu edukacji" - projekt z 1998 r.
Ad.f.
Termin 'spoeczestwa wychowujcego' nada w 1928 r. pierwszemu tomowi swojej "Socjologii wychowania' F. Znaniecki. Ostatnio mówi si o kryzysie spoeczestwa sydrowujcego, poniewa malej zdolnoci spoeczestw ukierunkowanych na socjalizacj modych pokole. Kryzys ten zagraa cigoci kulturowej spoeczestwa, dlatego pojawiaj si coraz czstsze tendencje ku przywracaniu spoeczestwu tradycyjnej siy wychowujcej (wspomaganie w funkcjonowaniu rodziny i szkoy oraz w wychowaniu spoeczestwa). Tak te stawia spraw wspomniany (liczcy ponad wier wieku) raport midzynarodowej komisji UNESCO "Uczy si, aby by", podkrelajcy zjawisko przenikania edukacji, a take procesów spoeczno - politycznych i ekonomicznych do ycia rodzinnego i ycia obywatelskiego.
Ad.g.
P. humanistyczna jest p. opowiadajc si 'po stronie dziecka', jego podmiotowego traktowania i jego praw do indywidualnego i szczliwego rozwoju wychowawczego. Znamiennym rysem ostatnich dziesicioleci XX w. jest nowa fala alternatyw p. humanistycznej. Oywienie dawniejszych koncepcji widoczne jest w popularnoci myli p. i praktyce wychowawczej M. Montessori (1870-1952), która w pocztkach stulecia reformowaa wychowanie dzieci w wieku przedszkolnym. Podobnie nie ustaje zainteresowanie technikami edukacyjnymi C. Freineta. Zadziwia te wspóczesny renesans tzw. 'wolnych szkó waldorfskich', opartych na pogldach R. Steinera, wolnych od wszelkich indoktrynacji wiatopogldowej. Odradzajc si alternatyw wspóczesnej pedagogiki humanistycznej jest ywy ruch 'p. dialogu', nawizujcy do filozofii M. Bubera a wspierany przez 'filozofa dialogu' E. Levinasa (zm. 1995 r.). Polskim najbardziej znanym 'filozofem dialogu' jest ks. Prof. J Tischer (kade wychowanie jest spotkaniem podmiotów - nauczyciela i ucznia, a nie 'przedmiotu' i 'podmiotu').
Najgoniejsz i najpopularniejsz w Polsce staa si w ostatnim dziesicioleciu alternatywa pedagogiki humanistycznej, która nazwaa si antypedagogik. Jest to radykalny ruch, który rozwin si na Zachodzie, gównie w Niemczech okoo 30 lat temu. Ruch obala faszywe mity i wyobraenia biernie przyjmowane z pokolenia na pokolenie, poniewa autorytaryzm i przymus w wychowaniu we wspóyciu midzy pokoleniami s nie do uniknicia. Wychowanie oparte na przedmiotowym traktowaniu wychowanka nie jest uprawnione, bo narzuca dziecku gotowy, 'cudzy', system wartoci. Ogóln formu antypedagogiki jest zasada : "wspiera, a nie wychowywa". Gówni przedstawiciele ruchu to C. Bereiter, A. Miller.
Ad.h.
P. hermeneutyczna (gr. Hermeneutikós - dotyczcy wyjanienia, od hermeneus - tumacz).Wspóczesna hermeneutyka filozoficzna jest refleksj dotyczc rozumienia i interpretacji wszelkiej ekspresji kulturowej. Wywodzi si ona z niektórych zaoe fenomenologii E. Husserla i egzystencjalizmu M. Heideggera. To nowe mylenie reprezentuj m. in. francuski uczony P. Ricoeur oraz Niemiec H. G. Gadamer.
Ad.i.
Postmodernizm - reakcja na modernizm I poowy XX w., a w szerszym znaczeniu reakcja na 'nowoytno', na europejsk tradycj owieceniowego racjonalizmu i na wspóistniejce z ni systemy przekona kulturowych, naukowych, politycznych i ekonomicznych. Podstawy postmodernizmu tworzyli francuscy postmodernici i poststrukturalici J. Lyotard i J. Derrida. Nowe postmodernistyczne mylenie w edukacji zaznacza si zwaszcza w amerykaskich nurtach tzw. p. krytycznej, traktujcej p. jako dyskurs albo - zrywajcy z cigoci kulturow, albo - nawizujcy do tradycji i dcy do osadzenia p. w realiach ycia spoeczno-politycznego.
Ad.j.
Najbardziej znamiennym rysem czasów wspóczesnych sta si 'globalizm mylenia', a tzw. 'edukacja globalna' (planetarna) najgoniejszym przyszociowym wyzwaniem pedagogicznym, przezwyciajcym tradycyjn perspektyw narodow czy pastwow na rzecz scalonego pokojowego wspóycia ludzkoci w perspektywie midzynarodowej i midzykontynentalnej. wiat nasz, jak to pisa h. McLuhan, sta si 'globaln wiosk' (Global village, 1968). Wspólne stay si wiatowe zalenoci ekonomiczne, zbiene interesy polityczne. Powoduje to 'niepokój edukacyjny' i powstaj pytania p.:
jak - godzc si na wyzwania globalizmu - unikn presji i groby globalnego zmaterializowania cywilizacji ducha;
czy edukacja globalna - i jak pojta;
bdzie upowszechnionym ideaem wychowawczym XXI w. ?
Dyskusje na ten temat toczce si na wiecie przedstawiaj w polskim pimiennictwie p. m. in. Z. Melosik z poznaskiego rodowiska uniwersyteckiego, I. Wojnar z UW i Z. omny z Uniwersytetu Opolskiego. omnego mona nazwa wyznawc 'uniwersalnego humanizmu', a jego dewiz miaoby by 'propagowanie idei budowy adu w wiecie poprzez eliminacj przemocy i tworzenie pozytywnego i sprawiedliwego pokoju jako naturalnego prawa, gwarantujcego autonomiczny rozwój zrónicowanej spoecznoci wiata' (zaufanie czowieka wobec czowieka, narodów i pastw wobec siebie...).
Ad.k.
Równolegle do wszystkich nurtów filozoficzno - teoretycznych w p. wiatowej (i polskiej) rozwijay si i rozwijaj odmiany 'p. ideologicznej', czyli róne ideologie wychowawcze np.:
i. wychowania narodowego;
i. wychowania spoecznego o orientacji liberalno - demokratycznej;
i. wychowania pastwowego
...Gównie w Niemczech:
koncepcja F. Foestera - przykadem orientacji religijnej;
koncepcje . Kerschensteinera - przykadem orientacji obywatelsko - pastwowej;
koncepcje E. Kriecka - orientacji nacjonalistyczno - faszystowskiej;
w wietle wspóczesnych kontynentalnych globalnych tendencji integracyjnych - przykadem urzeczywistnianym jest Unia Europejska - narasta konieczno nowego w stosunku do tradycji rozumienia poj:
naród;
ojczyzna;
pastwo;
oraz
wychowanie narodowe;
... patriotyczne;
... pastwowe.
i. wychowania komunistycznego;
... (socjalistycznego) którego zwolennikami byli N. Krupska, S. Szacki, Francuz H. Lefebvre, a w Polsce analiz tej ideologii przedstawi wnikliwie B. Suchodolski.
katolicka doktryna wychowawcza.
... (denie do realizacji moliwie powszechnej szkoy wyznaniowej - take w Polsce). Sobór Watykaski Drugi uchwali "Deklaracj o wychowaniu chrzecijaskim" - 1965 r., wiadczc o 'otwieraniu si ' Kocioa - zwaszcza od pontyfikatu Jana XXIII - na cele i sprawy bardziej doczesne.
Materiay ródowe:
"róda do dziejów wych. i myli p." t. I, II, III - Stefan Wooszyn.
Nauki o wych. w Polsce w XX w." - Stefan Wooszyn.