19. Pojęcia: strategia, metoda, technika nauczania

STRATEGIA NAUCZANIA

• Strategia nauczania to zaplanowanie i dostosowanie określonych metod lub ich kombinacji do nauczania treści programowych,po to by osiągnąć odpowiedni poziom zaangażowania ucznia. Ma na celu rozbudzenie pasji do nauki oraz tworzenie okazji do praktycznego wykorzystania wiedzy i dbanie o rozwijanie zdolności umysłowych uczniów. W tym celu należy stosować mieszane strategie nauczania które dzielimy na:

• Strategie asocjacyjne. - Strategia ta obejmuje przekaz wiedzy w formie słownej np. opowiadanie, referat ucznia, praca a tekstem. Uczniowie przyswajają gotowe informacje podane w formie mówionej lub pisanej. Może być stosowana we fragmentach lekcji poruszających zagadnienia teoretyczne. W takiej metodzie konieczne jest stosowanie środków dydaktycznych wspomagających wiedzę teoretyczną np.foliogramy, atlasy,modele,tablice graficzne itp.

• Strategie operacyjne. - To strategia, która umożliwia uczniowi rozwijanie manualnych i intelektualnych umiejętności. Jej celem jest ukierunkowanie działań ucznia. Nauczyciel organizuje zajęcia praktyczne, podczas których uczniowie nabywają pożądanych umiejętności i nawyków, ponieważ muszą zaplanować prace, przeprowadzić obserwacją ,wykonać jakieś doświadczenie, udokumentować ich przebieg, zanalizować wyniki i wykonać notatkę.

• Strategie problemowe. - Umożliwia zdobywanie wiedzy poprzez rozwiązywanie problemów teoretycznych i praktycznych. Pomagają w tym procesie różne odmiany metod problemowych takie jak: drzewko decyzyjne, burza mózgów, debata, dyskusja,dyskusja z metodą „za i przeciw”.
  Nauczyciel inicjuje sytuację problemową i kieruje procesem rozwiązywania problemów, a U drogą samodzielnych odkryć rozwiązuje problem. Strategia ta daje możliwość uczniom dokonania wyboru oraz podnoszenia odpowiedzialności za własną edukację. Uaktywnia wszystkie sfery poznawcze ucznia oraz sprawia ,że rośnie jego poczucie własnej wartości i bezpieczeństwa.

• Strategie emocjonalne. - Strategia ta zmierza do rozwijania procesów emocjonalnych naszych uczniów. Są to wszystkie metody połączone z projekcją filmu, przeźroczy, wycieczką tematyczną, pracą w grupach, grą dydaktyczną o różnego rodzaju dyskusjami. Strategia ta jest najskuteczniejszą metodą uczenia i nauczania.

METODA NAUCZANIA

• To systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością stosowania jej w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań umysłowych ( def. [w:] Wincenty Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1970 )

Metody [w:] Wincenty Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej, Wa-wa '70 - to podział zaproponowany przez Cz. Kupisiewicza

a) oparte na obserwacji	b) oparte na słowie	c) oparte na działaniu praktycznym
- pokaz	- pogadanka i dyskusja - opis, opowiadania, wykład - posługiwanie się książką	- metoda laboratoryjna - metoda zajęć praktycznych

a)podające	b)programowe	c)eksponujące	d)praktyczne	e)problemowe
-wykład -pogadanka -opowiadanie -opis -prelekcja -anegdota -odczyt -objaśnienie lub wyjaśnienie	-zużyciem komputera -z użyciem podręcznika	-film -sztuka teatralna -ekspozycja -pokaz połączony z przeżyciem	-pokaz -ćwiczenia przedmiotowe -ćwiczenia laboratoryjne -metoda projektów	-aktywizujące: *inscenizacja *seminarium *burza mózgów *metaplan *drzewko decyzyjne *śnieżna kula *gry dydaktyczne *metody sytuacyjne

TECHNIKA NAUCZANIA

• To szczegółowy sposób pracy N pomagający w osiągnięciu założonego celu lekcji, powiązany z metodą nauczania

• funkcja dydaktyczna - technika nauczania pozwala na szybsze, łatwiejsze, przyjemniejsze wykonanie ćwiczenia. Pobudza motywację

• dobór techniki - są wytworem praktyki nauczycielskiej, towarzyszy im inwencja i pomysłowość nauczyciela.

• przykłady różnych technik

1. odtwarzanie spójnej treści z tekstu częściowo pociętego - cel:zastanowienie się nad sposobami odtworzenia spójności tekstu, dobieranie tekstu zgodnie z tematem itp.

2. dobieranie słownictwa określającego cechy charakteru np. Cześnika spośród kilkunastu podanych przez uczniów cel:ułatwienie pracy słabszym uczniom

3. Rysowanie np. ilustracji do tekstu cel:ułatwienie rozumienia tekstu, wywołania przeżyć

4. odtwarzanie rymu i rytmu wiersza celowo zniekształconego cel:zrozumienie funkcji tych składników wiersza

5. stosowanie kolorowych kredek/flamastrów do notatek w zeszycie np. na czerwono wyrazów z problemem ort. Cle: ułatwienie urozmaicenie pracy, działanie na pamięć wzrokową

6. Pisanie odpowiedzi jedno dwuwyrazowej na kartce np. o podmiocie i przez jej podniesienie informowanie nauczyciela o wynikach pracy cel: stworzenie motywacji pracy

7. Prowadzanie gier dramatycznych

8. Przed czytaniem lektury podanie uczniom zadań kierujących procesem czytania

9. Różnorodne redagowanie tekstu

• Techniki Freineta - nauczanie oparte na pełnej aktywności swobodnej ekspresji, zwłaszcza słownej ucznia

• powielanie swobodnych tekstów dzieci na drukarce i umieszczanie ich w gazetce szkolnej

• korespondencja międzyszkolna

• samokontrola prac pisemnych. Ocenianie ich przez samorząd uczniowskich

• gromadzenie w klasie środków wizualnych organizacji różnych form ekspresji np. poezji, malarstwa

• wywiady, spotkania wycieczki

• Model nauczania to ogólny plan lub schemat, który ma pomóc uczniowi w opanowaniu określonej wiedzy, umiejętności i w kształtowaniu postaw

• Strategia nauczania to ogół celów, środków i metod przygotowanych przez nauczyciela w celu osiągnięcia jak najlepszych efektów uczenia się ucznia

• Metoda nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniem umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy i umiejętności

• Technika nauczania to metoda bardziej uszczegółowiona lub cząstkowa dotycząca określonych fragmentów procesu nauczania (przepis)

Techniki prowadzenia dyskusji:

• Dywanik pomysłów - grupa w wyniku dyskusji tworzy plakat - "dywanik pomysłów". Są na nim umieszczane zapisane na kartkach wymyślone przez jej członków propozycje rozwiązań dyskutowanego problemu. Plakaty zawieszamy na tablicy i następuje ocena punktowa każdego z przedstawionych rozwiązań. Każdy uczeń ma do dyspozycji punkty: 1, 2, 3 , które przydziela według własnego uznania wybranym przez siebie rozwiązaniom. 1 punkt oznacza tutaj najwyższą ocenę, najlepsze rozwiązanie. "Za zwycięzcę" uznaje się to rozwiązanie, które uzyskało największą liczbę "jedynek".

• Dyskusja punktowana - "metodę tę opracował John Zola, wykładowca Fairwview High School Boulder w Colorado i opisał ją w artykule, który jest opublikowany w "Social Educiation". Technika ta pozwala ocenić zarówno poprawność merytoryczną wypowiedzi uczestników dyskusji, jak i kulturę dyskutowania. Do dyskusji nauczyciel wybiera grupę uczniów( 4 - 8 osób). Pozostali uczniowie wraz z nauczycielem są swego rodzaju audytorium. Dyskutujący mają do dyspozycji przygotowany plan dyskusji oraz zasady punktacji, albowiem ich wypowiedzi są oceniane punktowo. Mogą otrzymać punkty dodatnie lub ujemne, które są zapisywane w arkuszu oceny, którego wzór przedstawiam poniżej:

Kryteria Oceny	uczestnicy
		1	2	3	4	5	6
1. Prezentacja informacji opartej na faktach (dane biograf., poglądy badaczy itp.).
2. Zajęcie stanowiska ( prezentacja osobistej opinii ).
3. Dostrzeganie analogii ( podobieństwa ).
4. Komentarz do informacji lub jej uzupełnienie.
5. Zwrócenie uwagi na błąd.
6. !Wypowiedź nie na temat, nieprzestrzeganie planu dyskusji.
7. Rozpoczęcie dyskusji.
8. Przejście w dyskusji do następnego zagadnienia według planu.
9. Wciągnięcie do dyskusji innej osoby.
10. ! Przerywanie innym, przeszkadzanie w dyskusji.
11. ! Monopolizowanie dyskusji ( wypowiedź powyżej 30 sekund).
12. !Atak osobisty ( niewłaściwe uwagi o charakterze personalnym).
13. Przeproszenie za niewłaściwe zachowanie.
Ogółem punktów

Wyróżnione wiersze wskazują zachowania dyskutującego, za które może on otrzymać punkty ujemne. Ważne, by N nie ingerował w dyskusję grupy. Jego zdaniem jest punktowanie każdego z U biorących udział w dyskusji. Mogą mu w tym pomóc pozostali U, ale on ma głos ostateczny. Dyskusja trwa od 8 do 20 minut. Po jej zakończeniu musi nastąpić podsumowanie, którego dokonuje N. Omawia w nim przebieg dyskusji i przedstawione treści. Dyskusję punktowaną można uznać za alternatywę wobec utrwalonego w tradycji szkolnej pytania U z ostatnio zrealizowanego działu programu. Technika - przydatna w nauczaniu j. pol, zwłaszcza w kształc lit i kult., dobra też do powtarzania materiału.

• Metaplan - to plastyczny zapis dyskusji. Jej uczestnicy dyskutują określony problem, jego rozwiązania pojawiają się na plakacie. Należy podzielić klasę na zespoły 5 - 6 osobowe. Każdy zespół otrzymuje od N materiały do pracy. Są to arkusz szarego papieru, "chmurka" z białego papieru do zapisania tematu dyskusji, około 20 kółek i 20 owali z białego papieru do zapisywania odpowiedzi, 10 prostokątów z białego papieru do zapisywania wniosków końcowych, pinezki, kolorowe flamastry i taśma samoprzylepna. Przed przystąpieniem do pracy N przedstawia problem do rozwiązania, określa limit czasu - ok 30 minut. W tym czasie U dyskutują, tworząc plakat( jego wzór zamieszczony jest poniżej):

1. w chmurce zapisują problem - temat dyskusji, umieszczają ją na plakacie;

2. dzielą plakat na strefy - Jak jest?, Jak powinno być?, Dlaczego nie jest tak, jak powinno być?, Wnioski;

3. w strefach przypinają karteczki - koła z odpowiedziami na postawione pytania.

4. wnioski są umieszczane na samych końcu, muszą być uzgodnione, jak wszystko, z całą grupą. Można je podzielić według kryterium: "zależne od nas" - "niezależne od nas";

5. Grupy prezentują swoje plakaty. Czyni to 1 osoba -omawia treść plakatu, udziela wyjaśnień. W czasie prezentacji mogą nastąpić zmiany na plakacie. Niektóre kartki w wyniku dyskusji z całą klasą mogą zostać przeredagowane, usunięte lub przeniesione do innej strefy. N nie ingeruje w prezentacje, nie odpowiada na pytania U.

6. Podsumowanie jest zebraniem wniosków ze wszystkich plakatów i osiągnięcie wspólnego dla całej grupy rozwiązania, jeśli jest to możliwe i wymaga tego temat dyskusji.

Techniką tą można również prowadzić dyskusję z całą klasą, w tym przypadku opracowywany jest jeden plakat. Praca w opisany sposób pobudza ucznia do aktywności, rozwija umiejętności analizy, oceny faktów, stanowisk i propozycji rozwiązań zaproponowanych przez inne osoby.

• Technika śnieżnej kuli - polega na przechodzeniu od pracy indywidualnej U do pracy w grupie. Przebiega etapami:

1. uczeń indywidualnie opracowuje listę odpowiedzi na postawiony problem;

2. rozwiązania porównywane są w parach, wybierane są elementy wspólne;

3. praca w grupach czteroosobowych;

4. praca w grupach ośmioosobowych, szesnastoosobowych i na forum całej klasy.

Technika ta umożliwia nabywanie doświadczeń poszukiwania wspólnych znaczeń i uzgadniania wspólnego stanowiska.

• Pomyśl - omów - przedstaw - przedstawia ją Arends. Składa się z trzech etapów (czynności):

1. Pomyśl - nauczyciel przedstawia problem i prosi uczniów o chwilę samodzielnej refleksji nad nim;

2. Omów - każdy uczeń dyskutuje z kolegą z ławki, dzielą się swoimi przemyśleniami;

3. Przedstaw - każda para przedstawia klasie wyniki swojej dyskusji.

• 6x6x6 - dyskusja przebiega w 6 grupach, z których każda liczy po sześć osób, trwa przez sześć minut. Następnie N tworzy sześć nowych grup tak, by w każdej znalazł się jeden U z każdej poprzedniej grupy. Następuje wymiana poglądów, U są zarówno dyskutantami, jak i sprawozdawcami (wyników dyskusji w przedniej grupie). Po upływie czasu przeznaczonego na dyskusje N prosi o prezentację wyników pracy grup, dokonuje posumowania. To technika dość trudna pod względem organizacyjnym, wymaga sprawnego zorganizowania grup, oraz ich reorganizacji. Najlepiej grupy dobrać losowo - stoły numerujemy A, B, C, D, E, F, zaś U losują kartki A_1, A_2, B₁ - itd. Przy zmianie grup stoły dostają numerację - 1, 2 , 3 - U siadają do stołu , kierując się małą cyferką wylosowanej kartki.

• Za i przeciw - należy przygotować wcześniej U i salę lekcyjną. Gra powinna być zainicjowana krótkim wprowadzeniem do tematu (przez N), który w możliwie neutralny sposób winien przedstawić obie alternatywy. Następnie przedstawia on adwokatów - czyli przedstawicieli obu stanowisk. Najpierw wypowiada się U reprezentujący "za", ma 3 minuty, później do głosu dochodzi U reprezentujący "przeciw", również na 3 minuty.

TECHNIKI DRAMY

• Pięć poziomów zrozumienia i świadomości-podstawowe pytania w dramie: Kim jesteś? Co teraz robisz? Dlaczego to robisz? Co czujesz? Co sądzisz o...(jakie masz poglądy na...).

• Rzeźba - U zastyga w bezruchu ekspresyjnie, wyrażając postać, sytuację, uczucie, drugi U może być rzeźbiarzem-rzeźbić można głosem lub dotykiem, np.: na lekcjach utrwalających znajomość treści lektury U mogą w kręgu zobrazować w ten sposób wydarzenia, które najbardziej zapadły im w pamięć, mogą ze swych ciał stworzyć maszyny, np. do nauczania, do zabawy i. in. i nadać im swoje własne nazwy (tworzenie neologizmów)-do literatury science-fiction, “rzeźbienie” uczuć, np. radości, miłości.

• Rozmowa - najbezpieczniej w zespołach dwuosobowych, na zadany temat, np. A -“Jestem Anią Shirley”, B - “Jestem Małgorzatą Linde”- rozmowa o motywacji postępowania.

• Wywiad - dwuosobowy -cichy lub oficjalny- cała grupa zadaje pytania wybranemu uczniowi, który “jest w roli”, uczniowie pytający mogą być detektywami, lekarzami lub sobą - zmienia się wówczas rodzaj pytań.

• Stop-klatka - zdjęcie - żywy obraz, zatrzymanie wydarzenia dramatycznego, “czarodziejskim” gestem można uruchomić “stop-klatkę” i zadać jej pytania.

• Rola - U jest bohaterem lit., wyrazem w jakiejś sytuacji, np.: jest częścią zdania w rozbiorze logicznym i pełni określoną funkcję-dzieci łapią się za ręce.

• Niewidomy - jeden U jest niewidomym, drugi opiekunem -zamiana-opowiadają o przeżyciach, np. Elza i Danusia, niewidoma dziewczynka z “Katarynki”, Jurand ze Spychowa.

• Rysunek - uczniowie w grupie mogą malować na jednej dużej kartce, np. bohatera literackiego bez umawiania się, kogo malują, np. na lekcji podsumowującej omawianie lektury lub na zakończenie roku szkolnego.

• Kostium-płaszcz eksperta - uczeń jest ekspertem i odpowiada na pytania kolegów.

• Nitka przyjaźni - uczniowie rzucają kolejno kłębkiem wełny, ale trzymają swoją część, każdy kto otrzyma kłębek, opowiada coś o sobie, np. na początku roku szkolnego w czwartej klasie uczniowie przedstawiają się i mówią, co lubią robić, jeść i. in., na godz. wych. - poznawanie zainteresowań, zdania uczniów na konkretne tematy, ostatnia osoba rozpoczyna proces zwijania, mówiąc od kogo otrzymała wełnę i co dana osoba powiedziała.

• Telefon do przyjaciela - uczeń “dzwoni do przyjaciela” i opowiada mu, np. o tym, co podobało mu się na dzisiejszej lekcji-forma ewaluacji-pytania: “Co robiłeś na dzisiejszej lekcji?”, “Jak się czułeś?”, “Co ci się podobało, a co nie?”, uczeń jest bohaterem, który znalazł się w trudnej sytuacji i ma problemy z podjęciem decyzji, np. Ania Shirley po śmierci Mateusza, bohaterzy powieści “Ten obcy”, Antygona.

---