Felix Vodička: Historia literatury. Jej problemy i zadania

• tradycja poetyki sięga czasów starożytnych, naukowa historia literatury zaczyna się od XVIII wieku;

• bazą wyjściową badań historycznoliterackich są głównie wypowiedzi językowe o funkcji estetycznej;

• poetyka + historia literatury = wiedza o literaturze.

I - obiektywne istnienie dzieł literackich, w których możemy śledzić zmiany w organizacji form literackich;

II - dążność do zbadania genezy dzieła literackiego, badania interwencji tendencji pozaliterackich w rozwój literatury (sposób, w jaki dzieło wyrasta z czasu, miejsca, autora, społeczeństwa);

III - zmiany wartości literackich, żywotność dzieł.

Zadania historii literatury:

(bada dzieła literackie w związku z historycznymi faktami literackimi),

• opis szeregów historycznych, do których włącza się dzieło. Skupia uwagę na zmianach rozwojowych. Ostatecznym celem dla historyka literatury jest poznanie zmian rozwojowych w obrębie zjawisk literackich, np. śledzi się rozwój liryki w literaturze narodowej - jak poszczególne elementy literackie są w danych utworach zorganizowane, jakie są ich wzajemne stosunki, jaka jest hierarchia;

• dopiero przez fakt czytania dzieła dochodzi do jego estetycznej realizacji.

Struktura - zbiór trwałych i stałych elementów twórczości literackiej, niematerialny, istnieje w świadomości czytelników, przejawia się we wszystkich dziełach literackich.

Rozwój immanentny - rozwój spowodowany specyficznymi przyczynami leżącymi w samej istocie rozwijających się zjawisk. Wniósł go formalizm i strukturalizm.

Na każde dzieło i zbiór utworów patrzymy jak na całość zmierzającą ku określonemu celowi. Cel możemy poznać przez immanentną analizę stosunków elementów struktury, traktując poszczególne elementy dzieła literackiego jako środki użyte dla osiągnięcia celu, zawartego immanentnie w utworze.

Teleologiczny (celowy) punkt widzenia jest usprawiedliwiony gdy treści myślowe o realnych przedmiotach możemy sobie przedstawić jako chciane, tj. tam, gdzie możemy rozpoznać cel, dla którego osiągnięcia używamy różnych środków.

Teleologiczna forma poznania umożliwia obserwację wszystkich przejawów życia literackiego w sposób historyczny.

Teleologiczna interpretacja organizacji struktur i strukturalizm umożliwiają całościowe ujmowanie zjawisk literackich całego rozwoju literatury.

Analiza dzieł literackich:

• szczegółowa, nastawiona na każdy element, bo wszystko jest znaczące;

• chcemy odkryć zasadę porządkującą, która stworzyła dzieło w celu osiągnięcia funkcji estetycznej;

• jak wykorzystana została dźwiękowa strona języka (rym, rytm, eufonia, intonacja);

• tropy stylistyczne;

• napięcia znaczeniowe wewnątrz zdania;

• analiza znaczeniowa - uchwycenie zbioru środków charakteryzujących dzieło poetyckie jako całość znaczeniową;

• jakie motywy ze świata zewnętrznego (z rzeczywistości) dostały się do dzieła literackiego;

• wybór i sposób przedstawienia zjawisk psychicznych, społecznych (literatura romantyczna - napięcie między życiem człowieka a przyrodą, powieść psychologiczna - przyroda wyeliminowana, napięcie dynamiczne jest we wnętrzu świata psychicznego postaci powieściowych;

• analizując stronę znaczeniową musimy mieć na uwadze też to, co umożliwia interpretację wieloznaczną, a nawet to, co nie zostało wypowiedziane;

• stwierdzanie wzajemnego stosunku materiału językowego i tematycznego do zabiegów artystycznych;

• nie jest ważny spis zjawisk, a ich cel (zrozumienie ich powiązania).

Analiza musi się oglądać na tradycję literacką i znać tendencję rozwoju immanentnego.

Obiektywna analiza rozwoju struktur literackich:

• analiza strukturalna dzieł literackich;

• rejestracja zmian rozwojowych;

• poznanie tendencji rozwojowych;

• określenie rozwojowych wartości poszczególnych wypowiedzi literackich.

Przy realizacji nowych form literackich zewnętrzne czynniki muszą się zawsze dostosować do możliwości, które daje współczesny stan struktury literackiej.

Historyk literatury zajmuje się poetą jako uczestnikiem życia literackiego:

1. źródła językowe, z których czerpał poeta w swojej pracy;

2. źródła tematyczne (pochodzenie poszczególnych motywów);

3. źródła zabiegów literackich.

• s. 321 - Jeśli dla genetycznego rozumienia dzieła znajomość biografii autora jest istotna, to jego odbiór estetyczny jest od tej wiedzy niezależny, ponieważ źródłem jego jest sam utwór, a wiadomości o życiu twórcy w zależności od aktualnie obowiązujących przyzwyczajeń odbioru estetycznego pojawiają się w nim jako fakty wtórne;

• stosunek między dziełem literackim a rzeczywistością - strukturalizm całe dzieło literackie uważa za znak. Celem tego znaku jest specyficzne poznanie, nastawione na efekt estetyczny. Tworzeniu znaku estetycznego i jego odbiorowi towarzyszy napięcie między rzeczywistością a dziełem.

Wartościowanie - zakłada istnienie kryteriów oceny, które nie są stałe. Odbiór estetyczny jest określony przez tradycyjne konwencje i przez tęsknotę do nowych dzieł.

Główne zadania historii literatury:

• rekonstrukcja normy literackiej i zbioru postulatów literackich danego okresu; (1)

• rekonstrukcja literatury dawnego okresu (kręgu dzieł, opis hierarchii wartości literackich danej epoki); (2)

• badanie konkretyzacji dzieł literackich (badanie tego kształtu dzieła, z jakim się spotykamy w świadomości danej epoki); (3)

• badanie zakresu oddziaływania dzieła w dziedzinie literatury i poza jej kręgiem. (4)

(1) Rekonstrukcja normy literackiej - normy zawarte w samej literaturze, tj. w tych utworach, które są czytane, popularne lub stanowią punkt odniesienia dla oceny nowych / pozostałych dzieł literackich.

(2) Poetyki normatywne / teorie literackie epoki umożliwiają poznanie „reguł”, którymi ma się kierować literatura danego okresu.

(3) Krytyk ma się wypowiadać o utworze jako obiekcie estetycznym, uchwycenie konkretyzacji dzieła literackiego i wypowiedzenie się na temat wartości dzieła w systemie obowiązujących wartości literackich.

Rekonstrukcja hierarchii wartości:

• jakie utwory były popularne,

• stosunek do prądów literackich.

---