Wisława Szymborska
Szymborska uprawia głównie lirykę osobistą refleksyjną o charakterze intelektualnym i moralistycznym, skupioną wokół motywu sytuacji egzystencjalnej człowieka i stosunku jednostki do historii, do wypracowanych przez wieki mitów kultury. Poetka, nie znajdując w pełni zadowalających ją rozwiązań i dość sceptycznie zapatrując się na możliwości wyciągnięcia
"odpowiednich" nauk z doświadczeń przeszłości, nie popada jednak w skrajny pesymizm czy relatywizm poznawczy. Bohater jej wierszy "żyje, więc się myli" - to punkt wyjścia postawy Szymborskiej wobec świata i sztuki. W jej wierszach pełno jest melancholijnego i wisielczego humoru, ironii, dowcipu i głębszego znaczeniowo żartu. Człowiek w tych utworach to istota podległa prawom biologii i nieuchronnościom historii, bezbronna i omylna, podlegająca wyobcowaniu i niespełnieniu, stale zagrożona w swych ludzkich
nadziejach, z trudem porozumiewająca się z innymi. Te złożone filozoficznie i psychologicznie problemy poruszane są w poezji Szymborskiej z dużą
emocjonalną dyskrecją i dystansem myśliciela ironicznie pobłażliwego wobec człowieczych słabości i urojeń. Lapidarność, kunsztowność i wdzięk metafor, łączących igraszki słowne i dowcip z powagą, spowodowały wielką popularność czytelniczą w Polsce i kilkunastu krajach świata, gdzie były tłumaczone, o czym najdobitniej świadczy fakt przyznania Szymborskiej
literackiej Nagrody Nobla w 1996 r.
Herbert, Zbigniew
Przez krytyków i czytelników Herbert postrzegany jest dwojako: jako poeta kultury, piewca antyku i mitu śródziemnomorskiego oraz dylematów egzystencjalno-moralnych człowieka, bądź jako poeta wielkiej politycznej aluzji.
Twórczość poety wiąże się z nurtem współczesnego klasycyzmu. Podkreślić trzeba szczególne uwrażliwienie tej poezji na konflikty moralne epoki systemów totalitarnych oraz współczesnych doświadczeń cywilizacyjnych, ukazywanych najczęściej w perspektywie lub w kostiumie historycznym. Tworzywem są tu zarówno stare mity kultury i tradycji śródziemnomorskiej, dzieła sztuki, znane postacie historyczne i literackie, jak też i elementarne zjawiska życia i natury przedmiotów, traktowane jako punkt wyjścia do rozważań o paradoksalnej naturze bytu. Postawa Herberta wobec świata i wobec sztuki łączy w sobie szacunek dla tradycji kultury z nowoczesnością poetyckich środków wyrazu, zainteresowania filozoficzne godzi z prostotą
języka, skupienie się na problematyce moralnej i egzystencjalnej ze zmysłem ironii, humoru i przekory wobec pewnych tradycyjnych tematów i rekwizytów sztuki. Do najwybitniejszych osiągnięć poezji Herberta należy cykl "Pan Cogito". Jego bohater jest syntetycznym człowiekiem współczesnym, którego rysy, reakcje i poglądy kreśli poeta z dystansem, współczuciem i sympatią, a często czyni go wyrazicielem własnych poglądów. "Pan Cogito" wyraża kodeks etyki heroicznej, wyrastającej z tragicznego - w sensie egzystencjalnym i historiozoficznym - pojmowania ludzkiego losu. Ów kodeks zamyka
charakterystyczny dla Herbertowskiej etyki nakaz wierności: "idź bądź wierny idź".
Miłosz, Czesław
Wczesna twórczość Miłosza zaliczana była do nurtu katastroficznego - tomiki poetyckie z lat 30. Pierwszy powojenny tom ("Ocalenie") przyniósł wiersze wojenne i wcześniejsze, będące wyrazem solidarności z losem narodu i świadectwem epoki, wiersz "Campo di Fiori". W pierwszym tomie emigracyjnym "Światło dzienne" znalazł się m.in. poemat "Traktat moralny"
oraz napisany w 1950 r. głośny tekst "Który skrzywdziłeś człowieka prostego". "Traktat moralny" wraz z "Traktatem poetyckim" i wierszami z lat 60. ukształtowały poetykę Miłosza, łączącą liryczną obrazowość i wizyjność z klasycyzującą refleksją oraz tonem ironicznego dystansu. Kryje się za tym próba syntetyzowania doświadczeń własnych i doświadczeń czasu
historycznego ("chcę nie poezji, ale dykcji nowej"), problemów aktualnych i odwiecznych pytań filozoficznych i historiozoficznych, dotyczących podstawowych spraw ludzkiej egzystencji, nieuchronności przemijania, okrutnych praw czasu, nieprzystawalności formuł ogólnych do niepowtarzalności istnienia każdego człowieka, każdego momentu bytu, każdej sytuacji ludzkiej. Charakterystyczne są powroty do czasu młodości poety, do okresu wileńskiego, np. powieść "Dolina Issy", będąca analizą doznań i przeżyć wrażliwego dziecka na tle przemian na Litwie po I wojnie światowej.
Odmienny ton znajdujemy w powstałym na emigracji tomie szkiców pt. "Zniewolony umysł". Jest to paraboliczna opowieść o losach kilku współczesnych krajowych pisarzy polskich, ukrytych pod pseudonimami Alfy, Bety, Delty i Gammy, będących przykładem postaw części intelektualistów żyjących w ustroju totalitarnym i próbujących przystosować się do wymagań
systemu.