Zasoby naturalne

Pojęcie to obejmuje wszystko, czego może dostarczyć Ziemia ( przyroda) a co człowiek w bezpośredni lub pośredni sposób wykorzystuje. Należą do nich: skały i minerały, gleba, woda, powietrze, rośliny i zwierzęta. Niektóre z nich są niewyczerpywalne, np. promieniowanie słoneczne, wiatr użyty np. do produkcji energii. Wiele bogactw podlega zużyciu, a ich zapasy na Ziemi są ograniczone. Trzecią grupę obok stałych i nieodnawialnych tworzą zasoby odnawialne czyli takie, których zapas może być odtworzony. Należą do nich: drewno, gleba, woda, rośliny żywnościowe, surowce pochodzenia zwierzęcego. Korzystając z ostatniej grupy należy uważać żeby ich eksploatacja nie przewyższyła tempa ich odnawiania.

ZASOBY MINERALNE

Najbardziej popularnym surowcem mineralnym jest węgiel kamienny. Jego zasoby, których 95% znajduje się na półkuli północnej, są tak ogromne, iż niemożliwe jest ich wyczerpanie w bliższej przyszłości. W jego wydobyciu liczy się jedynie kilka państw. Głownie Chiny, które wydobywają 32% światowego wydobycia. Drugie są Stany Zjednoczone (23%), których największe zasoby znajdują się w Appalachach. Trzecie są Indie, które pomimo tego, iż posiadają jedynie jedno zagłębie, dostarczają 7%. Dalej są Rosja, RPA, Australia, Polska, W. Brytania, Niemcy.

Kolejnym surowcem jest węgiel brunatny. Nie jest on jednak tak ceniony jak w kamienny, gdyż ma bardzo szkodliwy wpływ na środowisko. Najwięcej w. brunatnego produkują Niemcy. Kolejno Rosja, USA, Polska, Czechy, Grecja, Turcja i Rumunia.

Kolejnym surowcem energetycznym jest ropa i gaz. Złoża tych surowców występują zazwyczaj razem. Około 50% z nich znajduje sumie na Bliskim Wschodzie. Inne duże pokłady znajdują się w Rosji, Chinach, USA, Meksyku, Nigerii, Wenezueli, Chinach, RPA i Indiach.

Kolejnym surowcem energetycznym są pierwiastki rozszczepialne. Największe złoża uranu posiadają kolejno: Kanada, Niger, Rosja, Uzbekistan, Australia, USA, Francja, RPA, Czechy i Słowacja.

Najbardziej popularnym z metali jest żelazo. Najwięcej tego surowca znajduje się na terytorium WNP. Główne złoża to ukraiński Krzywy Róg i rosyjski Ural. Znaczne pokłady posiadają tez Stany Zjednoczone, głownie w Apallachach i rejonie Wielkich Jezior. W wydobyciu żelaza liczą się również Australia, Brazylia, Kanada i Wenezuela. W Europie są to Szwecja (Kiruna) i Norwegia.

Oprócz żelaza zastosowanie znajduje aluminium, cynk, ołów, miedz, cyna i nikiel. Najwięcej produkuje się aluminium. Jego produkcja związana jest z boksytami. Ich największe złoża posiada Australia, Jamajka, Surinam, Gujana, Brazylia oraz Gwinea. W Europie są to kraje śródziemnomorskie oraz Węgry. Głównymi producentami aluminium są wielkie potęgi przemysłowe i kraje posiadające tanią energię elektryczną.

Kolejnym ważnym surowcem jest miedź. Jej złoża znajdują się na zachodnim wybrzeżu obu Ameryk, w Afryce Centralnej i na terenach WNP. Znaczne zasoby posiadaj również Polska i Australia. Cynk i ołów, które zazwyczaj występują razem, wydobywa się głownie w Rosji, USA, Kanadzie, Australii, Peru, Meksyku i Bułgarii. Cynę wydobywa się głownie w południowo-wschodniej Azji, Chinach, Australii, Brazylii, Boliwii, Rosji. W wydobyciu rud niklu dominuje Kanada i Rosja. Fosforyty, służące do produkcji nawozów sztucznych wydobywa się w USA, Rosji, Nauru, Maroku i Estonii.

Sól kamienną wydobywa się w większości krajów Świata.

Siarkę natomiast wydobywa się w USA, Polsce, Meksyku, Rosji i Japonii.
Z powodu groźby wyczerpania się złóż surowców mineralnych, prowadzi się wydobycie na dalekiej północy i z dna morskiego. Groźniejszym natomiast problemem jest zagospodarowanie odpadów jakie powstają w procesie eksploatacji

Państwowy Instytut Geologiczny     Zakład Geologii Gospodarczej      Surowce mineralne Polski

Zestawienie ilości złóż, geologicznych zasobów bilansowych i wydobycia ważniejszych kopalin w Polsce w 2004 roku   w mln ton, gaz ziemny w mld m^3, ropa i gaz - zasoby wydobywalne   Kopalina Ilość złóż Zasoby bilansowe Wydobycie razem zagospo- darowane stan na 31.XII.2004 w tym zagospodarowane SUROWCE ENERGETYCZNE w tym stałe:   599 209   329 58   56 473,12 56 214,31   17 992,10 17 829,58   163,17 156,81 Gaz ziemny Metan pokładów węgla Ropa naftowa Węgle brunatne Węgle kamienne 256 44 90 76 133 183 19 69 10 48 154,35 84,94 19,52 13 634,93 42 579,38 127,72 16,54 18,26 1 788,88 16 040,70 5,23 0,27 0,87 61,19 95,62 SUROWCE METALICZNE 35 8 2 204,73 1 391,24 31,02 Rudy cynku i ołowiu w tym: cynk metaliczny ołów metaliczny Rudy miedzi w tym: miedź metaliczna Rudy żelaza 21     14 3     5   tylko 174,06 6,75 3,09 2 030,67 39,86 zasoby 34,95 1,43 0,54 1 356,29 26,25 pozabilansowe 4,90     26,12 SUROWCE CHEMICZNE 48 11 81 331,42 11 310,55 4,77 Baryty Fluoryt Siarka Sole potasowo-magnezowe Sól kamienna 5 2 17  5 19 0 0 5  1 5 5,67 0,54 468,47 669,11 80 187,64 - - 38,05 72,08 11 200,42 - - 0,78 - 3,99 SUROWCE INNE (SKALNE) 7 950 2 746 53 139,20 15 865,58 167,39 Bentonity i iły bentonitowe Dolomity Gipsy i anhydryty Gliny ceramiczne Gliny ogniotrwałe Kamienie budowlane i drogowe Kreda Kruszywo naturalne Kwarcyty ogniotrwałe Kwarc żyłowy Magnezyty Piaski: - formierskie - d/p betonów komórk. i cegły wapienno-piaskowej (1,8*) - podsadzkowe (1,7*) Surowce ilaste: -ceramiki budowlanej (2,0*) - d/p cementu -d/p krusz. lekkiego (2,0*) Surowce kaolinowe Surowce skaleniowe Surowce szklarskie Torf Wapienie i margle przemysłu cement. i wapienniczego 8 11 15 28 17 556 197 5 118 19 7 6   78   160 32   1 212 27 48 14 7 30 183   177 1 4 4 5 3 227 58 1 893 1 3 1   12   46 10   343 5 2 2 2 7 79   38 2,73 346,85 260,88 140,53 55,64 8 201,85 198,38 14 637,32 14,75 6,59 13,24   349,61   724,30 4 600,32   3 972,13 219,38 385,36 215,20 86,84 601,40 76,58   18 029,32 0,51 157,80 115,12 10,41 4,83 3 874,90 27,16 3 301,73 7,87 5,37 3,04   115,72   135,56 1 172,80   572,02 0,48 39,40 82,54 11,28 133,91 34,53   6 063,10 - 2,85 1,17 0,24 0,15 28,70 0,47 81,40 0,47 0,07 0,05   1,26   1,66 10,11   5,46 0,09 0,30 0,35 0,26 1,88 0,84   29,61

*) zasoby i wydobycie przeliczone z mln m³ na mln ton, wg. gęstości przestrzennej podanej w nawiasach

Racjonalne gospodarowanie surowcami mineralnymi.

• Zastosowanie w różnych gałęziach przemysłu takich technologii produkcji, które pochłaniają jak najmniej surowców i energii ( miniaturyzacja w elektronice, zastępowanie metali tworzywami sztucznymi, łączność światłowodowa i bezprzewodowa)

• Odzyskiwanie zużytych materiałów i ich przeróbka powtórna

• Wykorzystywanie surowców, które do niedawna traktowano jako odpady

• Eksploatacja złóż, które są w tej chwili niedostępne z uwagi na poziom technik wydobycia

• Prace badawcze, zmierzające do odkrycia nowych złóż ( np. pod oceanami)

• Odpowiednia eksploatacja złóż, aby nie powodowała ona degradacji środowiska

• Większe wykorzystanie energetyki alternatywnej ( turbiny wiatrowe, elektrownie geotermalne, słoneczne, spalanie biomasy, czyli substancji organicznych np. drewno- w Szwecji zaczęto zakładać plantacje lasów energetycznych- szybkorosnące drzewa jak olchy i topole sadzi się na terenach, które ze względu na skażenie ekologiczne nie nadają się do wykorzystania rolniczego- np. wzdłuż autostrad)

Podstawy prawne gospodarki leśnej ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki
w lasach niepaństwowych (wybór)

w Polsce:

• Ustawa o lasach z dnia 28 września 1991r. - Dz.U. nr 101, poz. 444, wraz z późniejszymi zmianami,

• Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 03 lutego 1995r. - Dz.U. nr 16, poz. 78 wraz z późniejszymi zmianami,

• Ustawa  o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej z dnia 28 listopada 2003r. (Dziennik Ustaw nr 229 z 2003r., poz. 2273),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad sporządzania planów urządzenia lasu, uproszczonych planów urządzenia lasu oraz inwentaryzacji lasu z dnia 28 grudnia 1998r. (Dz.U. nr 3 z 1999r., poz. 16),

• Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie szczegółowych zasad cechowania drewna, wzorów urządzeń do cechowania i zasad ich stosowania oraz wzoru dokumentu stwierdzającego legalność pozyskania drewna z dnia 24 lutego 1998r. (Dz.U. nr 36, poz. 201 wraz z późniejszymi zmianami),

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 2004r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na zalesianie gruntów rolnych, objętej planem rozwoju obszarów wiejskich (D.U. 187/2004, poz.1929),

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 października 2004r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu udzielania pomocy finansowej na zalesianie gruntów rolnych, objętej planem rozwoju obszarów wiejskich - nowelizacja Rozp.R.M. z 11 sierpnia (D.U. 236/2004, poz.2362),

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 sierpnia 2004r. w sprawie wzoru wniosku o pomoc na zalesianie gruntów rolnych oraz zawartości planu do tego działania (D.U. 187/2004, poz. 1941).

• Zarządzenia Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych nr 88 z 29 XI 2001r.  w sprawie zasad wykorzystania środków Funduszu Leśnego (m.in. na dofinansowanie zalesień na gruntach prywatnych)

• Instrukcja sporządzania uproszczonego planu urządzenia lasu,

• Instrukcja sporządzania inwentaryzacji stanu lasów o powierzchni poniżej 10 ha,

• Zasady Hodowli Lasu

• Instrukcja Ochrony Lasu

 

w Unii Europejskiej:

Przepisy prawne obowiązujące w UE są efektem umów i traktatów zawartych pomiędzy krajami członkowskimi (prawo pierwotne). Z zapisów prawa pierwotnego wywodzi się system prawa wtórnego, opracowanego przez organy Unii (projekty tworzy Komisja Europejska, przyjmuje je i zatwierdza Rada Europejska i Parlament Europejski) i dotyczącego w jednakowym stopniu wszystkich krajów członkowskich. Akty prawne mają różną rangę i zakres obowiązywania:

• Rozporządzenie jest aktem o najwyższej randze. Dotyczy wszystkich państw członkowskich rozumianych jako podmioty prawne oraz wszystkich ich wewnętrznych podmiotów prawnych. W przypadku konfliktu prawa krajowego i unijnego, regulacje UE są prawem nadrzędnym. Rozporządzenia są bezpośrednio działającym narzędziem realizacji polityki wspólnotowej w poszczególnych zakresach i mają charakter obligatoryjny.

• Dyrektywa jest aktem prawa unijnego, który określając konkretny cel wynikający z polityki UE nie ma charakteru wykonawczego. Na jej podstawie kraje członkowskie zobowiązane są stworzyć regulacje prawne, zgodne w lokalnymi uwarunkowaniami, pozwalające osiągnąć założony cel.

• Decyzja jest przepisem regulującym konkretne zagadnienie i adresowana jest tylko do podmiotów prawnych związanych z tym zagadnieniem, niezależnie od przynależności państwowej.

 

1. Rozporządzenie nr 3528/86 w zakresie ochrony lasów przed zanieczyszczeniami powietrza - wraz z późniejszymi zmianami (m.in. przedłużającymi jego obowiązywanie poza rok 2001). Określa zasady monitoringu, metod oceny stanu zdrowotności lasów, sposobów zachowania i odtwarzania zagrożonych przez przemysł ekosystemów leśnych.

2. Rozporządzenie nr 2158/92 w zakresie ochrony przeciwpożarowej lasów - wraz z późniejszymi zmianami. Przewiduje dofinansowanie działań zmierzających do zmniejszenia zagrożenia. Wysokość dotacji zależy od powierzchni lasów w poszczególnych stopniach zagrożenia, ustalonych wg jednolitych kryteriów.

3. Rozporządzenie nr 1257/99 o wsparciu rozwoju obszarów wiejskich. Określa sposoby wzmocnienia gospodarczego, społecznego i środowiskowego znaczenia lasów. W ramach  Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej przewiduje dofinansowanie m.in. zalesień gruntów rolnych wyłączanych z rolnictwa z przyczyn ekonomicznych.

4. Dyrektywa nr 92/43/EEC o zachowaniu bioróżnorodności. Celem jest stworzenie systemu ostoi i korytarzy ekologicznych „Natura 2000”. Instrumentem finansowym jest Fundusz Środowiskowy „LIFE”.

 

Charakterystyka ogólna lasów

Znaczenie lasów:

• Dostarczanie drewna

Drewno jest najstarszym surowcem ziemi, stosowanym do budowy domów, wyrobu sprzętów i jako opał. Dziś niewątpliwie używa się innych materiałów do produkcji wielu przedmiotów, dawniej wytwarzanych z drewna, ale zapotrzebowanie na drewno wciąż wzrasta ( np. w budownictwie coraz większą popularnością cieszą się domy drewniane z bali lub o konstrukcji szkieletowej, a także dźwigary klejone z desek). Aby nie zniszczyć lasów zupełnie konieczna jest racjonalna gospodarka ich zasobami, polegająca na planowym ograniczaniu wyrębów i jednocześnie stałym, we właściwym czasie prowadzonym zalesianiu. Takie działania sprzyjają odnawianiu się lasów i utrzymywaniu ich w dobrej kondycji. Jeśli nie dba się o odpowiednio wczesne zalesianie, dochodzi do poważnych szkód w krajobrazie. Często zdarza się, że po wycięciu lasu mieszanego sadzi się tylko drzewa iglaste, np. sosny. Są to tzw. monokultury sosnowe". Przynoszą one człowiekowi dość szybką korzyść, ale są bardzo podatne na różne choroby i ataki szkodników.

• Dostarczanie tlenu i oczyszczanie powietrza

W świetle dziennym rośliny pobierają z powietrza dwutlenek węgla potrzebny im do budowy tkanek (do odżywienia) i wydzielają tlen . Drzewa wyłapują swoimi liśćmi i szpilkami cząsteczki pyłów i sadzy, a więc działają jak olbrzymie filtry. Również szkodliwe substancje gazowe zawarte w zanieczyszczonym powietrzu są pochłaniane przez listowie.
Las odfiltrowuje z powietrza w ciągu roku około 68 ton pyłów tj. mniej więcej 7500 worków cementu lub 300 wielkich wypełnionych po brzegi pojemników odpadów.

• Dostarczanie cennych surowców do różnych gałęzi przemysłu

• Odparowywanie wody

Las odparowuje w ciągu letniego dnia do 40 tysięcy litrów wody (mniej więcej tyle, ile mieści mały basen pływacki).
Wciągu tysiącleci, w wielu krajach świata karczowanie lasów spowodowało powstanie wielkich terenów stepowych, pustynnych. Również w naszych czasach na skutek ingerencji człowieka niszczone są olbrzymie obszary leśne. Znanym przykładem jest tutaj rozległy wyręb lasów tropikalnych Ameryki Południowej. Ale również i u nas wielkie przestrzenie leśne są pochłaniane przez nadmierny rozwój przemysłu i energetyki, budowę dróg i osiedli, a nawet urządzeń sportowych. Wiele szkód powstaje przeważnie z powodu braku ostrożności - giną tereny leśne trawione przez pożary.

• Wpływ na estetykę otoczenia

Lasy upiększają otoczenie człowieka, stanowiąc element dekoracyjny , są inspiracją twórczości artystycznej. Podstawowe funkcje estetyczne i krajoznawcze lasu to przede wszystkim poprawa wyglądu środowiska i zróżnicowanie krajobrazu.
Jako jeden z najbardziej zróżnicowanych naturalnych ekosystemów, a jednocześnie łatwo dostępnych , las spełnia ważną funkcję społeczną, a także dydaktyczno - wychowawczą w procesie poznawania przyrody i zjawisk w niej zachodzących. Pozwala to na ukształtowanie, zwłaszcza u dzieci i młodzieży, szacunku dla przyrody.
Zajmują też doniosłą pozycję w ochronie przyrody, dzięki czemu możliwe jest zachowanie walorów przyrodniczych, kulturowych, historycznych i patriotycznych oraz niepowtarzalnego piękna i malowniczości krajobrazu. Lasy są ostoją rzadkich gatunków zwierząt i miejscem występowania chronionych gatunków roślin.

Charakterystyka lasów iglastych

Większość drzew iglastych ma bardzo małe wymagania pokarmowe i cieplne. Jest to ogromnie ważne, gdyż rosną w okolicach o chłodnym klimacie, a nawet w wysokich górach i na dalekiej północy, szpilkowe umożliwiaj życie w lasach i zaroślach wielu gatunkom zwierząt i człowiekowi. Drzewa iglaste tworzą leśne zbiorowiska roślinne zwane borami. Bardzo często drzewa rosną tak gęsto, że mała ilość światła uniemożliwia rozwój roślinom runa i podszytu. W ziemi rozwijają się tam strzępki wielu grzybów współżyjących z korzeniami drzew. Drzewa iglaste szybko rosną nawet w zimnym klimacie i na ubogich glebach, nieprzydatnych dla rolnictwa, są więc bardzo cenione przez leśników. Ich drewna używa się na budulec, do wyrobu mebli i papieru.
Szybki przyrost drewna u tych roślin spowodował, że dziś są podstawowym gatunkiem naszych lasów.

Skład gatunkowy lasów w Polsce

87 drzew na sto - to drzewa szpilkowe w monokulturach (w 1991 było to 78 drzew na 100) czyli zbiorowiskach składających się z drzew jednego gatunku, równego wieku i podobnej wysokości. Występowanie takich drzewostanów oraz stan środowiska sprawiają, że należą one do najsilniej zagrożonych w Europie.
		Skład gatunkowy lasów wyrażony w % powierzchni leśnej, stan w 1994 roku (wg danych IBL)

Według Ministerstwa Ochrony Środowiska od 1990 zużycie drewna przypadające na jednego obywatela zmalało poniżej poziomu uznawanego za minimum cywilizacyjne mieszkańca Europy (0,5 m³). Taki stan wpływa pozytywnie na zwiększenie poziomu lesistości w Polsce, jednak źle odbija się na stanie sanitarnym zwłaszcza przy niewycinaniu młodszych drzewostanów.

Stan zdrowotny lasów

W Polsce lasy stanowią tylko 28% powierzchni kraju (wg stanu na 1 stycznia 1995 r. lasy zajmują łącznie 8756,1 tys. hektarów), wyrażnie mniej niż wynosi średnia dla Europy - 32%. Tragiczny jest równiez fakt, że polskie lasy to wiele maleńkich (ponad 28 tys.) skupisk leśnych, które mają dużo mniejszą zdolność regeneracji, oraz odporności na choroby i pasożyty. Na początku XIX wieku, ponad połowę obszaru państwa polskiego pokrywały puszcze. Działalność gospodarcza, polityka zaborców i dwie wojny światowe doprowadziły do tego, że w 1946 r. lesistość kraju wynosiła zaledwie 20,8%! Dewastacji lasów towarzyszyły zmiany jakościowe. Zmniejszał się udział odpornych drzewostanów wielogatunkowych i liściastych na rzecz wrażliwych na szkody monokultur iglastych - sosnowych na niżu i świerkowych w górach.

Porównanie stanu zdrowotnego naszych lasów w 1951 r. i w 1995 r. przedstawia straszne zmiany jakie dokonały się na przestrzeni zaledwie 40 lat! Drzewostany o których możemy powiedzieć, że są względnie zdrowe stanowią dziś mniej niż 1/3 powierzchni Polski. Poniżej mapa przedstawiająca uszkodzenie lasów w Europie, tylko na granicy Polski i Czech lasy uległy takiemu skażeniu, iż już ich tam nie ma. To kiedyś były Lasy Izerskie.

---