Piagetowska teoria rozwoju poznawczego
[H.R.Schaffer - Psychologia dziecka, rozdział 6]
Podstawowe pojęcia
- Rozwój intelektualny można zrozumieć jedynie dzięki analizie dynamicznego i ciągłego wzajemnego oddziaływania dziecka i otoczenia.
ASYMILACJA - przyswajanie informacji przy użyciu istniejących struktur umysłowych;
AKOMODACJA - modyfikacja struktur umysłowych w celu przyswojenia nowych informacji;
- Przyswajanie wiedzy oparte jest na działaniu i nigdy nie jest procesem biernego gromadzenia informacji (dziecko - naukowiec - odkrywca; aktywna eksploracja);
INTELIGENCJA - pojęcie odnoszące się do procesów umysłowych, dzięki którym jednostka w sposób precyzyjny i złożony przystosowuje się do środowiska; nie odnosi się do różnic między jednostkami pod względem ich kompetencji poznawczych;
ADAPTACJA - wrodzona tendencja do dostosowania się do wymagań środowiskowych;
SCHEMAT - Podstawowa struktura poznawcza oparta na czynnościach sensoryczno- motorycznych lub na myśli, którą jednostki wykorzystują celem zrozumienia swoich doświadczeń;
RÓWNOWAGA - stan, w którym schematy jednostki pozostają w równowadze ze środowiskiem; uzyskiwany dzięki asymilacji i akomodacji; w przypadku braku równowagi, musi nastąpić restrukturyzacja schematów;
- Szukanie równowagi jest napędem dla rozwoju intelektualnego, jednak dochodzi do niego tylko wtedy, gdy napotkane wydarzenie nie jest zbyt rozbieżne z tym, co dziecko już zna (rola rodziców i nauczycieli - dostarczenie dziecku nowych doświadczeń na optymalnym dla niego poziomie znajomości i nieznajomości przedmiotu).
2. Stadia rozwoju poznawczego
STADIUM SENSORYCZNO - MOTORYCZNE (do 2. r.ż.)
- Wiedza uzyskiwana poprzez czynności wykonywane na obiektach;
1) Od sztywnych do elastycznych wzorców czynności (początki zachowań inteligentnych)
- Dziecko stopniowo staje się zdolne do prezentowania tych samych zachowań w reakcji na coraz większą liczbę bodźców;
- Dziecku w pewnym momencie wystarcza obraz przedmiotu, aby wywołać reakcję odruchową (np. dla odruchu ssania - widok butelki);
2) Od pojedynczych do skoordynowanych wzorów czynności
- Dziecko uczy się, że jednocześnie, w sposób skoordynowany na tym samym przedmiocie można dokonywać całej serii różnych działań (np. utrwalanie wzorca wzrokowo-ruchowego - chwytanie i obserwacja przedmiotu); repertuar zachowań staje się bardziej efektywny;
3) Od zachowania reaktywnego do intencjonalnego
- Przejście od działań przypadkowych, bezrefleksyjnych do działań zaplanowanych, sensownych;
4) Od zewnętrznych czynności do reprezentacji umysłowych
STAŁOŚĆ PRZEDMIOTU - termin opisujący uświadomienie sobie, że przedmioty są bytami niezależnymi, które nie przestają istnieć nawet, gdy jednostka nie jest świadoma tego istnienia
brak poczucia stałości przedmiotu brak poczucia własnego Ja
Proces budowania pojęcia stałości przedmiotu:
Do 4 m.ż. - bierność; dziecko przez chwilę obserwuje miejsce, w którym przedmiot lub osoba „znikły”, ale jest to tylko przedłużenie ostatniej reakcji;
9.-10.m.ż. - dziecko wzrokowo poszukuje nowej lokalizacji przedmiotu; umiejętność przewidzenia przyszłej pozycji poruszającego się przedmiotu; dziecko popełnia tzw. błąd A/B, powtarza poprzednie skuteczne działanie - naiwne wnioskowanie; przedmiot nadal związany jest z zachowaniem/czynnością (nie jest odrębnym bytem);
2.r.ż. - 2 etapy: 1) dziecko potrafi znaleźć przedmiot w punkcie B pod warunkiem, że widzi proces przemieszczenia; niewidoczne przemieszczenie wykracza poza zdolności dziecka (brak obrazów umysłowych; dziecko szuka przedmiotu w punkcie A); 2) dziecko potrafi odgadnąć położenie przedmiotu przemieszczonego w ukryciu na podstawie obrazu umysłowego - w pełni wykształcone pojęcie stałości przedmiotu;
STADIUM PRZEDOPERACYJNE (2 - 7 lat)
- Dziecko staje się zdolne do myślenia opartego na reprezentacjach, które umożliwiają mu umysłowe manipulowanie obrazami przedmiotów, reprezentowanie przedmiotów i osób słowami; zamiast bezpośrednich kontaktów z otoczeniem, dziecko może korzystać z reprezentacji umysłowych tegoż otoczenia i kontaktować się z nimi.
OPERACJA - uwewnętrznione działania, dzięki któremu docierającymi z otoczenia informacjami można manipulować według indywidualnego uznania; każda procedura umysłowego działania na przedmiocie;
- Rozwój intelektualny - proces zależny od przyswajania różnych operacji;
EGOCENTRYZM - naturalna niezdolność dziecka do zrozumienia, że inni mogą postrzegać rzeczy z innego punktu widzenia (patrz: krajobraz z trzema górami);
Kolektywne monologi - wymiana zdań między dziećmi nie będąca prawdziwą komunikacją; brak porządku tematycznego w relacji zdanie - odpowiedź; niezdolność wyzbycia się własnej perspektywy;
ANIMIZM - próba przypisania przedmiotom martwym cech istot żywych; Fazy budowania rozróżnienia „ożywione/nieożywione” :
każdy przedmiot uważany jest za obdarzony świadomością;
tylko poruszające się rzeczy uważane są za żywe;
życie przypisywane jest przedmiotom poruszającym się spontanicznie;
dziecko zdaje sobie sprawę, że życie to tylko cecha ludzi i zwierząt - zasadnicza różnica między rzeczami ożywionymi i nieożywionymi tkwi w ich naturze;
SZTYWNOŚĆ MYŚLENIA - jej przejawami są m.in.:
Nieodwracalność myślenia - tendencja do myślenia o przedmiotach i wydarzeniach tak, jak wskazuje pierwsze doświadczenie; dzieci nie potrafią „ w myślach” odwrócić biegu zdarzeń;
Niezdolność do przystosowania się do zmian w wyglądzie zewnętrznym przedmiotów; prawdopodobnie wynika z niedoskonałości procesu kategoryzacji (patrz: eksperyment z psem w masce);
ROZUMOWANIE PRZEDLOGICZNE - dzieci są niezdolne do myślenia indukcyjnego i dedukcyjnego - ich rozumowanie opiera się na transdukcji - zakłada związek przyczynowy pomiędzy dwoma konkretnymi elementami, podczas gdy faktycznie takiego związku nie ma - po prostu te dwa elementy występują jednocześnie; błędne pojmowanie kolejności przyczyny i skutku;
STADIUM OPERACJI KONKRETNYCH (7 - 11 lat)
- Dziecko wyzbywa się egocentryzmu;
- Staje się zdolne do operacji umysłowych - zaczyna myśleć w sposób systematyczny;
- Próbuje rozwiązywać problemy logiczne;
- Odwracalność myślenia;
- Operacje umysłowe muszą być oparte na konkretnych wydarzeniach i obiektach;
Osiągnięcia rozwojowe:
SZEREGOWANIE - zdolność umysłowego porządkowania obiektów pod względem pewnej wielkości - umiejętność wnioskowania na podstawie relacji;
KLASYFIKACJA - zdolność do grupowania przedmiotów pod względem określonego kryterium; dzieci dostrzegają relację całość/część - rozumieją hierarchię konstrukcji klas pojęciowych;
POJĘCIA LICZBOWE - dziecko wyzbywa się myślenia liczbie jako o „cesze” przedmiotu - dziecko zaczyna liczyć już w poprzednim stadium, ale robi to mechanicznie, na pamięć; dziecko rozumie, że liczenie to procedura arbitralna, a cyfry można stosować zamiennie i można łączyć je w grupy; Pojęcie niezmienności liczby;
ZASADA ZACHOWANIA STAŁOŚCI - pewne podstawowe cechy przedmiotu, takie jak np. waga i objętość, pozostają niezmienne nawet wtedy, gdy ich wygląd w aspekcie percepcyjnym uległ zmianie;
- Myślenie na temat świata przechodzi od poziomu percepcji do poziomu logiki;
STADIUM OPERACJI FORMALNYCH ( od 11 - 12 lat)
Rozumowanie abstrakcyjne - dziecko rozumuje na temat rzeczy, których bezpośrednio nie doświadczyło; myśl nie jest ściśle związana z prawdziwymi przedmiotami i zdarzeniami; dziecko radzi sobie z problemami hipotetycznymi, abstrakcyjnymi; dziecko jest zdolne do twórczego myślenia o przyszłości (planowanie, uwzględnianie różnych możliwości, punktów widzenia); dziecko zdaje sobie sprawę, że rzeczywistość jest dużo bardziej złożona i posiada wiele wariantów (istnienie innych możliwych światów);
Stosowanie logiki - możliwe staje się rozumowanie dedukcyjne, tzn. dziecko potrafi przyjąć ogólne założenie i wyobrazić sobie jego skutki na zasadach implikacji „Jeżeli...to...”; potrafi uznać możliwość przewidzenia danego zjawiska w przyszłości, ponieważ wynika to z ogólnej teorii;
Zaawansowany poziom rozwiązywania problemów - chaotyczna metoda prób i błędów zostaje zastąpiona przez uporządkowane strategie radzenia sobie z problemem: hipoteza opracowanie różnych rozwiązań (w umyśle) sprawdzenie